van de Belgische zeegebieden
Identificatie van mariene gebieden die
in aanmerking komen ais
Speciale Beschermingszones
in uitvoering van de Europese Vogelrichtlijn
Importance ornithologique
des espaces marins de la Belgique
Identification des zones marines
méritant le statut de
Zones de Protection Spéciale
en application de la
Ornithologisch
belang van de
Belgische
zeegebieden
Identificatie van m ariene
gebieden die in aanm erking
kom en ais Speciale
B escherm ingszones in uitvoering
van de E uropese V ogelrichtlijn
Importance
ornithologique des
espaces marins
de la Belgique
Identification des zones m arines
m éritant le statut de Z ones de
Protection Spéciale en
application de la D irective
européenne O iseaux
Jan
H a e l t e r s 1,Laurence
V l G l N 1,Eric W.M.
S T IE N E N 2,Serge
S C O R Y 1,Eckhart
K u i j k e n 2,Thierry G.
J a c q u e s 11 Unité de Gestion du M odèle M athém atique de la m er du Nord (UGMM), Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique,
Beheerseenheid van het M athem atisch M odel van de Noordzee (BMM), Koninklijk Belgisch Instituut voor N atuurw etenschappen,
G ulledelle 100, B -1200 Brussel | G ulledelle 100, B - 1200 Bruxelles
2 Instituut voor N atuurbehoud, K liniekstraat 25, B-1070, Brussel | 2 Instituut voor N atuurbehoud, rue de la C linique 25. B - 1070, Bruxelles
R ap po rt van de B eh e e rseen h e id van het
M ath e m a tisch M od el van de N o o rd zee
(
b m m/
k b i n)
en het Instituut v o o r N a tu u rb e h o u d
(IN)
V L Í ¿ (vzw)
.
W1 R edactiesecretaris - S ecrétaire de rédaction - A ssociate editor:
VLAAMS I N S T I T U U T V O O R DE ZEI K o e n M a r t e n s F L A N D E R S M A R I N E I N S T I T U T F
O o s t e n d e - B e l a i u m R edactiecom ité - C om ité de rédaction - E d itorial board: Daniel C a h e n
Jackie V a n G o e t h e m W alter V e r h e y e n
Authors'.
Jan H a e l t e r s 1, L aurence V i g i n 1, Eric W.M. S t i e n e n 2, Serge S c o r y 1, E ckhart K u i j k e n 2, T hierry G . J a c q u e s '
1 Beheerseenheid van het M athem atisch Model van de N oordzee (b m m),
Koninklijk Belgisch Instituut voor N atuurw etenschappen, G ulledelle 100. B-1200 Brussel 2 Instituut voor N atuurbehoud. Kliniekstraat 25. B-1070, Brussel
1 Unité de Gestion du M odèle M athém atique de la m er du Nord (UGMM), Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique,
G ulledelle 100, B-1200 Bruxelles
2 Instituut voor Natuurbehoud, rue de la Clinique 25. B-1070, Bruxelles
O rnithologisch belang van de B elgische zeegebieden Identificatie van m ariene gebieden die in aanm erking kom en ais Speciale B escherm ingszones in uitvoering van
de Europese V ogelrichtlijn
Im portance ornithologique des espaces m arins de Ia B elgique
Identification des zones m arines m éritant le statut de Z ones de P rotection S péciale en application de la D irective européenne O iseaux
B U LLETIN
DE L 'IN S T IT U T ROYAL DES SC IEN C ES N A TU R ELLES DE B E L G IQ U E BIO L O G IE
B U L L E T IN
VAN H ET K O N IN K LIJK BELG ISC H IN S T IT U U T V O O R N A TU U R W E TE N SC H A PPEN BIO L O G IE
Vol. 74 Suppl. - 2004 ISSN 0374-6429
V erschenen - Publié - published'. 3 0 .X I.2004 © U itgave van het
K oninklijk B elgisch Instituut voor N atuurw etenschappen
V autierstraat 29 B-1000 Brussel. België
© Edition de
l'In s titu t Royal des S ciences N aturelles de B elgique
Sum m ary 7
Sam envatting 9
1. Inleiding 11
2. Ju rid isch kader 15
3. De selectie van soorten 19
3.1. C riteria voor de selectie van soorten 19
3.1.1. S electiecriteria in de Vogelrichtlijn 19
3.1.2. S electiecriteria in h e t R a m sa r Verdrag 20
3.1.3. Selectiecriteria in het OSPAR Verdrag 20
3.1.4. Selectiecriteria in h e t Bern Verdrag 2 1
3.1.5. S electiecriteria in h e t Bonn Verdrag 22
3.1.6. Selectiecriteria in de O vereenkom st A EWA (Bonn Verdrag) 22
3.1.7. Selectiecriteria on tw ikkeld d o o r B irdLife International 23
3.1.8. B eslu it m .b.t. de criteria voor d e selectie van soorten 23
3.2. T oepassing van de criteria voor de selectie van soorten in B elgische zeegebieden 24
3.2.1. A antallen zeevogels in de B elgische zeegebieden 24
3.2.2. D e g eregeld voorkom ende soorten uit B ijlage I van de Vogelrichtlijn 26
3.2.3. A ndere soorten uit B ijlage I van de Vogelrichtlijn 30
3.2.4. D e andere g ereg eld voorkom ende soorten 30
3.2.5. H et belang van de zuidelijke N oordzee ais co rrid o r tijdens de trek 32
3.2.6. De kw etsbaarheid van de soorten 33
3.2.7. D e andere soorten: internationale bescherm ingsstatiis 34
3.2.8. B esluit m.b.t. de selectie van soorten 38
4. De selectie van gebieden 39
4.1. C riteria voor de selectie van gebieden 39
4.1.1. De verschillende bronnen voor de criteria 39
4.1.2. Selectiecriteria in de Vogelrichtlijn 39
4.1.3. Selectiecriteria in h e t R am sar Verdrag 4 1
4.1.7. B esluit m .b.t. de criteria voor het selecteren van gebieden 45
4.2. V ogeltellingen in B elgische zeegebieden 46
4.2.1. D e oorspronkelijke gegevens verzam eld d o o r het In stituut voor N a tuurbehoud 46
4.2.2. D e telintensiteit 48
4.3. De m ethodologie voor het verw erken van de oorspronkelijke gegevens 49
4.4. Toegepaste m ethodologie bij het bepalen van de belangrijkste gebieden p er soort 52
4 .4 .1. E xtrapolatie van de gegevens 52
4.4.2. K lassenindeling van de geëxtrapoleerde absolute waarden en kartografie 53
4.4.3. B epaling van de belangrijkste gebieden p e r so o rt 54
4.5. T oepassing van de m ethodologie voor de selectie van gebieden 54
4.5.1. B epaling van de belangrijkste gebieden p e r so o rt 54
4.5.2. H et p erio d iek belang van een g eb ied voor een so o rt 64
4.5.3. B esluit m.b.t. de selectie van gebieden 67
4.5.4. Beoordeling van de bekom en selectie 69
5. D e p rak tisch e afb ak en in g van belan grijk e gebieden 73
6. A lgem een b eslu it 75
N o ta ’s bij de tek st 77
D ank w oord 79
L iteratu u r 8 1
B ijlagen 85
B ijlage 1: F oto's van de geselecteerde soorten
B ijlage 2: N ederlandse, Franse, E ngelse en w etenschappelijke naam van de verm elde soorten
S um m ary 7
R ésum é 9
1. In trodu ction 11
2. C adre ju rid iq u e 15
3. La sélection des espèces 19
3 .1. C ritères de sélection des espèces 19
3 .1 .1 . C ritères de sélection de la D irective O iseaux 19
3 .1 .2 . C ritères de sélection de la C onvention de R a m sa r 2 0
3 .1 .3 . C ritères de sélection de la C onvention OSPAR 2 0
3 .1 .4 . C ritères de sélection de la C onvention de B erne 21
3 .1 .5 . C ritères de sélection de la C onvention de Bonn 22
3 .1 .6 . C ritères de sélection de l ’A cc o rd AEWA (C onvention de Bonn) 22
3 .1 .7 . C ritères de sélection de B irdLife International 23
3 .1 .8 . C onclusion su r les critères de sélection des espèces 23
3 .2. A pplication des critères de sélection des espèces dans les espaces m arins de la B elgique 24 3 .2 .1. N om bres d ’oisea u x de m er dans les espaces m arins de la B elgique 2 4 3 .2 .2 . L es espèces de l ’A n n exe I de la D irective O iseaux dont la venue est régulière 26
3 .2 .3 . A utres espèces de l ’A n n exe I de la D irective O iseaux 30
3 .2 .4 . A utres espèces d o n t la venue est régulière 31
3 .2 .5 . L 'im portance de la M er du N ord m éridionale com m e co rrid o r de m igration 32
3 .2 .6 . La vu lnérabilité des espèces 33
3 .2 .7 . L es autres espèces : statut de protection international 3 4
3 .2 .8 . C onclusion su r la sélection des espèces 38
4. La sélection des zon es 39
4 . 1. C ritères de sélection des zones 39
4.1.1. L es différentes sources de critères utilisées 39
4.1.2. C ritères de sélection de la D irective O iseaux 39
4.1.3. C ritères de sélection de la C onvention de R am sar 41
4.1.7. C onclusion su r les critères de sélection des zones 45
