Gedeelde verantwoordelijkheid voor lokale kwaliteiten

Gedeelde verantwoordelijkheid voor lokale kwaliteiten

Gewoon, dichtbij

Jaarbericht 2014 | Denktank Vereniging van Nederlandse Gemeenten

G ew oon , di cht bij

Jaarbericht 2014 Denktank Vereniging van Nederlandse Gemeenten | November 2014

Gedeelde verantwoordelijkheid voor lokale kwaliteiten

Gewoon,

dichtbij

In2013isdeVNGDenktankopgerichtomeensterkere

verbindingtemakentussendewetenschap,debestuurlijke

praktijkenbeleid.In2013gingheteerstejaarberichtover

maatschappelijkinitiatiefenhoedegemeentezichdaartoe

kanverhouden.Ditjaarheefteencommissieonderleiding

vanJanvanZaneninsamenwerkingmetHansBoutellieren

RobGilsinggekekennaarlokalekwaliteitenenwiedaarvoor

verantwoordelijkis.



IkwildeledenvandeCommissieJaarberichthartelijk

dankenvoordetijddiezehebbengestokenindeze

rapportage.Hetiseenintensiefprocesgeweestdatheeft

geleidtotdezemooipublicatie.



AnnemarieJorritsma Voorzitter VNG

Commissie Jaarbericht

JanvanZanen, burgemeester Utrecht MarcelMeijs,gemeentesecretaris Enschede

MartienKromwijk,wethouder Bodegraven-Reeuwijk HansGaillard, burgemeester Son en Breugel BirgitopdeLaak, wethouder Horst aan de Maas MarjavanderTas,burgemeester Steenwijkerland ArjanOudbier,raadsgriffier Apeldoorn

MaartenBeks, secretaris commissie jaarbericht, VNG

Auteurs

HansBoutellier,Wetenschappelijk directeur Verwey-Jonker Instituut

RobGilsing,Hoofd Onderzoeksgroep Jeugd, Opvoeding en Onderwijs, Verwey-Jonker Instiutuut

Vanlinksnaarrechts:RobGilsing,MaartenBeks,MarjavanderTas,HansGaillard,JanvanZanen,BirgitopdeLaak,HansBoutellier,ArjanOudbier,MarcelMeijs(nietopdefoto:MartienKromwijk)

De VNG Denktank

 3

Voorwoord

Ditjaarberichtgaatoverlokalekwaliteiten.Watzienburgersalslokalekwaliteitenen

vanwiewordtdaarinietsverwacht?Hoeverhoudtzichdatwatburgersbelangrijk

vindentotdebestuurlijkeorganisatievanNederland?Ditisgeenevaluatieof

klanttevredenheidsonderzoek.Weleenzoektochtnaarwatlokalekwaliteiteninhoudenen

wieerverantwoordelijkvooris.Uitgangspuntvoordecommissiebijdebeantwoording

vandezevrageniskortweg:

Brenghetdichtbijhuisenhoudhetsimpel.

Metanderewoorden:hoeingewikkelddewereldookwordt,uiteindelijkkomjeterecht

indestratenenbuurtenvaneengemeente,bijdegezinnenthuisenbijdeindividuele

behoeftevanmensen.Mensendiehetmeestehebbenaanoverheidsvertegenwoordigers

diedichtbijhenstaanensimpelmaatwerkbieden.



Watzegtditoverdelopendeagendavandedecentralisatierichtingde‘eersteoverheid’,

degemeente?Vooraldatlokaleproblemenvragenomlokaleoplossingen.Hetblijktdat

gemeentenbeterinstaatzijnommensentehelpendanlandelijkesystemen.Nietdat

gemeentenhetalleenkunnenofwillendoen.Eeneffectiefsamenspeltussenburger,

gemeenten,stedelijkepartnersenRijkblijftnodig–alleenaldoordatoplossingenniet

altijdbinnenhetbereikvandeinwonersen/ofdegemeenteliggen.

Burgers–datkomtduidelijknaarvorenuithetonderzoekwaaropditjaarberichtis

gebaseerd–leggenhetbegriplokalekwaliteiten(‘prettigwoneninjebuurt’)ookletterlijk

dichtbijhuis.Eenschonestraat,kenjeburen,despeeltuinindebuurtofveiligeover­

steekplekken.Burgersbeseffenookdater,voordeinstandhoudingenverbeteringvan

lokalekwaliteiten,gedeeldeverantwoordelijkhedenbestaan.

Redenerendvanuit‘gewoon,dichtbij’komjealsnelopdevraagoferonderwerpenzijn

dieburgerszienalstypischietsvoordegemeente,terwijldeformelebevoegdheidvan

degemeenteopdatgebiedbeperktis.Uithetonderzoekblijktbijvoorbeelddatburgers

ookietsvangemeentenverwachtenalshetgaatomdebredekwaliteitvandezorg

(bijvoorbeelddebereikbaarheidvanhetziekenhuis).Ennogopvallenderisderoldie

burgersdegemeentetoekennenophetgebiedvandekwaliteitvanhetonderwijs.De

burgerwendtzichvaaktotdegemeentealsergeenschoolisindebuurtisofalsde

kwaliteitvanhetonderwijstewensenoverlaat.Naarhetoordeelvandecommissieligt

hiereenopgaveomdelokalesturingverderteversterken.

Hetwaseengrootgenoegenom–insamenwerkingmetHansBoutellierenRob

GilsingvanhetVerwey­JonkerInstituut–metdecommissieopzoektegaannaar

lokalekwaliteitenendeverantwoordelijkheiddaarvoor.Wijdankendemensenvanhet

Instituutvoorhetgrondigeonderzoekdatzijvoorditjaarberichthebbengedaan.Het

ishungelukthetbegrip‘lokalekwaliteiten’concreettemakenineenlandelijkeenquête

envervolgensmetbewonersenprofessionalsbespreekbaartemakeninzogenaamde

kwaliteitsforainBronkhorst,Boekel,Heerenveen,HaarlemmermeerenRotterdam.

Graagwilikookdezegemeentenendedeelnemersvandeforabedankenvoorde

bereidheidommeetewerkenenzoeenbijdrageteleveren.Hoeweldekwaliteitsfora

quainhoudverschilden,waserookeengemenedeler.Lokalekwaliteitenwerdenoveral

vooraldichtbijhuisbeleefd.

Ditjaarberichtstaatnietopzichzelf,maarbouwtvoortopheteerderewerkonder

leidingvanmijncollega’sJoziasvanAartsen(‘DeEersteOverheid’,2007)enRobvan

Gijzel(‘Vaneersteoverheidnaareerstdeburger’,2013).Zijpleittenvoorrespectievelijk

uitvoeringvanmeerpublieketakendoorgemeenteneneenflexibeleenontvankelijke

rolvangemeententenopzichtevanmaatschappelijkeinitiatieven.Ditnieuwe

jaarberichtbiedt,hieropvoortbouwend,nieuweideeënenaanknopingspuntendie

kunnenbijdragentotnogmeerlokalekwaliteiteninNederland.

JanvanZanen,voorzitter commissie Jaarbericht 2014, VNG Denktank

 5

Inhoud

Opening 7

1.Veranderingvantijdperk 12

2.Deopgave 18

3.Eendoorgaandproces 24

Decentralisatie van welzijn Echte transformatie

4.Devolgendestap 30

Wat is lokale kwaliteit?

Wat betekent gedeelde verantwoordelijkheid?

5.Watburgersenraadsledenvinden 38

Een eerste beeld Toelichting per domein Conclusies over wat ertoe doet

6.Delokaledemocratie 51

Het lokale kwaliteitsforum De belangrijkste lessen uit de pilots

Aanbevelingen 59

Literatuur 64

 7

 7

Opening

Het Jaarbericht 2014 vraagt aandacht voor de inhoud van lokaal bestuur: de kwaliteit van de omgeving waarin mensen leven. Het gaat over lokale kwaliteiten: wat doet er voor mensen toe? De commissie heeft lokale kwaliteit nadrukkelijk in verband willen brengen met de verantwoordelijkheidsvraag: wie doet wat? Er is behoefte aan nieuwe vormen om lokale kwaliteit te bepalen en eraan te werken – niet alleen door de gemeente, niet alleen door de markt, niet alleen door de mensen zelf, maar in gezamenlijke arrangementen: gedeelde verantwoordelijkheid.

D

samenleving’.Welisereenverschuivinggaandeindewijzewaarop

‘verantwoordelijkheidvoordesamenleving’totstandkomt.Inde

tijdvandeverzuilingwerddezevormgegevenvanuitideologisch

gedrevencollectieveidentiteiten:dezuilen.Vanafdejarentachtigwerdhetgeloofin

demarktdominant.Deimplicieteverwachtingisdatdesamenlevingalsgeheeleen

vanzelfsprekendresultaatvormtvanconcurrentieenondernemingszin.

Indehuidigedoorontwikkelingvandenetwerksamenleving–metdedigitaliseringals

driving force–wordteennieuwevormvangedeeldeverantwoordelijkheidzichtbaar,

waarindecivielecapaciteitenmeerwordenaangesproken.Datgebeurtdanintermen

vanburgerkrachtofparticipatie.Daarisveeldiscussieover–decommissiekiestervoor

teonderzoekenwatburgerswillen,kunnenenverwachten.

