F
AN
S
ELSKIP NEI MIENSKIP
D
E ROL FANF
RYSKE LITERATUER TUSKEN1844
EN1915
AS FERBINENDE KRÊFT FAN DE TA STÂN KOMMENDEF
RYSKE MIENSKIPM
ASTERSKRIPSJEF
RYSKE LETTERKUNDER
YKSUNIVERSITEITG
RINSStudint: Nienke Jet de Vries Studintnûmer: S1821075 Datum: augustus 2014
Skripsjebegelieder: Prof. Dr. G.T. Jensma Twadde lêzer: Dr. W. Visser
Y
NHÂLDSOPJEFTE1. YNLIEDING... 1
1.1 Fraachstelling, metoade en doel... 2
2.SINTRALE BEGRIPEN EN TEORYEN... 4
2.1 Mûnlinge en skreaune taalúteringen... 4
2.2 Ferbylde mienskippen... 6
2.3 De folkstaal as skreaune taal... 8
2.4 Nasjonalisme en it ta stân kommen fan taal en literatuer... 8
2.5 Represintearjende rol Fryske elite... 9
3.KWANTITATIVE ANALYZE KORPUS FRYSKE LITERATUER 1844-1915... 12
3.1 Artikels yn periodiken... 12
3.2 Taljochting wurkwize... 14
3.3 Oantal artikels yn periodiken... 15
3.4 Skriuwers yn periodiken... 16
3.5 Sjenres yn periodiken... 18
3.5.1 Folksferhalen...19
3.6 Selsstannige útjeften njonken periodiken... 22
3.7 Oantal selsstannige útjeften nei kategory... 22
3.8 Oantal selsstannige útjeften nei skriuwer... 23
3.9 Oantal selsstannige útjeften nei jier fan ferskinen... 25
3.10 Totale korpus: periodiken en selsstannige útjeften... 28
4.KWALITATIVE ANALYZE KORPUS FRYSKE LITERATUER 1844-1915... 30
4.1 Selsstannige útjeften: titels... 30
4.2 Geskiktens foar mûnlinge oerdracht... 32
4.3 Periodiken: metatekst en ynhâldlik... 33
4.3.1 Iduna... 34 4.3.2 De Bye-Coer... 35 4.3.3 Swanneblummen... 35 4.3.4 De Frysce Huesfrjeun... 36 4.3.5 Forjit my net!... 37 4.3.6 For hûs en hiem... 37 4.3.7 Sljucht en Rjucht... 38
4.3.8 As jimme ʼt lije meije...39
4.3.9 Sinneblommen... 40
4.3.10 Yn ús eigen tael... 41
4.4 Oerdracht fan literatuer yn de praktyk... 41
4.6 Publyk... 44
4.7 Utfloeisel fan de Winterjûnenocht... 46
4.8 Toaniel... 48
4.9 Yn húslik fermidden... 51
5.FAN FRYSK PRATE NEI LÊZE EN SKRIUWE... 54
5.1 Nivo fan belêzens yn Nederlân... 54
5.2 Frysk ûnderwiis yn de njoggentjinde ieu... 54
5.3 It Selskip as skoalmaster en tydskriften as skoalboeken?... 58
6.DISKUSJE: OERDRACHT EN BERIK FAN FRYSKE LITERATUER... 63
6.1 DOEL: Friezen belûke... 63
6.2 MIDDEL: Fryske literatuer... 63
6.3 BEHEINING: belêzenens... 65
6.4 Utering fan de eigen identiteit... 67
6.5 Fan ‘folksliteratuer’ nei ferinerlike poëtika... 68
6.6 Mûnlinge oerlevering as skaaimerk fan in minderheidsliteratuer... 69
6.7 Mûnlinge literatueroerdracht anno 2014...71
7.KONKLÚZJE... 74
8.RIEPLACHTE EN OANHELLE LITERATUER... 75
9.LIST FAN TABELLEN, GRAFIKEN, MODELLEN EN YLLUSTRAASJES... 79
TAHEAKKE 1: SPESIFIKAASJES SYKFUNKSJE YN KATALOGUS TRESOAR... 81
TAHEAKKE 2: YNVENTARISAASJE SELSSTANNIGE FRYSKE LITERÊRE ÚTJEFTEN... 82
Poëzij... 82 Proaza... 85 Sangtekst... 88 Foardracht, bondel... 90 Foardracht, los... 91 Toanieltekst... 94 Blomlêzingen en lietesamlingen... 100
TAHEAKKE 3: OANTAL SELSSTANNIGE ÚTJEFTEN, NEI JIER EN KATEGORY... 101
1.YNLIEDING
De literatuer dy’t yn de twadde helte fan de njoggentjinde ieu skreaun waard, wurdt ornaris oantsjut as folksliteratuer of -lektuer. Benammen Douwe Kalma hat ús tinken oer wat hy ôfdocht as ‘folksskriuwerij’ beynfloede. De denigrearjende gedachtegong en terminology fan Kalma wurdt noch hieltyd, faken yn in wat ôfswakke foarm, folge yn de Fryske literatuerskiednissen.
Foar it Nederlânsk is de njoggentjinde-ieuske literatuer, dêr’t ek wat op delsjoen waard, op ʼe nij wurdearre en yn de kontekst setten.1 Foar it Frysk is dat oant no ta noch net dien. Mei dizze skripsje sil ik dêr in earste oantrún ta jaan. Om te brekken mei Kalma syn tinkwize, neam ik de njoggentjinde-ieuske literatuer gjin ‘folksskriuwerij’ of ‘folklektuer’, mar neutraal literatuer.
Ik nim de literatuer út de twadde helte fan de njoggentjinde ieu foar de lins. Om krekt te wêzen, beakenje ik dat tiidrek ôf mei de jierren 1844-1915. De jiertallen 1844 en 1915 binne yn de literatuerskiednis akseptearre breukdata.2 Yn 1844 waard it Frysk Selskip fan
Fryske taal- en skriftekennisse oprjochte, dat foar in nij elan yn de Fryske Beweging soarge.
De literatuerstreaming dy’t it Selskip ta stân brocht, kaam yn tsjinst te stean fan it belearjen fan de Fryske befolking. Stadichoan feroare dy literatuerstream fan karakter, en ek de maatskippij feroare. Yn de tweintichste ieu kaam der in ferpyldering op gong, der kaam omtinken foar it Frysk yn it ûnderwiis en de literatueropfetting feroare. Mei de oprjochting fan de Jongfryske Mienskip yn 1915 troch foarman Douwe Kalma, wurdt it begjin fan in nij tiidrek yn de Fryske literatuer markearre.
Om de Fryske literatuer út de twadde helte fan de njoggentjinde ieu op ʼe nij te wurdearjen, hâld ik dy tsjin it ljocht fan de maatskiplike ûntwikkelingen fan doe. Dêrby hâld ik it model oan dat literatuer ynbêde is yn kultuer, dy’t op syn bar ynbêde is yn de maatskippij. Om it funksjonearjen fan literatuer goed begripe te kinnen, moat dêrom ek nei maatskiplike ûntwikkelingen sjoen wurde.
Ien fan de betingsten by de produksje en konsumpsje fan literatuer yn de njoggentjinde ieu, is dat net elkenien lêze en skriuwe koe. Mûnlinge oerdracht wie dan ek tige fan belang by it berikken fan in sa grut mooglik publyk. In twadde aspekt dat beskiedend is foar de literêre praktyk, is dat de literatuer in ynstrumint foar taalbefoardering wie. Dy taalbefoardering tsjinne in heger doel: it foarmjen fan in Fryske mienskip en it bewustmeitsjen fan de eigen identiteit.
Ik basearje it eigen ûndersyk op in teoretysk ramt dat oan de iene kant foarme wurdt troch in oantal ynfloedrike wurken oer de kleau tusken mûnlinge en skreaune literatuer en oer mienskipsfoarming en nasjonalisme. Oan de oare kant folgje ik foar in part ek de gedachtegong fan Prof. Dr. Goffe Jensma oer de kleau tusken mûnlinge en skreaune literatuer
1 Bygelyks: Mathijsen, Nederlandse literatuur in de romantiek, 1820-1880 ; Van den Berg en Coutenier, Alles is taal geworden.
en de funksje fan Fryske literatuer yn de njoggentjinde ieu. Jensma is dwaande hjir in publikaasje oer ta te rieden. Yn syn rol as heechlearaar Fryske letterkunde haw ik it yn myn master ferskate kearen mei Jensma oer dit ûnderwerp hân, guon ynsichten dy’t dy petearen opsmieten binne yn dizze skripsje ferwurke.
1.1 Fraachstelling, metoade en doel
De fraach dy’t yn dit ûndersyk sintraal stiet is:
Hoe spile de Fryske literatuer tusken 1844 en 1915 har rol as ferbinende krêft fan de ta stân kommende Fryske mienskip?
Om dy fraach te beäntwurdzjen, nim ik in trijetal faktoaren foar de lins, dy’t de haadlinen yn dit ûndersyk foarmje. Dêrby wurdt útgien fan in doel-middelferbân. De trije haadlinen binne:
1. Friezen belûke DOEL 2. Fryske literatuer MIDDEL 3. Belêzenens BEHEINING
Mei it each op de fraachstelling, moatte in oantal begripen en teoryen earst fierder taljochte wurde, dat doch ik yn haadstik 2. It is dreech om it oer mûnlinge literatuer te hawwen sûnder krekt te witten wat dêrmei bedoeld wurdt en hoe’t dat begryp yn it ramt fan dit ûndersyk brûkt wurde sil.
Ik fûndearje it eigen ûndersyk op twa algemiene teoryen. De iene teory is fan Walter Ong en rjochtet him op orality and literacy: mûnlinge en skreaune taalúteringen. De twadde teory is dy fan Benedict Anderson oer imagined communities: ferbylde mienskippen.