4.2. C om ptage des oiseaux dans les espaces m arins de la B elgique 46
4 .2 .1. D onnées initiales rassem blées p a r I'In stituut voor N atuu rb eh o u d 46
4.2.2. La den sité d es com ptages 48
4.3. L a m éthodologie de traitem ent des données initiales 49
4.4. M éthodologie utilisée pour déterm iner les zones les plus im portantes p ar chaque espèce sélectionnée 52
4.4.1. E xtrapolation des données 52
4.4.2. C lassification des valeurs absolues extrapolées et cartographie 53
4.4.3. D éterm ination des zones les p lu s im portantes p o u r chaque espèce 54
4.5. A pplication de la m éthodologie de sélection des zones 54
4 .5 .1. C hoix des zones les p lu s im portantes p o u r chaque espèce sélectionnée 54
4.5.2. L ’im portance pério d iq u e d 'u n e zone p o u r une espèce 64
4.5.3. C onclusion su r la sélection des zones 67
4.5.4. E valuation de la sélection obtenue 69
5. La d élim itation pratique des zones im portan tes 73
6. C onclu sion gén érale 75
N otes se rap p ortant au texte 77
R em erciem ents 79
B ibliograp hie 81
A nn exes 85
A nnexe 1 : P hotos des espèces sélectionnées
A nnexe 2: N om s en néerlandais, en anglais et nom s scientifiques des espèces citées
Identification o f areas qualifying as Special P rotection A reas
under the E uropean Birds D irective
Su m m ary
U nder the 1979 E uropean B irds D irective, M em ber States o f the E uropean U nion have to strictly protect certain bird species (those from A nnex I). F or those species, and for other, m igrating species, the areas m ost suitable for their protection have to be classi fied as S pecial Protection A reas (SPA’s). F or the classification o f areas as SPA’s, only scientific criteria can be applied.
In 2001, a R oyal D ecree was issued in B elgium , w hich legally protects all birds in B elgian m arine w aters. T hus far how ever, the articles in the B irds D irective concer ning the classification o f areas as SPA’s have not been im plem ented in these areas, although they are considered internationally im portant for som e bird species for forag ing, m igration or breeding, during certain periods o f the year.
T his study investigates for w hich bird species it w ould be appropriate to select im por tant areas as SPA’s in B elgian m arine w aters. In first instance, these are birds listed in A nnex I o f the Birds D irective that occur in this area regularly and in sufficient num bers: the sandw ich tern Sterna sandvicensis, the com m on tern Sterna hirundo and the little tern Sterna albifrons. A further selection w as m ade o f m igrating species, not listed in A nnex I, for w hich it w ould also be appropriate to investigate if certain areas classify as SPA’s. In order to qualify, these species need to occur regularly and need to have a certain protection status u n d er other international C onventions or A greem ents. T h eir num bers in B elgian m arine w aters need to have attained o r exceeded 1.0% o f the biogeographic population w ithin the considered period (1992-2002). T hese species are the great crested grebe P odiceps cristatus, the com m on scoter M elanitta nigra, the little guii L arus m inutus and the great skua Stercorarius skua.
num ber and size w ere selected. In bringing together these territories, three areas are identified. The first area is situated off the coastal tow ns o f K oksijde and De Panne. It is the m ost im portant area for the sandw ich tern, and it has som e im portance fo r the great crested grebe. The second area, o ff the constal tow ns from M iddelkerke to B redene, is the m ost im portant area fo r the great crested grebe and the com m on scoter, and it has som e im portance for the com m on tern and the sandw ich tern. B oth areas extend from the low w ater m ark up to 6 m iles offshore. T he third area is situated around the harbour o f Z eebrugge, and is the m ost im portant area for the com m on tern. W ithin the last tw o areas, tw o sm all areas w ith the h ig h est densities o f the little guii are also located. W ithin the last area, the m ost im portant foraging area for the little tern is situated, as identified during land-based research.
De E uropese V ogelrichtlijn, uitgevaardigd in 1979, vereist dat bepaalde vogelsoorten strikt bescherm d w orden (deze in B ijlage I), en dat gebieden die het m eest geschikt zijn voor de bescherm ing van deze soorten en andere, trek kende soorten, aangew ezen w orden ais S peciale B escherm ingszone voor vogels (SBZV). Voor de aanw ij zing van SBZVs kunnen enkel w etenschappelijke criteria toegepast w orden.
In 2001 w erd een K oninklijk B esluit uitgevaardigd dat alle vogels w ettelijk bescherm t in de B elgische zeegebieden. Tot dusver w erd de V ogelrichtlijn er echter, voor w at be treft de aanw ijzing van s b z v s, niet uitgevoerd. N ochtans w orden deze gebieden belangrijk geacht voor enkele soor ten zeevogels ais overw interingsgebied, trekgebied o f ais foerageergebied tijdens het broedseizoen.
In deze studie w erd eerst onderzocht voor w elke vogel soorten het nodig kan zijn SBZVs aan te w ijzen in de B elgische zeegebieden. D at zijn in eerste instantie soorten van de B ijlage I van de V ogelrichtlijn die er regelm atig en in voldoende aantallen voorkom en: grote stern Sterna
sandvicensis, v isd ief Sterna hirundo en dw ergstern Sterna albifrons. Verder kom en trekkende soorten in aanm erking
die geregeld voorkom en, een bescherm ingsstatus genieten volgens andere internationale, w ettelijk bindende con v en ties, en w aarvan aangetoond w erd dat de aantallen binnen de beschouw de p eriode ( 1992-2002), op een m om ent 1.0% van de totale biogeografische populatie bereikt o f over schreden hebben. De op die m anier w eerhouden soorten zijn fuut P odiceps cristatus, zw arte zee-eend M elanitta
nigra, dw ergm eeuw Larus m inutus en grote ja g er Stercorarius skua.
Voor deze zeven soorten w erd nagegaan o f een bescher m ing van hun leefgebieden in B elgische m ariene w ateren zinvol is. D aarvoor w erd de gevoeligheid voor m enselijke activiteiten en de ruim telijke verspreiding van deze soorten onderzocht. Voor het bepalen van de ruim telijke versprei ding w erden een groot aantal zeevogeltellingen, u itge voerd do o r het Instituut voor N atuurbehoud (IN) tussen
1992 en 2002, in een Gis (geografisch inform atiesysteem ) verw erkt. E r w erd nagegaan o f de geselecteerde soorten geconcentreerd voorkom en in bepaalde gebieden. M et b e hulp van deze analyse konden voor de grote ja g e r en de dw ergstern geen gebieden geselecteerd w orden die voor hun bescherm ing het m eest geschikt zijn. E r konden wel gebieden geïdentificeerd w orden die tijdens bepaalde
pe-L a D irective européenne relative à la conservation des oiseaux sauvages, adoptée en 1979, exige que certaines espèces d ’o iseaux soient strictem ent protégées (celles reprises à l’An- nexe I), et que les zones les plus appropriées à la protection de ces espèces et d ’autres espèces d ’oiseaux m igrateurs soient considérées com m e des Z ones de P rotection Spéciale (ZPS). Les ZPS ne peuvent être définies que sur base de critères scien tifiques.
En 2001 a été pris un arrêté royal qui protège légalem ent tous les oiseaux dans les espaces m arins de la B elgique. Ju sq u ’à présent, la D irective O iseaux n 'a toutefois pas encore été m ise en œ uvre en ce qui concerne la désignation des ZPS. C es zones sont pourtant considérées com m e essentielles en tant q u ’aire d ’hivernage, zone de relais pour les oiseaux dans leurs aires de m igration ou zone de ravitaillem ent pendant la saison de la ni dification pour plusieurs espèces d ’o iseaux de mer.