Aandehandvaneenuitgebreideenquêteonderburgersenraadsledenlatenwe

zienwatzijconcreetbelangrijkvindenenwiezijdaarvoorverantwoordelijkachten.

Vervolgensoefendenwemethetgesprekdaaroverinzogenoemdelokalekwaliteitsfora.

Opening 9

HetJaarberichtbiedtinzichtinhoeburgersenhunvertegenwoordigersaankijkentegen

lokalekwaliteitenendeverantwoordelijkheiddaarvoor.Bijvoorbeeld:

• Burgerszienhunverantwoordelijkheid,maarkijkennadrukkelijkooknaarhun

gemeente;

• Zijsprekendegemeentedaarbijvaakaanopinhoudelijkekwaliteitenwaardezeniet

veelinvloedopheeft(onderwijs,gezondheidszorg,schonelucht);raadsledenzijn

zichvaakbewustvanhunbeperkteinvloed;

• Burgersziendeeigenrolvooralindeconcrete,zachterefacettenvanlokalekwaliteit

(schonestraat,omkijkennaardeburene.d.).

DecommissieeindigtmetaanbevelingenvoorhetRijk,degemeenten,deburgers

enanderepartners.Zijpleitvooreenstevigedialoogtussenpartijendiemetelkaar

bepalenwatbelangrijkisenelkaaraansprekenophunverantwoordelijkheidvoorde

verschillendefacettenvanlokalekwaliteit.Ditkanhetbestealsdedialoogaansluitbij

dealledaagseervaringenvanmensen.Ditblijktuitdekorteverslagenvandepilotsmet

lokalekwaliteitsforadiedecommissieheeftgeïnitieerd.Gedeeldeverantwoordelijkheid

vraagtomeencontextvanaanspreken,stimulerenenelkaarindeogendurvenkijken.

Hetiseenkwestievanappèlenappeal:hetdurvenexpliciterenvanverwachtingenen

hetaantrekkelijkmakenvooriedereendiemaarkanenwilommeetedoenbijhet

realiserenervan.

Ditjaarberichtzetdegedeeldeverantwoordelijkheidvoorlokalekwaliteitenop

deagenda:bijhetgemeentebestuur,bijburgers,maatschappelijkeorganisaties,

bedrijfslevenenhetRijk.Dezeinzetisdeuitkomstvanintensievebesprekingenin

decommissie­VanZanen,dieinsamenwerkingmethetVerwey­JonkerInstituuthet

Jaarberichttotstandbracht.Deconclusie:gezamenlijkoptrekkenkanslagen,maarhet

gaatnietvanzelf!Houdhetvooralconcreetenoverzichtelijk:gewoon,dichtbij.

Lokaal kwaliteitsforum

Haarlemmermeer

Lokaal kwaliteitsforum

Haarlemmermeer

 11

Deelnemers en locatie

HetforuminHaarlemmermeer

vindtplaatsinhetraadhuis.De

ongeveertwintigdeelnemers

vormeneengemengdgezel­

schapafkomstiguithetonder­

wijs,eenwoningcorporatie,on­

dernemersfonds,degemeente

(waaronderraadsleden),samen

metdiversedorpsraden.

Besproken thema’s

Belangrijkgespreksthema’szijn

desocialecohesiedieverschilt

tussenkleinekernenenVinex­

wijken,dekindvriendelijkheid

vandegemeenteensportvoor­

zieningen.Ookhetvoorzienin­

genniveauvooreninspraakvan

jongerenkomtuitgebreidaan

bod.Opinspraakavondenzit

degemeentevaakmetde‘ou­

deregarde’aantafel,jongeren

ontbreken.

Sfeer en dynamiek

Doorde26kerneneneengroot

gemeenteoppervlaktezijner

diversebelangen.Verstedelijkt

gebiedstaattegenoverplat­

telandenhigh­techtegenover

boerenbedrijf.Erbestaatbegrip

voorhetverschilinvoorzienin­

genniveau,zoalsophetgebied

vanopenbaarvervoerofsport.

Maardatwringtsomswel.

Opvallend

Demeestediscussieroepthet

aansprekenvanhangjongeren

op,diesomsvoor(drugs)over­

lastenonveiligheidsgevoelens

zorgen.Wieheefteenverant­

woordelijkheidomtebemid­

delen?Enwiebekommertzich

omdediegenediejongeren

nietdurftaantesprekenofbij

wiedaarvoordebenodigde

vaardighedenontbreken?De

gemeentezouhierinkunnen

ondersteunen.

Opbrengst

Voorsignaleren,agenderingen

uitvoeringzijncommunitiesvan

burgers(ookjeugd),gemeente

enanderepartijenvangrote

waarde.Welmoetdegemeente

ooghoudenvoorbelangenvan

burgersdienietzijnvertegen­

woordigd.Vandegemeente

vraagthetdatzijorganiseert,

meedenktenfaciliteertals

bewonersnietinstaatzijniets

terealiseren.Destandaardhou­

dingmoetvan‘Nee,want’naar

‘Ja,mits’.

MHC de Reigers, Hoofddorp

Verandering 1

van tijdperk

1. Verandering van tijdperk 13

‘We leven niet in een tijdperk van veranderingen, maar in een verandering van tijdperk.’ Deze uitspraak van de Rotterdamse

hoogleraar transitiemanagement Jan Rotmans zegt veel over de huidige gemoedstoestand in Nederland. Alom wordt gesproken van verandering.

In overheidskringen ligt het woord transformatie op veler lippen – al is het maar vanwege de 3D, de decentralisaties in het sociaal domein (zorg, jeugd en participatie). Maar het gevoel van verandering is breder.

Nu claimt vrijwel elke generatie te leven in een periode van grote veranderingen, en dat is zeker niet ten onrechte. Toch leidt met name de technologie van de afgelopen decennia tot een transformatieproces dat alle facetten van de samenleving raakt. Dit gaat zelfs zover dat de sociale structuur van de samenleving is veranderd in een zogenoemde netwerksamenleving: we zijn georganiseerd in netwerken.

Overditnetwerkkaraktervandesamenlevingbestaatindesocialewetenschappen

groteconsensus.²Devroegerecollectieveidentiteiten(inNederlanddezuilen,

inanderelandenetnischegroepenofsociaaleconomischestanden)hebben

plaatsgemaaktvooreenmeergefragmenteerdendiversgeheelvannetwerken.We

makendeeluitvantalvanverbanden,fysiekendigitaal,diemeerofmindersterk,en

meerofminderduurzaamzijn.Wezijneengrootdeelvandedagonlinebezigmethet

onderhoudenvanonzerelatiesinonzenetwerken.Vanzelfsprekende socialekaderszijn

verdwenenendecomplexiteitvandeinstitutioneleverhoudingenneemttoe.³

1 ZieRotmans,2012.

2 DeCatalaansesocioloogCastells(1996)schreefindejarennegentigindriedelenThe Information Age;eendaarvanisThe Rise of Network Society).HeteersteboekoverditonderwerpisoverigensvandeNederlandsecommunicatiewetenschapperVanDijk(1991).

3 Boutellier(2011)noemtditinDe improvisatiemaatschappij:complexiteitzonderrichting.

Decommissieachthetvanbelangomdezeachtergrondvandelokalebeslommeringen

aantestippen.Dehuidigetransformatievandeverzorgingsstaatdoetzichvoortegen

eenbredereachtergrond.Erwordtookwelgesprokenvan‘glocalisering’,eenbegrip

datwijstopdegelijktijdigebewegingvanenerzijdsglobaliseringvaneconomie,politiek

enwetenschapenanderzijdseenlokaleoriëntatievoordeinrichtingvanheteigen

leven:‘thinkglobal,actlocal’.Delokaleherinrichtingvandeverzorgingsstaatkomt

dusnietuitdeluchtvallen,maargaatooknietvanzelf.Zebrengtonzekerheidmetzich

mee,maarooknieuweenergie.Hetisvaaklastigvoordelokaleoverheidomrichting

tebepalen,ookalomdatmacht,bevoegdhedenenzeggenschapgedeeldworden

mettalvanandere(private)organisaties.Tegelijkzijnerallerleiinitiatievendietot

voorkortondenkbaarwaren,zoalszorgcoöperaties,deelproducten,deeldienstenen

wijkinitiatieven.⁴

Indezecomplexetoestandgaatinhetopenbaarbestuurveelaandachtuitnaar

processen,systemenenstandaarden.Vaakzelfszodanigdathetzichtverdwijntop

waarheteigenlijkovergaat:hetrealiserenvanconditieswaarondermensenhetbeste

vanhunlevenkunnenmaken.Inditjaarberichtvragenweexplicietaandachtvoor

lokalekwaliteit.Wegebruikenregelmatighetmeervouddaarvanomdathetoverheel

veelverschillendezakenkangaan,vanveiligheidtotschoneluchtenvanspeelplaatsjes

tothetopenbaarvervoer.Deonderwerpendiespelenkunneninelkegemeente,in

elkdorp,elkewijk,elkebuurt,ofzelfselkestraatverschillendzijn.Datmaakthet

onderwerpingewikkeldendusuitdagend.Westellenonsdeopgaveomhetpolitiekeen

maatschappelijkedebatmeerterichtenopdeconcreteinzetvandepubliekezaak.