Yn haadstik 3 en 4 meitsje ik in kwantitative en kwalitative analyze fan de literatuer dy’t ferskynd is yn de jierren 1844-1915. It doel is om te efterheljen wat der krekt ferskynde, wa’t de produsinten en konsuminten wienen, mei hokker doel at skreaun waard en wat der út de literatuer op te meitsjen falt oer de literêre praktyk. Ik sil benammen sjen nei teksteigenskippen dy’t in sekundêr mûnlinge oerdracht yndisearje. Ik meitsje ûnderskied tusken yn tydskriften ferskynde literatuer en selsstannige útjeften.
Yn haadstik 5 sil ik besjen hoe’t fia de Fryske literatuer besocht waard yngong te finen by de ta stân kommende ferbylde mienskip. Dêrta sil ik besykje te efterheljen hoe’t de oerdracht der yn de praktyk om en ta gie. Ik meitsje ûnderskied tusken konsumpsje yn kollektyf ferbân en yndividuele konsumpsje fan literatuer.
Yn haadstik 7, de diskusje, knoopje ik alle eintsjes byinoar en beskôgje ik yn hokker mjitte de Fryske literatuer in identiteitskonstruearjende wurking hie en in middel wie om de taalstriid te maksimalisearjen. Ek sil ik oan de oarder stelle oft mûnlinge literatueroerdracht in skaaimerk is fan in minderheidsliteratuer. Dat doch ik oan de hân fan in koarte ferliking mei de Baskyske skriuw- en literatuertradysje. Ferfolgens sil ik koart beskôgje oft der yn de hjoeddeistige literatuer noch hieltyd mûnling oerdroegen wurdt en hokker doel at dêrmei berikt wurde kin.
De primêre doelen fan dizze stúdzje binne dus:
1. Oantoane dat de Fryske literatuer tusken 1844 en 1915 yn it ljocht stie fan mienskipsfoarming en it fersprieden fan in Fryskeigen sin.
2. Oantoane dat in substansjeel diel fan de literatuer tusken 1844 en 1915 geskikt wie foar mûnlinge oerdracht.
De subdoelen, dy’t ferbân hâlde mei de primêre doelen, binne:
3. In kwantitative en in kwalitative analyze jaan fan it soart literatuer dat der ferskynde tusken 1844 en 1915.
2.SINTRALE BEGRIPEN EN TEORYEN
It teoretyske ramt fan dit ûndersyk berêstet foar in part op twa ynfloedrike wittenskiplike wurken: Orality and Literacy. The technologizing of the Word (1982) fan Walter Ong en
Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism (1983) fan
Benedict Anderson.
Hoewol’t beide wurken in oare ynfalshoek hawwe, kinne se yn it ramt fan dit ûndersyk mei-inoar en mei oare ûndersiken yn ferbân brocht wurde. Yn beide teoryen stiet sintraal dat de opkomst fan in skriuwtaal yn it algemien en in drukte standertfoarm yn it bysûnder, bydroegen hat oan it foarmjen fan in mienskip en it fersprieden fan in nasjonalistysk sin. Ik sil earst koart de teoryen fan Ong en Anderson yn grutte linen útsette, mei de klam op it part fan de teory dat ik fan tapassing achtsje op de Fryske sitewaasje yn de njoggentjinde ieu. Dêrby definiearje ik ek de sintrale begripen dy’t Ong en Anderson hantearje.
2.1 Mûnlinge en skreaune taalúteringen
Ong hat stúdzje makke nei de shift fan orality nei literacy. Ien fan de haadlinen yn syn teory is dat de bewustwurding dat it minskdom unyk is, foar in part te tankjen falt oan it fermogen om skriuwe te kinnen.3 It skrift hat it minskdom yn steat steld dissiplines as religy, polityk, skiedskriuwing, wittenskip en filosofy te ûntwikkeljen en te fersprieden.
Ong beklammet dat it persoanlik bewustwêzen in hieltyd gruttere rol spilet yn ferhalen. Mûnlinge kommunikaasje ferbynt minsken, wylst skriftlike kommunikaasje soarget foar ferdieling en ferfrjemding, mar oan de oare kant ek foar in djippere laach mei in heger bewustwêzen. Yn dy sin kin skrift bydrage oan de konstruksje fan in mienskipsgefoel, dat de kearn fan Anderson syn teory foarmet.
De sintrale begripen yn it wurk fan Ong binne orality en literacy, dat op ferskate wizen brûkt wurde kin. Mei it Ingelske begryp orality wurde mûnlinge úteringen bedoeld.4 Mei orale literatuer wurdt in mûnlinge útering mei in literêre aspiraasje bedoeld. Mar, mei de term orale literatuer hawwe je fuort ek in definysjeprobleem te pakken, want literatuer hat yn essinsje mei skrift te krijen. Ommers, etymologysk sjoen komt literatuer fan it Latynske
literatura, fan litera ‘letter’. In selde contradictio in terminis komme je tsjin at je de mûnlinge
útering in orale tekst neame wolle. Ek mei it wurd tekst geane jo út fan in skreaune tradysje. Je soenen in orale útering in epos neame kinne, om’t epos etymologysk sjoen ferbân hâldt mei it wurd foar lûd. Wêr’t je mei it begryp epos wol mei komme te sitten, is dat it meastal brûkt wurdt yn de betsjutting fan heldedicht. In tige gaadlik begryp is epos dan ek net yn dit ferbân. Foar orale úteringen mei in literêre aspiraasje sil ik it begryp mûnlinge literatuer brûke, nettsjinsteande it feit dat literatuer etymologysk sjoen mei skrift te krijen hat.
Mei it Ingelske begryp literacy, je soenen it letterlik oerset literariteit neame kinne, bedoelt Ong belêzenens: it fermogen om lêze en skriuwe te kinnen. It ynstrumint dêrfoar is it skrift. Der binne ferskillende soarten fan belêzenens te ûnderskieden.5 It kin gean om
yndividuele belêzenens: in persoan dy’t it fermogen ferwurven hat om lêze en skriuwe te
kinnen, of om de profesjonele belêzenens fan bygelyks in klerk, of om pragmatyske
belêzenens. Dat lêste ferwiist nei alle mooglike foarmen fan skriftgebrûk foar praktyske
doelen. It begryp belêzenens wurdt yn it ferbân fan dit ûndersyk brûkt om oan te jaan oft in (kollektyf fan) yndividuën it (Frysk) lêzen en skriuwen machtich is.
Ong ûnderskiedt twa soarten fan oraliteit: primary en secondary orality.6 Mei primêre
oraliteit wurdt in kultuer bedoeld dy’t gjin skrift hat. De minsken út sa’n kultuer
kommunisearje allinne mûnling en kenne en brûke gjin inkelde skriftfoarm. Mei sekondêre
oraliteit wurdt in tekst bedoeld dy’t earst opskreaun is en letter foardroegen wurdt. Dat is
bygelyks it gefal mei teksten foar it sjoernaal op tillevyzje: dy teksten binne skreaun om foarlêzen te wurden. Dizze foarm fan oraliteit, sekundêre oraliteit, komt oan bar yn dit ûndersyk nei de mûnlinge oerdracht fan Fryske literatuer, yn de ferûnderstelling dat in grut part fan de Fryske literatuer yn de twadde helte fan de njoggentjinde ieu skreaun waard mei de bedoeling om foarlêzen of foardroegen te wurden.
As tsjinoerstelde fan sekundêr orale teksten, soenen teksten oanmurken wurde kinne dy’t generaasjes lang mûnling oerdroegen waarden, mar op in gegeven stuit opskreaun waarden. Folksferhalen en mearkes binne in typysk foarbyld fan sokke teksten. Dy teksten wurde wol sekundêr skriftlik neamd.7
Mûnlinge en skreaune literatuer kinne net as inoars tsjinoerstelde sjoen wurde, om’t der wikselwurking tusken beide foarmen fan oerlevering bestiet. Je soenen beide foarmen better as poalen oan wjerssiden fan in kontinuüm sjen kinne. Understeand model jout dat kontinuüm wer.8
5 Mostert, Vroegste geschiedenis schriftcultuur, 317. 6 Ong, Orality and literacy, 11.
MODEL 1: KONTINUÜM MÛNLINGE EN SKREAUNE LITERATUEROERDRACHT
2.2 Ferbylde mienskippen
Benedict Anderson, de auteur fan it ynfloedrike wurk Imagined Communities (1983), stelt dat suver alle mienskippen ferbylde, d.w.s. net fysyk besteand, binne. Inkeld in doarp yn oerfoarm, dat kenmerke wurdt troch persoanlike, fysike kontakten, beskôget Anderson as in werklike mienskip.9 Alle mienskippen dy’t grutter binne as sa’n oerdoarp binne in ferbylde
mienskip: de leden fan dy mienskip kenne inoar net allegear persoanlik, mar fiele ûnderling wol in bining en beskôgje harren as ûnderdiel fan de mienskip. Ek in naasje is in foarm fan in ferbylde mienskip. Neffens Anderson falt it ta stân bringen fan de ferbylde mienskippen foar in grut part te tankjen oan it printwurkkapitalisme.10
Troch de drukkeunst koenen teksten maklik reprodusearre en ferspraat wurde. De ferkeapwize fan boeken feroare dêrtroch ek: de hânskreaune teksten waarden yn opdracht makke. Dy boeken wienen dus al ferkocht foardat se makke waarden. By de printe boeken wie dat oars: dy waarden earst printe en dêrnei oan de man brocht. Dat betsjutte foar de printer in grutte ynvestearing yn papier en oare materialen. Om’t it sa’n grutte ynvestearring frege, waard de printerij yn de sechtjinde ieu yn Europa, doe’t de printerij ta bloei kaam, dan ek benammen laat troch rike kapitalisten.11 De drukker woe fansels graach syn ynvestearing werom fertsjinje en winst meitsje, en sleat dêrom safolle mooglik oan by de fraach fan de merk.
