Brabantse dassen
Net over de taalgrens ten zuiden van het Meerdaalwoud werden dit jaar opnieuw dassenjongen geboren. Bij de burcht in kwestie werden deze zomer niet minder dan vijf dassen waargenomen! Deze burcht werd in 2011 voor het eerst sinds decennia opnieuw bevolkt met een dassenfamilie. Eén van de jongen werd toen doodgebeten door een hond (Marternieuws 4). In 2012 leek de burcht opnieuw verlaten, er werden in elk geval geen aanwijzingen van dassenactiviteit gevonden, tot dit voorjaar, toen er opnieuw dassensporen in de sneeuw werden opgemerkt…
Het verkeer eist echter ook daar zijn tol, op 6 september bereikte ons een melding van een dode das op de N25 tussen Hamme-Mille en Grez-Doiceau, op ongeveer dezelfde plaats als het
exemplaar van begin dit jaar (Marternieuws 10). Helaas is het dier nog dezelfde dag verdwenen zodat het niet meer kon ingezameld worden voor onderzoek.
Het is al meervoudig aan bod gekomen in de media: in de omgeving van Hoegaarden monteerden mensen van Natuurpunt een cameraval op een vermoedelijke dassenburcht in één van de terreinen in beheer bij Natuurpunt, en dit leverde effectief beelden op van een das die uit de burcht
tevoorschijn kwam! Een opsteker voor de mensen die zich inzetten voor het beheer van de gebieden. De toekomst zal uitwijzen of dassen zich permanent kunnen vestigen in het gebied. In dezelfde streek maar aan Waalse zijde (grondgebied Jodoigne/Geldenaken) werd ook een das via cameraval vastgesteld.
Mogelijk worden mensen die zelf over een cameraval beschikken nu geïnspireerd om hun aandacht te richten op potentiële burchten. De grootste voorzichtigheid dient hierbij echter aan de dag gelegd te worden. Niet alleen omwille van het juridische aspect (dassen en hun burchten zijn beschermd, verstoring van de burcht is een overtreding) is het ten stelligste af te raden om cameravallen nabij vermoedelijke nieuwe dassenburchten te installeren. De kans op verstoring is namelijk zeer reëel. Burchten die al generaties lang permanent bewoond worden door
dassenfamilies zullen niet zo snel verlaten worden, maar het zijn net de nieuwe burchten die pas in gebruik worden genomen in nieuw gekoloniseerd leefgebied die het kwetsbaarst zijn. Bij de minste verstoring kunnen de ‘nog onzekere’ dassen de burcht in kwestie verlaten.
Dassen op voedseltocht kunnen ook voor de cameraval verschijnen op plaatsen ver van hun burchten, zonder de kwalijke gevolgen van verstoring.
Voor de tweede keer dit jaar een das doodgereden in Peer (Noord-Limburg)
Nadat op 24 februari van dit jaar al een dode das – een eenjarig wijfje – als verkeersslachtoffer werd gevonden op een drukke weg nabij Peer in het noorden van Limburg (zie Marternieuws 10) was het op 24 augustus opnieuw zover, de twee vindplaatsen liggen niet zo ver van elkaar. Dit keer gaat het om een wat ouder mannetje van bijna 14 kg, volgens de tandslijtage geschat op twee of mogelijk drie jaar. Ook dit dier had een puntgave vacht, zonder enig spoor van recente of oude bijtwonden in de hals of op de stuit. Dassen die goed en wel in territoriaal populatieverband gevestigd zijn, kunnen elkaar op die plaatsen behoorlijk toetakelen bij grensgeschillen of sociaal-hiërarchische disputen. Hier hebben we daarentegen dus te maken met een ‘rustige sociale context’, wat kan duiden op zwervende dieren dan wel op recente, nieuwe vestigingen (areaaluitbreiding). Hoewel toeval niet uit te sluiten valt, suggereert de combinatie van beide vondsten nu veeleer deze laatste optie. In een periferie van hooguit een tweetal kilometer van de vindplaatsen zou zich best mogelijk een nieuwe burchtlocatie kunnen bevinden. Of deze nu nog bezet is, valt uiteraard nog af te wachten na deze beide doodvondsten. Het ware in elk geval een mooi koppel geweest…
Das doodgereden in Sint-Niklaas (Oost-Vlaanderen)
Het betrof een vrij oud wijfje, te oordelen aan het behoorlijk sterk gesleten gebit. Ook dit dier had een zeer gave vacht, zonder enig recent bijtspoor ten gevolge van recente sociale interacties. Van één oor was een stuk weg, mogelijk door een maaimachine (recht snijvlak, oud litteken), niet als bijtwonde.