4 Zievooreenoverzichthetjaarbericht’vaneersteoverheidnaareerstdeburger’uit2013.

Lokaal kwaliteitsforum

Boekel

Deelnemers en locatie HetBoekelseforumvindt

plaatsingemeenschapshuis

NiaDomo.Hetgezelschap

isdivers:naastinwonersen

bewonersorganisatiesnemen

deeleenzorginstelling,een

basisschool,sport­enna­

tuurorganisaties,eenspeel­

tuinvereniging,opiniema­

kers,bestuurenambtenaren

vandegemeente.

Besproken thema’s Bijveelmensenleeftzorg

overwatergaatveranderen

alsdedecentralisatiesvan

krachtworden.Burgersin

Boekeldoenalveel.Willen

burgerszelfnogmeerin

handennemen?Kannog

meervanhengevraagdwor­

den?

Sfeer en dynamiek Vanburgemeestertotin­

woner–alledeelnemers

zijntrotsopBoekelenerg

tevredenoverdekwaliteit

vanwonenindekleine

gemeente.Nietonlogisch

gezienhetfeitdatBoekelop

vrijwelallesbeterscoortdan

degemiddeldeNederlandse

gemeente,opdeverkeersvei­

ligheidna.

Opvallend

Degemeentehadeendis­

puutmetinwonersoverhet

planomeenaantalspeeltui­

nenaftestotenendegrond

teverkopenalsbouwkavels.

Insamenspraakiseenplan

opgesteldomtoteenspeel­

tuinverenigingtekomen:

StichtingdeSpeeltrein.Nu

wordendoorvrijwilligers

speeltoestellenopgeknapten

voelenbuurtbewonerszich

veelactieverbetrokkenbijde

speeltuinen.

Opbrengst

InBoekelisallangetijdinge­

zetophetversterkenvanhet

gemeenschapsgevoelenhet

plaatsenvandegemeente

indegemeenschapinplaats

vanerboven.Bijhetaanne­

menvannieuwebeleidsme­

dewerkersselecteertdege­

meentedanookallereerstop

dezemindset.

 17

Speeltuin in Boekel van Stichting de Speeltrein

De opgave 2

2. De opgave 19

Het gesprek over lokale kwaliteiten heeft een lange geschiedenis. Tegen de achtergrond van de besproken maatschappelijke transformatie

krijgt het echter nieuwe verschijningsvormen. Er zijn heel diverse maatschappelijke initiatieven van burgers: van zorgcoöperaties tot

buddyprojecten, van buurtschouwen tot moestuinen. In gemeenten groeit al enige tijd het besef dat een andere benadering van de lokale problemen en kansen nodig is, en daar wordt lokaal hard aan gewerkt. Met deze dynamiek als gegeven stelt de commissie zich de vraag hoe de lokale kwaliteit voor burgers kan worden verbeterd. Wat doet er voor hen toe, en wie draagt de verantwoordelijkheid voor de condities daarvoor? En zijn er mogelijkheden om daar gezamenlijk iets aan te doen? De commissie stelt zich tot doel lokale kwaliteit te agenderen in samenhang met de gedeelde verantwoordelijkheid daarvoor. Als toelichting hieronder een voorbeeld dat de commissie tegenkwam.

IndegemeenteHeerenveenwordtnagedachtovereennieuwevormvangroenbeheer.

Erishierendaareenbewonerdiemetzijnmaaimachineookeenstukopenbaar

gazonmeeneemt.Erzijnwatstadstuintjesenvoorgrotereprojecteniserinzetvan

Staatsbosbeheerindeomgeving.Vrijwilligersvannatuur­enmilieuorganisaties

organiserenexcursies,onderhoudsdagenengenererenwatmiddelenvoorbijzondere

projecten.Hetonderhoudenvanhetgroeniseenlappendekenvaninitiatievenen

activiteiten.Alleendeopenbareruimteinhetcentrumkomterbekaaidvanaf.Een

voortvarendeondernemerbiedtaanomvandeopenbareruimteinhetcentrum‘een

business casevantemaken’.Degemeenteneemtdecoördinerendetaakopzichen

vindtextrabudgetomdegatentedichten.Eennieuw‘groenarrangement’isgeboren.

Hetiseen(beetjeaangedikt)voorbeeldvanwatergaandeisingemeenten:nieuwe

vormenvangezamenlijkoptrekken.Rondsteedsmeeronderwerpenishetlokale

niveaubestuurlijkaanzet.Hetstaatdagelijksindekrant:dedriedecentralisatiesop

hetterreinvanzorg,jeugdenparticipatie.Maardenkookaanpassendonderwijsof

lokaleveiligheid.Lokalekwaliteitenwordensteedsmeerlokaalbepaald.Tochneemtde

belangstellingvoorlokalepolitiekaf.Erisallangeretijdbehoefteaanietsandersdan

devierjaarlijkseverkiezingen.Voorditjaarberichtzijnweopzoekgegaannaarandere

mogelijkhedenomburgerstebetrekkenbijdelokalepolitiek.Weenquêteerdenburgers

engemeenteraadsledenenweexperimenteerdenmetlokalekwaliteitsfora.Onze

conclusieis:gedeeldeverantwoordelijkheidkan,alshetmaardichtbijblijft:dichtbij

burgers,bijcapaciteiten,bijdebepalendeomstandigheden.

Maarvoordatweonzebevindingenpresenteren,indevolgendeparagraafeersteen

historischperspectief:deontwikkelingvancentraalnaarlokaalbeleid.Dedrierecente

decentralisatieshebbeneenvoorgeschiedenis.Daaruitblijktdatlokalekwaliteitaltijd

sterkintermenvanwelzijnenparticipatieisgedefinieerd.Decommissiespreektook

vankwaliteitenomaantegevendathetommeergaatdanwelzijn.Nadithistorisch

uitstapjepresenterenweonzebevindingenvanwatervoorburgersnouechttoedoet,

enwevergelijkendatmetdeopvattingenvangemeenteraadsleden.Daarnaschetsen

weonzeconclusiesopbasisvandevijflokalekwaliteitsforadiewegeorganiseerd

hebben.Doordetekstheentreftuimpressiesdaarvanaan.Vervolgensgevenwe

aanbevelingenvoorburgers,maatschappelijkeorganisatiesenvoordelokaleen

nationaleoverheid.Hetmotto‘gewoondichtbij’isvantoepassingopalleniveausvan

beleidenuitvoeringenleidttotbijzondereconclusies.

2. De opgave 21

Bronckhorst

Deelnemers en locatie Hetkwaliteitsforumvindt

plaatsinmuseumSmede­

kinckinZelhem,hetgrootste

dorpindegemeente.Naast

eenwethouderenbeleidsme­

dewerkerszijnaanwezigdrie

bewonersorganisaties,een

zorgboerderij,dediaconie,

eenouderenorganisatie,de

welzijnsstichting,eenstich­

tingdiemaatschappelijk

ondernemenstimuleert,een

woningcorporatieenvijfpar­

ticuliereburgers.

Besproken thema’s Doordevergrijzingende

toenemendeimportwordt

ookhetgevoelvannaober­

schap,datindeAchterhoek

altijdheeftgezorgdvoor

eensociaalklimaat,steeds

minder.Degesprekkengin­

genveelaloverdesociale

kwaliteitenzorgenonder­

steuning.

Sfeer en dynamiek

Dedeelnemersbogenzich

zeeractiefoverdelokale

kwaliteitinZelhem.Burgers

kijkennogwelvooralnaarde

gemeentevoorhetoplossen

vanproblemen.Debetrokke­

nenzienindatgemeenteen

burgersvantegenoverelkaar,

meernaastelkaarmoeten

gaanstaan.

Opvallend

Erisveelaandachtvoorhet

moeizaamtotstandkomen

vanhetglasvezelnet.Ditis

vooralinhetbuitengebied

eenbelangrijkebasisvoorzie­

ning.Hetleverteenbijdrage

aandeleefbaarheid,het

behoudenvanjongerenen

(mantel)zorgvoorouderen.

Ookdebeperktedekkingvan

mobielenetwerkenzienveel

deelnemersalseenbedrei­

gingvanlokalekwaliteit.

Opbrengst

Dedeelnemerszijnpo­

sitiefoverhetforumen

willengraageenvervolg­

bijeenkomst.Erisdiscussie

overwiehetinitiatiefzou

moetennemenvooreen

vervolg:degemeenteofjuist

debewonersorganisaties.

Deknoopisdezeavondnog

nietdoorgehakt.

3. Een doorgaand proces 23

Museum Smedekinck wordt geheel gerund door de vrijwilligers van Oudheidkundige vereniging Salehem.

