Miniature etnografiche
Henk Driessen & Huub de Jonge [redactie]Inhoudsopgave Voorwoord 7 Preface 9
C A R L O G i N z B u R G, Things of the Other World r i ALEX STRAlltiG, Distinctiedrang en rivaliteit 18 JOHAN GOUDSBLOM, Het narcisme voorbij 23 A B R A M DE S W A A N , Een klein verschil met
Anton Blok 28
G E E R T J E VAN os, Naald en draad, ijver en verbondenheid 33
R E M C O ENSEL, Gewelddadig spel en ludiek geweld 37 F R A N S H Ü S K E N , Leven en dood in de brouwerij 42 PETER S C H N E I D E R , Putting a good face on a
bad affair 46
J E R E M Y & I N G A BOISSEVAIN, Mannen van reputatie 50
J O J A D A vtRRlPS, Gelach en geweld 54
H A R A L D E.L. PRINS, Achter indiaanse maskers 58 JOHN w. COLE, Terror in Tyrol? 62
I N E K E VAN DE W E T E R I N G , Dieren, dromen, gender 75 B I R O I T M E Y E R , De erotiek van het grnte geld 79 FI.ORIKE E G M O N D , Snails and tortoises 83 H U U B DE i ON GE, De vrijgezel en de os 88 E R I C V E N B R U X , Het raadsel van de ha/shand 93 WIL LY J A N s E N, De ha nd van Fûlima 98 B O N N O THODEN VAN VELZEN, Een prima donna
in net Surinaamse binnenland 102
M A R Y B O U Q U E T , Showing the house and visiting the museum 106
C L E M E N T I N E VAN ECK,Over het Turkse begrip namus no
LÉON B U S K E N S , Sultan voor één dag 114
W I L L I A M A . C H R I S T I A N J R . & J O S E F A M A R T Î N E Z B E R R 1 E L , Eunice and Edgar: international traffic
in care 119
ANTOON H O O G V E L D , Baskische mannen aan hetfomuis 123
MATHIJS PELKM ANS, Dwingende gastvrijheid 127 F E N N E K E REYSOO, De kunsten van depetomaan 131 PEER M E U R K E N S , OnaWm in het Kempenland 135 ROD AYA, GeertzHurts 140
M A T H I J S P E L K M A N S
Dwingende gastvrijheid
'Te bevindt je nu eenmaal in Kirgizstan, we hebben hier l onze eigen gebruiken1, geeft onze gastheer vriendelijk
te kennen wanneer we aanstalten maken om te vertrekken. Hij maakt duidelijk dat een eerste bezoek aan zijn huis niet kan worden afgesloten zonder iets te hebben gegeten. Enigszins ongemakkelijk met de situatie besluiten we gevolg te geven aan het verzoek. Mijn Kjrgizische collega Chimia en ik zijn te gast bij Nurlan en zijn vrouw iMirgul, een arbeidersgezin in de vervallen mijnbouwstad Kok-Jangak. De ontmoeting vindt plaats tijdens een eerste bezoek aan de stad om de mogelijkheden te bekijken voor het uitvoeren van een ontwikkelingsproject dat bestaat uit het verstrekken van leningen aan kleine groepen inwo-ners. Tijdens een gesprek bij de lokale werkgelegenheids-dienst stelde directeur Chatamov voor om ons de levens-omstandigheden van een 'willekeurig' gezin te tonen.
Op aanwijzing van onze gastheer nemen we plaats op de kussens die in een carré zijn neergelegd. Ik zit naast Chatamov tegen de achtermuur van het vertrek, terwijl Chimia en Maksat, onze chauffeur, hun plaatsen innemen langs de zijkant. Terwijl we wachten op de maaltijd ver-telt Chatamov dat Nurlan samen met een aantal oud-col-lega's hun plannen al aan verschillende organisaties heeft voorgelegd. 'Zij zijn door mij persoonlijk onderwezen in business planning', benadrukt hij. Nurlan vult aan dat het ontbreken van startkapitaal de enige reden is dat ze hun
plan om stieren te fokken niet kunnen uitvoeren. Tus-sen de aanwezige mannen ontwikkelt zich een gesprek in het Kirgizisch, dat ik helaas niet kan volgen. Maksat, die tot dan toe weinig heeft gezegd, probeert iets uit te leg-gen. Er wordt kortaf gereageerd, waarop Maksat zwijgt. Later vertelt Chimia wat er gezegd was. Maksat maakte bezwaren bij enkele ideeën in het zakenplan, waarop Chatamov reageerde: 'Het is al moeilijk genoeg om steun te krijgen, dus verziek jij het niet, of ben je soms zo'n Kirgies die zijn eigen volk verraadt?'