Op basis van de tepels, de vorm en het gewicht van de baarmoeder moet dit dier zeker ooit jongen hebben gehad, maar kennelijk niet in 2013. De baarmoederwand vertoonde nog heel vaag de sporen van (minstens) twee placentalittekens, wellicht van een geboorte in het vroege voorjaar van 2012. Daarnaast waren er evenwel ook twee verdikte wit-glazige vlekken aan de binnenwand van de baarmoeder, duidend op twee embryo’s die dit voorjaar werden geresorbeerd.
Om dit laatste naar mogelijke vestiging en populatieverband te interpreteren, moeten we rekening houden met de zogenaamde verlate embryo-implantatie bij de das. Dassen kunnen nagenoeg het gehele jaar door worden bevrucht, zonder dat meteen daarop aansluitend ook de volledige
embryonale ontwikkeling volgt. De bevruchte eicellen ondergaan wel enkele ontwikkelingsdelingen, tot het zogenaamde blastocyst-stadium, maar gaan vervolgens in kiemrust. Op het einde van het jaar gaan deze vrije blastocysten zich inplanten in de baarmoederwand en herneemt de
embryonale ontwikkeling, waarna (meestal) in februari de jongen worden geboren.
Op basis hiervan kunnen we dus besluiten dat dit dier bevrucht moet zijn geweest in de loop van 2012, maar (voorlopig) niet veel méér. Succesvolle voortplanting is bij dassen in de regel gekoppeld aan vestiging in (minimaal) populatieverband annex permanente burchtbezetting. In voorliggend geval kunnen we dit laatste niet uitsluiten, maar kunnen we daar evenmin van uitgaan. Immers, enerzijds kan de bevruchting in principe maanden voordien elders hebben plaatsgevonden, anderzijds hoeft er naderhand geen plaatsbinding te zijn geweest wegens de embryoresorptie.
Heeft dit dier haar laatste dracht (december 2012 – januari 2013) verloren, bv. binnen de context van een gewijzigde sociale hiërarchie in de groep waartoe het behoorde, en is het vervolgens gaan zwerven? Of zijn de embryo’s verloren gegaan omdat het dier was gaan zwerven, drachtig in het blastocyststadium, omdat het geen ‘sociale rust’ kende? Of ging het om een daadwerkelijk lokaal gevestigd dier, in voortplanting, en zijn de embryo’s ‘gewoon’ verloren gegaan zoals dit bij dassen wel meer gebeurt? Deze laatste mogelijkheid lijkt ons hier evenwel minder waarschijnlijk, gezien de concrete vindplaats – op een autostrade, en in een regio die lokaal ongeschikt oogt als dassenhabitat.
Toekomstperspectief voor de das
De spreiding van de das over Vlaanderen blijft hoedanook een intrigerende zaak, zoals uit deze maar tevens uit verschillende vorige edities van Marternieuws mag blijken. We zijn ervan overtuigd dat steeds meer bewaarheid wordt wat we reeds jarenlang vooropstellen: de herkolonisatie van de das in Vlaanderen hoeft zich geenszins te beperken tot de onmiddellijke periferie van het reeds bezette areaal – zoals doorgaans op basis van klassieke dassenliteratuur wordt verondersteld. Dispersie over lange afstanden is een gestaag en onstuitbaar proces, satellietgewijze vestiging, al dan niet tijdelijk, o.i. de logische verwachting. Zoals in het artikel over dagrustplaatsen bij roofdieren immers reeds gesteld (Natuur.focus juni 2012 – desgewenst als pdf opvraagbaar via marternieuws@inbo.be), blijkt ook het historische dassenareaal een behoorlijke dynamiek te hebben vertoond, met zowel meerdere lokale uitroeiingen als regelmatige sprongsgewijze (her)vestigingen. De grootste belemmering voor sprongsgewijze hervestiging op dit moment is zonder twijfel ons dichte en drukke verkeersnet, de twee verkeerslachtoffers in Peer dit jaar tonen dit nog eens duidelijk aan.
Nieuwe ottermelding in Noord-Limburg