D ans cette étude, nous avons d ’abord étudié les espèces d ’oiseaux pour lesquelles il peut être nécessaire de désigner des ZPS dans les espaces m arins de la B elgique. Il s ’agit principale m ent des espèces reprises à l ’A nnexe I de la D irective O iseaux dont la venue en nom bre suffisant est régulière : la sterne caugek Sterna sandvicensis, la sterne pierregarin Sterna
hirundo et la sterne naine Sterna albifrons. Les espèces m igra
trices dont la venue est régulière et qui b énéficient d ’un statut de protection en vertu d ’autres conventions légalem ent contrai gnantes entrent égalem ent en ligne de com pte lo rsq u ’il a été dém ontré que, sur la période analysée ( 1992-2002), leurs nom bres ont atteint ou dépassé, à un m om ent, 1,0% de la population biogéographique totale. Les espèces sélectionnées sur base de ce critère sont le grèbe huppé P odiceps cristatus, la m acreuse noire M elanitta nigra, la m ouette pygm ée Larus m inutus et le grand labbe Stercorarius skua.
P our ces sept espèces on a étudié si la protection de leurs habi tats dans les eaux m arines belges était nécessaire. A cette fin, on a étudié la sensibilité vis-à-vis des activités hum aines et la ré partition spatiale de ces espèces. P our d éterm iner la répartition spatiale, les données de com ptages des oiseaux de m er rassem blées par 1’Instituut voor N atuurbehoud (IN) entre 1992 et 2 0 0 2 ont été traitées dans un s i g (Systèm e d ’inform ation G éographi que).
cer-riodes rela tie f b elangijk zijn voor de v ijf andere geselec teerde soorten.
Voor elk van deze v ijf soorten w erden vervolgens de g ebie den geselecteerd die het m eest geschikt zijn voor hun be scherm ing, en die zinvol zijn naar aantal en oppervlakte. Bij het sam enbrengen van deze gebieden op één kaart, b lijkt dat drie dergelijke gebieden kunnen geïdentificeerd w orden. H et eerste bevindt zich voor K oksijde en De Panne. H et is het belangrijkst voor de grote stern, en heeft verder belang voor de fuut. H et tw eede, voor het strand van M iddelkerke tot B redene, is het belangrijkst voor de fuut en de zw arte zee-eend, en heeft verder belang voor de vis- d ie f en de grote stern. Beide gebieden strekken zich uit tot 6 m ijl in zee. H et derde gebied bevindt zich rond de haven van Z eebrugge, en w erd geselecteerd ais het belangrijkst voor de visdief. B innen de tw ee laatst verm elde gebieden liggen ook de (kleine) concentratiegebieden van de dw erg- meeuw. B innen het gebied rond Z eebrugge ligt eveneens het b elangrijkste foerageergebied van de dw ergstern, zoals vastgesteld bij onderzoek v an a f het land.
De studie concludeert dat deze drie gebieden het m eest g e schikt zijn voor de bescherm ing van vogelsoorten, zoals voorzien in de Vogelrichtlijn. H et verdient aanbeveling deze gebieden praktisch a f te bakenen, en ze aan te wijzen ais Speciale B escherm ingszones (SBZVs). O p die m anier kan voldaan w orden aan de betreffende bepalingen in de V ogelrichtlijn. O m w ille van het feit dat voor de geselec teerde gebieden vele verschillende valabele opties voor praktische afbakening m ogelijk zijn, w erd hier geen voor stel opgenom en.
D e B e lg is c h e z e e g e b ie d e n
D e B elgische zeegebieden strekken zich u it over een o p pervlakte van bijna 3.500 km 2, en w orden begrensd door zeegebieden o nder F ranse, B ritse en N ederlandse ju risd ic tie. Z e w orden gekenm erkt door ondiep water, en door een reeks zandbankcom plexen die nagenoeg evenw ijdig lig gen m et de kustlijn. V anaf de kustlijn kunnen achtereen volgens volgende zandbankcom plexen onderscheiden w orden ( a w k , 2002; S e y s , 1993; C a t t r i j s s e & V i n c x , 2001; M A E S et al., 2000);
■ de R ustbanken (Trapegeer, B roersbank, Sm al Bank, N ieuw poortbank, S troom bank, W enduinebank en V lakte van de Raan);
■ de V laam se B anken (O ostdyck, B uiten R atel, K w inte- bank, M iddelkerkebank en O ostendebank);
■ de Z eelandbanken (A kkaertbank, G ootebank en T horn tonbank);
■ de H inderbanken (Fairy B ank, W esthinder, N oord- hinder, O osthinder en B ligh B ank).
De diepte van de toppen van de zandbanken varieert van 0m tot m eer dan 10m bij laag water. Tijdens springtij k o m en de toppen van de B roersbank bij laag w ater droog te liggen. De zeebodem bestaat vooral uit zand, h ier en daar verm engd m et slib, grind o f schelpen. L okaal kom en ook turf- en kleibanken voor ( R e r c k h o f & H O U Z IA U X , 2003). H et getijdenverschil bedraagt 3 tot 5m . en plaatselijk zijn er sterke g etijdenstrom ingen (tot 1,5m /s). H arde substraten zijn voornam elijk artificieel: strandhoofden en h aven m uren langs de kust, en een groot aantal scheepsw rakken in zee. D e com binatie van ondiep w ater en een hoge co n centratie aan nutriënten zorgt voor ideale om standigheden voor de groei en bloei van planktonorganism en. D eze vor men de basis voor een ingew ikkeld voedselw eb.
In en op de zeebodem leeft een diverse gem eenschap van ongew ervelde benthische organism en, m et tw eekleppige schelpdieren, borstelw orm en, kreeftachtigen en stekelhui- digen. P laatselijk kom en die in zeer hoge dichtheden voor. Een aantal vissoorten, w aaronder zandspiering A m m odytes
tobianus, haringachtigen (C lupeidae), kabeljauw achtigen
(G adidae), en diverse soorten grondels (G obiidae) en plat vissen, zijn zeer algem een. D e m eest ondiepe gebieden dicht bij de kust zijn uiterm ate g eschikt ais paaiplaats en kraam kam ergebied voor de grijze garnaal Crangon
crangon en voor enkele vissoorten, in het b ijzonder voor
L e s e s p a c e s m a r in s d e la B e lg iq u e
Les espaces m arins de la B elgique s ’étendent sur une superficie d ’environ 3.500 km 2 et sont délim ités par les espaces m arins sous ju rid ic tio n s française, britannique et néerlandaise. Ils se caractérisent par des eaux peu profondes et une série de bancs de sable quasim ent parallèles à la côte. A partir de la côte, on distingue ainsi successivem ent ( a w k , 2002; S e y s , 1993; C a t t r i j s s e & V i n c x , 2001; M a e s et al., 2000);
■ Les bancs côtiers (R ustbanken: T rapegeer, B roersbank, Sm al B ank, N ieuw poortbank, Stroom bank, W enduinebank et V lakte van de R aan);
■ Les bancs de F landre (V laam se B anken: O ostdyck, B uiten Ratel, R w intebank, M iddelkerkebank et O ostendebank); ■ Les bancs de Z élande (Zeelandbanken: A kkaertbank,
G ootebank et T horntonbank);
■ L es H inderbanken (Fairy B ank, W esthinder, N oordhinder, O osthinder et B ligh Bank).
La profondeur du som m et de ces bancs de sable varie de zéro ju s q u ’à plus de dix m ètres à m arée basse. Pendant la basse basse m er de vives eaux il arrive que les som m ets du B roersbank puissent ém erger. Le fond m arin se com pose sur tout de sable, ça et là m élangé à de la vase, du gravier et des coquillages. L ocalem ent, on rencontre aussi des bancs de tourbe et d ’argile ( R e r c k h o f & H o u z i a u x , 2003). L 'am pli tude de la m arée est de 3 à 5m et on note p ar endroits de forts courants (ju sq u ’à l,5m /s). Les substrats durs sont principale m ent artificiels : épis et je tée s portuaires le long de la côte ainsi q u ’un grand nom bre d ’épaves de navires en mer. L 'ensem ble des facteurs eaux peu profondes et concentration élevée en nu trim ents fournit les conditions idéales de croissance et de dév e loppem ent du plancton. C e plancton constitue la base d ’une chaîne alim entaire com plexe.