9 Anderson, Verbeelde gemeenschappen, 18. 10 Ibidem, 32, 42-43. 11 Ibidem, 43. KONTINUÜM mûnlinge en skreaune literatueroerdracht PRIMÊR MÛNLING Folslein mûnling. SEKUNDÊR MÛNLING
Op skrift steld mei de bedoeling it letter mûnling oer te dragen.
ORALITEIT MÛNLINGE OERDRACHT LITERARITEIT SKREAUNE OERDRACHT PRIMÊR SKRIFTLIK
Skreaun mei de bedoeling
om lêzen te wurden.
SEKUNDÊR SKRIFTLIK
Nei mûnlinge oerdracht op skrift steld om dêrnei
De merk foar de printe boeken waard foarme troch belêzen Europa: in brede mar tinne laach minsken dy’t it Latyn, de eksklusive skriuwtaal, yn de macht hie.12 It duorre likernôch
hûndertfyftich jier sûnt de opkomst fan it printwurkkapitalisme foardat dizze merk sêd rekke. Dejingen dy’t it Latyn behearsken, en dêrtroch mei-inoar ferbûn wienen sûnder inoars folkstaal te kennen,13 wienen allegear twatalich. Fierwei it meastepart fan de Europeeske befolking wie ientalich. Doe’t de Latynlêzende merk sêd rekke wie, wie it in foar de hân lizzende kar om de ientalige massa printwurk te leverjen: net yn it Latyn, mar yn de folkstaal.
Trochdat ferskate foarmen fan printe media as boeken, kranten en tydskriften yn de lânstaal ferskynden, ûnstie stadichoan in nasjonaal publike sfear.14 Minsken waarden har bewust fan mienskiplike eftergrûnen en belangen. Dat bewustwurdingsproses kin ek yn ferbân brocht wurde mei it feroarjende tiidsbesef.
Der ûntstie neffens Anderson in noasje fan lyktidigens: it gearfallen yn tiid, te mjitten mei klok en kalinder.15 Troch it ûnstean fan dat besef, waarden minsken yn in bepaald opsicht ferbûn troch in lyktidige aktiviteit sûnder inoar te moetsjen. Anderson makket dizze abstrakte gedachtegong dúdlik troch it mei ferskillende ferhaallinen yn in roman te ferlykjen.16 Personaazjes yn ferskillende ferhaallinen fan in roman witte noch net fan inoars bestean en ek net fan in gebeurtenis dy’t harren mooglik gearbringt. Foar de lêzer as alsjende is in potinsjele moeting al wol mooglik. De redenearring dat de hannelings yn de ferskillende ferhaallinen fan de roman op deselde klok- en kalindertiid útfierd wurde, mar troch persoanen dy’t inoar net kenne, leit neffens Anderson ek oan de grûnslach fan de naasjefoarming: alle boargers binne de haadpersoan yn harren eigen ferhaalline, mar binne op in beskate wize mei de oare boargers ferbûn troch lyktidich aktiviteiten te ûndernimmen sûnder inoar moetsje te hoegen.
It besef fan it bestean fan dy lyktidige aktiviteit komt ta útering troch printe media. Dat aspekt is twaliddich.17 Yn it foarste plak wurdt de mienskip ferbylde troch de ferskillende
kranteberjochten dy’t op it earste each gjin gearhing hawwe, útsein dat se bûn wurde troch in gearfallende kalinderdatum. In twadde mienskipsfoarmjende faktor, is de lyktidigens fan de konsumpsje fan it printwurk. By in aktiviteit as it krantlêzen, wit in lêzer dat der tagelyk noch in hiel soad oaren binne dy’t op min ofte mear deselde tiid in identyk eksimplaar fan dy krante lêze. Mei de midsieuske hânskreaune boeken koe dat net: elts boek wie in unyk eksimplaar, it wie net mooglik dat in oar op min ofte mear deselde tiid dat boek ek lies.
Troch it lêzen fan ferhalen fan en oer jin eigen naasje yn literatuer en kranten, skoallen en bibleteken, identifisearje minsken har mei iepenbiere mienskippen dy’t folle grutter binne as de eigen lokale omjouwing en meitsje se diel út fan in ferbylde mienskip.18
12 Anderson, Verbeelde gemeenschappen, 43-45. 13 Ibidem, 27 ; Ong, Orality and literacy, 110-113. 14 Broersma, Media en identiteitspolitiek, 12. 15 Anderson, Verbeelde gemeenschappen, 32. 16 Ibidem, 33.
17 Ibidem, 40-41.
2.3 De folkstaal as skreaune taal
Om ta in printe taal te kommen, wurde der ferskillende eleminten út de dialekten fan dy taal gearbrocht. Sa’n konstruearre skriuwtaal wurdt in grafolekt neamd: in trânsdialektyske taal dy’t foarme is ta bate fan in skriuwtaal.19 De yn grafolekt drukte folkstalen leinen neffens
Anderson de basis fan it nasjonaal bewustwêzen.20
Yn it foarste plak foarme it grafolekt in kommunikaasjemiddel ûnder it Latyn en boppe de skriftleaze dialekten. Dêrtroch waarden de dialektesprekkers mei-inoar ferbûn.
Yn it twadde plak joech it printwurkkapitalisme de taal in nije fêste foarm. Fan in skreaun grafolekt gie folle mear macht út as fan in mûnling dialekt.21 Fakentiids wurdt de grammatika en de stavering fan it grafolekt as de iennige korrekte foarm sjoen, ta skea fan de oare dialekten. Dat hat foar in grut part te krijen mei it skrift: it grafolekt wurdt (mear) skreaun en krijt dêrtroch automatysk in normalisearjende status. De drukte taal, as stabilisearre taalfoarm, naam nei ferrin fan tiid in sintraal plak yn by it idee fan in naasje.
Yn it tredde plak ûntstienen troch it printwurkkapitalisme nije ‘talen-fan-de-macht’. Guon dialekten stienen tichterby it grafolekt as oaren en wûnen oan status. De dialekten dy’t dêr fierder fan ôfstienen, ferlearen krekt status.
It ferskaat oan talen en it printwurkkapitalisme hawwe derfoar soarge dat der in nije foarm fan ferbylde mienskip ta stân komme koe en der in paad frijmakke waard foar de moderne naasje. Eltse ferbylde mienskip dy’t himsels as in naasje beskôget, beskikt oer in nasjonale printe taal. Dat jildt ek foar it Frysk: it hawwen fan in eigen printe grafolekt joech oan dat it Frysk wat mooglikheden ta skriftlik gebrûk oanbelanget, net ûnder die foar it Nederlânsk. By it ta stân bringen fan in grafolekt, wurdt de taal standerdisearre. It ta stân kommende Standertfrysk, dêr’t ferskate skaaimerken fan de ferskillende dialekten yn ûnderbrocht waarden, ferbûn de dialektesprekkers. Njonken it ferbinen fan de befolking, wie it Frysk as skriuwtaal ek in geskikt middel om it Fryskeigene te fersprieden. Anderson beklammet dat de fersprieding fan nasjonalisme mooglik waard troch taal yn printe foarm, en net in eigenskip is fan taal op himsels.22
2.4 Nasjonalisme en it ta stân kommen fan taal en literatuer
Anderson syn teory hat al dúdlik makke dat printe taal in grutte rol spilet by it ta stân bringen fan ferbylde mienskippen en naasjes. Lloyd Kramer fynt, krekt as de measte oare ûndersikers nei nasjonalisme, dat it nasjonalisme ien fan de beskiedende krêften west hat yn de moderne skiednis.23 Nasjonalistyske ideeën binne in karakteristike foarm fan it moderne tinken dat rjochting jout oan it polityk hanneljen en oan de kulturele identiteit fan sawol yndividuën as
19 Ong, Orality and literacy, 8.
20 Anderson, Verbeelde gemeenschappen, 48-56. 21 Ong, Orality and literacy, 106.
mienskippen. It ûntstean fan naasjes kin dêrom net los sjoen wurde fan it modernisearjen fan politike, kulturele en sosjale struktueren.
In nasjonale identiteit komt neffens Kramer net ta stân op basis fan objektive taalkundige of kulturele differinsjaasjes, mar is slim ôfhinklik fan persoanlike ûnderfinings fan ferskil.24 Printe media kinne troch it fersprieden fan sentiminten, ferlangens en emoasjes, dy’t breed en kollektyf field wurde, bydrage oan de ûnderfining fan ferskil mei oare mienskippen en dêrtroch ek oan de foarming fan de eigen ferbylde mienskip.
De Amerikaanske histoarikus Carlton J.H. Hayes sjocht it nasjonalisme as in foarm fan moderne religy.25 Foar de yntellektuele elite waard de naasje in ferfanging of oanfolling fan de tradisjonele religy, ûnder en nei de Frânske revolúsje (1789-1798). It nasjonalistyske kredo fereasket in taal, in literatuer en in groep twataligen dy’t it ferhaal fan de naasje ûnderstypje, krekt lykas teologen en prysters it ferhaal fan in religy ûnderstypje. Hayes sjocht it nasjonalisme dêrom as in religy dat basearre is op de talen en ferhalen fan de yntellektuele elite. It printwurk spile in wichtige rol by it fersprieden fan de ideeën en belangen fan de yntellektuele elite.
2.5 Represintearjende rol Fryske elite
Neffens Joep Leerssen spile rûnom yn Europa de elite om 1800 hinne in bemiddeljende rol.26 Wat dêrmei te krijen hat, is dat nei de Frânske tiid ûnder Napoleon, de eigen naasje wer foarm jûn wurde moast. De klam kaam te lizzen op it nasjonale karakter ta ûnderskriuwing fan de eigen identiteit. De elite sammele op basis fan in mienskiplike skiednis, taal, myten, gebrûken en rituelen in efterbân.27 De elite presintearre dat nasjonale karakter as in natuerlik en ieuwenâld fenomeen, wylst it in resinte fynst wie, in ‘invented tradition’.28 Sa gie it ek mei de
Fryske kultuer. It byld fan Fryslân dat troch de elite skepen waard, Fryslân as in ieuwenâlde plattelânskultuer, is in útfining fan njoggentjinde-ieuske boargerlike yntellektuelen.29 Harren represintearjende rol hat de grutte boargerij ûnder mear te tankjen oan har twataligens en belêzenens.30
Goffe Jensma ûnderskiedt fjouwer stannen yn de njoggentjinde-ieuske Fryske maatskippij: de grutte boargerij (de elite), de lytse boargerij (de middenstân – bgl. skoalmasters), de netsjese earmoede (arbeiders en tsjinstepersoniel) en it plebs.31 Ik referearje yn dizze skripsje ek oan de njoggentjinde-ieuske stannenmaatskippij, mar it is yn dit gefal foldwaande om in yndieling yn trijen oan te hâlden: de grutte boargerij, de lytse boargerij en de arbeidersstân.