Een doorgaand 3

proces

3. Een doorgaand proces 25

Wat tot de inhoud van lokaal beleid wordt gerekend, is eerder onderwerp van discussie geweest. De huidige decentralisatie van sociaal beleid staat niet op zichzelf. Zij is het voorlopige sluitstuk van een langlopend proces, waarop nog diverse vervolgen denkbaar zijn. In de jaren zeventig van de vorige eeuw startte de brede discussie over decentralisatie. Daarin stonden twee elementen centraal: de mate van gemeentelijke beleidsvrijheid en de participatie van burgers. Hoe het daarmee is gegaan in de periode vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw, schetsen we aan de hand van de ontwikkelingen in het welzijns- en zorgbeleid.

Decentralisatie van welzijn

Inspraakendemocratiseringzijntyperendebegrippenvoordejarenzeventig.Het

betrekkenvandeburgerbijhetbesluitvormingsproceswerdgezienalsbevorderlijk

voorzijnwelzijn.Maardevraagwassteedshoegrootdebeleidsvrijheidvande

gemeentemochtzijn.Datzouimmerstotverschilleninbeleidsuitkomstenendaarmee

totrechtsongelijkheidkunnenleiden.Despanningindeverantwoordelijkheidsverdeling

tussenRijkengemeentevoorhetwelzijnvandebevolkingiseenconstanteinde

geschiedenis.DeKaderwetSpecifiekWelzijn–opgesteldin1977maarin1984definitief

vanderolgehaald–kendeeenplichtvoorgemeentenomeenparticipatieverordening

optestellen.Erwarengedetailleerdevoorschriftenvoorgemeentenoverplanvorming,

proceduresenparticipatie.Decentraalbetekendevooralveelbemoeienisvanhet

rijk.Dekaderwetisernooitgekomen(welzogenaamderijksbijdrageregelingenop

deelterreinen,dieveelelementenvandeontwerp­Kaderwetinzichhadden).

In1987werddeWelzijnswetingevoerd,die–eigenlijkmeerkaderwetdandevorige–

meerbeleidsvrijheidlietaangemeenten.⁶Belangrijkverschilisdaterweinigaandacht

wasvoorparticipatie.DeWetvoorzieningengehandicapten(Wvguit1994)isveeleer

5 DezeschetsisonderanderegebaseerdopdebijdragevanVeldheer&Gilsing(2008).

6 De(pogingtot)sturingvandeRijksoverheidbeperktezichtotdevierjaarlijksebeleidskadersvanhetministerievanVWS(aanvankelijk

WVC),waarvanempirischisvastgestelddatzenietveelinvloedhaddenopinhoudeninrichtingvanhetlokalebeleid(Kwekkeboomet

al.,2002).

eenuitvoeringswetengafgemeentendebeleidsvrijheidomdezorgplichtintevullen.

Ofgemeentenvoldedenaanhunzorgplichtkondoorcliëntenbijderechterworden

getoetst.Opbasisvandeeersteevaluatie(Een verstrekkende wet,1995)werdde

mogelijkheidvoorgemeentenomeigenbijdragenteheffen,echterweeringeperkt.

Latervolgdenverschillendewetswijzigingendiedegemeentelijkebeleidsvrijheid

dedenafnemen.DeWvgendeWelzijnswethaddenalsgemeenschappelijkkenmerk

datmechanismenvanverticaleverantwoordingontbraken.Delokaledemocratiezou

voldoendewaarborgvormenomtoteenadequateuitvoeringtekomen.⁷

Despanningtussennationalesturing(vanwegederechtsgelijkheid)enlokale

beleidsvrijheidvindenwevervolgensteruginde‘oude’Wmovan2007,dieper1januari

2015grondigwordtgewijzigd.IndeoudeWmowordenlokalebestuurdersgeachtaan

degemeenschapverantwoordingafteleggen.Zijbiedteenaantalinstrumentenomde

zogenoemdehorizontaleverantwoordingtevergemakkelijken.WelkentdeoudeWmo

decompensatieplicht,vergelijkbaarmetdezorgplichtuitdeWvg.Opdatpuntzijn

gemeententochweervooraluitvoerdersvanrijksbeleid.EvenalsdeKaderwetspecifiek

welzijnisdeWmoeenbredewet,metveelaandachtvoordeparticipatievandeburger.

DevraagisofdeRijksoverheidhetvormgevenvanlokalekwaliteitendaadwerkelijk

overlaataangemeentenénhuninwoners.Boogersetal.(2008)steldendatgemeenten

doorhetRijkinfeitewordenvastgezetinderolvantweedeoverheid;eenbeelddat

overeenkomtmeteeneerdereanalysevanhetjeugdbeleid(Gilsing,2005).Inhetkader

vanditessayisdevraagrelevantofgemeentendaadwerkelijkverantwoordelijkheden

metburgersenlokaleorganisatieskunnendelen.Erzijngoederedenenomde

wettelijkeruimtehiervoormaximaaltebenuttenofindetoekomstuittebreiden.Het

gaatombestuurlijkeverhoudingenwaarinopeenanderewijzewordtgewerktaan

lokalekwaliteitenindegemeenten.

7 Beidewettenkendenvoorgemeentengeenverantwoordingsplichtaanhetrijk.InhetkadervandeWvgzijnlaterwelafspraken

gemaakttussenRijk,VNGenbelangenorganisatiesoverhet‘verantwoordverstrekkenvanvoorzieningen’;dezeveranderdenniets

aanhetuitgangspuntvanhorizontaleverantwoording.

3. Een doorgaand proces 27

Echte transformatie

Indehuidigedecentralisatiesvanzorg,jeugdenparticipatiewordtdelijnvan

horizontaleverantwoording–inhetbijzonderaandegemeenteraad–doorgezet.

TegelijkisersprakevandoorhetRijkverplichteregistratiestenbehoevevanzijn

systeemverantwoordelijkheid.Delijnvanburgerparticipatiewordteveneensvoortgezet.

Dedriewettenschrijvenvrijspecifiekdeuitvoeringvoor.Zowordtindewetten

aangegevenwelkepuntenindebeleidsplannenmoetenwordenmeegenomen,zijner

uitgewerktebepalingenopgenomenoverkwaliteitsbeleid,overdematewaarinburgers

aanspraakkunnenmakenopeenpersoonsgebondenbudgetenoverdevaststelling

vanhetrechtopbepaaldevoorzieningen.Daarbijinbegrepenisdevaststellingvan

deeigenverantwoordelijkheidvanburgers(intermenvanhetsocialenetwerkende

zelfredzaamheid).

Indehuidigeontwikkelingvanhetlokalebeleidkomeninfeitedrieontwikkelingen

bijelkaar:debezuinigingen,dedecentralisatieendetransformatienaareen

netwerkmaatschappij.Decombinatiebiedteenkansvooreenechtevernieuwing

vandeverzorgingsstaat.Ineennetwerksamenlevingontwikkelenzichnieuwe

vormenvanorganisatiedielokaalzijningebed.Eerdersprakenwealvaneen

improvisatiemaatschappij.Dezetyperingverwijstenerzijdsnaardecomplexiteitvan

dezetijd,maaropenttegelijkdedeurnaarnieuwevormenvanorganisatie.Grote

nationalebeleidskadersendaaropafgestemderegelsystemenpassennauwelijksmeer

bijdehuidigedynamiek.Daarvoorisdezeteonvoorspelbaarentemoeilijkomvan

afstandtebesturen.

Deimprovisatiemaatschappijiseenwereldvandelen,doenendoorpakken.Datgaat

somsmetvallenenopstaan.Deimproviserendesamenlevingisnietonproblematisch,

maarooknietzochaotischalsveelmensendenken.Infeiteisersprakevaneen

institutioneleverandering.HetrecenteproefschriftvanVanderVeer(2013)leertdat

dehuidigetransformatieplaatsvindtdooreenkoppelingvanoudelokaletraditiesaan

nieuweprincipes.Niethetgroteverhaal(deideologieën),maarhetaansprekendeidee

vormtdeconceptuelemotorachterverandering.Datiskleiner,maarbeterterealiseren

dannationalevoorschriften.

Lokaal kwaliteitsforum

Heerenveen

 29

Deelnemers en locatie Direct messaging–onderan­

dereviasocialemedia–en

eenpersoonlijkebenadering

brengeninHeerenveeneen

diversgezelschapbijelkaar.

InhetAbeLenstrastadion

discussiërenkritischeenvaak

actieveburgers,gemeenteen

opvallendveelsocialeonder­

nemersoverdelokalekwali­

teitinHeerenveen.

Besproken thema’s Indedeelsessiesspreken

burgersenprofessionals/

ondernemersapartvanelkaar

overondermeeroverlasten

criminaliteit,socialecontrole,

drugsgebruikonderjonge­

ren,deopenbareruimtemet

daaringroen,leegstanden

verloedering.Hetgaatveel

overburenhulp,maarook

overlerenvanelkaar:watgaat

goedinanderedelenvande

gemeente.

Sfeer en dynamiek

Doordeuitwisselingvanerva­

ringenengoedevoorbeelden

stekendeelnemerselkaar

aan.Devoorzitterspreekt

vaneen‘veenbrandinposi­

tievezin’.Burgerswisselen

telefoonnummersuitomna

dezeavondnogtebellenover

goedeideeëneninitiatieven.