On trouve dans et sur le sol m arin une com m unauté benthique d ’invertébrés diversifiée, notam m ent des bivalves, des vers, des crustacés et des échinoderm es. A certains endroits, ces or ganism es se retrouvent en densités très élevées. P lusieurs espè ces piscicoles, parm i lesquelles le petit lançon A m m odytes
tobianus, les clupéidés (C lupeidae), les gadiform es (G adidae),
com m ercieel belangrijke platvissoorten zoals pladijs
P leuronectes p latessa en tong Solea solea.
D e grote hoeveelheid beschikbaar voedsel zorgt ervoor dat | in de B elgische zeegebieden aanzienlijke aantallen vogels overw interen. N aast de beschikbaarheid van voedsel en de ondiepte van het water, is ook de geografische ligging van onze kustzone een belangrijke factor die m ede het | ornithologisch belang bepaalt. Talrijke vogelsoorten ma- ¡ ken van de B elgische zeegebieden gebruik bij hun ja a r lijkse m igraties doorheen het N auw van Calais. B ovendien bevinden zich in het Z eebrugse havengebied enkele van de grootste broedkolonies in W est-E uropa van drie soorten J sternen.
B e s c h e r m in g s m a a t r e g e le n v o o r z e e v o g e ls in B e lg is c h e z e e g e b ie d e n
Talrijke studies hebben in het verleden reeds het internatio- [ naai belang van de B elgische zeegebieden voor een aantal vogelsoorten aangetoond ( O f f r i n g a et al., 1996; S e y s , 1993; 2001; S k o v et al., 1995; ...). In 1984 kreeg een ge
bied van b ijna 78 k m 2 in het w estelijk deel van de k u st w ateren de status van internationaal belangrijk w atervogel- j gebied onder het Verdrag van R a m sa r1, om w ille van de ¡ grote aantallen zw arte zee-eenden M elanitta nigra die er ja a rlijk s overw interen. Intussen w erden veel nieuw e gege
vens m .b.t. de soorten, de aantallen en de verspreiding van vogels in B elgische zeegebieden, en daarbuiten, verzam eld. M et de gestage groei van m enselijke activiteiten in de k u st zone w orden bepaalde zeevogelpopulaties aan een steeds grotere verstoring blootgesteld. A nderzijds zijn de pop u la ties van een aantal vogelsoorten gegroeid door m enselijke activiteiten. H et is bijgevolg duidelijk dat niet alle vogel soorten een gelijkaardige bescherm ing nodig hebben. | Vooral bedreigde en kw etsbare soorten verdienen aan dacht. In de E uropese Vogelrichtlijn van 19792 en in een aantal internationale, w ettelijk bindende conventies, ver taalt zich dat in lijsten m et soorten die bescherm d m oeten w orden, en w aarvoor m en bescherm de gebieden m oet aan w ijzen. In die bescherm de gebieden dient men m aatrege len te nem en om verslechtering van de habitat van de be trokken soorten te voorkom en, en om indien nodig deze habitats te herstellen.
O p zee w orden alle vogelsoorten reeds bescherm d door het K oninklijk B esluit betreffende de soortenbescherm ing in de zeegebieden o nder de rechtsbevoegdheid van B elgië3. H et is onder m eer verboden exem plaren van deze soorten te verstoren, te vangen, te verw onden o f te doden. Een gebiedsgerichte b escherm ing w erd er echter nog niet uitge voerd.
N iet alle gebieden binnen de B elgische m ariene w ateren [ hebben een even groot ornithologisch belang. E erdere stu- | dies gaven in grote lijnen aan w aar en w anneer zich in onze w ateren belangrijke gebieden voor zeevogels bevinden ( O f f r i n g a e ta !.. 1996.2001; S e y s et al, 1999; in M a e s é T
al., 2 0 0 0 ;...) . E en w etenschappelijke studie w aarin de b e
langrijkste gebieden geselecteerd w orden, is een noodzaak in het proces voor de afbakening van gebieden in u itvoe ring van de E uropese Vogelrichtlijn.
notam m ent la plie P leuronectes p la tessa et la sole Solea solea. La grande quantité de nourriture disponible fait des espaces m arins de la B elgique un lieu d ’hivernage très prisé de nom breux oiseaux. O utre la disponibilité de nourriture et la faible profondeur des eaux, la situation géographique de notre zone côtière constitue égalem ent un facteur essentiel de son im portance ornithologique. D e nom breuses espèces d ’oiseaux utilisen t les espaces m arins de la B elgique lors de leurs m igrations annuelles par le Pas de Calais. L a zone portuaire de Z eebrugge abrite ég alem ent plusieurs des plus grandes colo nies de nidification de trois espèces de sternes de l ’E urope de l ’O uest.
M e s u r e s d e p r o t e c tio n e n f a v e u r d e s o is e a u x d e m e r d a n s le s e s p a c e s m a r in s d e la B e lg iq u e
D e nom breuses études ont déjà m ontré l ’im portance in tern atio nale des espaces m arins de la B elgique po u r une série d ’espè ces d 'o ise a u x ( O f f r i n g a et al., 1996; S e y s , 1993; 2001; S k o v
et al., 1995; ...). En 1984, vu le grand nom bre de m acreuses
noires M elanitta nigra qui y hivernent chaque année, une zone de près de 78 km 2 dans la partie ouest des eaux côtières a ainsi reçu le statut de Z one H um ide d ’im portance Internationale dans le cadre de la C onvention de R am sar1. E ntre-tem ps, de nom breuses données nouvelles sur les espèces, le nom bre et la répartition des oiseaux dans et en dehors des espaces m arins de la B elgique ont été rassem blées.
L’augm entation croissante des activités hum aines dans la zone côtière expose certaines populations d ’oiseaux de m er à des perturbations de plus en plus im portantes. D ’autre part, des p o pulations de certaines espèces d ’oiseaux sont ég alem ent appa rues en raison précisém ent de ces activités hum aines. Il est donc évident que toutes les espèces d ’oiseaux n ’ont pas besoin de la m êm e protection. En m atière de protection, l’attention doit donc surtout être tournée vers les espèces m enacées et v ul nérables. D ans la D irective européenne relative à la co n serv a tion des oiseaux sauvages de 19792 et une série de conventions internationales légalem ent contraignantes cette situation se tra duit par des listes d ’espèces à p rotéger et p o u r lesquelles il faut désigner des zones de protection. D ans ces zones p rotégées, des m esures d oivent être prises po u r p révenir la détérioration de l ’h abitat des espèces concernées et, le cas échéant, restaurer ces habitats.
En mer, toutes les espèces d ’o iseaux bénéficient déjà d ’une protection en application de l ’A rrêté R oyal rela tif à la p ro tec tion des espèces dans les espaces m arins sous ju rid ic tio n de la B elgique3. Il est, entre autres, interdit de perturber, de capturer, de blesser ou de tuer des spécim ens de ces espèces. U ne p ro tec tion axée sur les zones n ’a toutefois pas encore été m ise en œ uvre.
Tous les espaces des eaux m arines belges ne revêtent pas la m êm e im portance ornithologique. D es études antérieures ont déjà m ontré dans les grandes lignes où et q uand certaines zones sont im portantes po u r les oiseaux de m er (O F F R IN G A et al.,
19 9 6 .2 0 0 1 ; S e y s et al, 1999; dans M a e s e t al., 2 0 0 0 ;....) . Une
In deze studie w erd aan de hand van de door de internatio nale w etgeving voorgestelde criteria en van de beschikbare ecologische gegevens, een selectie gem aakt van de vog el soorten die in aanm erking kunnen kom en voor het aan w ij zen van SBZVs. V ervolgens w erd onderzocht w aar zich b e langrijke gebieden voor deze soorten bevinden in de B elgische zeegebieden. D aarbij w erd gebruik gem aakt van gegevens verzam eld door het Instituut voor N atuurbehoud tijdens vogeltellingen op zee. D eze b elangrijke gebieden kom en in aanm erking voor een afbakening en een aanw ij zing ais V ogelrichtlijngebied.
R ichtlijnen voor het eventueel nem en van beh eers m aatregelen m aken geen deel uit van deze studie, en zullen later, na onderzoek van de interacties m et m enselijke acti viteiten in deze gebieden, m oeten w orden voorgesteld.
D e R ic h t lij n
De E uropese C om m issie besteedt in haar m ilieubeleid veel aandacht aan de bescherm ing van soorten en habitats. B e langrijke peilers w aarop deze bescherm ing steunt, zijn de Vogel- en H abitatrichtlijnen. De E uropese C om m issie vaardigde in 1979 de Vogelrichtlijn uit. D eze richtlijn voorziet in een betere bescherm ing van vogels in de E uro pese Unie. N aast een verplichting voor algem ene bescherm ingsm aatregelen, hebben L idstaten de v erplich ting om S peciale B escherm ingszones o nder de Vogel richtlijn (SBZVs) a f te bakenen en er een gepast beheer te voeren.