24 Kramer, Historical narratives, 525. 25 Ibidem, 532-534.
26 Leerssen, Nationaal denken, 80-87. 27 Broersma, Media en identiteitspolitiek, 13. 28 Hobsbawn, Introducing: inventing traditions, 1. 29 Jensma, Rode tasje, 21.
De stannen yn de Fryske njoggentjinde-ieuske maatskippij binne net strikt ôf te fredigjen en troch sosjale mobiliteit ek net statysk. Wol wie de boargerlike kultuer ynstitúsjonalisearre yn genoatskippen, dy’t min ofte mear korrespondearren mei de grutte boargerij of de lytse boargerij. Dy genoatskippen hawwe in tige wichtige bydrage levere oan it ta stân kommen fan de Fryske kultuer en literatuer. De arbeidzjende leden fan de genoatskippen binne de boargerlike yntellektuelen dy’t de Fryske identiteit yn de njoggentjinde ieu stâl joegen en dy’t tegearre de Fryske beweging foarmen.32 De twa wichtige
Fryske ferienings yn de njoggentjinde ieu binne: het provinciaal Friesch Genootschap voor
de bestudering van de Friese Geschied-, Oudheid- en Taalkunde (1827) en It Selskip foar Fryske taal- en skriftekennisse (1844), tenei respektivelik Genoatskip en Selskip neamd.
De wichtichste ferskillen tusken beide ferienings, binne de taal en de stân fan de leden.33 De leden fan it Genoatskip hearden ornaris ta de grutte boargerij. Hoewol’t it Genoatskip him ynsette foar de Fryske kultuer, kaam dy troch de represintaasje op nasjonaal nivo yn in Nederlânsktalige kontekst ta stân. De Nederlânsktalige namme fan it Genoatskip yndisearret dat al. De leden fan it Selskip hearden trochstrings ta de lytse boargerij (sjoch ek paragraaf 5.3) en befoarderen kultuer yn in Fryske rûnte en fan in Fryske kontekst út.
Wat hjir út bliken docht, is dat troch de twatalige sitewaasje yn Fryslân in dûbele ferskowing ta stân kaam: yn represintearjende stân en yn de talige kontekst. Yn it begjin fan de 19e ieu wie de Nederlânsktalige grutte boargerij – it Frysk Genoatskip – de aktive kultuer bemiddeler. Fan likernôch 1850 ôf begjint de Frysktalige lytse boargerij – it Frysk Selskip – de kultuer te dominearjen. Net earder as yn de twadde helte fan de njoggentjinde ieu, de tiid fan de Frysk Selskip, wurdt Fryske kultuer en literatuer ek yn in Frysktalige kontekst produsearre. Sjoch ek model 2 op de folgjende side.
MODEL 2: REPRESINTAASJEMODEL NJOGGENTJINDE IEU
De Fryske literatuer dy’t yn de foarste helte fan de njoggentjinde ieu produsearre waard, wie dan ek oars fan karakter as de literatuer yn de twadde helte fan de njoggentjinde ieu.
De Halbertsma’s joegen yn 1822 mei harren Lapekoer fan Gabe Skroar, dat ferspraat waard yn harren eigen elitêre en foar in grut part Nederlânsktalige rûnte,34 in startskot foar de
Fryske literatuerproduksje. Ek ferskynden der in oantal – troch Gysbert Japicx ynspirearre – dichtbondels en in tal oersettings fan toanielstikken fan Shakespeare.35 It Frysk funksjonearre
dêryn as nije literatuertaal fan en foar de elite. Al fan de jierren 1830 ôf, waard de Fryske literatuer neffens Breuker mear in streektaalliteratuer, sa’t ek de oare provinsjes dat yn dy tiid krigen. Nei de oprjochting fan it Frysk Selskip (1844) kaam der in ridlik stabile Fryske literatuerproduksje op gong. Kenmerkjend foar de literatuer fan dy tiid, is dat it net allinne skriftlik, mar ek mûnling oerlevere waard.
Anderson en Ong bringe yn harren teoryen nei foaren dat it skrift en de drukte skriuwtaal in kaaiposysje hawwe by it ta stân bringen fan in ferbylde mienskip. It is de fraach oft dy teory ek folslein opgiet foar de Fryske literatuer út de twadde helte fan de njoggentjinde ieu. Faaks wie de mienskipsfoarmjende en identiteitskonstruearjende wurking fan de printe literatuer, troch de belêzenens as hypotetyske beheining, foar it Frysk as minderheidstaal net sterk genôch om it beëage doel te berikken en moast it mienskipsfoarmjend effekt fersterke wurde troch de mûnlinge oerlevering fan drukte literatuer.
34 Jensma, Publiek voor een Fries boek, 14-15. 35 Breuker, Kultuer en literatuer yn Fryslân, 18-33.
FRYSK GENOATSKIP (1827)
REPRESINTAASJE TROCH GRUTTE BOARGERIJ
YN NEDERLÂNSKTALIGE KONTEKST GRUTTE BOARGERIJ LYTSE BOARGERIJ ARBEIDERSSTÂN FRYSK NEDERLÂNSK FRYSK SELSKIP (1844)
REPRESINTAASJE TROCH LYTSE BOARGERIJ
3.KWANTITATIVE ANALYZE KORPUS FRYSKE LITERATUER 1844-1915
Om in byld te krijen fan it ferskaat oan literatuer dat der ferskynde tusken 1844 en 1915 sil ik earst in kwantitative analyze meitsje. Ik meitsje ûnderskied tusken publikaasje yn periodiken (paragrafen 3.1 o/m 3.5) en selsstannige útjeften (paragrafen 3.6 o/m 3.9). Yn paragraaf 3.10 besprek ik de ferhâlding tusken periodiken en selsstannige útjeften.
Ik besykje te efterheljen wa’t de grutste skriuwers út de perioade wienen, yn hokker periodiken it measte publisearre waard en hokker sjenres at der te ûnderskieden binne. Benammen dat lêste moat ynsjoch jaan yn it oanpart fan de Fryske literatuer dat geskikt wie om foar te dragen en mooglik as sekundêr mûnling fungearre hat. De geskiktens ta mûnlinge oerdracht jout in yndikaasje fan de literêre praktyk en hoe’t de Fryske literatuer as striidmiddel brûkt waard om in ferbylde mienskip te foarmjen.
3.1 Artikels yn periodiken
Mei periodiken doel ik yn it ramt fan dit ûndersyk allinne op dy periodiken dêr’t Fryske (literêre) bydragen yn ferskynden, dat binne benammen tydskriften en foar in part ek almenakken en jierboekjes. Periodiken as kranten en kalinders bliuwe bûten beskôging. Der binne tusken 1844 en 1915 santjin ferskillende Fryske periodiken ferskynd. Yn ûndersteand oersjoch is de titel en de besteansperioade fan it tydskrift werjûn.
TABEL 1:FRYSKE PERIODIKEN YN DE PERIOADE 1844-1915.36
NÛ. BESTEANS
PERIOADE TITEL EN EVT. ÛNDERTITEL OPMERKING
1 1836-1852
1884-1889 Friesche volksalmanak voor (…)
Jierliks, fan 1853 oant 1866 ûnder de namme Nieuwe Friesche Volksalmanak
voor (...).
2 1839-
De Vrije Fries.Mengelingen,
uitgegeven door het Friesch genootschap, ter beoefening der Friesche geschied-, oudheid- en taalkunde.
Unregelmjittich jierboek, fan 1968 ôf jierliks (allinnich yn de earste en resinte jiergongen Frysktalige bydragen).
3 1845-1870 Iduna. Fryske Rym en ûnrym.
Moanneblêd, letter kear jiers. Wurdt foartset as Forjit my net, 1871-1915).
4 1846-1895 De Bye-coer. Friesc almanac. Jierliks.
Ek: De Bye-koer en De Bije-koer. 5 1850-1916
1935
Swanneblummen. Jierboekje for
(...)
Jierliks.
Fan 1874 ôf Swanneblommen. 6 1851-1869
De Frysce Huesfrjeun. Grienmank
yn rym en ûnrym, opmakke in by ʼn oar samle fen Waling Dykstra.
Jierliks.
Ek: De Frîske Hûsfrjeun, De Frîske Hûsfrieun, De Frîske Hûsfriûn.
NÛ. BESTEANS
PERIOADE TITEL EN EVT. ÛNDERTITEL OPMERKING
7 1853-1866 Nieuwe Friesche Volksalmanak voor (…) Jierliks.
8 1856-1857 Blau-mandeis-krante Twa kear ferskynd.
9 1864-1865 Frîske nijsboade. Wykblêd.
10 1871-1915
Forjit my net! Tîdskrift útjown fen
ʼt Selskip for Frîske tael end skriftenkennisse.
Fjouwer kear jiers. Nei 1900 moanneblêd.
Fuortsetting fan Iduna, 1845-1870. 11 1876 Foar de Friesen. Alle wiken hwet
oars.
Wykblêd.
16 nûmers ferskynd. 12 1888-1895 For hûs en hiem. Tiidskrift for it
Fryske húsgesin. Fjouwer kear jiers. 13 1889-1890
1897-1941 Sljucht en rjucht. Rym en ûnrym. Wykblêd. 14 1898-1911 As jimme ʼt lije meije. Ien en oar
foar nocht en wille. Jierliks.