Opvallend

Veelenbredewaardering

oogstendeMeitinkers(mee­

denkers),beschikbaarinie­

derewijkeniederdorp.Deze

zoektsamenmetbewoners

naareenoplossingvooreen

ervarenprobleemophetter­

reinvanwonen,welzijnen

zorg.Hetzelfoplossenvan

problemen,eventueelmethet

socialenetwerk,vormthet

uitgangspunt.Degemeente

faciliteertdemeitinkers.

Opbrengst

Gezamenlijkeverantwoorde­

lijkheidenactiebereidheid

komeneenvoudigertotstand

opkleineschaal.Kleinschalig­

heid,focusenaansluitingbij

delokaleenergiekunnenhet

verschilmaken.Inhetuiterste

gevalvoerenbewonerszelf

regieenbeherenenbesteden

zijfinanciëlemiddelen.Als

gemeenschapszinnietvanzelf

ontstaat,kandegemeentedit

stimuleren.

Ondernemers van de Lindegracht in Heerenveen

De volgende stap 4

4. De volgende stap 31

De VNG speelt een bemiddelende rol in de decentralisatie van beleid.

We zouden kunnen spreken van ‘lokalisering’, dat hier niet alleen in de betekenis van ‘vinden’, maar ook als ‘lokaal toedelen’ wordt begrepen.

Zij wil (onder andere) een draaipunt zijn tussen de lokale dynamiek en de nationale samenleving. Meer in het bijzonder betreft het hier ook de relatie van de gemeenten met het Rijk. Met het jaarbericht volgt en agendeert zij de ontwikkelingen die lokaal gaande zijn en aandacht behoeven. De reeks nam een aanvang vanuit de constatering dat

gemeenten de eerste overheid zijn geworden (rapport van de commissie- Van Aartsen (2007)). In het Huis van Thorbecke kwam deze rol toe aan de nationale overheid. Getuige de decentralisaties, maar ook vanwege de mondiale ontwikkeling naar de stad als eenheid van economie en leefwereld,

is daar verandering in gekomen.

InheteersteJaarberichtvan2013(Van eerste overheid naar eerst de burger)werd

aandachtgevraagdvoorhetmaatschappelijkinitiatief.Hetbevateeninventarisatie

vanburgerinitiatievenéneenagendavoordeVNG,omdateenandererolopvatting

vangemeentenalsnoodzakelijkwordtgezien.HetJaarbericht 2013pleitvooreen

improviserendegemeente,dieontvankelijkisvoorburgerinitiatieven.Afhankelijkvan

defasewaarineenmaatschappelijkinitiatiefzit,kanhetinitiatiefwordenondersteund

bijhetpasserenvandevolgendedrempel.Respectievelijkgaathetindelevensloop

vaneenmaatschappelijkinitiatiefomdevolgendefasen:eerstevolgers;aandachten

erkenning;steunvanbedrijvenofinstituties;professionaliseren;schaalvergroting;

afscheidvandeinitiatiefnemer.Degemeentedientflexibelenontvankelijktereageren

opmaatschappelijkeinitiatieven,zoluidtdeboodschap.

Inditjaarberichtbordurenwevoortopdezegedachtegangenbrengenwehemeen

stapverder.Hetbegriplokalekwaliteitengaatoverdeinhoudvandeinitiatievenen

arrangementen.Enhetkenteenduidelijkereferentieaanhetalgemeenbelang.Nietelk

maatschappelijkinitiatiefiswenselijk(bijvoorbeeldgeorganiseerdemisdaad),nietalle

thema’slenenzichvoorburgerinitiatief(neemdeaanwezigheidvaneenziekenhuis)en

8 O.a.BenjaminBarberenEdwardGlaeser.DezeauteurshebbenhetoverigensovermetropolitanegebiedenalsNewYork.

sommigeontwikkelingenzijnbetrekkelijkautonoom(zoalsdeeconomie).Wijstellen

hierhetsamenspelcentraal.Improvisatieisgeenvrijblijvendheid,geïmproviseerde

muziekiseenkwestievanonderlingeafstemmingopeenaansprekendthema,met

inbrengvaniedereen,opbasisvanlichtleiderschap(Boutellier,2014).Lokalekwaliteit

iseen‘gezamenlijkepubliekeonderneming’.

Wat is lokale kwaliteit?

Indeliteratuurzijnveelomschrijvingenvanlokalekwaliteittevinden.Bestuurskundig

wordtvaakgekekennaardeverschillendegedaantenvangemeenten:alsdienstverlener,

alszorgleverancierofalsdemocratischeeenheid.Inbestuursrechtelijkezingaat

hetvaakoverdekwaliteitvanbesluitvorminginhetkadervandedemocratische

legitimiteit.Inhoudelijkisertotslotveelaandachtvoordekwaliteitenvanhetsociale

domein:the quality of life.Meestalgaathetomdeinvullingdiehetlokalebestuur

daaraangeeft.Inditjaarberichtkiezenwevooreenanderebenadering,waarbij

ookderden,vooralburgers,vanbelangzijn.Lokalekwaliteitbetrefthethelescala

vanconditiesdateengemeentemaakttotwatdieis.Dangaathetomdienstenen

voorzieningen(publiekenprivaat)diedelevenssfeervanbewonersraken.Lokale

kwaliteitenvormenhethartvanlokaalbeleid.

Indeklassiekedriehoekvanoverheid,marktenburgersverschuiftmomenteel

hetzwaartepuntnaardecivielesamenleving.Indatverbandgebruiktedekoning

in2013indetroonredehetbegripparticipatiesamenleving.Daarbijgaathetom

dekwaliteitvandesamenlevingendeoptimaleinzetvaniedereendaarvoor.De

participatiesamenlevinggaatingemeentenovertalvanlokaleconditiesdieuiteindelijk

delokalesamenlevingmaken.Opwelkewijzekunnendebetrokkenpartijendeze

lokalekwaliteitenoptimaalrealiseren?Daaraangaatdevraagvoorafwaterprecies

onderlokalekwaliteitenmoetwordenverstaan.Voordebeantwoordingvandievraag

vertrekkenwevanuithetstandpuntvanburgers.Watdoetervoorhentoe?

Dezevraagisdesteindringendernudegemeenteprimaireactorwordtopvrijwel

hetgehelesocialedomein.MetmindergelddanhetRijkbeschikbaarhad,wordtvan

gemeentengevraagdmeerkwaliteitteleverenophetterreinvandezorg,jeugden

participatie,naastdereedsbestaandetakenophetgebiedvanlokaleveiligheid,lokale

4. De volgende stap 33

economie,huisvestingendeopenbareruimte.Maarwatdoetervoorburgersnuecht

toe?Enhoeverhoudtdatzichtothetbestuur?Wezettenvoordezevraageenenquête

uitonderburgersenhunvertegenwoordigers,enrapporterendaaroverineenvolgende

paragraaf.Lokalekwaliteitdefiniërenwederhalvealshetgeheelvancondities,dat

bepalendisvoordeleefomstandighedenvandelokalegemeenschap.

Wat betekent gedeelde verantwoordelijkheid?

Hetbegripgedeeldeverantwoordelijkheidleidtalgauwtoteenzoetsappigetekst

overeenmooierewerelddiedoorallebetrokkenengewenstwordt.Indepraktijkis

ditvanzelfsprekendlangnietaltijdhetgeval.Zogemakkelijkishetnietompartijen

metgroteverschilleninhulpbronnen,vaardigheden,belangenenmotieventotelkaar

tebrengen.Tenaanzienvanderelatietussenoverheidenmarktpartijenbestaateen

langetraditievaninkoopenregulering.Dezeisconstantinontwikkeling,enisindit

jaarberichtnietdeprimairezorg.Hiergaathetvooraloverdeverhoudingtussenlokale

overheidenburgers.Daarinzienweeenlangdurigegeschiedenisvanburgerinzet,⁹die

binnendenetwerksamenlevingeennieuweimpulslijkttehebbengekregen.¹⁰Burgers

zijnactieverdanooit(ziebijlage2vanJaarbericht2013).

Indesamenlevinggaatmomenteelveelaandachtuitnaarwatvanburgerskanworden

verwachtofkanwordengeëist,bijvoorbeeldinhetkadervanvrijwilligerswerkof

mantelzorg.Veelgemeentenvoelendenoodzaakommeerruimtetegevenaande

inzetvanburgers,alishetmaaromdatdemiddelenontbrekenomhetzelftedoen.

Indeliteratuurzienwediscussieoverde‘instrumentele’inzetvanburgersvoor

overheidsdoeleinden.Tonkens(2013)vindtbijvoorbeelddatdeburgervoordekarvan

deoverheidwordtgespannen.Hetkanbijdeinzetvanburgersgaanomverschillende

vormen:eigeninitiatief(waartoedegemeentezichmoetverhoudenvanuitde

notievanalgemeenbelang);‘nudging’(eenzetjeindegoederichting:verborgen

druktotgewenstgedrag);drang(moreledrukinhetkadervanmantelzorg);dwang

(bijvoorbeeldverplichtetegenprestatiebijeenuitkering).