In 1992 w erd door de E uropese C om m issie de
H abit a t rich tlijn ' uitgevaardigd. D eze richtlijn bevat een
bijlage m et belangrijke habitats, en een bijlage m et b elang rijke soorten (zonder de vogels) die in de E uropese U nie bescherm d m oeten w orden. Eén van de m iddelen om deze soorten en habitats efficiënt te bescherm en, is het aanw ij zen van Speciale B escherm ingszones onder de H abitat- richtlijn (SBZHs).
De SBZVs en SBZHs5 zullen een ecologisch netw erk van b e scherm de gebieden vorm en in E uropees verband: het N a tura 2000 netw erk. Elke L idstaat van de E uropese U nie dient bijdragen te leveren tot het oprichten van dit netw erk van gebieden m et soorten en habitats van com m unautair belang. N atura 2000 zal de ruggengraat vorm en van het E uropese m ilieubeleid m.b.t. bescherm de gebieden. Het duurzaam b eheer van deze gebieden m oet het behoud en herstel van de habitats en soorten garanderen.
In de W et ter bescherm ing van het m ariene m ilieu onder de rechtsbevoegdheid van B elgië6 w ordt gespecificeerd dat de K oning bescherm de m ariene gebieden kan instellen, w aaronder speciale bescherm ingszones [SBZVs] o f sp e
ciale zo n es voor n atuurbehoud [SBZHs] bestem d voor de instandhouding van zekere m ariene habitats o f b ijzondere soorten (artikel 7, §2 van de wet). B elgië stelde in 1996 aan de E uropese C om m issie het zeegebied Trapegeer-Stroom -
bank (kaart 1) voor ais h ab itatrichtlijngebied (SBZH). Dit gebied van p erm a n e n t m et zeew a ter van geringe diepte
overstroom de zandbanken (H abitatrichtlijn B ijlage I)
strekt zich uit van O ostende tot de grens m et F rankrijk, van de laagw aterlijn tot drie m ijl7 in zee. Tot nu toe w erden door B elgië geen vogelrichtlijngebieden (SBZHs) aangew e zen op zee, hoew el in w etenschappelijke studies erkend w ordt dat onze k ustzone voor bepaalde soorten een b elang rijk foerageer-, trek- o f overw interingsgebied is ( Se y s, 1993; 2001; Sk o v e t al., 1995; OFFRINGA et al., 1996;
L a D ir e c t iv e
D ans le cadre de sa politique environnem entale, la C om m is sion européenne consacre beaucoup d ’attention à la protection des espèces et de leurs habitats. L es principaux piliers de cette p rotection sont les D irectives O iseaux et H abitats. L a D irective
relative à la conservation des oisea u x sauvages a été prom ul
guée par la C om m ission européenne en 1979. C ette directive vise une am élioration de la p rotection des oiseaux dans l ’U nion européenne. O utre la prise de m esures nécessaires po u r instau rer un régim e général de protection, les Etats M em bres sont égalem ent tenus de délim iter des Z ones de Protection S péciale (ZPS) et de les gérer de m anière appropriée.
En 1992, la C om m ission européenne a prom ulgué la D irective
concernant la conservation des habitats naturels a insi que de la fa u n e et de la flo r e sauvages4. C ette directive contient une
annexe reprenant les habitats im portants et une annexe repre nant les espèces im portantes (à l ’exception des oiseaux) qui doivent être protégés dans l’U nion européenne. U n des m oyens de protéger efficacem ent ces espèces et ces habitats consiste à désigner des Z ones S péciales de C onservation (ZSC).
Les Z ones de P rotection Spéciale (D irective O iseaux) et les Z ones S péciales de C onservation (D irective H abitats)5 vont form er un réseau écologique de sites protégés regroupés dans un réseau européen: le réseau N atura 2000. C haque E tat m em bre de l’U nion européenne doit contribuer à la création de ce réseau de zones désignées pour les espèces et les habitats natu rels d ’intérêt com m unautaire. N atura 2000 constitue la base de la politique environnem entale européenne des zones protégées. L a gestion durable de ces zones garantira la conservation et la restauration des habitats naturels et des espèces.
L a Loi relative à la protection du m ilieu m arin sous ju ridiction de la B elgique6 spécifie que le Roi peut désig n er des aires m a rines protégées, dont des zones de protection spéciale ou des
zones spéciales de conservation destinées au m aintien de cer
tains habitats m arins ou espèces particulières (article 7, §2 de la loi). En 1996, la B elgique a proposé à la C om m ission euro péenne de classer l ’espace m arin Trapegeer-Stroom bank (carte 1) en Z one S péciale de C onservation. C ette zone de bancs de
sables à faible couverture p erm a n en te d 'e a u m arine (D irective
H abitats, A nnexe I) s ’étend d ’O stende à la frontière avec la F rance, de la laisse de basse m er à trois m illes nautiques7 en mer. Bien que des études scientifiques aient reconnu que notre zone côtière représentait une zone de ravitaillem ent, de m ig ra tion et d 'h iv ern ag e im portante po u r certaines espèces ( Se y s, 1993; 2001; SKOV e t a i , 1995; OFFRINGA et al., 1996; SEYS et al., 1 9 9 9 ;...), ju s q u 'à présent, la B elgique n ’a pas encore d ési
3°40' 2°0 0' 2°40' 3°00'
TZ
Z o n e "Trape ge e r - St r oombank" g e b i e d cn i n cn i o4 0 K i l o m e t e r s
3°20' 3°00' 2 °4 02
°20
' K a a r t 1: G e b ie d v o o rg e s te ld a ls h a b ita tr ic h tlijn g e b ie d T r a p e g e e r - S t r o o m b a n k C a r t e 1 : Z o n e p ro p o s é e c o m m e Z o n e S p é c ia le d e C o n s e r v a tio n T r a p e g e e r - S t r o o m b a n kS e y s et a i , 1999;...)- D e m inisters verantw oordelijk voor
het m ilieubeleid van de N oordzee hebben tijdens de vijfde Internationale N oordzeeconferentie bevestigd dat zij hun verplichtingen onder de Vogel- en H abitatrichtlijn zo vlug m ogelijk zullen nakom en (NOORDZEECONFERENTIE,
2002).
H e t s e le c te r e n e n a f b a k e n e n v a n g e b ie d e n
H et selecteren en afbakenen van m ariene gebieden in uit voering van de V ogelrichtlijn is niet eenvoudig. Eén van de oorzaken hiervoor is dat de V ogelrichtlijn initieel ontw or pen is voor terrestrische gebieden. O p zee zijn w einig o f geen duidelijke natuurlijke grenzen te definiëren. Vogels kom en er som s zeer verspreid voor, zijn zeer m obiel en zijn m inder gem akkelijk te observeren en te bestuderen dan vogels aan land. B ovendien zijn er vaak belangrijke
jaar-cinquièm e conférence internationale de la M er du N ord, les m inistres responsables de la politique environnem entale de la M er du N ord ont confirm é q u ’ils avaient l’intention de respec te r les obligations liées à la D irective O iseaux e t à la D irective H abitats le plus rapidem ent possible (CONFÉRENCE DE LA Me r d u No r d, 2002).
L a s é le c t io n et la d é lim it a t io n d e s z o n e s
terres-lijkse variaties in het voorkom en en de aantallen van be paalde vogelsoorten. O ok de ju rid isc h e situatie op zee is anders - en co m p lex er - dan aan land.
H et selecteren en afbakenen van vogelrichtlijngebieden w ordt overgelaten aan de L idstaten. In de Vogelrichtlijn w orden geen eenduidige en eenvoudige criteria gegeven, w aardoor een begrenzing van de vogelrichtlijngebieden a- priori vast zou liggen. De L idstaten kunnen zelf de criteria verder ontw ikkelen en toepassen. Enkel w etenschappe lijke, ornithologische criteria kunnen in aanm erking g eno men w orden (artikel 3 en 4 van de V ogelrichtlijn, ju risp ru dentie van de C om m issie: zie 4.1.2.).