15 1905-1906
Sinneblommen. Tiidskrift for
Fryske sang ûnder lieding fen T.E. Halbertsma en H.W. Spendel for de muzyk en Jan fen ʼe Gaestmar for de wirden.37
Seis kear jiers. Net fierder ferskynd.
16 1909-1917 Selskips meidielingen. Unregelmjittich.
Fan 1909-1915 byblêd fan Forjit my net! 17 1909-1943
Yn ús eigen tael. Tiidskrift fen it
Christlik selskip for Fryske tael- en skriftekennisse.
Oant 1923 seis kear jiers, dêrnei moanneblêd.
Utsein De Vrije Fries en Selskips meidielingen hawwe alle boppesteande periodiken in literêr karakter.38 De Vrije Fries befettet mear histoaryske as literêre bydragen en de taal dêr’t yn publisearre waard, wie benammen it Nederlânsk. It Frysk Selskip (1844) hie in oantal eigen periodiken: Iduna, Forjit my net! en Swanneblummen. It Kristlik Frysk Selskip (1908) joech de periodyk Yn ús eigen tael út.
Njonken de oan in feriening bûne periodiken, wienen der ek ûnôfhinklike blêden lykas
De Bye-coer en De Fryske Húsfrjeon fan Waling Dijkstra en For Hûs en Hiem dêr’t Piter
Jelles Troelstra de earste trije jiergongen de einredaksje foar die. Yn 1889 sette Waling Dijkstra útein mei Sljucht en Rjucht, dêr’t ynearsten mar ien jiergong fan útkaam.
It soe moai wêze om oer in folslein ynventaris te beskikken fan alle yn de periodiken ferskynde artikels. Sa’n korpus komt op mear as 9000 artikels út, dat it seit himsels dat sa’n ynventaris te folle wurk is om yn it ramt fan dit ûndersyk oan te lizzen. Ek sûnder in folslein ynventaris falt der op basis fan de gegevens yn de katalogus fan Tresoar genôch oer de Fryske periodiken út it tiidrek 1844-1915 te sizzen.
3.2 Taljochting wurkwize
Yn it hjirûnder folgjende oersjoch is besocht de foar de literatuerskiednis wichtige Fryske blêden globaal kwantitatyf te analysearjen. Doel dêrfan is om ynsjoch te krijen yn de omfang fan it folsleine korpus en de ferhâldings tusken de ferskillende periodiken. Dêrby wurde de skriuwers en it soart bydrage (proaza, poëzij, skôging) ûnderskieden. Ik haw allinne nei it oantal artikels sjoen, net nei de omfang dêrfan.
De analyze is makke troch yn de katalogus fan Tresoar39 te sykjen op de titel fan de
periodyk (ek yn eventuele staveringsfarianten) en ôfwikseljend of kombinearre ûnderskate filters te brûken. Sjoch taheakke 1 foar in foarbyld fan de sykopdracht. Ik haw filtere op de wichtichste skriuwers út de njoggentjinde ieu, de taal fan de bydrage en de kategory fan de bydrage.
Troch dy ferskate analyzes haw ik in aardich oersjoch krigen fan it oantal bydragen en de aard dêrfan troch de tiid hinne. It syksysteem is net alhiel wetterticht, in tikflater of ôfwikende stavering yn de katalogus kin derfoar soargje dat in artikel net fûn wurdt. De analyze is ôfhinklik fan de folsleinens fan de fermelding fan de artikels yn de katalogus fan Tresoar.
Trije blêden dy’t yn boppesteande list mei Fryske periodiken steane (tabel 1), binne troch in ôfwikende fermelding yn de katalogus net meinaam yn de analyze. It giet om de periodiken Blau mandeis krante, Foar de Friesen en Selskips meidielingen. De Blau mandeis
krante wurdt yn de katalogus fan Tresoar kategorisearre as ‘boek’, sûnder dat de ôfsûnderlike
stikken katalogisearre binne. By Foar de Friesen is dat ek net dien. De periodyk Selskips
meidielingen is in supplemint op Forjit my net!, dat de ôfsûnderlike artikels binne dêrûnder
skaaid.
Foar alle periodiken, útsein De Vrije Fries, lykje de resultaten dy’t de sykopdracht yn de katalogus fan Tresoar oplevere plausibel. Foar De Vrije Fries waarden yn de katalogus fan Tresoar yn it tiidrek 1844-1915 mar 62 artikels fûn. Dat is net in soad foar in periodyk oer mear as santich jier. De útjefte De Vrije Fries 2001, Inhoudsopgave en register 1839-2000 (2001) jout dan ek in oar byld fan de oantallen artikels yn De Vrije Fries as de katalogus fan Tresoar. Yn de jierren 1844-1915 binne der om krekt te wêzen 310 artikels yn De Vrije Fries ferskynd, en dat binne der hiel wat mear as de 62 dy’t út de katalogus fan Tresoar nei foaren komme.
Soks set jin oan it tinken oft de artikels yn de oare periodiken dan wol goed katalogisearre binne. De útkomst fan de sykopdracht by de oare periodiken liket oannimliker as de útkomsten by De Vrije Fries, dat ik nim mei in lytse slach om de earm oan dat dy resultaten represintatyf binne. It bêste soe wêze, en dat soe foar in ferfolchûndersyk faaks ek dwaan wurde moatte, om de periodiken sels te besjen en de artikels detaillearre te katalogisearjen. Je binne dan net mear ôfhinklik fan de fermelding út de katalogus fan
Tresoar. Foar it globale byld dat dizze kwantitative analyze opsmite moat, is de katalogus fan Tresoar lykwols wol in brûkbere boarne.
3.3 Oantal artikels yn periodiken
Middels in sykopdracht yn de katalogus fan Tresoar haw ik in oersjoch krigen fan it oantal artikels dat yn de periodiken ferskynde. De sykfilters dy’t ik brûkt haw, binne:
- ‘artikelen: woorden uit de brontitel’: titel fan de periodyk, eventueel ôfwikseljend yn alle mooglike staveringsfarianten
- ‘taal’: ôfwikseljend ‘alle talen’, ‘Nederlands’, ‘Fries’ - ‘jaar van publicatie’: besteansjierren periodyk
- ‘materiaal selectie’: ‘artikel’ en ‘bladmuziek’. It gie spesifyk om de oantallen en eigenskippen fan de ôfsûnderlike artikels. Om gjin dûbele fermeldings en net-relevante hits te krijen, haw ik de oare sykopsjes útsetten.
Understeand oersjoch (tabel 2) jout it oantal artikels yn de Fryske periodiken wer. De oantallen artikels út De Vrije Fries binne net út de katalogus fan Tresoar helle, mar út de útjefte De Vrije Fries 2001, Inhoudsopgave en register 1839-2000 (2001). Foar De Vrije
Fries haw ik de taal fan it artikel ôflieden út de taal dêr’t de titel yn skreaun is. By de oare
periodiken haw ik de taal fan it artikel oernaam út de fermelding yn de katalogus fan Tresoar.
TABEL 2: OANTAL ARTIKELS YN PERIODIKEN 1844-1915
NÛ. PERIODYK PERIOADE (TUSKEN 1844-1915) FRYSK NEDERLÂNSK OF OARSTALICH TOTAAL OANTAL ARTIKELS 1 Friesche Volksalmanak 1844-1852, 1884-1889 277 134 (32,6%) 411 2 De Vrije Fries 1844-1915 3 306 (98,7%) 310 3 Iduna 1845-1870 1123 13 (1,1%) 1136 4 De Bye-coer 1846-1895 399 0 399 5 Swanneblummen 1850-1915 538 0 538 6 De Frysce Huesfrjeun 1851-1869 1122 0 1122 7 Nieuwe Friesche Volksalmanak 1853-1866 201 109 (35,2%) 310 8 Frîske Nijsboade 1864-1865 5 0 5 9 Forjit my net! 1871-1915 1210 3 (0,2%) 1213 10 For hûs en hiem 1888-1895 270 1 (0,4%) 271 11 Sljucht en rjucht 1889-1890, 1897-1915 3290 40 (1,2%) 3330
12 As jimme 't lije meije 1898-1911 156 0 156
13 Sinneblommen 1905-1906 38 0 38
14 Yn ús eigen tael 1909-1915 299 0 299
TALJOCHTING TABEL 2:
It docht bliken dat yn de (Nieuwe) Friesche Volksalmanak en De Vrije Fries in substansjeel diel fan de artikels Nederlânsktalich binne. Dat falt by dy periodiken ek wol wat te ferwachtsjen. De artikels yn de oare Fryske periodiken binne folslein Frysktalich of mei in hast te ferwaarleazjen oantal oarstalige bydragen.
It wurdt ek fuort dúdlik dat yn in fjouwertal periodiken, mei troch harren lange besteansperioade, in tige grut oantal artikels publisearre binne. Ik haw it oer Iduna, De Frysce
Huesfjeun, Forjit my net! en Sljucht en Rjucht. Mar ek de oare Fryske periodiken, útsein de Frîske Nijsboade, hawwe genôch artikels produsearre om suksesfol neamd te wurden. Sinneblommen nimt in bysûndere posysje yn: 38 artikels is net in hiel soad, mar it giet hjir om
38 Frysktalige lietteksten en dat mei bêst in protte neamd wurde.
It Frysk Selskip hat fia de blêden Iduna, Swanneblummen en Forjit my net! in totaal fan 2887 hast sûnder útsûndering Frysktalige artikels publisearre.
3.4 Skriuwers yn periodiken
Troch yn de katalogus fan Tresoar in sykfilter ta te passen op de namme fan de skriuwer, falt ûndersteande ynventaris te meitsjen dêr’t út op te meitsjen falt wa’t foar hokker blêd(en) skreau en wat de omfang fan har oeuvre yn de Fryske periodiken likernôch is. Ik haw earst foar elts tydskrift besjoen wa’t der in soad foar skreau. Dat smiet in seleksje skriuwers op. Ik haw doe besjoen oft dy skriuwers ek yn de oare periodiken skreaunen. De sykfilters dy’t ik brûkt haw, binne:
- ‘artikelen: woorden uit de brontitel’: titel fan de periodyk, eventueel ôfwikseljend yn alle mooglike staveringsfarianten
- ‘auteur’: namme fan de auteur, eventueel yn alle mooglike staveringsfarianten - ‘taal’: ‘alle talen’
- ‘jaar van publicatie’: besteansjierren periodyk - ‘materiaal selectie’: ‘artikel’ en ‘bladmuziek’
Om efter de skriuwers fan de artikels yn De Vrije Fries te kommen, haw ik it register yn De
Vrije Fries 2001 rieplachte, en net de katalogus fan Tresoar.
It oersjoch (tabel 3) is net folslein dekkend foar alle skriuwers fan alle artikels yn de Fryske periodiken. Ik haw my beheind ta de achttjin meast produktive skriuwers út it tiidrek
1844-1915.40
40 De ûndergrins leit op 40 artikels. Dat wie it brekpunt, ûnder de 40 artikels binne in hiel soad skriuwers te
TABEL 3: MEAST PRODUKTIVE SKRIUWERS YN PERIODIKEN 1844-1915 NÛ. SKRIUWER F riesch e V o lksa lma n a k De V rije F ries Id u n a De B ye -co er S w a n n eb lu mmen De F rysce Hu esfr jeu n N ieu w e F rie sch e V o lksa lma n a k F rîs ke N ijs b o a d e F o rjit my n et! F o r h û s en h iem S lju ch t e n r ju ch t A s jimme 't lije meije Sin n eb lo mme n Yn ú s eig en ta el TO TAA L 1 Dijkstra, W.* (1821-1914) 10 1 35 117 16 433 16 0 14 14 395 7 0 0 1058 2 Sytstra, H.S.** (1817-1862) 20 0 402 2 9 0 26 0 3 1 0 4 0 0 467 3 Zee, Sj. De (1867-1954) 0 0 0 0 6 0 0 0 37 0 187 9 0 10 249 4 Veen, H.G. v.d.* (1816-1887) 25 0 91 13 44 0 7 0 60 0 0 0 0 0 240 5 Colmjon, G.* (1828-1884) 0 0 129 0 38 0 2 0 46 0 0 0 0 1 216 6 Miedema, M. (1841-1911) 0 0 0 17 6 0 0 0 28 2 157 2 0 0 212 7 Sytstra, O.H.* (1858-1939) 2 0 0 0 26 0 0 0 142 0 0 0 0 0 170 8 Meulen, T.G. van der* (1824-1906) 11 0 13 21 19 41 16 5 16 0 1 0 0 0 143 9 Hof, J.J. (1872-1958) 1 0 0 0 9 0 0 0 40 0 56 3 15 0 124 10 Zijlstra, D.H. (1861-1948) 0 0 1 0 8 0 0 0 4 0 97 2 0 0 112 11 Wielsma, C.* (1845-1922) 0 0 4 0 10 0 0 0 22 20 23 0 0 0 79 12 Troelstra, P.J.* (1860-1930) 2 0 0 0 9 0 0 0 11 39 0 0 0 0 61 13 Laverman, S. (?) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 56 0 0 0 56 14 Feitsma, S.K. (1850-1918) 1 0 0 0 8 0 0 0 35 6 0 0 0 0 50 15 Loon, J. van** (1821-1903) 13 0 2 0 7 0 3 0 6 0 18 0 0 0 49 16 Dijkstra, T.R.** (1820-1862) 1 1 18 5 9 0 12 0 1 0 0 0 0 0 47 17 Halbertsma, T.E. (1848-1912) 0 0 0 0 1 0 0 0 1 37 0 0 7 0 46 18 Holtrop, T.E. (1865-1925) 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 37 0 0 0 40 TOTAAL 86 2 695 175 233 474 82 5 473 119 1042 28 32 2 3467 TALJOCHTING TABEL 3:
Fierder falt út tabel 3 op te meitsjen, dat der ferskillende generaasjes skriuwers binne. Dat is fansels in logysk gefolch fan it 71 santich jierrich tiidrek (1844-1915) dat hjir besjoen wurdt. Waling Dijkstra hat, om’t er sa âld wurden is, yn de folsleine perioade aktyf west. Oaren, as Harmen Sytstra en Tiede Roelofs Dijkstra hawwe troch harren ferstjerren yn 1862 mar in relatyf koart skoft aktyf west. En wer oaren, as Onno Harmens Sytstra en Jan Jelles Hof binne troch harren bertejier om 1860 hinne, net earder as yn de jierren 1880 aktyf.
It is opfallend dat alle trije de oprjochters (markearre mei in dûbele asterisk) en in oantal arbeidzjende leden fan it Frysk Selskip41 (markearre mei in asterisk) foarkomme op
boppesteande list. Faaks dat der fan de Selskipsrûnte út oantrúne waard om literatuer te skriuwen. Op de rol fan it Selskip by it ta stân kommen fan literatuer kom ik yn paragraaf 5.4 werom.
3.5 Sjenres yn periodiken
Om in byld te krijen fan de aard fan de bydragen yn de periodiken, haw ik yn de katalogus fan Tresoar foar elts tydskrift besjoen hokker lebels de artikels krigen hawwe. De meast brûkte lebels binne ‘proaza’, ‘poëzij’ of ‘skôging’. Sang- en toanielteksten binne oer it algemien net apart lebele yn de katalogus fan Tresoar, mar ûnder ien fan boppeneamde trije kategoryen skaaid. Ek binne guon artikelen hielendal net lebele. Hiel krekt is ûndersteande analyze dan ek net, mar it jout wol in yndruk fan de ferhâldingen. Om’t yn De Vrije Fries hast gjin literêre bydragen steane, de Frîske Nijsboade mar koart bestie en in lyts oantal artikels hie, en yn
Sinneblommen inkeld sangteksten mei muzyk stienen, haw ik dy trije blêden hjir fierder bûten
beskôging litten.
De sykfilters dy’t ik brûkt haw, binne:
- ‘artikelen: woorden uit de brontitel’: titel fan de periodyk, eventueel ôfwikseljend yn alle mooglike staveringsfarianten
- ‘trefwoorden Friese documentatie’: ôfwikseljend ‘proaza’, ‘poëzij’, ‘skôging’ - ‘taal’: alle talen
- ‘jaar van publicatie’: besteansjierren periodyk - ‘materiaal selectie’: ‘artikel’ en ‘bladmuziek’
TABEL 4: FERHÂLDING SJENRES YN PERIODIKEN 1844-1915
NÛ. PERIODYK PROAZA POËZIJ SKÔGING
TOTAAL
(TABEL 2)
oantal % %tot oantal % %tot oantal % %tot oantal
1 Friesche Volksalmanak 91 36,5 22,1 118 37,4 28,7 40 16,1 9,7 411 2 Iduna 488 59,0 43,0 321 38,8 28,3 18 2,2 1,6 1136 3 De Bye-coer 119 31,4 29,8 254 67,0 63,7 6 1,6 1,5 399 4 Swanneblummen 180 38,8 33,5 276 59,5 51,3 7 1,5 1,3 538 5 De Frysce Huesfrjeun 476 59,6 42,4 318 39,8 28,3 3 0,4 0,3 1122 6 Nieuwe Friesche Volksalmanak 103 54,2 33,2 52 27,4 16,8 35 18,4 11,3 310 7 Forjit my net! 456 47,4 37,6 487 50,6 40,1 19 2,0 1,6 1213 8 For hûs en hiem 95 51,4 35,1 89 48,1 32,8 1 0,6 0,4 271 9 Sljucht en rjucht 1147 47,0 34,4 1255 51,4 37,7 41 1,7 1,2 3330 10 As jimme 't lije meije 32 25,8 20,5 79 63,7 50,6 13 10,5 8,3 156
11 Yn ús eigen tael 68 30,8 22,7 136 61,5 45,5 17 7,7 5,7 299
TOTAAL 3255 3385 200
GEMIDDELD 43,8 32,2 49,6 38,5 5,7 3,9
TALJOCHTING TABEL 4:
Yn boppesteand oersjoch is foar elts tydskrift it oantal artikels mei it lebel ‘proaza’, ‘poëzij’ of ‘skôging’ werjûn, nei de katalogisearring yn de katalogus fan Tresoar. It earste persintaazje [%], is it persintaazje neffens de oare beide kategoryen (de som fan it oantal artikels mei it lebel ‘proaza’, ‘poëzij’ of ‘skôging’ is dêrby 100%). It twadde persintaazje [%tot], jout it
persintaazje fan it totaal oan. Dêrby is it totaal oantal artikels, lykas yn tabel 2 werjûn, 100%. Dêr binne bygelyks ek de artikels by dy’t gjin lebel krigen hawwe.
Boppesteand oersjoch jout oan dat de measte skôgings yn de (Nieuwe) Friesche
Volksalmanak en As jimme ʼt lije meije steane. De ferhâlding tusken proaza en poëzij is yn de
measte oare periodiken min ofte mear gelyk. Allinne yn De Bye-coer, As jimme ʼt lije meije en Yn ús eigen tael stiet navenant mear poëzij as proaza.
Boppesteande gegevens yndisearje de praktyk net. Der falt net út op te meitsjen hokker oanpart fan de artikelen geskikt wienen om mûnling oer te dragen. Dêr’t wol spesifyk wat oer te sizzen falt, is it oanpart folksferhalen yn de periodiken.
3.5.1 Folksferhalen
In spesifyk sjenre binnen ‘proaza’ binne de folksferhalen. Jurjen van der Kooi hat stúdzje makke nei Fryske folksferhalen en hat it tal folksferhalen yn de Fryske periodiken analysearre. Dat jout in yndikaasje fan it foarkommen fan sekundêr orale literatuer yn de periodiken.