Nurlan vult inmiddels omzichtig de glazen wodka en bedient eerst mij en Chatamov en vervolgens Chimia. Chatamov heft als eerste het glas en spreekt een toost uit: 'Laten we het werk voor een moment vergeten, het belangrijkste is dat dit niet de laatste ontmoeting is en dat er nog vele zullen volgen. Op de vriendschap!' De gastvrouw komt binnen, gevolgd door haar twee doch-ters. Ze geven het voedsel door aan Nurlan en verdwij-nen vervolgens weer. Omzichtig plaatst Nurlan de grote schalen dampende rijst met groenten en veel schapen-vlees voor ons neer. Chatamov en ik krijgen grote stuk-ken vet vlees opgediend, de anderen moeten het met kleinere porties stellen. Ik ben inmiddels verzadigd en probeer zo min mogelijk te eten. Dit wordt echter aller-minst gewaardeerd door Chatamov, die me herhaalde-lijk aanspoort door te eten. Nadat een tweede fles wodka is geleegd, komt de gastvrouw naar ons toe. Ze bedankt me voor de interesse die we hebben getoond en zegt een typisch Kirgizisch gebaar te willen maken. Voordat ik over haar woorden heb nagedacht, sta ik met een tradi-tionele Kirgizische hoed in mijn handen.
In de auto relativeert Chimia mijn zorgen over de kos-ten die het gezin heeft gemaakt. Ze vertelt over collega's die dergelijke onthalen als voorwaarde stelden voordat ze er zelfs aan dachten om in een bepaald dorp te werken. 'De meeste mensen hier denken dat het zo hoort. Ze verwach-ten niet dat je gewoon je werk doet; normaal gesproken moet er altijd een tegenprestatie worden geleverd.' Zo on-schuldig als Chimia het op dat moment deed voorkomen waren de gebeurtenissen echter niet. Een dag later maakte 'K me duidelijk dat we het gezin niet zomaar links konden laten liggen, vanwege het gevaar dat het een stroom ge-ruchten op gang kon brengen die haar in een kwaad dag-licht zouden stellen. Verschillende werkbe/oeken volgden die meestal met een maaltijd werden afgesloten, totdat een externe commissie besloot dat de groep waartoe het gezin behoorde niet voldeed aan de criteria van het project. Een maand later w erd ik opgebeld door ons hoofdkantoor met een vraag overeen zekere Chatamov. Ze hadden een brief ontvangen w aarin deze schreef dat w-e 'selectief te werk gaan en categorisch de armste lagen van de bevolking bui-tensluiten'. Hij voegde er nog aan toe 'bedenkingen te hebben bij de wijze waarop uw medewerkers hun doel-groep selecteren'.
machtsrela-ties traden daardoor scherper naar voren. Chatamov, breeduit zittend en de gastheer opdragend nog een extra fles wodka te halen, wist zijn positie verstevigd doordat hij belangrijke gasten naar 'zijn' mensen had geleid. Nurlan en Mirgul namen een onderdanige positie in; zij gedroegen zich tegelijkertijd voorzichtig en berekenend, in een poging het bezoek te behagen én te binden.
Het verloop van de ontmoeting geeft inzicht in de rol die het verlenen van gastvrijheid en het delen van voedsel spelen in het mobiliseren van economische hulpbron-nen. Het maakt hierbij weinig uit of het gezelschap be-staat uit overheidsfunctionarissen of ontwikkelingswer-kers. Beiden vormen relatieve buitenstaanders die toe-gang hebben tot economische hulpbronnen. Door hen te overladen met voedsel en cadeaus verkrijgen de gevers een zekere macht over hen en worden zij als het ware in-gekapseld in de sociale structuur en aan de gevers gebon-den. Chatamov speelt in dit proces een belangrijke rol. Hij is de plaatselijke specialist die weet hoe men buiten-staanders moet bespelen. Hij bepaalt het verloop van het bezoek en neemt feitelijk de rol van gastheer over. Niet zonder reden brengt Chatamov een toost uit op de vriendschap. De geboden gastvrijheid en het delen van de maaltijd moeten een band van vriendschap tot stand brengen, een relatie gebaseerd op reciprociteit. Van vreemdelingen kan men over het algemeen weinig ver-wachten. De vriend echter die zijn plicht om te recipro-ceren niet waarmaakt, wordt verstoten.
Pitt-Rivers, J., The Fate ofShec hem ortkf Politics of Sex. Essays in
the Anthropology vftke Mediterranean. Cambridge: Cambridge
University Press, 1977.