Voor de E uropese C om m issie is het duidelijk dat, w anneer een L idstaat krachtens het V erdrag van de Verenigde N a ties inzake het R echt van de Z ee8 rechtsm acht bezit ten aanzien van de bescherm ing en h et behoud van het m ariene m ilieu in een E xclusieve E conom ische Z one (E E Z )9. die L idstaat ook com petent is om h aar nationale m ilieu w etgeving in deze zone te im plem enteren. O m dat de E uro pese w etgeving integraal deel dient uit te m aken van de nationale w etgeving van de L idstaten, m oet de H abitat- richtlijn uitgevoerd w orden in deze E E Z 10. Dit w erd beves tigd in een rechtszaak tegen het V erenigd K o n in k rijk 11. G ezien SB Z H s en SB Z V s sam en deel zullen uitm aken van het N atura 2000 netw erk, is h et dus duidelijk dat ook voor de V ogelrichtlijn geldt dat deze uitgevoerd m oet w orden zow el binnen de territoriale zee ais binnen de EEZ ( B o e d e k e r & v o n N o r d h e i m , 2002; E u r o p e a n C O M M IS S IO N , 2002a, 2002b). De m inisters v erantw oorde lijk voor het m ilieubeleid van de N oordzee hebben ver klaard dat ze de praktische toepassing van de Vogel- en H abitatrichtlijn binnen de e e z zullen laten onderzoeken ( N o o r d z e e c o n f e r e n t i e , 2002).
In 1992 w erd artikel 4, lid 4, eerste zin van de Vogel richtlijn vervangen door het artikel 6, leden 2, 3 en 4 van de H abitatrichtlijn (H abitatrichtlijn artikel 7). A rtikel 6 van de H abitatrichtlijn kan echter enkel toegepast w orden voor gebieden die officieel ais SBZV aangew ezen w erden ( E u r o p e a n C o m m i s s i o n , 2000). Indien een gebied ten onrechte niet ais SBZV aangew ezen w erd, blijft artikel 4, lid 4 van de V ogelrichtlijn er van k ra c h t12. A rtikel 4, lid 4 van de Vogelrichtlijn is veel strenger dan artikel 6 van de H abitatrichtlijn.
Volgens artikel 4, lid 4 van de V ogelrichtlijn m oeten p a s
sende m aatregelen genom en w orden oni vervuiling en ver slechtering van de w oongebieden in de (...) bescherm ings zones te voorkom en, alsm ede om te voorkom en d a t de vo g els a ld a a r worden verstoord, voor zo v e r deze vervuiling, verslechtering en storing (...) van w ezenlijke invloed zijn.
Volgens artikel 6 van de H abitatrichtlijn kunnen plannen o f projecten er, ondanks negatieve effecten, toch gerealiseerd w orden. E r m oeten dan wel dw ingende redenen van groot o penbaar belang aanw ezig zijn, m et inbegrip van redenen van sociale o f econom ische aard. B ovendien m oet de L id staat dan alle nodige com penserende m aatregelen trejfen
om te w aarborgen d a t de a lgehele sam enhang van N atura 2000 bew aard b lijft en m oet ze de C om m issie op de hoogte stellen van de genom en com penserende m aatregelen.
tres. De plus, on note aussi souvent des variations im portantes d ’une année à l ’autre en term es de présence et de nom bre de certaines espèces. S ur le plan ju rid iq u e aussi, la situation en m er est différente de la situation terrestre et plus com plexe. L a sélection et la délim itation des zones de protection spéciale prévues dans la D irective O iseaux ont été laissées aux bons soins des Etats M em bres. L a D irective O iseaux ne fournit aucun critère sim ple et univoque p erm ettant de délim iter a priori les zones de protection spéciale. Les Etats M em bres sont libres d ’élaborer leurs propres critères et de les appliquer. M ais, seuls des critères scientifiques et ornithologiques peuvent en trer en ligne de com pte (articles 3 et 4 de la directive O iseaux, ju risp ru d en ce de la C om m ission: voir 4.1.2.).
P our la C om m ission européenne, il est clair que lorsque, confor m ém ent à la C onvention des N ations U nies sur le droit de la M er8, un Etat m em bre a un pouvoir de ju risd ictio n en m atière de protection et de conservation du m ilieu m arin dans une Zone E conom ique E xclusive (Z E E )9, cet E tat m em bre est égalem ent com pétent au niveau de la m ise en œ uvre de sa législation envi ronnem entale nationale dans cette zone. E tant donné que la lé gislation européenne fait partie intégrante de la législation na tionale des Etats m em bres, la D irective H abitats doit être m ise en œ uvre dans ces Z E E 10. C e poin t de vue a été confirm é dans une affaire contre le R o y au m e-U n i11. E tant donné que les zones de protection spéciales et les zones spéciales de conservation font partie, ensem ble, du réseau N atura 2000, il est donc clair que la D irective O iseaux doit, elle aussi, être m ise en œ uvre aussi bien au sein de la m er territoriale q u ’au sein de la ZEE (B O E D E K E R & v o n N o r d h e i m . 2002; E u r o p e a n C o m m i s s i o n , 2002a, 2002b). L es m inistres responsables de la politique en vironne m entale de la M er du N ord ont déclaré q u 'ils allaient faire étu dier l ’application pratique de la D irective O iseaux et de la D i rective H abitats au sein de la ZEE ( C o n f é r e n c e d e l a M e r d u N o r d , 2002).
En 1992, l’article 4, alinéa 4, prem ière phrase de la D irective O iseaux a été rem placée par l’article 6, alinéas 2, 3 et 4 de la D irective H abitats (D irective H abitats, article 7). N éanm oins l’article 6 de la D irective H abitats n ’est applicable que dans les zones officiellem ent désignés com m e des zones de protection spéciale ( C o m m i s s i o n e u r o p é e n n e , 2 0 0 0 ) . Si une zone n ’a, à tort, pas été désignée com m e zone de protection spéciale alors q u ’elle aurait du l’être, l’article 4, alinéa 4 de la D irective O iseaux y reste d ’ap p licatio n 12. L’article 4, alinéa 4 de la D irec tive O iseaux est beaucoup plus strict que l’article 6 de la D irec tive H abitats.
Selon l ’article 4, alinéa 4 de la D irective O iseaux ... les m esu
res appropriées d o iven t être p rise s p o u r év ite r dans les zones de protection (...), (...) la pollution ou la détérioration des h a b i tats a insi cpie les pertu rb a tio n s touchant les oiseaux, p o u r autant q u 'e lle s aient un effet s ig n ific a tif (...). Selon l ’article 6
de la D irective H abitats des plans ou projets peuvent néan m oins y être réalisés, m êm e s ’ils ont des effets négatifs. Ceci n ’est toutefois autorisé que pour des raisons im pératives d ’inté rêt public m ajeur, y com pris de nature sociale ou économ ique. De plus dans ce cas, l’E tat m em bre doit prendre toutes les m e
ín d it hoofdstuk w orden vogelsoorten geselecteerd w aarvoor het in B elgische zeegebieden opportuun kan zijn om er de m eest geschikte gebieden voor aan te w ijzen ais SBZV. D eze selectie w ordt uitgevoerd door m iddel van selectiecriteria, die teruggevonden w orden in de V ogelrichtlijn zelf, in een aantal internationale V erdragen en in het w erk van enkele re levante organisaties.
3 .1 . C r it e r ia v o o r d e s e le c tie v a n s o o r te n
3.1.1. S electiecriteria in de V ogelrichtlijn
Volgens artikel 4, lid 1 van de V ogelrichtlijn m oeten in de leefgebieden van de soorten uit B ijlage I speciale bescher m ingsm aatregelen g etroffen w orden o pdat deze soorten d aar
w aar zij nu voorkom en, kunnen voortbestaan en zich kunnen voortplanten. Voor deze soorten m oeten de L idstaten de naar aantal en oppervlakte vo o r de instandhouding van deze so o r ten m eest geschikte gebieden ais speciale besch erm in g s zones aanwijzen, w aarbij rekening wordt gehouden m et de bescherm ing die deze soorten (...) behoeven. M en m oet deze
soorten dus niet selecteren, m aar er de m eest geschikte g ebie den voor aanw ijzen. Indien een soort in een gebied v oorkom t in een relatief lage densiteit, dan is het duidelijk dat de soort niet in aanm erking ko m t om er in dit gebied een SBZV voor aan te w ijzen. V andaar dat ais bijkom ende voorw aarde het
voorkom en van een voldoende a antal noodzakelijk is.