9 TineDeMoor(2013).

10 ZiehetwerkvanSpecht(2012),DeBoer&VanderLans(2011),Wijdeven(2012)enanderen.

Gedeeldeverantwoordelijkheiddefiniërenwealshetgezamenlijkbesproken,niet­

vrijblijvendearrangementvanbetrokkenen(gemeente,organisatie,ondernemingen,

burgers)rondeenbepaaldelokalekwaliteit.Eencruciaalaspectdaarbijisdenotievan

hetalgemeenbelang.Hetlokalebestuurdientzichaltijdopeenofanderemaniertot

hetalgemeenbelangteverhouden(hoeweldeopvattingendaaroverenormkunnen

verschillen–datispolitiek).Voorburgerskunnenkwaliteiteneenprivaatkarakter

hebben(‘altijdmijnautogratisvoordedeurkunnenparkeren’),waareenpubliek

belangzichtegenverzet(terugdringenvanautoverkeer).Lokalekwaliteitenzijnmet

anderewoordenookvoorwerpvangedoe.Besluitendaaroverzijnnietvrijblijvend–ze

hebbenconsequenties.Daarommoethetgesprekoverlokalekwaliteitennietalleen

indegemeenteraadwordengevoerd,maarooklangsanderewegen.Daarheeftde

commissiemeegeëxperimenteerdindevormvan‘lokalekwaliteitsfora’.Maareerst

rapporterenwedebelangrijkstebevindingenvandeenquête.

4. De volgende stap 35

Lokaal kwaliteitsforum

Rotterdam

Deelnemers en locatie DewijkGrootIJsselmonde

Zuidwashetonderwerpvan

gesprek.Debijeenkomst

vindtplaatsineenwijkge­

bouw.Maarliefst25inwo­

nerszorgenvooreengrote

opkomst.Ookaanwezigzijn

professionalsophetgebied

vanwelzijn,ggz,onderwijs,

wonenenvanhetCJGende

politie,naastvertegenwoordi­

gersvandedeelgemeente.

Besproken thema’s

Tweethema’sdomineerden

degesprekken.Zorgenom

eenveiligeleefomgevinghad­

dentemakenmetcriminele

jeugdgroepen,overlastgeven­

defamilieseninbraken.Voor

desocialekwaliteitwashet

onbegriptussendeoudere

autochtonenendejongeren

vanniet­Nederlandseafkomst

eenbelangrijkgesprekspunt.

Sfeer en dynamiek Degroteopkomstvanin­

wonersweerspiegeltde

bereidheidommeeteden­

kenoverlokalekwaliteit.De

deelnemendeburgersvoelen

zichonveiligennietaltijd

gesteunddoorprofessionals

enbestuurders.Opvallendis

daterweinigjongerenenin­

wonersvanniet­Nederlandse

opdebijeenkomstzijnafge­

komen.

Opvallend

Deautochtonesenioren

endejongerenvanniet­

Nederlandseafkomstkennen

elkaarnauwelijks.Ongekend

maaktonbemind,erisweinig

tolerantienaarelkaar.Oplos­

singenwordengezochtin

bijvoorbeeldmaatjesprojec­

tenenhetvoorelkaarkoken.

Belangrijkisdatactiviteiten

nieteenmaligzijnendater

sprakeisvanwederkerigheid

(wisselgeld).

Opbrengst

Hetforumkrijgteenvervolg:

overdriemaandeniserweer

eenbijeenkomst.Ditkeer

bepalendeinwonerszelfde

agenda.Devraagisofzij

anderenmeewillennemen,

hetliefstookinwonersvan

niet­Nederlandseafkomst,

zodatdewijkzogoedmoge­

lijkvertegenwoordigdis.

 37

Vrijwilligster Wil de Wit schenkt koffie in wijkgebouw de Dijk in Groot IJsselmonde

Wat burgers 5

en raadsleden

vinden

5. Wat burgers en raadsleden vinden 39

Om een goed inzicht te krijgen in wat burgers belangrijk vinden, is een uitgebreide, representatieve enquête uitgevoerd over lokale kwaliteit.

Dezelfde vragenlijst is voorgelegd aan raadsleden, om zo de opvattingen van burgers en hun vertegenwoordigers te kunnen vergelijken. Aan burgers en raadsleden is voor zes domeinen gevraagd wat zij het

belangrijkste vinden en wie volgens hen daar vooral voor verantwoordelijk is. De domeinen zijn: schoon, veilig, sociaal, zorg en ondersteuning, jeugd en onderwijs, vrije tijd. Bijvoorbeeld onder de noemer ‘schone gemeente’:

mensen willen geen rommel op straat en vinden dat burgers daar zelf verantwoordelijk voor zijn.

1.000burgerszijnviaeeninternetenquêtebevraagd.Indezeparagraafpresenteren

wedeuitkomstenvandeenquêteperdomein.Demeeruitgebreideresultatenzijn

opgenomenalsbijlage.

Perdomeinhebbenweburgersbevraagdopzevenaspecten,bijvoorbeeld

cameratoezichtbij‘veilig’.Intotaalzijndaterdus42.Wevatteneerstderesultaten

beknoptsamen.

Een eerste beeld

Deafwezigheidvancriminaliteitishetallerbelangrijkstevoorburgers,daarnavolgen

nogtienandereaspectendieopeenschaalvan1(zeeronbelangrijk)tot5(zeer

belangrijk)eengemiddeldescorehebbenvanminimaal4,3(duidelijkmeerdan

‘belangrijk’).Dedomeinensociaalenvrijetijdscorenbijburgershetlaagst.Datgeldt

ookvoorraadsleden.Erzijngeengroteverschillentussenjongerenenouderen,tussen

mannenenvrouwenenzelfsniettussenstadofplatteland.DeburgersvanNederland

denkenopvallendeensgezind.Bijzakendiehethoogstescoren,kijkendeburgersvaak

naardegemeenten.Tochzijnertalvanterreinenwaarzeookzichzelfverantwoordelijk

achten,vooralbijsociaal(samenleven),schoonenvrijetijd.Enmeestalzienzijook

11 Alleresultatenvandeenquêtezijninseparatebijlagebeschikbaaropwww.vng.nl

geen criminaliteit

score: 4,54

goed en snel bereikbaar ziekenhuis

score: 4,45

thuiszorg die aansluit op vraag cliënt

score: 4,40

schone lucht

score: 4,39

goede afvalinzameling

score: 4,36

zelf passende zorg kunnen kiezen

score: 4,36

goed onderwijs ook bij leerachterstand / voorsprong

score: 4,34

verkeersveiligheid

score: 4,34

afwezigheid rommel op straat

score: 4,34

voorzieningen mensen met beperking

score: 4,33

geen overlast straat, plein, buurt

score: 4,30

Figuur 1 De 11 belangrijkste aspecten van lokale kwaliteiten voor burgers

zorg en ondersteuning veilig

schoon

jeugd en onderwijs domein

5. Wat burgers en raadsleden vinden 41

welindatallepartijeneensteentjemoetenbijdragen.Welichtendebevindingeninzes

puntentoe:

1. Eenomgevingzondercriminaliteitblijktvoorburgershetallerbelangrijkstetezijn.

Opdetweedeplaatskomteengoedensnelbereikbaarziekenhuis.Daarnavolgen:

goedopdewensvandecliëntaansluitendethuiszorgenschonelucht.Ookde

plekkenvijfenzeshebbentemakenmetschoon(goedeafvalinzameling)enzorg

enondersteuning(passendezorgkunnenkiezen).Indetop­11staangeenaspecten

vandedomeinensociaalenvrijetijdenéénvanjeugdenonderwijs(goedonderwijs

vooralleleerlingen).Aspectenuitdedomeinenzorgenondersteuning(4x),veilig

(3x)enschoon(3x)komenhetmeestvoorindezetop­11.

2. Alswealleaspectenperdomeinbijelkaarnemen,danscoreneenschone

leefomgeving(gemiddeld4,23)enzorgenondersteuning(gemiddeld4,22)

hethoogst,methetdomeinveiligdaarnetonder(gemiddeld4,14)–metde

kanttekeningdathetontbrekenvancriminaliteithetallerbelangrijksteaspectis.Het

domeinvanjeugdenonderwijsheeftookeengemiddeldeschaalscorediehogerligt

danbelangrijk(4,04).Dedomeinensociaal(samenleven)envrijetijdscorenrelatief

laag(3,57en3,77).¹²

3. Burgerszijnopvallendeensgezindinwatervoorhentoedoeteninwiedaarvoor

verantwoordelijkis.Erzijnwatverschillennaarachtergrondkenmerken:jongeren/

ouderen,mannen/vrouwen,somsdoetdeopleidingerwattoe.Maardeverschillen

zijnklein.Ookdeverschillentussenburgersuitverschillendelandsdelenofnaar

dematevanstedelijkheidzijnkleinerdanwehaddenverwacht.Zezijnbovendien

nieteenduidig:erisgeensystematischverbandtussenachtergrondkenmerkenen

opvattingenoverlokalekwaliteiten.Ofmenineengrotestad(zeersterkstedelijk)

woontofophetplatteland(weinigennietstedelijk):weziengeen–iniedergeval

geengrote–verschillen.

12 Wemoetenoppassenomhieraltevergaandeconclusiesaanteverbinden.Wehebbenburgersimmersnietgevraagdnaarhet

belangvandeafzonderlijkedomeinenvoorlokalekwaliteiten.Hetisdenkbaardat,alsweandereaspectenhaddenopgenomenbij

dedomeinen,eranderegemiddeldescoresperdomeinuitwarengerold.Nietteminvormendegemiddeldeschaalscoresweleen

indicatievoorhetrelatievebelangdatburgersaandezesdomeinenhechten,enweerspiegelthetbeelddatvandegepresenteerde

top­11.

Figuur 2

Wie is volgens burgers verantwoordelijk voor de 11 belangrijkste aspecten van lokale kwaliteiten

gemeente

gemeente/anderepartijen

anderepartijen

gedeeld

burgers

geen criminaliteit

goed en snel bereikbaar ziekenhuis thuiszorg die aansluit op vraag cliënt

schone lucht

goede afvalinzameling zelf passende zorg kunnen kiezen

afwezigheid rommel op straat verkeersveiligheid

goed onderwijs, ook bij leerachterstand / voorsprong voorzieningen mensen met beperking

geen overlast straat, plein, buurt

5. Wat burgers en raadsleden vinden 43

4. Indevierdeplaatsblijktdatburgersvaaknaardegemeenteenooknaarandere

partijenkijkenalshetgaatomdeverantwoordelijkheid.Nemenwedetop­11

alsuitgangspunt,danblijktdatheelduidelijk.Opzesaspectenkijkenburgers

vooralnaardegemeenteen/ofanderepartijen:devieraspectenvanzorgen

ondersteuning,eengoedeafvalinzamelingengoedonderwijs.Opvieraspecten

zienburgerseengedeeldeverantwoordelijkheidtussenhenzelf,degemeenteen

anderepartijen:ditgeldtvoordedrieaspectenvanveiligheidenschonelucht.

Alleenvoordeafwezigheidvanrommelopstraatzienburgerszichzelfalsdemeest

verantwoordelijkepartij.

5. Ookvoordegemiddeldedomeinscores¹³zienwedatburgersopviervandezes

domeinendegemeentehetmeestverantwoordelijkhouden.Anderepartijenkennen

zijeensterkeverantwoordelijkheidtoeopdedomeinenjeugdenonderwijsen

veiligheid,enhetmeestopzorgenondersteuning(zelfsmeerdandegemeente).

Eenbelangrijkeuitzonderingishetdomeinsociaal(samenleven):hiervoorvinden

burgerszichzelfverantwoordelijk.Zijkennenzichzelfookveelverantwoordelijkheid

toealshetgaatomdedomeinenvrijetijdenschoon.Belangrijkisnogdat

burgersvoordedrievolgenshenbelangrijksteaspectenvanveiligheid(ontbreken

criminaliteit,geenoverlastinpubliekeruimteenverkeersveiligheid)eengedeelde

verantwoordelijkheidzientussenhenzelf,degemeenteenanderepartijen.

6. Weerspiegelendeopvattingenvanraadsledendievanburgers?Opvallendverschilis

datraadsledenaandekwaliteitenvanhetsocialedomein(samenleven)gemiddeld

meerbelangtoekennendanburgers,maardatheeftgeenconsequentiesvoor

deplaatsinderangschikking.Zorgenondersteuningenschoneleefomgeving

staanbijbeidegroepenbovenaan,vrijetijdensocialeleefomgevingstaan

onderaan.Raadsledenzettenalleenjeugdenonderwijswathogerdanveiligheid.

Inhoofdlijnendenkenraadsledenhetzelfdeoverhetbelangvandeverschillende

domeinenvoorlokalekwaliteiten.

13 Ookhierpastdekanttekeningdatdegemiddeldescoresperdomeinbepaaldwordendoordegeselecteerdeaspectenperdomein.

Verdermoetbedachtwordendatburgersdeverantwoordelijkheidsvragenalleenhebbenbeantwoordvoordeaspectendiezijper

domeininhuntop­3hebbenopgenomen.

Tabel 1: Rangordening van domeinen op basis van gemiddelde scores van burgers en raadsleden rangorde belang domeinen voor lokale kwaliteiten

Burgers Raadsleden

1.zorgenondersteuning 1.zorgenondersteuning 2.schoneleefomgeving 2.schoneleefomgeving

3.veiligeleefomgeving 3.jeugdenonderwijs

4.jeugdenonderwijs 4.veiligeleefomgeving

5.vrijetijd 5.vrijetijd

6.socialeleefomgeving 6.socialeleefomgeving

Inhetdenkenoververantwoordelijkhedenzienwewatgrotereverschillentussen

raadsledenenburgers.Inhetalgemeenkijkenburgersmeernaarallepartijen(zichzelf,

degemeente,anderepartijen).Uitzonderingdaaropisdatraadsledenburgersveel

meerverantwoordelijkhoudenvoorhetdomeinvrijetijd,terwijlburgersdegemeente

meerverantwoordelijkhouden.Datgeldtinmindersterkematevoorhetdomeinjeugd

enonderwijs.

Toelichting per domein

Wevroegenderespondentenperdomeinaantegevenwatzijhetbelangrijkstevonden

enwiedaarvoorverantwoordelijkis.Welatenperdomeindetopdrie(ofvier)zien

enwiemendaarvoorverantwoordelijkhoudt.Wevergelijkendeopvattingenvande

burgerssteedsmetdievandegemeenteraadsleden.

Domein schoon

Vooreenschoneleefomgevingzijnhetbelangrijkst:deafwezigheidvanrommelop

straat,eengoedeafvalinzameling,schoneluchteneengoedonderhoudvanpaden,

pleintjesenparkenvoorburgers.(Lagerscoren:hondenpoep,bekladdemurenen

duurzaamheid).Burgerskijkenvoordeafwezigheidvanrommelopstraatvooralnaar

zichzelf.Bijschoneluchtzienzijeengedeeldeverantwoordelijkheid,envoordeoverige

tweevaakgeprioriteerdeaspectenkijkenzijvooralnaardegemeente.

5. Wat burgers en raadsleden vinden 45

Tabel 2: Top drie van belangrijkste aspecten voor het domein schoon volgens burgers (n=1000)

rangorde aspect % in top-3 verantwoordelijkheid

1 Afwezigheidrommelopstraat 68 burgers

2 Goedeafvalinzameling 55 gemeente

3-4 Schonelucht 50 gedeeld

Goedonderhoudpaden,pleintjes,

parken

50 gemeente

Gemeenteraadsledenkomentotdezelfdeprioriteiten,maarineenanderevolgorde.

Opmerkelijkverschilisdatraadsledenvoorzesvandezevenaspectenvandeschone

leefomgevingdegemeenteminderverantwoordelijkhoudendanburgers.Over

deverantwoordelijkhedenvanburgerslopendeopvattingenwatminderuiteen.

Raadsledenhoudenburgersmeerverantwoordelijkvooreengoedonderhoudvan

paden,pleintjesenparken,envoordeafwezigheidvanbekladding.Voorschonelucht

houdenzijburgersjuistminderverantwoordelijkdandeburgerszelfdatdoen.

Domein veilig

Vooreenveiligeleefomgevingishetontbrekenvancriminaliteithetbelangrijkst,

gevolgddoordeafwezigheidvanoverlastindepubliekeruimteenverkeersveiligheid.

Ookdeaanwezigheidvanpolitieentoezichthouderswordtdoorbijnadehelftvande

burgersindetop­3gezet.(Lagerscorenhierverlichtingopstraat,bereikbaarheidvan

eenmeldpuntencameratoezicht).

Deeerstedrieaspectenhebbenbetrekkingopdefeitelijkeveiligheidssituatie:daar

zienburgerseengedeeldeverantwoordelijkheidtussengemeente,burgersenandere

partijen.Alleenvoordeaanwezigheidvanpolitieentoezichthouderskijkenzij

nadrukkelijknaardegemeenteenanderepartijen.

Tabel 3: Top drie van belangrijkste aspecten voor het domein veilig volgens burgers (n=1000)

rangorde aspect % in top-3 verantwoordelijkheid

1 Geencriminaliteit 72 gedeeld

2 Geenoverlastopstraat,pleinofbuurt 60 gedeeld

3 Verkeersveiligheid 51 gedeeld

4 Aanwezigheidpolitieentoezichthouders 48 gemeente/anderepartijen

Raadsledenenburgersprioriterendezelfdeaspectenvaneenveiligeleefomgeving.

Raadsledenhoudenechterdegemeenteveelminderverantwoordelijkvoorhetontbreken

vancriminaliteitenvoordeaanwezigheidvanpolitieentoezichthouders,eniniets

minderemateookvoorhetontbrekenvanoverlastenverkeersveiligheid.Opsommige

aspectenvanveiligheidkennenraadsledenaanburgersminderverantwoordelijkheidtoe,

maarditgeldthoofdzakelijkvoordemindervaakgeprioriteerdeaspecten.

Domein sociaal

Burgerskennenaanditdomein,datbetrekkingheeftophetsamenleven,relatiefweinig

belangtoe.Deprioriteitenvanburgerszijnechterduidelijk,eriseenafgetekendetop­3:

burenhulp,elkaarkennenenafwezigheidvandiscriminatie(lagerscoren:samenstelling

vandebuurt,vrijwilligersindebuurt,ontmoetingsplekkenenverhuizingen).De

opvattingenoververantwoordelijkhedenvoordeprioriteiteninhetsocialedomein

verschillenduidelijkvandieinanderedomeinen:burgershoudenzichzelfhetmeest,ende

gemeentehetminst,verantwoordelijkvoordezeprioriteiten.

Tabel 4: Top drie van belangrijkste aspecten voor het domein sociaal volgens burgers (n=1000)

rangorde aspect % in top-3 verantwoordelijkheid

1 Burenhelpenelkaaralsdatnodigis 82 burgers

2 Buurtbewonerskennenelkaar 68 burgers

3 Afwezigheiddiscriminatie 64 burgers

Inhetprioriterenvanaspectendiebelangrijkzijnvoordesocialeleefomgevingzijn

raadsledenenburgershetingrotelijnenmetelkaareens.Raadsledenzettenwel

5. Wat burgers en raadsleden vinden 47

vakeractievevrijwilligersindebuurtindetop­3.Raadsledenenburgersdenken

nauwelijksverschillendoverdeverantwoordelijkheidstoedelingvoorhetsocialedomein.

Raadsledenenburgerszijnheterdusovereensdatburgersoverdeheleliniehetmeest

verantwoordelijkzijnvoorhetsocialedomein.

Domein zorg en ondersteuning

Dedoorburgersgeprioriteerdeaspectenopditdomeinzijn:thuiszorgdieaansluitop

vraagvancliënt,zelfpassendezorgkunnenkiezen,eneengoedensnelbereikbaar

ziekenhuis.Burgerszettenooknogrelatiefvaak‘zolangmogelijkthuiskunnenblijven

wonen’en‘voorzieningenvoormensenmeteenbeperking’inhuntop­3(mindervaak

geprioriteerdzijn:mantelzorgendeondersteuningvanmantelzorgers).Burgerskijken

vooraldezeaspectenvooralnaaranderepartijenendegemeente.Dezewordenhetmeest

verantwoordelijkgehouden.Alleenvoorhetzolangmogelijkzelfthuiskunnenwonen,

houdenburgersookzichzelfverantwoordelijk.

Tabel 5: Top drie van belangrijkste aspecten voor het domein zorg en ondersteuning volgens burgers (n=1000)

rangorde aspect % in top-3 verantwoordelijkheid

1 Thuiszorgdieaansluitopvraagcliënt 64 gemeente/anderepartijen 2 Zelfpassendezorgkunnenkiezen 59 gemeente/anderepartijen 3 Goedensnelbereikbaarziekenhuis 51 gemeente/anderepartijen 4-5 Zolangmogelijkthuiskunnenblijvenwonen 45 gedeeld

Voorzieningenvoormensenmeteenbeperking 45 gemeente/anderepartijen

Raadsledenkomentotdezelfdeprioriteitenalsburgers,maarineenanderevolgorde.

Raadsledenzettenvoorzieningenvoormensenmetbeperkingenvakerinhuntop­3dan

burgers,eneengoedensnelbereikbaarziekenhuisjuistminder.Beidegroepenzetten

mantelzorgenmantelzorgondersteuningrelatiefweiniginhuntop­3.Raadsledenhouden

degemeenteveelminderdandatburgersdatdoenverantwoordelijkvooreengoedensnel

bereikbaarziekenhuis.Raadsledenleggenmeerdanburgersdeverantwoordelijkheidbijde

gemeentealshetgaatomzelfdezorgkunnenkiezendiemenwilendiepast.Opvallendis

datburgerszichzelfmeerdanraadsledendatdoenverantwoordelijkhoudenvooreengoed

ensnelbereikbaarziekenhuis.Raadsledenhoudenechterburgersmeerverantwoordelijk

voorhetzolangmogelijkthuiskunnenblijvenwonen.

Domein jeugd en onderwijs

Ophetdomeinjeugdenonderwijsspringteenaspecterduidelijkuit:goedonderwijs,ook

bijleerachterstandenofleervoorsprong.Andereprioriteitendievaakgenoemdworden

zijneengevarieerdaanbodvanvrijetijdsvoorzieningenvoorjeugdigenenaantrekkelijke

speel­enontmoetingsplekken.(Mindergeprioriteerdzijn:kinderopvang,voorkomen

schoolverzuimenschoolverlaten,opvoedingsondersteuning,onderwijsaanpeuters

vanwegetaalachterstand).Voordedriemeestgenoemdeprioriteitenhoudenburgers

vooraldegemeentealdannietmetanderepartijenverantwoordelijk.

Tabel 6: Top drie van belangrijkste aspecten voor het domein jeugd en onderwijs volgens burgers (n=1000)

rangorde aspect % in top-3 verantwoordelijkheid

1 Goedonderwijs,ookbijachterstand/voorsprong 80 gemeente/anderepartijen 2 Gevarieerdaanbodvrijetijdsvoorzieningenjeugd 56 gemeente/anderepartijen 3 Aantrekkelijkespeel­enontmoetingsplekken 47 gemeente

Raadsledenenburgerskomentotdezelfdetop­3vanprioriteitenvoordekwaliteiten

vanhetdomeinjeugdenonderwijs.Raadsledenhoudendegemeentevoordezedrie

prioriteiteneenstukminderverantwoordelijkdandatburgersdatdoen,deverschillenzijn

relatiefgroot(datgeldttrouwensookvooreengoedekinderopvang).Omgekeerdhouden

raadsledenburgersinsterkeremateverantwoordelijkvoorvrijetijdsvoorzieningenenspeel­

enontmoetingsplekken.

Domein vrije tijd

Burgersgevenvoorhunvrijetijdenerzijdsprioriteitaanparkenengroenvoorzieningen

enanderzijdsaaneengevarieerdwinkelaanbod.Ookrelatiefvaakgenoemdzijnde

gelegenheidtotsportenenculturelevoorzieningen.(Mindergeprioriteerdzijn:eenactief

verenigingsleven,horecaenfestivals).Voordeviermeestgenoemdeprioriteitenhouden

burgersvooraldegemeentesamenmetanderepartijenverantwoordelijk,voorparken

engroenkijkenzijvooralnaardegemeente.Alleenvooreenactiefverenigingsleven

5. Wat burgers en raadsleden vinden 49

(beduidendmindervaakgeprioriteerd)zienburgerseengedeeldeverantwoordelijkheid

tussenzichzelf,degemeenteenanderepartijen.

Tabel 7: Top drie van belangrijkste aspecten voor het domein vrije tijd volgens burgers (n=1000)

rangorde aspect % in top-3 verantwoordelijkheid

1 Parkenengroenvoorzieningen 69 gemeente

2 Gevarieerdwinkelaanbod 61 gemeente/anderepartijen

3-4 Gelegenheidtotsporten 52 gemeente/anderepartijen

Culturelevoorzieningen 52 gemeente/anderepartijen

Raadsledenprioriterenvoorditdomeinandereaspectendanburgers.Raadsledenzetten

eenactiefverenigingslevenveelvakerinhuntop­3,zijkennenaanditaspectookveelmeer

belangtoedanburgers.Verderhechtenraadsledenookveelaangelegenheidtotsporten

enculturelevoorzieningen,maarzettenzijeengevarieerdwinkelaanbodwatmindervaak

inhuntop­3.Raadsledenenburgersdenkenookverschillendoverdeverantwoordelijkheid

voordeverschillendeaspecteninditdomein.Inhetalgemeenishetbeelddatraadsleden

degemeenteminderverantwoordelijkhouden(vooralvooreengevarieerdwinkelaanbod)

endatzijburgersmeerverantwoordelijkhoudendandatburgersdatzelfdoen.

Conclusies over wat ertoe doet

Bijiedereenquêtehoorteenwaarschuwing.Hetgaatomeenmomentopnameen

burgersblijkennietaltijdevenconsistentindebeantwoordingvandevragen.Zij

hebbenafwisselendzichzelfenanderenvoorogenbijhetinvullenvandevragenlijsten.

Bovendienzijndeaspectendiewordenvergelekensomsnogalongelijksoortig.Toch

sluitendebevindingenvanonzeenquêteaardigaanbijdievanhetSociaalenCultureel

Planbureau(Een beroep op de burger,2012),datookonderzoekdeednaardeopvattingen

vanburgersoververantwoordelijkheid.UitditSCP­onderzoekblijktdatdeburgerniet

voorééngattevangenis.Deburgeronderschrijftinhetalgemeenhetprincipevaneigen

verantwoordelijkheid,maaralshethardereonderwerpenbetreftzienzelieverdeoverheid

aanzet.