Yn it ljocht fan mûnlinge en skriftlik oerbrochte literatuer binne folksferhalen tige nijsgjirrich. Yn it foarste plak is in folksferhaal in primêr mûnling oerdroegen ferhaal. 42 Yn
de rin fan de tiid kin in folksferhaal ôfwikseljend mûnling of skriftlik oerdroegen wurde. At it primêr orale folksferhaal út de folksmûle wei, sa’t bygelyks Dam Jaarsma dat die, opskreaun wurdt, dan kin it oanmerke wurde as sekundêr skriftlik. Dat op skrift stelde ferhaal kin op syn bar wer mûnling oerlevere wurde en sels wer los reitsje fan de skriftlike foarm. Ek kin primêr skriftlike of sekundêr mûnlinge tekst ferwurde ta in primêr oraal oerdroegen folksferhaal. Yn alle gefallen beynfloedet de mûnlinge oerdracht de skriftlike oerdracht en oarsom. Boppedat hawwe guon folksferhalen in oarsprong yn in oare taal.
Yn Fryslân binne de measte folksferhalen sammele troch Dam Jaarsma en Ype Poortinga yn de tweintichste ieu. Mar ek yn de njoggentjinde ieu waarden der folksferhalen sammele. De Halbertsma’s hienen der belangstelling foar en ek de trije grûnlizzers fan it Frysk Selskip, Harmen Sytstra, Jacobus van Loon en benammen Tiede Roelofs Dijkstra, wienen dermei te set en publisearren de folksferhalen yn har periodiken.43 Sy seagen de folksferhalen neffens Van der Kooi as in histoarysk dokumint.
Letter bezige ek Waling Dijkstra him mei folksferhalen, dy’t er benammen yn it tydskrift De Fryske Huesfrjeun publisearre.44 Waling Dijkstra seach it folksferhaal neffens Van der Kooi as in sosjo-kultureel dokumint: in ôfspegeling fan de aard en it karakter fan it Fryske folk. De folksferhalen holpen Dijkstra dus by it fersterkjen en befoarderjen fan it nasjonaliteitssin fan de Friezen. Waling Dijkstra sammele net allinne histoaryske sêgen en mearkes, mar ek eigentiidske folksferhalen, meast humoristyske stikken (ferhaaltsjes, grappen, moppen, anekdoates en mear) dy’t likegoed mûnling oerlevere waarden. Van der Kooi merkt op dat Dijkstra de folksferhalen bewust sammele: hy seach se as in typearjend dokumint foar de tiid en de Friezen as mienskip.
Van der Kooi hat nei alle publisearre folksferhalen yn de njoggentjinde ieu sjoen, en dêr die út bliken dat de sosjo-kulturele belangstelling foar it folksferhaal fan Waling Dijkstra it wûn hat fan de histoaryske belangstelling fan Tiede Roelofs Dijkstra.45 De Fryske folksferhalen fersterken, yllustrearren en foarmen in byld fan it Fryskeigene. De folksferhalen ferskynden yn de ferskillende Fryske periodiken. Waling Dijkstra joech yn 1895-1896 it twadielige wurk Uit Friesland’s volksleven van vroeger en later út, dat as standertwurk de Fryske folkskultuer fan ferjitnis behoedzje moast. De belangstelling fan Waling Dijkstra foar folksferhalen blykt ek út ûndersteande analyze (tabel 5): sawol De Bye-coer as De Frysce
Huesfjeun stienen ûnder syn redaksje.
De wichtichste leveransiers fan folksferhalen binne de tydskriften Iduna, De Frysce
Huesfrjeun, De Bye-Coer en Swanneblummen.46 Hjirûnder it oersjoch dat Jurjen van der Kooi makke fan it oantal folksferhalen yn de Fryske periodiken, ferbûn om myn ynventarisaasje fan it totaal oantal artikels yn de blêden. Om’t ik my behein ta de perioade 1844-1915 wylst Jurjen van der Kooi de folsleine besteansperioade fan it blêd yn eagenskou naam, is it oantal folksferhalen yn Sljucht en Rjucht (o/m 1941) net ferbûn oan it oantal publikaasjes yn de
43 Van der Kooi, Volksverhalen in Friesland, 6-11. 44 Ibidem, 12-13.
perioade 1844-1915. Ek by Swanneblummen (o/m 1916) en Yn ús eigen tael (o/m 1943) haw ik dat om dy reden net dwaan kind.
TABEL 5: FOLKSFERHALEN YN FRYSKE PERIODIKEN 1844-1915
NÛ PERIODYK TOTAAL OANTAL
BYDRAGEN OANTAL FOLKSFERHALEN47 PERSINTAAZJE FOLKSFERHALEN 1 De Bye-coer 399 51 12,8 2 De Frysce Huesfrjeun 1122 91 8,1 3 For hûs en hiem 271 12 4,4 4 Iduna 1136 45 4,0
5 As jimme ʼt lije meije 156 5 3,2
6 Forjit my net! 1213 20 1,7
7 Sljucht en Rjucht 3330 (o/m 1915) 152 (o/m 1941) -
8 Yn ús eigen tael 299 (o/m 1915) 6 (o/m 1943) -
9 Swanneblummen 538 (o/m 1915) 20 (o/m 1916) -
TALJOCHTING TABEL 5:
It persintaazje is berekkene oer de folsleine besteansperioade fan it tydskrift. It byld dat dat jout is in bytsje fertekenjend, want it oantal folksferhalen is net lykmjittich ferdield oer de jiergongen. Yn de begjinjierren fan Iduna, De Bye-coer en De Frysce Huesfrjeun lei dat oantal tusken de 20% en 30%, sa hat Jurjen van der Kooi útrekkene troch nei de earste trije jiergongen te sjen.48
By de measte Frysktalige periodiken út de njoggentjinde ieu liket de tendins te wêzen dat se oer it algemien yn de begjinperioade fan it tydskrift mear folksferhalen opnamen as yn lettere jierren. Neffens Van der Kooi kin dat foar in part ferklearre wurde út it feit dat periodiken oprjochte waarden yn in perioade dêr’t de Fryske Beweging wer wat nij elan krige en it folksferhaal in fêst plak hie yn de nasjonale ideology.49
Foar it fersprieden fan it Fryskeigen wienen folksferhalen ek tige geskikt. Troch it te bringen as in ieuwenâlde tradysje, wurde de folksferhalen as ‘eigen’ fielt, ek al komt it ferhaal fan oarsprong faaks wol út in oare literatuer wei. It Fryskeigen sin dat út folksferhalen sprekt, tegearre mei de geskiktens ta mûnlinge oerdracht, makken de folksferhalen geskikte literatuer foar yn de periodiken.
Oan de hân fan it foarkommen fan folksferhalen kin konkludearre wurde dat der yn de periodiken teksten stienen dy’t geskikt wienen om mûnling oer te dragen. Bûten de folksferhalen stienen der ek oare teksten yn de Fryske periodiken dy’t dêrta geskikt wienen, as teltsjes, sankjes en toanielstikken, sa’t in fluchhifking yn de katalogus fan Tresoar útwiisd hat.
47 Van der Kooi, Volksverhalen in Friesland, 30. 48 Ibidem, 31.
Dy fluchhifking haw ik útfierd op basis fan it foarkommen fan ien fan dy trije trefwurden (toaniel, sang(tekst), foardracht) yn de beskriuwing fan it artikel, en net op basis fan it lebel dat oan it artikel hinget (meast proaza, poëzij, skôging). Om’t dat net tige konsekwint yn de beskriuwings opnaam liket te wêzen, kin der, útgeande fan de katalogus fan Tresoar, gjin krekte analyze makke wurde fan it totale oantal artikels fan in oraal sjenre yn de Fryske periodiken tusken 1844 en 1915. De pear resultaten dy’t de fluchhifking opsmiet, befêstigje inkeld it fermoeden dat njonken de folksferhalen ek oare orale sjenres yn (guon) periodiken publisearre waarden. In konkreet foarbyld fan in toanieltekst yn it tydskrift, wurdt jûn yn paragraaf 4.3.8.
3.6 Selsstannige útjeften njonken periodiken
Hoewol’t de measte literatuer yn de Fryske periodiken ferskynd is, binne der yn de jierren 1844-1915 ek in soad selsstannige Fryske letterkundige útjeften útbrocht. Dêr haw ik wol in folslein ynventaris fan oanlein. Dat haw ik dien oan de hân fan de Catalogus der Friesche
taal- en letterkunde (1941). Troch de hânmjittige ynventarisaasje haw ik by steat west om de
kategoryen wat mear te spesifisearjen; njonken proaza, poëzij en foardrachten (los of yn bondels), haw ik ek sang- en toanieltekstútjeften ûnderskieden.50
Ik haw net alle útjeften meinaam. Alderearst haw ik allinne útjeften meinaam dy’t net earder of njonken de selsstannige útjefte yn in tydskrift ferskynden. Oft dat it gefal wie, haw ik út de omskriuwing fan de katalogus opmakke. Ek haw ik allinne de earste printinge fan in útjefte meinaam. Tige lytse útjeften dy’t net foar in algemien publyk ornearre lykje te wêzen, as in gelegenheidsgedicht of in rede by in gearkomste, haw ik net meinaam. In foarbyld fan in lytse útjefte dy’t ik net meinaam haw, is:
‘Feestlied en Heilwinsk for Master J. de Groot en Frouw. Moarmwâld, sûnder drukker, 1909.’51
Ek útjeften yn (Noardfryske) dialekten en oersettingen haw ik net meinaam, lykas net-literêre útjeften as wittenskiplike wurken, dy’t oars ek meast yn it Nederlânsk útbrocht waarden.
Sjoch taheakke 2 foar de folsleine ynventaris. Ik sil hjirûnder de resultaten fan de kwantitative analyze werjaan. Dat moat ynsjoch biede yn de oanwizings dy’t foar de literêre praktyk, en benammen de mûnlinge oerdracht, jûn wurde.
3.7 Oantal selsstannige útjeften nei kategory
Ik haw 564 selsstannige útjeften teld. Sjoch tabel 6 foar de ferhâlding tusken de ferskillende kategoryen.
TABEL 6: OANTAL SELSSTANNIGE ÚTJEFTEN
1844-1915 NEI KATEGORY
GRAFYK 1: PERSINTAAZJE SELSSTANNIGE
ÚTJEFTEN 1844-1915 NEI KATEGORY
KATEGORY OANTAL Proaza 71 Poëzij 75 Foardracht bondel 21 los 135 Sangtekst 59 Toanieltekst 203 TOTAAL 564 TALJOCHTING TABEL 6:
It docht bliken dat it measte part fan de selsstannige útjeften toanielteksten binne. Ek binne der in soad foardrachten. Ik haw by it ynventarisearjen ûnderskied makke tusken bondels mei foardrachten en losse foardrachten, dy’t it stik of de twa útjûn binne. At se de twa útjûn binne, kinne je net rjocht fan in bondel sprekke. Ik haw yn dat gefal beide stikken as los stik opnaam yn de ynventaris. It oantal proaza-, poëzij- en sangtekstútjeften is ûngefear like folle.
Om’t yn alle gefallen de toanielteksten, sangteksten en foardrachten oanmerke wurde kinne as sekundêr orale literatuer, kin sein wurde dat mear as de helte fan de as selsstannige útjefte ferskynde literatuer, skreaun waard mei de bedoeling it mûnling oer te dragen.
3.8 Oantal selsstannige útjeften nei skriuwer
De 564 selsstannige útjeften binne skreaun troch 137 skriuwers. Fan de 137 te ûnderskieden skriuwers binne der 120 autonome skriuwers, 16 ko-auteurskippen en 1 kategory ‘ferskaat’. Dêrûnder falle gearstalde wurken en bondels dy’t it wurk fan in grut oantal ferskillende skriuwers befetsje. Der binne 10 skriuwers dy’t yn de perioade 1844-1915 mear as tsien ferskillende selsstannige wurken publisearre hawwe. Dy top-10 jou ik yn tabel 7.
TABEL 7: TOP-10 MEAST PRODUKTIVE SKRIUWERS SELSSTANNIGE ÚTJEFTEN 1844-1915 NÛ. SKRIUWER PRO AZA POËZ IJ FOA RD RA C H T BO ND EL FOA RD RA C H T LO S TO AN IEL S AN G TEK S T T O TA AL 1 Dijkstra, W.* (1821-1914) 24 10 0 0 21 6 61 2 Dijkstra, G. (?) 0 0 4 33 0 0 37 3 Meulen, T.G. v.d.* (1824-1906) 7 5 0 0 12 5 29 4 Vrijburg, W. (?) 0 0 0 16 10 0 26 5 Wielsma, C.* (1845-1922) 0 2 1 11 2 4 20 6 Schuitemaker, Y.C. (1877-1961) 0 0 0 2 14 0 16 7 Velstra, T.* (1840-1914) 0 0 0 0 16 0 16 8 Ferskaat/ Blomlêzing 4 2 2 0 0 4 12 9 Rypma, Joh. (1850-1924) 0 0 0 11 0 0 11 10 Veen, H.G. v.d.* (1816-1887) 3 6 0 0 0 2 11 TALJOCHTING TABEL 7:
Krekt as by de skriuwers fan de artikels yn de periodiken (tabel 3) binne ek by de selsstannige útjeften in grut tal arbeidzjende leden fan it Frysk Selskip ûnder de skriuwers.52 Harren haw ik markearre mei in asterisk
Net allinne by de periodiken, mar ek by de selsstannige útjeften oertreft Waling Dijkstra de oare skriuwers at it om it tal publikaasjes giet. Opfallend is dat ien as Gerbrand Dijkstra in hege fermelding yn boppesteande top-10 krijt, troch allinne mar foardrachten skreaun te hawwen. Dat jildt ek foar Johannes Rypma en Cornelis Wielsma. Ek de toanielskriuwers hawwe troch harren produktiviteit in heech plak yn de top-10 ferkrigen: Waling Dijkstra, Tsjibbe Gearts van der Meulen, Willem Vrijburg, Yme Christiaan Schuitemaker en Tsjeard Velstra. Opfallend is ek dat Waling Dijkstra, Tsjibbe Gearts van der Meulen en Hjerre Gjerryts van der Veen hielendal gjin foardrachten skreaun hawwe.
3.9 Oantal selsstannige útjeften nei jier fan ferskinen
Sa’t út tabel 6 ek al bliken die, binne der in soad selsstannige útjeften dy’t geskikt binne foar mûnlinge oerdracht. Om in idee te krijen fan de opkomst fan de ûnderskate sjenres, haw ik it oantal selsstannige útjeften foar elts sjenre op de folgjende siden yn in grafyk werjûn. Ik haw derfoar keazen om eltse kategory yn in aparte grafyk wer te jaan, dat is dúdliker as in grafyk mei dêryn alle ferskillende kategoryen byinoar. De eksakte sifers binne te finen yn
taheakke 3.
Grafyk 2a: Totaal oantal selsstannige útjeften 1844-1915 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 1844 1847 1850 1853 1856 185 9 1862 1865 1868 1871 1874 1877 1880 1883 1886 1889 1892 1895 1898 1901 1904 1907 1910 1913 jier o an ta l
Grafyk 2b: Oantal selsstannige proaza-útjeften 1844-1915
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 1844 1847 1850 1853 1856 1859 1862 1865 1868 1871 1874 1877 1880 1883 1886 1889 1892 1895 1898 1901 1904 1907 1910 1913 jier o a n ta l
Grafyk 2c: Oantal selsstannige poëzij-útjeften 1844-1915
Grafyk 2d: Oantal selstannige foardrachtútjeften 1844-1915 (los en bondel) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 1844 1847 1850 1853 1856 1859 1862 1865 1868 1871 1874 1877 1880 1883 1886 1889 1892 1895 1898 1901 1904 1907 1910 1913 jier o a n ta l
Grafyk 2e: Oantal selsstannige toanieltekstútjeften 1844-1915
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1844 1847 1850 1853 1856 1859 1862 1865 1868 1871 1874 1877 1880 1883 1886 1889 1892 1895 1898 1901 1904 1907 1910 1913 jier o a n ta l
Grafyk 2f: Oantal selsstannige sangtekstútjeften 1844-1915
TALJOCHTING GRAFIKEN 2A-2F:
Ut de grafiken falle in oantal saken op te meitsjen. It totale oantal selsstannige publikaasjes nimt yn it foarste desennia fan de tweintichste ieu bot ta (grafyk 2a). At je dan nei de ôfsûnderlike grafiken sjogge, dan blykt dat dy ferheging net by de proaza (grafyk 2b) en poëzij (grafyk 2c) wei komt. Dy beide kategoryen binne min ofte mear konstant mei in jierliks tal útjeften tusken de 0 en de 5.
De tanimming yn it totale oantal selsstannige útjeften hat te krijen mei it fergrutte tal útjeften fan foardrachten, toaniel- en sangteksten (grafiken 2d o/m 2f). Toanielteksten binne al fan likernôch 1860 ôf goed foar in oantal publikaasjes jiers, mar je sjogge dat it tal útjeften wat heger leit yn de jierren 1880-1890 en nei 1900.
Selsstannige sangtekstútjeften (grafyk 2f) binne der ek al langere tiid. It earste boek mei Fryske sangteksten datearret út 1842: Frieske Sankjes fan Tiede Roelofs Dijkstra en Harmen Sytstra. Om’t dy publikaasje fan foar 1844 is, haw ik it net meinaam yn de ynventaris, mar it jout wol oan dat boeken mei sangteksten al frij ier útbrocht waarden. Yn de jierren 1844-1909 ferskynde der op ûngeregelde tiden in publikaasje mei sangteksten. Fan 1909 ôf ferskine der jierliks foar it earst mear as twa publikaasjes mei Fryske sangteksten. Muzykteksten yn de folkstaal is gjin unikum foar it Frysk, sa waarden yn de njoggentjinde ieu ek foar it earst muzykpartitueren yn de folkstaal skreaun, sa’t bygelyks de Tsjechyske komponist Antonín Dvořák (1841-1904) dat die.53
3.10 Totale korpus: periodiken en selsstannige útjeften
It totaal oantal útjeften út de perioade 1844-1915 komt mei 9538 artikels yn de periodiken en 564 selsstannige útjeften op 10102.54 Dêr falt globaal wol wat oer te sizzen. Lykwols: oer de
selsstannige útjeften kin troch de mear detaillearre ynventarisaasje mear sein wurde as oer de artikels yn de periodiken, dat ynventartis is benammen basearre is op de wize en folsleinens fan de lebeling en katalogisearring by Tresoar. De kwantitative analyze hat yn alle gefallen in oersjoch yn de ferhâldingen fan it soart literatuer dat ferskynde en de wize fan publikaasje (periodyk of as selsstannige útjefte) opsmiten.
Rekkene nei it oantal publikaasjes en de lange besteansperioade, jilde Iduna, De
Frysce Huesfrjeun, Forjit my net! en Sljucht en Rjucht ta de meast wichtige Fryske literêre
periodiken. Njonken Iduna en Forjit my net! mei Swanneblummen as blêd fan it Frysk Selskip ek ta de meast ynfloedrike periodiken út de perioade rekkene wurde. Dat kin ek sein wurde fan De Bye-coer en For hûs en hiem om’t respektivelik Waling Dijkstra en Piter Jelles Troelstra as foaroansteande Fryske bewegers en skriuwers dêroan ferbûn wienen. De
(Nieuwe) Friesche Volksalmanak en De Vrije Fries binne troch harren relatyf heech oantal
53 Anderson, Verbeelde gemeenschappen, 73-74.
54 Ofhinklik fan wat je meinimme yn de telling, kinne it der in pear mear wêze. Yn myn telling koenen de