A rtikel 4, lid 2 van de V ogelrichtlijn stelt dat L idstaten soort gelijke m aatregelen ais voor B ijlage I-soorten ook v oor g ere
geld voorkom ende trekvogels, niet verm eld in B ijlage I, m oe
ten nem en. D eze andere soorten w orden niet specifiek in de richtlijn genoem d, m aar we kunnen stellen dat alle vogels die voorkom en in de B elgische zeegebieden trekvogels z ijn 13. H etzelfde artikel van de richtlijn stelt dat bijzondere aan dacht m oet uitgaan naar w atergebieden van internationale
betekenis. D it verw ijst naar het R am sar Verdrag, m aar dit
w ordt in de richtlijn niet expliciet verm eld. M en kan het in terpreteren ais een aanm oediging rekening te houden m et andere relevante internationale overeenkom sten. D aarin w ordt eventueel een g ebiedsbescherm ing voorgesteld voor andere soorten, niet verm eld in B ijlage I van de Vogel richtlijn, en kom en bepalingen voor m .b.t. criteria die men kan toepassen voor de selectie van soorten en gebieden. Van daar dat voor deze studie ook de bepalingen in deze andere
Ce chapitre traite de la sélection des espèces d ’oiseaux pour lesquelles il pourrait s ’avérer opportun dans les espaces m a rins de la B elgique de classer les zones les plus appropriées en zones de protection spéciale. C ette sélection a été effec tuée sur base des critères de sélection de la D irective O iseaux, d ’une série de conventions internationales et des travaux de certaines organisations pertinentes.
3 .1 . C r it è r e s d e s é le c t io n d e s e s p è c e s
3.1.1. C ritères de sélection de la D irective O iseaux
En vertu de l’article 4. alinéa 1 de la D irective O iseaux, des m esures de conservation spéciale concernant leur habitat doivent être prises p o u r les espèces m entionnées à l ' A nnexe 1
afin d 'a s su re r leur survie et leur reproduction dans leur aire de distribution. P our ces espèces, les Etats m em bres doivent c la sser en zones de protection spéciale les territoires les plus appropriés en nom bre et en superficie à la conservation de ces espèces, en tenant com pte de la protection d o n t ces esp è ces ont besoin. Ce q u ’il faut faire ce n ’est donc pas sélection
ner ces espèces m ais d ésigner les zones les plus appropriées pour les espèces en question. Si une espèce est présente en d ensité relativem ent faible dans une zone, il est clair que cette espèce n ’entre pas en ligne de com pte po u r en traîn er le classem ent de ce territoire en zone de protection spéciale. C ela explique la nécessité d ’une condition supplém entaire de
p ré sen c e en nom bre suffisant.
L 'article 4, alinéa 2 de la D irective O iseaux stipule que les Etats m em bres doivent prendre des m esures sim ilaires à cel les prévues pour les espèces m entionnées à l ’A nnexe I à l’égard des espèces m igratrices non visées à l ’A nnexe I dont la venue est régulière. C es autres espèces ne sont pas exp lici tem ent nom m ées dans la directive, m ais nous pouvons partir du principe que tous les oiseaux présents dans les espaces m arins de la B elgique sont m ig rateu rs13. L e m êm e article de la directive stipule aussi q u ’une attention particulière doit être accordée aux zones hum ides d ’im portance internatio
nale. C et article fait référence à la C onvention de R am sar qui
es-overeenkom sten (Verdragen van Ram sar, OSPAR, Bern en B onn) geraadpleegd w erden. Verder w erden de criteria o n derzocht die voorgesteld w erden door B irdLife In ternatio nal, een organisatie die onder m eer een program m a ont w ikkelt dat staten kan helpen bij de aanduiding van w ater gebieden van internationaal belang, en w aarin het onder m eer het w erk van het R am sar Verdrag ondersteunt. 3.1.2. S electiecriteria in het R am sar Verdrag
O nder het Verdrag van R am sar (Iran, 2 februari 1971) m oeten internationaal belangrijke w ater(vogel)gebieden beter bescherm d w orden. De Vlaam se B anken, een reeks zeer ondiepe zandbanken die zich vo o r de kust van O ost ende tot D e P anne in zee bevinden, kregen, om w ille van dit internationale belang, de status van R am sargebied14. De oppervlakte van dit R am sargebied bedraagt ongeveer 78 k m 2 (kaart 2). De soort w aarvoor dit gebied in eerste in stantie aangeduid w erd, is de zw arte z e e-ee n d 15.
H et R am sar Verdrag definieert een groot aantal criteria vo o r het selecteren van w aterrijke habitats en gebieden die bescherm d m oeten w orden. Voor de selectie van soorten zijn de m eest relevante criteria het voorkom en van zeld zam e, kw etsbare o f bedreigde soorten, het geregeld voor kom en van 20.000 o f m eer w atervogels en het geregeld voorkom en van m inim um 1 % van de biogeografische p o p u la tie 16 van een soort (Co n v e n t io n o n We t l a n d s,
1999).
R esolutie V III.38 van de 8e vergadering van de contract erende partijen van het R am sar V erdrag17 beveelt aan dat m en ais 1% van de biogeografische populaties de schattingen gebruikt die bepaald w erden door W etlands In ternational. D e m eest recente versie van deze schattingen w erd gepubliceerd in de derde editie van W aterbird
pop u la tio n estim ates (De l a n e y & Sc o t t, 2 0 0 2 ). 3.1.3. S electiecriteria in het o s p a r Verdrag
In 1998 w erd onder het OSPAR Verdrag ter bescherm ing van het m ariene m ilieu van het noordoostelijk deel van de A tlantische O c e aa n 18 een nieuw e bijlage aanvaard (Bijlage V 19). D eze bijlage behandelt de bescherm ing van het m ariene ecosysteem en de biologische diversiteit. Het B iodiversity C om m ittee (B D C ) van het OSPAR V erdrag ont w ikkelt criteria voor de selectie van m ariene soorten en habitats die een betere bescherm ing m oeten krijgen. De b elangrijkste criteria20 voor de selectie van soorten in deze context zijn:
■ g lo b a a l b e la n g ( b e la n g v a n h e t O S P A R -gebied v o o r d e s o o r t) ;
■ lokaal belang (soort die slechts in een zeer beperkt aan tal locaties voorkom t);
■ zeldzaam heid;
■ gevoeligheid voor bepaalde m enselijke activiteiten (ais gevolg van bepaalde ecologische kenm erken van de soort);
■ rol ais sleutelsoort; soorten die belangrijk zijn voor het ecosysteem ;
achteruitgang van de populatie (historisch - recent).
pèces non visées à F A nnexe I de la D irective O iseaux et co n te nir des dispositions relatives à des critères applicables dans le cadre de la sélection des espèces et des zones. P our cette raison, les dispositions contenues dans ces autres conventions (C on ventions de R am sar, OSPAR, de B erne et de B onn) ont été co n sultées dans cette étude. Les critères proposés par B irdL ife In ternational ont égalem ent été étudiés. C ette organisation a, en tre autres, développé un program m e qui peut aider les E tat dans la désignation des zones hum ides d ’im portance internationale et soutient, en outre, le travail fourni dans le cadre de la C o n vention de Ram sar.
3.1.2. C ritères de sélection de la C onvention de R am sar
L a C onvention de R am sar (Iran, 2 février 1971) im pose une m eilleure protection des zones hum ides d ’im portance interna tionale po u r les oiseaux. C e critère d ’im portance internationale a valu le statut de zone de R am sar aux « Vlaam se B anken », une série de bancs de sable peu profonds situés en m er à h au teur de la côte depuis O stende ju s q u ’à L a P an n e14. L a superfi cie de cette zone R am sar est d 'e n v iro n 78 k m 2 (carte 2). L’es pèce po u r laquelle cette zone a été désignée est la m acreuse n o ire 15.
L a C onvention de R am sar définit un grand nom bre de critères de sélection d ’habitats et de zones hum ides qui d oivent être protégés. P our la sélection des espèces, les critères les plus per tinents sont la présence d ’espèces rares, vulnérables ou m ena cées, la venue régulière de 20.000 oiseaux d ’eau ou plus et la venue régulière de m inim um 1% de population biogéogra- p h iq u e 16 d ’une espèce (C O N V E N T IO N ON W E T L A N D S , 1999). La R ésolution V III.38 de la 8e réunion des parties contractantes à la C onvention de R a m sa r17 recom m ande, po u r déterm iner le 1 % des populations biogéographiques d ’utiliser les estim ations de W etlands International. L a version la plus récente de ces es tim ations a été publiée dans la troisièm e édition de W aterbird
p opulation estim ates ( D e l a n e y & S C O T T , 2002).
3.1.3. C ritères de sélection de la C onvention o s p a r
E n 1998, la C onvention OSPAR pour la protection du m ilieu m arin de l ’A tlantique N o rd -E st18 a accepté une nouvelle an nexe (A nnexe V )19. C ette annexe traite de la protection de l’écosystèm e m arin et de la biodiversité. L e «B iodiversity C om m ittee» (B D C ) de la C onvention OSPAR a élaboré des critè- [ res de sélection des espèces et habitats m arins d evant être
m ieux protégés. Les principaux critères20 de sélection des esp è ces dans ce contexte sont les suivants:
■ im portance globale (im portance de la zone OSPAR po u r l’es pèce);
■ im portance locale (espèce présente seulem ent dans un n o m bre très lim ité d ’endroits);
■ rareté ;
■ sensibilité à certaines activités hum aines (en raison de cer taines caractéristiques écologiques de l’espèce);
■ rôle d ’«espèces-clés»; espèces qui sont im portantes pour l’écosystèm e;
2°0 0 ' 2 °20' 2 °40' 3°00' 3°20' 3°40' R a m s a r g e b i e d " V l a a m s e B a n k e n " Z o n e R a m s a r
40 K i l o m e t e r s
2 °00' 2 °20' 2 D40' 3°00' 3°20' 3°40' K aart 2 : R a m s a r g e b ie d D e V la a m s e B a n k e n C arte 2 : Z o n e R a m s a r D e V la a m se B a n k e nO p basis van deze criteria stelde OSPAR een korte initiële lijst op van de m eest bedreigde soorten en soorten w aarvan de populatie in om vang afneem t (OSPAR COMMISSIE, 2001 ; 2003).
3.1.4. S electiecriteria in het Bern Verdrag
H et doei van het Verdrag van Bern (B era, 19 septem ber 197921) is het behoud van w ilde dieren en planten en hun natuurlijke leefm ilieu in Europa. De bedreigde en k w ets bare soorten die verm eld w orden in B ijlage I (flora) en II (fauna) m oeten bescherm d w orden. M en dient de exploita tie van soorten opgenom en in B ijlage III te reguleren op een m anier die de soort niet in problem en brengt. Verder dient ook aandacht uit te gaan n aar de bescherm ing van gebieden die van belang zijn voor m igrerende soorten uit B ijlagen II en III van het verdrag.
S ur base de ces critères, la C onvention OSPAR propose une courte liste initiale des espèces les plus m enacées et des espè ces dont la population est en régression (COM MISSION OSPAR , 2001; 2003).
3.1.4. C ritères de sélection de la C onvention de Berne
3.1.5. S electiecriteria in het Bonn V erdrag
H et B onn Verdrag (B onn, 23 ju n i 197922) rieht zieh op de b escherm ing van een aantal bedreigde m igrerende soorten. H un verspreidingsgebied strekt zich, m eestal volgens een vast patroon, volgens h et jaargetijde, uit over een groot aan tal landen o f m ariene w ateren. O nder dit verdrag w ordt een
gunstige bescherm ingsstatus van een soort beschreven ais
een voldoende om vang van het verspreidingsgebied, dat niet
inkrim p t o f d a t dreigt te doen, en een verspreiding en populatiegrootte die ongeveer even groot zijn ais in het ver leden. B ed reig d betekent dat de soort binnen het versprei
dingsgebied o f een deel daarvan dreigt uit te sterven. B ijlage I van het verdrag verm eldt de bedreigde trekkende soorten. V erdragsluitende partijen dienen voor deze soorten o nder m eer de leefgebieden te behouden, te herstellen, en
(...) negatieve im pacten te verkleinen. B ijlage II verm eldt
soorten w aarvan de m ate en aard van bescherm ing niet gun stig is, en w aarvoor internationale overeenkom sten gesloten m oeten w orden.
3.1.6. S electiecriteria in de overeenk om st a e w a (B onn V erdrag)
O nder het B onn Verdrag w erd de regionale overeenkom st
A fric a n -E u ra sia n (W ater) bird A greem ent ( a e w a ) afgeslo ten. D e overeenkom st w erd van kracht op 1 novem ber 1999. O nder deze overeenkom st vallen 172 bedreigde vogelsoor ten en vogelsoorten m et een ongunstige bescherm ingsstatus, w aaronder vele die vo o r een belangrijk deel van hun levens cyclus afhankelijk zijn van w atergebieden. Voor de bescher m ing van deze soorten is het noodzakelijk om m aatregelen op elkaar af te stem m en, vooral daar w aar belangrijke w ater rijke gebieden zich uitspreiden over m eer dan één land. Voor alle verm elde soorten dienen de belangrijke gebieden b e scherm d te w orden. In de overeenkom st w erden de vog el soorten in verschillende klassen ondergebracht, naargelang de status van hun populatie:
K lasse A:
A 1: Soorten uit B ijlage I van de C onventie van B onn, o f soorten verm eld in de lijst van de IUCN23 van bedreigde diersoorten (G R O O M B R ID G E , 1993), o f soorten m et een populatie van m inder dan 10.000 individuen.
A 2: S oorten m et een populatie van 10.000 tot 25.000 indi viduen.
A 3: Soorten m et een populatie van 25.000 tot 100.000 indi viduen, die bedreigd w orden door:
a: hun concentratie in een beperkt aantal gebieden g e durende een periode van het ja ar;
b: hun afhankelijkheid van een bedreigd habitattype; c: een significante achteruitgang van hun populatie o ver een lange term ijn;
d: extrem e schom m elingen in de om vang van hun p o pulatie.
K lasse B:
B 1 : Soorten m et populaties van 25.000 tot 100.000 indivi duen, niet kw alificerend o nder klasse A.
3.1.5. C ritères de sélection de la C onvention de B onn
L a C onvention de B onn (B onn, 23 ju in 1979)22 est axée sur la protection d ’une série d ’espèces m igratrices m enacées. L eur zone de répartition s ’étend le plus g énéralem ent selon un schém a fixe, en fonction de la saison, sur un grand nom bre de pays ou territoires m arins. C ette convention décrit l'é ta t de j conservation fa v o ra b le d ’une espèce com m e l ’étendue su f
fis a n te de l ’aire de distribution qui ne dim inue p a s ou ne risque p a s de d im inuer et une répartition et d es effectifs p r o ches de leu r étendue et de leur niveau historique. En d anger
signifie p o u r une espèce m igratrice donnée q ue celle-ci est en danger d ’extinction sur l ’ensem ble ou sur une partie im por tante de son aire de distribution.
L’A nnexe I de la convention m entionne les espèces m igratri ces en danger. L es parties contractantes de la C onvention doivent entre autres, pour ces espèces, co n server et restaurer
ces h abitats e t (...) d im inuer les im pacts négatifs s u r ceux-ci.
L’A nnexe II reprend les espèces d ont le niveau et la nature de
I la protection sont défavorables et pour lesquelles des co n ventions internationales doivent être conclues.
3.1.6. C ritères de sélection de l ’A ccord a e w a (C on ven tion de Bonn)
L’A ccord régional « A frica n -E u ra sia n (W ater) bird A g re e
m ent» (A EW A ) a été conclu sous la C onvention de B onn. C et A ccord est entré en vigueur le 1er novem bre 1999. Il co n cerne 172 espèces d ’o iseaux m enacées et parm i lesquelles I beaucoup dépendent des zones hum ides po u r une partie im
portante de leur cycle de vie ou dont l ’état de conservation est défavorable. Il est indispensable d ’harm oniser les m esu res de protection de ces espèces, surtout lorsque de vastes zones hum ides s ’étendent sur plusieurs pays. P our toutes les espèces m entionnées, les zones im portantes d oivent être p ro tégées. L’A ccord classe les espèces d ’oiseaux en différentes catégories en fonction du statut de leur population :
C lasse A:
A l: E spèces de l ’A nnexe I de la C onvention de B onn, ou espèces m entionnées dans la liste de l ’iU C N 23 des esp è ces anim ales m enacées (G R O O M B R ID G E , 1993), ou es pèces dont la population com pte m oins de 10.000 indi vidus.
A 2: E spèces com ptant une population de 10.000 à 25.000 individus.
A 3: E spèces com ptant une population de 25.000 à 100.000 individus m enacés par:
a: leur concentration dans un nom bre lim ité de zones pendant une période de l ’année;
b: leur dépendance p ar rapport à un type d ’hab itat m e nacé;
c: une régression significative de leur population à long term e;
d: des variations extrêm es de l’im portance de leur p o pulation.
C lasse B:
