IN ITALIË EN OP JAVA

D : E RIJSTKULTUUR

IN ITALIË EN OP JAVA

DOOit

r ^{J + r}

j30LLEWIJN PELPKE,

OOST-INDlSC~ AMBTENAA.f\_

t:lTGEOl':Y'RX W)OR HF::l' KOXlx~r,I;IK I.NS'rITUl.'T ,"OOit DE. TAAf,- I,AND- ).;1\ \,()I.J.:EKKl:1iDE YAN ~EOEnLA.XUSCII-I~UIf;.

'SGRA VENHAGE,

À1AR'l'HiU~ N]JH(}J~F.

187-1.

DE RIJSTKULTUUR

IN ITALIË EN OP JAVA

DOOK

8.

...,/"

J. H. F. SOLLEWIJN CELPKE,

On,t·/rldi8rft. .Amhtenaar.

UTTGllGllVJU'f DOOR HET KO"SINKr .. UK INSTITUUT VOOR DE TA.A.L·

LAND, BN VOJ,K'JIlNKUNDI!l VAN NEDEIU.AN1180H-HUlIË.

'SGIlAVENHAGE, MA.ltTll"US NJJHO}'F.

18i4.

•

, . .

DE RIJSTKULTUUR ^I~ ITALIE.

HAPPOHT

UITGI:BRACIIl'

or

^{I,AS'I' VAN Z. EXC. HEN} MINIS'l'~R VAN KOI.ONlijN.

AntI,

Z~'tle Excelletlti~ de1l Mi1tialer van Kolotliën.

Ingevolge het besluit van Uwe Excellentie, dd. 11 Juni J 873, I.t. Aaz, nO. 14, wordt hiernevens een beschrijving van de rijstkultuur in Italië aangeboden.

Drie maanden vertoefde ik in de ItaliRansche rijst.treken.

Door Uwe welwillende tusscheukomst had de Minister-Resident van NederlRlld te Rome, Jhr. Mr. F. P. vau der Hoeven, de goedheid m\j dadelijk na aanvraag de noodige introductiebrieven bij genootschappen en particulieren te willen doen bezorgen, waardoor het onderzoek vruchtbaarder kon worden ^J dan dat, 't welk ik het vorige iaar in l<'rankri,ik instelde.

Dankbaar vermeld ik de in Italië ondervonden hulp, en noem ik, met dat gevoel, Prof. Gaët.ano Csntoui, Directeur van de Scuola supcriore d'Agricoltura te Milaan eu zijn adsistent, Prof. Jemina, Prof. Santo Garo'vaglio, Directeur van het Cryptogamisch Laboratorium te Pavia en zijn l,ten adsi- steut, Prof. Gibelli en deu heer Piëtro LocnteJIi, Administrateur van het landgoed Carte del Palasio bij I,odi. Vooral vermeld ik den heer AJessio Malinven,i, op het landgoed Quiuto bij Vercelli, die alle, deed, wat hij kon, om het onderzoek ge- makkelijk te lUaken.

Ter vergelijking met Javaanscl,e toestanden heb ik in de inleiding een schets gegeven van het landbezit in Italië en van de verhouding tusscheu elgellr\ftt·s en beat'beiden "UH den grofld.

~

Hij het onderzoek hield ik voor oogen, speciaal voor .T ava nuttig te wezen. In de eigenlijke beschrijving der rij.tkultuur, heb ik mij, voornl wat de beschouwingen betreft, zoo mogelijk op een objectief standpunt geplaatst, eu getracht hetgeen ik er van las en hoorde even onbevangen weêrtegeven, als hetgeen ik er vall zag. Moge ik daarin geslaagd zijn I

Leiden, Januari 1874.

De O. 1. Ambtenaar met verwl,

GEI.PKE.

· .

lNLET DING ^I

. . . di tUB COItlirR induatre, Bianco Riao gentil. c08l c8ntai.

SPOLVI!!IUNI. la colti"azione del Buo.

Tndien er van streken wordt gewaagd, waar de landbouw.

in weerwil van vele bezwaren, tot een groote ontwikkeling kwam, clau kan men even goed, als naar Vlaanderen, den blik

wen~en naar Opper-ltali;; en de schoone Po·vlakte. Het uitge- strekte buseh, dat men van de hellingen der Alpen denkt t.e zien, ontwart zich bij het neêrdalell in plantsoenen van moer- beziën en druivenranken, waarvan als in een tweede verdieping geoogst wordt, om de oppervlakte aan tarwe, maïs en rijst overtelaten. Niet altijd was dit het geval. Waor thans Milaan cu Vercelli, Vero11a en N ovnra, IJodi en Pavia "ieh verheflen als middelpunten van beschaving, van weelde en zingenot, aaar boden eens slechts moerassen hunne doodelijke uitwascmjngcu aan. Nog eenig spoor van dien toestand vindt men ten oosten van Padua in de provincie Venetië, wa.r dysenterie en koorts het meest hnnne verwoestingen aRllrichten. en de cholera het eerSt en het hevigst om zich heen grijpt.

Om van znlk een plaats des doods het verrukkelijk paradijs van Europa te maken, waren meer eeuwen van noeste vlijt Jloodig dau de Vlamingen behoefden, om bUllne heiden in vrucht- bare landouwen te herscheppen. Eeuwenlange en nog dagelijks voortgezette inspanning is alleen in staat het water, door regen, sneeuwen ijs voortgebracht, langs de bergen en heuvels te houden, en in de lage landen te verdeelen, eer het ·in den algemeellCll ontvanger, de breede en .wijdvertakte Po yloeit.

I Vgl. Milsoo e IUO territorio. Milano, 1844; 1. Jaciul.la prollrietA (ondiaria.

Milano & VerooR; ]857. El. de J~avalye. la Lombardie et la Stlisse. l'ari" 1869, en verschillende ltelllzÎOlli delli Comizii Agrarii, 1870,

Dat waler, vernuftig geleid door taHooze werken. die nu eetls eenvoudig ziju in hunne samenstelling, dan weAr 'Zich vertoonen als trotsèhe .cheppillgeu vau het geuie, doet de meest ver- schillende gewassen even welig tieren op deu meest ve .. cheiden grond. Waar het te veel was. werd het afgevoerd; waar het nog uiet stroHmde, leidde meu het heen.

De Staat deed en doet nog veel in dat opzicht, ell wordt door de particulieren óudersleuud. Naviglio.grande, Helreguardo, Mar- tesana, Boromeo, Belgiojoso zijn de Ilameu van slechts enkele der vele beroemde kaualen. Men zag er niet tegeu op, om ter verkrijging van eeu halve kub. el per secoude de Cavo l'Rverua

te

makeu, die, in 14 migli., 300 ku~stwerkeu uoodig had, waaronder eeu sypholl van 40,000 lires. Ter graving van het Canale Cavour waren de 50 rnillioen lires spoedig te vinden.

In die landstreek, door Alpen en Appenijnen ell de Adriati- sche zee begrensd, wijdt men zich uitsluitend aall denlRlldbouw, en gedeeltelijk op verschillende wijze, naarmate het grondbezit klein, middelmatig of groot is. De eerste soort van bezit vindt men in de bergen in de provinciën Aoste, Sondrio, Breno, ver van de . stedeu, die den landbouw aau de industrie zouden dienstbaar maken. De eigendom is er zeer verdeeld; een op elke twee per- sonen bezit daar een perceel, doch het is slechts 0,54 bWlder groot. In Breno hadden 30,000 lieden 100,000 bunders, die verdeeld wareu iu 250,000 stukken en dus een eigenaar per 3j- bUIlder , die daar in 8 of 9 perceelen verspreid lagen. Meer naar de vlakte is het bezit van 4 tot 10 bunders. Hier heeft de landbouw het tot de grootste hoogte gebracht. en levert de zijdeworm voor honderde millioeuen lires aan product op, en geeft de druif de beste wijnen. De zijdekultuur , die er algemeen wordt gedreven, zou reeds grootere oppervlakten voor een goede exploitatie verbieden. Tn deze streek liggen ook de villa's der groote landbezitters uit de vinkte, die in de warme zomer- maanden de genoegens van het landelijk leven willeu hebben eu bezigheid te gel\iker tijd; men kan er tevens de bezittingen vinden der kleine renteniers, die hunne te Milaan en elders overgespaarde pellUingen in grond g...stoken hebben.

ln de geheele vlakte' langs de oevers van de Po heerscht h.t groot landbezit, en zijn goederen van 1000 en 2000 buuders niet zeldzaam. Geen ander eigendom dan vall groote uitge- strekthedell is er bijna mogelijk door de rijstvelden en weilanden.

Deze toch maken veel water noodzakelijk, dat door de gesteld-

5

heid vau het terrein er slechts met ouhachelijke kosten kan worden gebracht, en waarvan tevens het bezit in weinige hauden is. De enkele kleine landeigenaars moeten zich schikken met hun kultuur naar hetgeen de grooten doen. Zij kunnen bij- voorbeeld geene drooge gewassen teelen. wa.r honderde bunders rijstveld. vl.k .an hunne gronden grenzende, worden geirrigeerd.

In het gebergte vindt men, naast individueel bezeten bouw- land, de weiden en bosschen nog in kommun •• l bezit. Zoo .ls zich deuken laat, worden die weiden gebrui kt voor de beesten van de gemeenten, zonder eenige verbetering, of op die wijze verhuurd aan schapenhoeders (1' ast 0 r i) eu koeien- weiders (b e rg a Ol i n i), terwijl iu de bosschen de verwoesting wordt voortgezet, die de oorzaak was der ontbossching van het geheele straud der Middell.ndsche Zee.

Het ecntraliseerend bestuur verbood wel, 6m de slechte ge- volgen, het gemecllc bezit, maar niet algemeen liet men er ~ich

aan gelegen liggen. W.ar men op het verbod .cht sloeg, werd de grond verkocht of verdeeld. Sommige gemeenten verdeclden dien tusschen de ramiliën tegen een lleine retributie, en onder verband van teruggave na ecn zeker aantal jaren aan de ge- meen te , die dRn opnieuw aali het verdeelen zou gaau. De .igendom in het hoogland is over het algemeen stabiel, ell men verkoopt er uit gehechtheid aau den grond weinig. Trouwens een goede prijs wordt cr eigenlijk niet voor bela.ld, dn.r die miU(l~r

door de hoedanigheid, dau door de ligging of door een gril van den kooper bepaald wordt. Hier ziet meu eeu ,tukje verkoopen voor een som, die, per bunder berekeud, 10 i\ 12,000 lircs wu maken, cu iets verdor geeft men er niets voor.

Verhuur komt weinig voor, om de eenvoudige redeu, dat de grond daar slechts hem voordeel kan aanbrengen, die er de geheele productie van heeft.

Door hct bovenslaande is het licht te begrijpen, hoe eeu nog verdere groudverdeeling, b. v. door erfenis, te betreuren valt. De erfgeunmen, ^ZOOIIS van een land houwer ^I die hen van zijn grond niet voeden kan ^I en daarom elders een heen- komen deed weken, moet.en de vaderlijke bezitting iu IIllt,um

verdeelen ^I daar niemand hunner geld heeft om de anderen uittekoopCll. Het stuk is te klein om er van te leven; men is

«aarbij elders gevestigd. een kooper is cr dikwijls ui et voor te vinden, ell dlls I •• t men ?ijn •• ndeel in cle erfenis nchter.

Voor die het huuue saau bC\I'er)<eu, is de ploe~ overbodig,

.

.

.,

..

.

6

~n het v~ç een onlwo~ige ",~elde. Zoo loopt meu gevaa~, Qm, , na lal valf twi~ten ~n verand~ringen, het bouwl.~1i ",eêr in

weide en daarna in wildemis te zien veranderen.

Het mi<\deln.tatige landhl'~it op de plateaux bij de m~ren Mag- giore I Como el1 Garda toont zoowel v09rbeelden van vervreemding als yan een bezit -ged~[ende vel'l\çheidene geslaçhteQ aan.

De lJl:ijs per \lunder is boven de 3000 lires. De grOJ\~ wordt door pachters geexploileerd, en de çigenaar. wonCQ iu de k\~ine

sleden cu de groote d9.rl'en van den omtrek. De e'IPloitatie geschiedt in dee\bouw, tegen d~ helft der opbrengst (mezzeria) en te Bl"scia ze\l's tegen twee derd~ (t er z

e

^ri a). Zijp de produc\en zijde en w,ijn, aau wo~(\t, behalv~ d~ helft der cocous en der druiven, een vaste hoeveelh~d

tarwe

gevraagd, \1let een ver""hil vau tusschen 2{- en

3t

^{muçl per bunder.}

De pachters vau vele der bier a'lllwezige goederen veran<\ereu weinig van plaats eu beschouwen zich SplIl$ als medeeigenaars, Vroeger youd men dikWIjls de merkwaardige gewoonte dat eenige landbouw.ers zich stelden onder de aanvoering vau eeu hunne~, den reggitore, om te zamen te werken. Zij huurden da~rtoe voor gemeenschappelijke re~enillg eel\ hQ'lve, en ver- deelden er onder elkander deu arbeid, 11aa~ ie~e~s neiging, om later te zanten te oogslen.

EI,l nu, wat voor dit rapport van het gr90lste belang is, het groot landbezit der vlakte, omdat Ol' juist de ~ijstvQlden in zijn gelegen.

In h~t mil;1dçu vau gaçderen, wal\r m('ll soms uren ÏJ,l het rond rijd~n kall, en behoorende aan

liçu,

hOQgcn adel

VaU

het koniukrijk, staat het heerenhui, , thans ~e wolling vall den

I,

^{tt a}

ⁱ

^{0 I 0,} den pachter. SOo;1S ~oçt een Qude tore\\ bi,unen d~n 9m~einingsmuur ~eu, waar het k~~~çl vr"f'Ser .Iol/d, toen uiet altijd de eigenaar alwezig was, 9m te, Mi\aaq, 9f }'Io~nce,

ÏII Londen ol ~arij" de pacht, dje he~ lan~ IWI/l 0llprellgt, Ie gaan verteren.

De \\Îgenaars hebbçn liever één aan meer pacbtels, 110ch de goederen. zijn wel eeus zoo groot, dat zij in v~scheid~ne ge- c1eelt.çu, elk met woouhuizen en stallen. en schuren, met vee, zaa~ 9'1 I.an,d,\>p~wg~,eedschappeu n;lOçlen w9,dcn verhuurd.

1r.I,e\ een na""wkeurigen inveut~ri~ vau alle rperend en 01\- roer.~nd goed, - ,k zag er een v~D, ruW;>, 2QO bl~dzijden, - en voora~ m.et de bepaling van cJ.en w~",elhouw, -'cn yan het ge- deelte,. d~t met r~st mag wql'den beplant, wordt het laud

7

overgegeven. Na het verstrijken van den pachttermijn mag de vermindering in waarde van hnizen, beesten en werktnigen met geld vergoed, maar het zaad moet in natnra gerestituëerd worden.

Het zijn :7.Ulke vool"ûeuillgen, die in weerwil van de afwezig.

hei,J der eigeuaars den grond iu goeden toestalId houden.

zoorlat de cijfers van opbrengst, die Sir Arthur Young op het einde der vorige eeuw voor deze streken gaf, llU nog ongeveer dezelfde zijn.

De huur bedraagt van 100 tot 200 lires prr bunder cu gc- schiedt voor 9-12 of 18 jaren. De koopprijs kan zecr ve .. schillen en wordt tusschen 2600 en 4700 lires opgegeveu • Cll ik bezocht een goed van 1500 bunders, dat 4 jaar geleden voor twee

millioen lires was gekocht. .

Na de overname is de pachter bitlllen de belJalingen van het contract heer en meester van het goed.

De veestapel is gewoonlijk te klein" de gereedschappen uiet in orde ¹ de molens voor de rijst te ouderwets:. Om alles tot voldoeude hoeveelheid en tot een _ goed gebruik er vau te brengen, heeft lIlen niet zelden !i0.000 lires noodi~, indien de grond al goed genoeg is gelaten, en geene buiteugewone kosten van bemesting behoeft.

Gewoonlijk blijft de vorige pachter, wa.r hij was. Soms bracht hij verbeteringen aan; hij had de admilli,tratie vau het goed uaar zijn wil ingericht en was in den omtrek bekend geworden. Het is zoo moeielijk om te vertrekken! als men zoo lang op een grond gewoond heeft, waar jaarlijks voor honderd duizenden in worden omgezet. Maar de eigenaar ziet ook gaarne, dat hij blijft, hij, die geregeld zijn pacht betaalde en het goed in waarde hield. 'l'rouwens veel concurrentie is er niet, want er behoort fortnin of groot crediet toe, om in eens de 500 of 1000 bunders te kunnen hureu en exploiteren . .Dit alles weet de eigenaar; en liever dan te veranderen, geeft hij bij de ver- lenging yan het coutract den pachter een gedeelte der grondrente op den koop toe, door de huurprijs van het in waarde gestegeu land niet te verhoogen. .

Is de positie van den pachter benijdensw",!rdig. treurig is het leven der eigenlijke landbouwers. Niemand spreekt hnu ellende tegen, waut ze is algemeen bekend, en niemand tracht zelfs veranderiug daarin te brengen. In den gemakkelijken landauer van een pachter gezeten, zag ik zijn arbeiders voorbijgaan, haveloos I blootvoet., en .oms met

de

ollbeschrijfelijk lijdende

.

8

uitdrukking, die eeu mi"chien jaren lange koorts anu de ga- lantstrekken had gegeven. Zij \foneu in huizen, waar, volgens den rapporteur der Comi7.io AgrRl'lo te Vercelli. de eigeuBnrs hUlilie pa.rden noch hunne honden in zouden .tallen. "Het

"eenige diaphr.gma,,, zegt hij, .tu .. cheu den arbeider en bet .uitspansel is het dak, en als 0611 pan breekt behoeft hij zich Nniet op te richten. om deu Orion te bewonderen." Regen, sneeuwen wind dringen door het slechte dak, of banen' zich een weg langs de nan glas maagdchjke ramen. De vloer is dikwijls ongepleisterd eu zoo vochtig, dnt hij, die blootvoet.

tot de deur kwam, de slechte schoeneu, zoo hij ze heeft en anders de houten sandaleu moet aautrekken.

Het geheeIe voedsel is plautaardig en hestnnt hoofdzakelijk uit de p 0 I ent a en de min e. tra, welke zonder verandering elkeu dag wordt gegeteu, sint. de moedermelk wordt gemist, tot het stervensuur slaan zal.

Men verbeelde zich een grooten ijzeren ketel, gedeeltelijk ge- vuld met kookend water. Daariu wordt, zouder iets anders, eeu half mud grof gestampte maïs geworpen, eu met een honten paal omgeroerd, tot .e gaar is, en een compacte ma.sa vormt. Hetgeen ik daar beschree!, was bestemd tot het morgen- en middageten van 50 personen en heet p 0 Ie 1\ t a. De mi 1\ est r a is rijst met witte of bruine hoonen dooreen vermCllgd. Alleen op feestdagen heeft men de weelde vnn een stuk varkensvleesch te eten, tenzij er tijd is om kikvorschen te vangen. ,;Eene t.k

!Ivan vischvnngst, waarvan niet de miuste uitvoer plaats heeft.

"is die der kikvorscheu, ~elke belangwekkende amphibie ecu

"uitstekend voedsel aau de landlieden verschaft." Die zoo schreef aall het Ttaliaansche gouvernell.,ent, durfde zelf niet van de

11 belaugwekkende amphibiell te proeven.

Het slecht gevoede volk is niet sterk, leeft kort, en lijdt veel door den invloed van slechte lucht en onzuiver water. Ik wil dysenterie, choler., typhus voorbijgaan, om de .kropge- zwellen en de pe lagr. te noemen. Het woord reed. drukt do beteckenis der eerste ziekte uit, máar de kroppen Zijll veel menigvuldiger ell soms grooter dan in Zwitserland. Vrccsselijk is de pelagra, die veroorzaakt wordt door polenta van slechte maïs. Zij opellba.rt .ich door zweeren op handen en voete'n, die zich weldra over het geheele lichaam uitstrekken j

dau volgt vermagering en eindeli,jk waauzin, tot de dOQd

qel\

armen lijd~r verlost,

---- __

r---~---

9.

De arbeider VOtln zich iu de laaglallden nieL /lau den grond verbonden en verandert jnar op jaar van woning. Hij trouwt spoedig om veel kinderen te hehben, die, als ?ij groot zijn, mell kunnen verdienen, maar door het zwervend leven der ouders niet of slecht ter schole gaan.

Wat wonder, dat de landhuizen hooge omheiningen en sterke afsluitingen hebben! Vagabondage is algemeen en een ware plaag.

Met drie of vier tegelijk kloppen de lieden aan om geld of rijst, durven zelfs te dreigen, als het huis eenzaam ligt of niet veel bewoners telt; cu als aan hunne eischen is voldaan, zoeken zij den weg naar oeu andere hoeve, cn begaan nog diefstallen iu de velden, laugs welke zij komen.

Die werken willen, om een schamel bestaan te verdienen, treden iu clienst bij den pachter. Een gedeelte verbindt zich daartoe voor een jaar (salariata), om

te

arbeiden aan de leidingen (comparo, acquajolo), de paarden, bufl.ls en koeien te verwrgen en te geleiden (cavallanti, boari, vaccari) en ander landbouwwerk te doen, dat min of meer moet geleerd worden. Daarvoor krijgen zij ongeveer een lire pn aag, die gedeeltelijk in levensmiddelen wordt betaald, verder brandhout zooveel zij noodig hebben en een huis. Die niets keuuellJ of die zich niet voor een jaar.verbinden willen, arbeiden als daglooners (braccian!i, giornalieri) van Maandng tot Zaterdag tegen een vast ^10011, dat den Zondag te voren is bepaald.

Als het ecn dure tijd is, ligt er voordeel in zich als salariato te verhuren, omdat de maïs en r\js! immer tegen denr.elfctell prijs gegeven worden, maar daaruit volgt, dat ieder liever daglooner is, indien de levensmiddelen goedkoop zijn.

ne verbindtenissen tusschen de arbeiders en huuue werkgevers heeten cOlltratti colonichi. ~fen begrijpt, dat de naam minder juist is, daar slechts oou partij de voorwaarden stelt, en de andere partij ze heeft aantenemen of weg te gaan. De pachter heeft 1Al reeds gedrukt stnan in de boekjes, die de arbeiders. krijgen, om er hunne voorschotten iu op te schrijven.

De voorwaarden waren voor een landgoed in de provincie Turijn aldus gr.steld: "Strikte gehoor7.11amheid zal de salarillto ver- m;:chuldigd ;r.ijn, niet alleen aan zijn heer, maar ook aan de be- I!dienden hoven hem .in rang, cu ieder, hij zij opp!l~ser der

"paardeu (cav"llante) of der buftels (boaro) of koeien weider ,/(bergamino), zal 7-Ol"ler onderscheid, welk bevel ook der IIhovep

/Jein

~tfia~qen 0llVol$en. Die ûch er door verougclijkt

10

"denkt, mag zich beklagen, maar niet voor dat het eerst is

"uitgevoerd.

"Op ae minste tegeuwerpiug sta~t onmiddellijk ontslag uit deu

"dienst. Die ontslagen is, moet ziju huis binneu 8 dagen ont-

"ruimd hebben. De ontruiming geschiedt binnen 24 Ullr, als

"het ontslag voor eeoigen diefstal, hoe onbeduidend ook, is

"gegeven.

"Jedere pr.tojolo regelt bij de leidingen het werk van die

"hem ondergeschikt zijn. De opzichters der buflcl- en paarden-

"voerders en herders behooren op gepaste wijze de beveleu voor

"hull11e oudergeschikten overtebrengen, ell zulleu toezicn dat de

"voedering der beesten zoodanig geschieat, dat zij op deu be-

"paalden tijd tot deu arbeid kUllUen worden gebruikt. Zij moeten

"voor de goede oppassing der beesten en voor het on8erhond

"van de tuigen op de beste wijze zorg dragen, en zal de schade

"door plichtverznim veroonaakt, verhaald worden Ol' ieder, die

"zijn plicht niet kon of wist te doen.

"Bij nakoming van het bovenstaande zal de salariato worden

"betaald, zooal. was overeengekomen.

"Indien hij Jlnar elders wordt gezonden zal hij, alléén als

"hij door den grooten afstand moet overuachten, recht hcbbeu flap 75 centimes extra per dag, en op voeding voor de bccstetl.

"Wortlt hij te werk gesteld op een hoeve van het landgoed, I,die zoover verwijderd js, dat hij overnachten moet, dan wordt

"geeu betaling boven het dagloon gegeven, en staat het den

"pachter vrij zulke verplaatsingcn tot arbeid te doen, waarheen

"en wanneer het hem goeddunkt.

'Jln geval van ziekte moet de arbeider zich te huis of in het

"hospitaal laten verplegen, en behoudt hij zijn loon gedurende

"de eerste 8 dagen.

"lcder mag eeu varken of 6 kipl",n houden; het bezit van IIganzen of eenden is streng verhc(len.

• "De pachter behoudt zich voor de verstrekking der levens-

"middelen voor een derde gedeelte te doen in gele- of witte maïs

"of in klein gebroken rijstkorrels.

"De snlariato, die de dienst verlaat, krijgt de zondngen van 'I1I,ugusLus vrij om een anderen dienst te zoeken. Oe dien<t

"guat in eu eindigt deu elfden Deoember.1!

De betalingen wnren op dat landgoed;

11

SOORTEN

i

^I'i

~ ~

.. _~1

^AAN-

DER

d ^.g ..

^,~

_"

_~ ^,:

ⁱ

_~!

^{: 2'}

WERKLIEDEN. ,ä .S .S ~EttKINÇEN,

Opzieners. 1200 12.40 1.M 1.00 3.60 2.40 300

Magazijnmeesters 1200 14.40 3.60 0.60 2.40 2.40 180

g '"

. "

Timmerlieden 600 16.80 2.60 0.60 250

,

S

Smeden 600 14.00 2.80 300

.=

"

d

•

.!!, ^:='

Werklieden AAlt de ^N

leidingen 1200 18.00 3.40 0.40 0.60 3.60 210 ij

• ..

^c

•

Ç>pziçhtcl's der paar-dCllvocl'dcl's • 600 14.60 1.60 0.40 145

'"

:;0 ^.~

'" '" ä

~ " ~ Paarden\'ocl'dCl'S 600 14.40 0.40 0.20 115 .<:

• •

~

^•

^>

Bulfelvoordcrs 600 1'-'0 0.40 0.20 105

.! .!

Herders 600 14.40, 1.60 0.20 '125

V roeger was in het algemeen de betaling met de zap]l er i a • d. i. ecn deelbouw van den eigenaar met elk v~u ~ijnc wQrk.

lieden. ell welk~ z a I' per i a men zegt voor de laatste te nadcelig te wez~ll. J,Jagl(}(;mcrS' zijn er dan lliet, maar ver1lU~rt zich ook de arbeider evell als de geoefende werkman (s a I a r i a tol voor een jaar •

. Het reglement voo~ de werklieden en arbeiders vond ik op een landgoed iu het Lodisehe, waar die deelbouw nog bestall\, aldus gestel<1:

"Rechtvaardigheid en achting ~oor ieder.

"De meest onbepaalde gehoorzaamheid van allen.

"Die verongelijkt delikt

1ie

zijn. mag zich

tot

dell pachter

"Illenden • als hij het gewraakte bevel eerst heert uil.gevoerd.

IJ De arbeid begint met den dageraad cu eindigt met ^WilS- _ondergang.

"Van April tot September zal behalve den gewoneu ti.i~ vau ,,10 tot 12 UU~ een rust gegund worden van 1/₁ uur 's mor- gens el.\ IJ, uur ^Js middags.

nDe bum~l- cu paardcnvoerders moeteu '8 morgens Îu (le stnllell

lI;1,ijU, ecu uur voor de arbeid begint cu des avC)tlCIs bij de in- wspectie. Niemand mag in de stallen of galerijen roaken.

"De herders moeten op het eerste sein er toe. ten allen tijdo

"in de stallen komeu.

"Bet

is verboden, ouder welk

voorweud~el

O\ik

I

dç

l{ee5\IJ1\

1.2

"te slaan. "I' een boete van 50 centimes voor iedere keer, aat Nmen betrapt wordt.

_leder stalbediende zal van de hem toegewtl'l.en plaatsen in

"de ,tallen de mest. naar de vaalten hrengeu, cu die daar met

"de voeten va,ltrap!",n.

-leeler moet op Zou- eu feestdageu het werk doen. dat

"hem opgelegd wordt; die het weigert zonder goede redeu wordt

"beboet met 80 centimes.

"Gedurend~ deu hooibouw bepaalt de pachter de ru,turen.

"Bij braud, overstrooming of andersints zal ieder zoowel over

"dag als 's nachts moeteu helpen.

,,0p Zon- eu feestdageu moet er een salariato in de .stallen ziju.

"Die op het hooi slaapt. wordt beboet met een lire.

_Jeder arbeider met zijn familie heeft het recht tot deu deel- wbouw van ] à lt bunder maïs, en van' zooveel rijstveld, als _zal overeenkomen met de uitgestrektheid er vau eu met het liaan tal arbeiders. ^I!

De r1eelbouw geschiedt op de volgende voorwaardeu: I'. Eeu kwart gedeelte van den oogst is voor den arbeider. behalve van nieuwe rijstvelden, waarvan, vó6r

de

verdeeling, het zaad wordt nfgeuomeu. 20. De pachter zal verscheidene a8udeelen in ééu ,tuk of wel afzonderlijk kuunen geven. 80. Het bedijkeu eu irrigeeren. het zaad. de wieding en de oogst zijn ten laste der arbeiders. doch de pachter zal voor dat all.. zorgen cu ae onkosteu voorschieten. welke vervolgens onder de arbeiders zullen omgeslagen worden Daftr ieders nandeel, met berekening der dagloOlleu tegen den marktprijs.

De werklieden (salariati) hebben g'een recht op een vaste uitgestrektheid r\ist- of maïsveld. maar de pachter zal die be- palen bij elk met heu aantegnau con tra t toe 0 I 0 u i co.

~'amiliën van meer daJl één arbeider hebben .recht op ecu groetere uilge,trektheid.

Zoowel werkliedc.u als arbeiders en vrouwen moeien, indien zij willen blijven, den 29sten Juni vernieuwing vau het kontract vrogen.

Iedere familie moet ler aangewezene plaats een zekere hoe- veelheid vlas verbouwen, waarbij allc, arbeid, ua \ do zaaiing

~r aan te verrichten, voor haar rekening is; daarentegen heeft zij recht op de h,lft der productie. met uitzQndering vau het zaad,

dat

de pachter geheel krijg't.

.1s

'rer bepnlÎng van de helft wonleu proevell geil om ell , eu z.l de helft voor deu pachter het eerst worden gevormd, wanrtoe de arbeider vnu het zijue zooveel moet afgeven, al. dll.rtoe mocht nooelig wezen.

Iedere familie is gehouden, om zijdewurmen t.e kweekell tot de hoeveelheid eu op de wijze ¹ die zal worden voorgeschreven;

het aandeel der opbrengst voor de familie zal voor de helft na den oogst, eu de andere helft den lOden November worden betaald.

leder arbeider huurt zijn huisje met tuintje voor 26 lires 'sj.ars.

De pachter kau, welke tuin hem goeddunkt, bij iedere woning voegen.

Niemand mag zijn tuin zonder toestemmillg irrigeren en dan slechts op bepaalde tijden. Overtreding hiervan wordt behoet lIlet 50 centimes.

Iedere familie mag tien kippen houden en telkens ua deu 1'''. Augustus 20 kuikens opkweeken. Het beût van elke kip of kuiken meer zal gestraft worden met een boete van 1 lire per stuk. Op boete van 3 lire per stuk is het houden vau ganzen en eenden verboden.

De verschillende boeten zullen in de spaarbank 'cassa di ris par m i 0) worden gelegd, om te dienen tot den aunleg van een ronds tot wederkeerig hulpbetoon tusschen de werklieden en arbeiders.

De werklieden krUgeu een belooniug in gr.ld en leveusmid.

deleu, naar dat met heu wordt overeengekomen; voor huu huisje betalen zij geen huur.

De arheiders krijgen het geheele jaar door 33 centimes per dag, en van 20 Mei tot 10 November per maand ~.40 lire en 80 kop maÏS bovendien.

Iedere ramilie zal voor brandhout hebben 50 stakeu (p a 1 i) ell 50 takkebossen., te nemen van de houtmijt der hoeve.

Arbeid vap vrouwen wordt, zonder onderscheid van soort of seizoen, met 33 ceutimes betaald, eu duurt van 8 uur 's mOl'geus tot zOlls.ondergang. Jongens eu meisjes verdienen lIaar gelang vau hun leeftijd vau 15

tot

25 centimes per dag. Niemand kan voor het jaar ten einde is, meer dan de helrt krijgen vau hetgeen hij verdiende; die binnen de eerste helft van het jaar weggaat, verliest de helrt vall zijn loon. Alle betalillgen vau voorschotteu aall werklieden geschieden ééns iu de mnand.

Zulke bepalingen gelden voor de "kilIderen vall het land .•

Er ziju tijden

V."

het jaar, dat er veel werk

IS,

^{zoonl. bij}

het wieden, 60gsten en dorschen, en dat er honderde handen meer moelen wezen, om .1 het werk te kunnen dot'n. De pachter gaat .dnn nnar de markt en sluil overeenkomsten met leveranciers van werkvolk. Die overeenkomsten worden op ver·

schillende voorwanrden, en altijd schriftelijk aangegaan, waartoe de pnchter in eeu boek, dat hij zelf behoudt, de onderháudsche acteu opm.akt, en door den leverancier doèt ollderteekenen.

Vit zulk eeu boek schrijf ik een contract tot wieden en een tot oogsten af, dat aldns lnidt:

11 N. N. kömt met de Heeren M. overeen, om te leveren voor

11 het landgoed A. .50 mannen, vronwen en kinderen iu slaat

"om de rijslveldelf Ie Wieden.

11 Daarvoor zal hij persoonlijk bnlvdngeu per dag 2.50 lire,

!lell verder voor iederen man 1.45 lire, voor iedere vrduw 1.35

h lire cn voor de kinderen, waarvan er lliet meer dan 5 mogen IIzijn, uanr gelang van hunne krachten. Aal! hem wordt het geld i1in handen gegeven, en zullen de heeren M. hem tot voeding nder liedeu verkoopen rijst, volgeus ,"onster legen 32 lire per

"saeco van 140 kop, gerst tegen 20 lire en maïs tegen 19 lire.

11 Hij zal zelf moeten 7.Orgeu voor het lloodige kdok· eu eet·

gereedschap .

• Hij mag per week slecbts ééne c a Ic. loten doen, waarván IIde kinderen zijn bnitengesloten, en die betaald zal worden IImel 40 centimes pcr 'hoofd. 11

l!Jeuige nadere verklaring behoeft bet woord cal c a.

De buitengewone ongezondheid van het wieden maakt, dat een halve dag werk voor een heelen wordt gerekend. De leverancier, die von deu p ohter (Ie betaling voor allen krijgt, geefl ieder slechts 75 centimes tot een lire, maar tevens voeding bestaande in pb I ent a of T1jstebrood en min est r a. Onder voorwendsel, dat hij op znlk een belooning toelegt, laat hij de arbeiders nog na deu midd!!g worken , waarv60r e", extra dag- geld vàn 40 centime, door den lmchter of landheer wordt te goed gedaan, eu hetgeen calcn heet. Maar die reeds uitgeput zijn, voeren niet veel uit, en vermoeien zich nog meer ten koste van den arbeid der volgende dagen. De werkgevers ver- bieden daarom de c a I c a àon de leveranciers of staan ze zoo weinig mogelijk toe.

Een contract tot odg.ten luidt alau.:

H N. N. komt overeen met de Heeren M. om voor den rijst.

"oogst op het laudgoed A. te leveren 120 werklieden.

H 1>e oogst ,,nI plaats hebben in de ee"te dagen van Sep- Iftemher ^J cu zal ten minste 14 dagen arbeid geven.

H Voor elke giornata (3S 0 roeden) wordt bel,:",ld 38 kop ttrijst iu den bolster nis oogstloon. Daarvoor moet de rijst goed IIgesllcdeu en gebonden zijn, en geen aar op het veld vergeten J/worden.

H N. N. levert kosteloos aan de Heeren M. met ieeleren Hwerkman 40 kilogr. droog roggestroo, om de schoven te binden, Hwelk stroo de Heeren M. zullen doen afhalen, waar het ver- Hzameld ligt. ^H

De lieden, die het buitengewone werk doen, komen v~n het gebergte, zoowel van de Noord- als vau de Zuidzijde; men vindt onder hen kleine landeigenaars, wier grond niet genoeg voor hUDne behoeften oplevert, en die het ontbrekçnde er bij komen vNdienell. Zij moeten aan een leven van onthering en ellende gewoon wezen, of grooten nood in het vooruitzicht hebben, om te willen wieden of oogsten. Daarvoor toch moeten zij zich iu de rijstvelden wagen, WRUlleer die worden droog- gelegd, e11 nog mcer dan anderen zijn ?ij aan den invloed der uitwasemiugen blootgesteld. Hor menigeen van hen zag ik onder een afdak liggen met de koorts, die eigenaardige koorts der moerassen ^J die IlRsmloos ellendig maakt, en, als eeuige ge- llcesmiddelcll, verandering van klimaat met veel vleesch eu wij1l vraagt. Bu van klimaat kan hij niet vel'anderen ^j vleesch heeft hij lliet tot voeding, terwijl de uitgeputte lijder al dank- baar i., in plaats vau wijn het water te kunnen krijgeu uit de gewoonlijk uitmuntende wel der hoeve.

Ik moet van de besohrijvillg dier beklageuswaardige, maar voor Uil. toch zoo interes.ante toestauden afstappen, om nog eenige algemeeue opgaven over het landbezit der vlakte te doen.

Het i. niet tegeu te .preken, d.t er neiging i. om het bezit te verdeelen_ door de voortdurend stijgende lasten op het lund.

Men rekent toch in Piemont een hypothecaire schuld per buuder van 67 lire, iu Ligurië van 88, in Lombardije van 65 lire.

Dan geveu de wetten op den verkoop vall ger.stelijke goederen tot verderliug aanleiding, vervolgens het erfrecht, eu de om- staudigheid, dat de adel zich meer en meer mengt in illdustriëele oildernemingen. Doch hoe de grond ook verdeeld raakt, hij komt vau Voelf toch weêr in hauden van weinigen. In de eerste en voornaamste pinats i. het bezit van water, dat in deu regel groot moet zijn, daarvan de oorzaak. En dau kan bij een

la

goede r~i8tkultuur geen klein naast een groot be7.1t stnnl1. Bovendien werken andere invloeden.

Men kan den grond der geèstelijke goederen koopen met een termijn.gewijze afbetaling in 20 jaren tegen 6 pCt. interest;

maar die kontant betaalt, behoeft van elke 1006 lire koop.om slechts 730 lire te geven. Daardoor wordt de interest niet 6 pCt., maar eigenlijk tnsschen de 8 à 9 pCt. en dus zoo hoog dat af- betaling onmogelijk is. Veleu nu hebben van dien grond op crediet genomen en te Parma, Reggio. Piacenz. wordt hij reeds tegen spotpr(is door de geldschieters ~elladeid, en in hun bezit gebracht.

Geldschieter. voor den kleinen landeigenaar of pachter zijn zeer moeielijk en slechts tegen buitensporig hooge interest te vinden . • Indien de eigendolD crediet heeft, de arbeid niet,. staat er in een rapport. En bovendien. In Opper-Italië krijgt l]lcn geen hypotheek beneden 6 pCt. en mits de grond tweemaal de waarde heeft. Zonder hypotheek geeft zelfs een fatsoenlijk man aan een boer of pachter geen geld beneden 10 pCt.. die lDet de ver- schillende onkosten tot 15 pCt. .tijgen kunnen. ' Daar de geldschieters weten, dat men toch de verplichtingen niet kan nakomen. worden z(i meer eischend in de borgstelling en bepalen tallooze gevallen, waarin de terugbetaling kan worden gevor- derd. De ballken helpen slechts die goede borgen kunnen stellen, en nemeu nog 7 pCt., terwijl zij liever aan groote landbezitter. , rijke Graven eu Markiezen, en aall zedelijke lichamen, dan aan gewoue partikulieren leen en.

Eindelijk wordt voor den onvermogende het verkrijgen van land bemoeielijkt door de zware rechten van overgang (t a s s e d i Ir a pas BO)_, welke tot twee jaren productie verslinden. In 1868 bedroeg de opbrengst van regist,ratie, zegel enz. 89 millioen lires en die van de gro~dbelasting slechts 101 milIioen.

Al deze omstandigheden mak.en het verdienen vau land 011-

mogelUk. De wil tot vel'lleeling blijft zonder gevolg, eu de ge·

splitste grond moet weer in één bezit komen.

'fegen dien gedwongen loop vall zaken verzet men zich. Die tegenkanting openbaart zich door eeu ontginning, die weer bestaat iu een roofbouw uit moer.s en woe,ten grond. Droo~leggell, 01>- 110ogen met aarde, beplanten met verbeterende gewasseu of boomen gebeurt uiet, \\'~ut dan zou de outgilllling het bewij' z(in van

l Op Sicilië betaalt meh 20, te Caglinl'i 30 (111 te Aristallo 60 (lCt.

wetvRl\rt, van vertrouwen in de toekomst, en niet van dadelijke behoeft.>, van gebrek. Niets van den oogst wordt t.>ruggegeven, en al wnt de grond opbrengt, is goede prijs. En de ontgin- ner is ecu volgeud jaar ellendiger dan toell hij begon.

1.aat mij nog ten slotte een vluchtig ove",icht geven van het- geen om en bij de rijst wordt geteeld.

Langs de kampen zijn verschillende soorten van hout ge- plaatst, zooals populieren, olmen en wilgen, die door hun eigeuaardigen noordsehen vorm vreemd afsteken tegen zulk een tropisch gewas, ah de ri.ist.

Op groot.> ,chaal wordt de tarwe verbouwd eu in October of November op den goed toebereiden grond gezaaid. Indien ze te welig opschiet, wordt "e in de late herfst of and .... in de leute, zouder uadool voor het pmdllct₇ afgesneden eu /lau de beesteu tot. voeder gegeveu. Een andere soort van tarwe (t r i- tic u m h yb er n eu m) komt in Maart in den grond, maRf geeft minde,' goede opbrengst. De. rogge wordt in A pril gezaaid, en geeft bij ua den dubbelen oogst der tMwe. Zeer algemeen is de kultuur van maïs. Ze kan lIog laat iu de lente worden gepoot ^J omdat zij door haar graften bouw weinig mn hagelslag in den herfst te lijden heeft. Wanneer de in geulen staoude plauten 30 dnim zijn, hoogt meu ze op en herhaalt die bewerking.

totdat ze bloeien. l'usschen de planten in. zet men boon en en aardappelen. Hier ell daar ziet men die evenwel afzon- derlijk verbouwd.

Van nog niet langen tijd dateert de invoering vau den aard- appel, die uiet al, hoofdvoedsel doch al, toespij' • nl, groente wordt gegeten; men plaut ;n de lente de ,tukgesneden knollen 60 duim vau elkander. en 10 tot 15 duim diep.

De kultuur vau koolzaad lijdt door hare gevoeligheid voor het weêr. Ze wordt in den herfst ua de maïs gezaaid ⁷ bloeit vroeg in de leute. eu i, in Mei oog,tbaar. Meu gebruikt de olie bij de sp\jsbereiding. en de lijnkoeken (I' a n e II e) zoowel tot vee- voeder, al, tot bemesting van weiden.

De vlasbouw geschiedt in het groot teo 7.Uideu vau de Po.

Men heeft twee ,oorten : de r a v a g ^{1I 0} en de In n r z u ol o. De eerste brengt 4 maal, de tweede 8 manl het. 7.aad op, manr de laatste is vall veel mindere kwaliteit. Uit het zaad verkrijgt -men eell olie. die tot huisselijk en geneeskundig gebruik dient. Hetgeen lIa de persing overblijft. heeft veel mindere waarue Jan Je lijnkoeken. Na. het vlas komt een spoedig

~

1

groeieude soort Van maïs, melgottiuo of qaurnntiuo, op het veld.

Een aanzieulijk deel van den grolld is weide. Men ouderscheidt voortdureude (8 tab il i) en tijdelijke weilanden (a v i c e u d a).

De eerste worden weer verdeeld in zomer- en willterweiden (mareite). De marcite zijn mogelijk alleeu iu Italië te vinden. Om ze te maken, moet men kUJlueu beschikken over het water vnn ~eu wel (fa IJ t a u i I el. Op een plaats, waar mell eeu wnteradeJ: denkt te vinden, worden houteu kuipen zou der bodem en vau 0.60 el tot 1.60 el doorsnede in den grond gezouken, tot z\j op ' een diepte vau 3 tot 5 el het watervlak treflen. Het water, dat door de kuip naar boveu stijgt is 's winters ongeveer 8° R. warmer dan de lucht.

De wiuterweide ligt lager dau de foutaniJe. Men legt deu grond aan IU zaellt helleude vlakken a, die twee aan twee met

b b b het hoogst!' deel aau

·1·

^{d a}

^-

^c

^•

^d

^•

^'-c

^•

elkander greuzep, zoo- dat daar cie geuleu b kunnen gegraven ^WOf- deu. Eeu leiding (ad nc- quatrice) brengt nu het warme water aau, naar de geulen b. Deze, die b\j c z\ju gesloten, vullen zich, eu het meerdere overstroomt weldra de vlakken a, en houdt daar een laag water op, die de wortel.

venvarmt en IJet gras doet groeien. Wat in de laagste gedeelten bij il komt, wordt afgevoerd, om als de afkoeling niet meer bedroeg dau 4' R,. nogmaals voor een weer lager liggeude mar- ei ta te worden gebruikt.

De irrigatie duurt iu den winter ouafgebroken voort tussche;, de tijdeu dat er gehooid wordt, hetgeeu eeus in de 45 dagen ge- beurt. Iu deu zomer geschiedt er de irrigatie, even als voor audere weiden eu dus bij tusschenpoozen.

Van de gewone weilanden neemt meu 3 sneden per jaar, waarna de beesten in het veld komen

(I'

ase 0 I 0).

Ter vormiug van de tijdelijke weiden wordt tusschen de tarwe in klaver gezaaid. De eerste snede is uog veel met stoppel.

vermengd', doch de volgende geeft reeds eell uitmuntend product.

De gra.seu komen van zelf op; meu zaait claarvau .Iechts, behalve de roode Idaver , de 10iereUa (10 II i u m per e n n e), die bij ons al. engebch R.\j-gra, bekeud is.

Ik vermeld alleeu met uaam de knltuur van heunep, die iu

19

BologD. gedreven wordt, die der moerbe?ie, welke, ua de aan- tDoning der ?iekte van de zUdewurmen, zulk een verbazeuden omvang kreeg ^I en de kultuur van de druif, waarin men laakt, dat ze zoo hoog boven deo grond wordt gehouden., tengevolge waarvan de ltaliaansche wijn zijne slechte eigetlschappen ver- krijgt.

•

§

1. T,ll''l·ERA'rllUR.

Het zou mij

te

ver leiden, zoo ik alle, moest meêdeelen, wal er over 't onderwerp in deu loop dr.s tijds geschreven is.

Zie hier daarom slechts enkele der belangrijkste bronneu.

Viucenzio Ferrario, JJa vera iigricoltufH patricR della TJom- hardia. Milano, 1830.

A. Cattoneo, Bibliotheca agraria. Milauo.

Prof. }1'. Gera, N novo diûonario universale di agricoltura.

Venezin, 1840. 1850.

D.

G. Cantoni, Encic1opedi. agr.ri. itolioll •. Torioo, 1872.

C. Berti Piehal, Instit.utioui ,eientifiehe et.e., Corso Iheorico e pr.tieo di agricoltura. 'l.'orioo e Nopoli, lR7 L

Giomale ogrario I,om bardo· V eneto.

Giorllale d'agricoltura, art~ e commercio. Milano.

Aunali ulliversnli di tecnologia, agricoltu I'B • etc. Milano.

Repertorio di agrieoltnra pr.tien e di eeonomi. domestic •.

Toriuo, 1828.

1'It.lia agrieol., giorllale dedieato al miglioramento mor.le ed eeonomico delle populazione rurale. Mil.no.

Marchese G. B. Spolverini, Lo eoltivazione del ri,o. Veroo.

1756.

A. To,o, Lettere sopra la eoltura della ris.ie. VerDna, 1786, Tl. Mainardi, Della eoltivazione del riso, della coltura dei prati e degli aralivi coUa deserizioue ed uso di una nuova macchina eet. Padoua, ^17U~.

Ri,ifilo, Advertimenti per la eollivazinne del riso. Venezi., 1792.

Dr, G. Zeviaui, Il riso ed il giavone, dissertazione eoronata eet. Verona, 1796.

G. Biroli, Del riso, tr.tt.to eeonomieo-rustieo. Milano, 1807 en 1825.

Metodo all' istituziolle delle ri .. ie, uit de Raeeolta delle opere Ie piu el.s,ifiehe di ogni ramo di agrieoltur. teoriea e pratica.

Veuezi., 1810 en 1811.

21

N. Pergamo, Ragionameuto sopra l'utilità di coltivare il riso seuza la permaneu7,a constaute dell' aequa. '['oriuo, 1811. Osservazioni. Sol discorso pubblicato per Ie stampe Marsigli di Bolognacol titulo: delle risaie e de pessimi loro efl· .. tti. 'forli, 1815.

C. Rosa, Memorie sul riso deU. Cin.. Milano. 1824.

J. T.Jomeul. Del risa chine~e 0 secco Discorso. Milano, 1825.

T. 13ellcggi, Risocoltura in Halia sua infl~ellza llociva sulla salute umana e studio tecnieo. Milano, 1825.

C. Pollilli, Lettera sopra uno sperimento di t.rapiantare i1 risa commune ] 826.

Oeuni sul eoltivamento del riso eioese 0 secco. Nnpoli, lH26.

G. Astolfi, l{reve istl'u7.ioue intorno alla eoitura del rlsa, ehiamato secco 0 eines. e resultamenti. Bologua, 1827.

Rinaldini, Sul1a coltivazione del risa.

C. Ormes, Appendice ossia schiarimenti sopra iJ nsa bertoue cd illdigeno col ulteriori osservazioni sulla malattia del brusone.

'l'ovorino, 1834.

G. S. Volta, Osservazioni botnnico·zoologiche ed agrarie sul riso sativa e 10 searnbeo. fruticol.. Mantua, 1835.

G. Guid., Manuale di risocoltura. Novnra, 1861.

Dr. G. l~esozzi, Dell. risocoltura in ordine all' igieue cd nll' economia. Genua, 1863.

A. Malinverni, IJ riso Vereelle,e all' esposiûone di Vienna 1872.

G. Bevilacqua, Dissertazione sopra il quesito: quali souo IA cagioni dell. mal.ttia del riso in erbe, In quale vulgarmente si chiama carolo e quali me7.z1. di prevpnirla 0 curarla.

'1'. }'ontnua, Osservszioni sopra la ruggine del grauD. Lucca,

1767. .

J. Ginanni, Delle malattie del grano in erba. Pe .. ro, 1679.

G. AIghisi, Memoria sui mezzi di prevenire Ie mal.ttie dei coltivntori del riso. Pa.ia, 1794.

Ragazzoni, Dissertazioue intorllo alln mnlattia del riao, chiamato

i) brusouc. Torino, 1825.

P. 13eltrami, Nuovo mezzo per impedire i guasti nelle risnie, cagionati del secchereccio ossia brusiore. Lodi, 1827.

]3. Ghinosi, Memori. suUe mal.ttie del carolo 0 dell. ruggine, cui va soggetto il riso. Mautua, 1828.

G. Snndri ^I Sulla vora causa del carola del riaD e Bui mC7,zi di repnrare n questo disastro 1834.

A. J3ernardino, Del riso, del carolo e dogli alt,i dan ni all~

pianta ecl al

.Cllle.

Verona, 1837,

22

T. Dossen., Sul bru,olle, malatti. che "ffligge il riso nostraIe.

Milaao, 1845, enz.

Maar genoeg. De reeds lange lijst zou, zoo noodig, nog vertienvoudigd kUllueu worden, zoo ik al de bronueu lot de kennis der rijstkultuur wilde optellen.

Vau de algemeene , hier opgenoemde werkeu, zij in 't bij- zonder de aandaeht gevestigd op het ren zeilwerk van Berti Pichat, dat alle takken van den landbouw en bijbehooreude wetenschappen uitvoerig behandelt; op de Di"iouario van Gera, cu de nieuwe Enciclopedia van Canoolli, die gunslig getuigeuis afleggen vau de veelomvattende kell},is der auteurs.

Ouder ,le bijzondere werken wordt thaus nog geroemd de

H Risocoltur." vau den Markie .. Spolverini. lnderrland beveelt het zich aan door den inhoud, en is merkwaardig door den vorm.

In eeu kwartiju: - de voor mij liggeude uitgllve is van 1796 - van 224 bladzijden, wordt de rijstkultuur iu wezenlijk schoone verzen beschreven en bezongen. Spolveriui's boek beleefde vele drukken en wordt dikw\jls in nieuwere geschriften nog aange- haald. Daarvan uoemt men onder de voortretlelijkste de ver- handelingen vnn Biroli, Giovanui Guida en Beneggi.

Door de gel~ktijdige nitgave in het franscb cu duitsch in wijderen kring leesbaar, verdieut afzonderlijke melding

"u

riso VfH'cellese aU'esposizioue di Vienna ,'I door A. Mnlinverni. De schrijver, een der bekendste en kundigste rijstbouwers in Italië, geeft er een korte beschrijving in vau de teelt eu bereiding der rijst iu Vereelli. Waarschijnlijk niet het minst aau dit werk heeft Afalinver~i het te danken, dat zijne verzameling vaD njstmollsters te Weenen werd bekroond.

Zoor veel is er geschreven over de nadeelige uitwerking der rijstkultuur op de menschelijke gazondheid. Het onderwerp schijnt ouuitputtelijk, eu het voor en tegeu wordt iu tal van werken nu eeu. verdedigd, dan weêr bestreden, som. bedaard, soms heftig eu met insinuatie! voor die anders denkeu.

Niet altijd was reine meuschenliefde de oo,"aak dier .trijd- schrifteu, mllar lag zij in de wetten op deu rijstbouw, waar- door deze uu eeus moest ingekrompeu, don weêr mocht uit- gebreid wordan. Als voor de strekking van dit rapport minder belaugrijk haalde ik er slechts een paar titel. vau aan.

Een bibliographie van grooteu OOlV811g zou meu k~unen ^maken van al hetgeen over de ziekten der rijst is geschrevell. Vele bladzijden nIet titels wareu ~an hct Cryptogamisch Luboratorium

23

ie Pavia daarvan verzameld uit de "Giornal. TJombardo- Veueto, de Giofullle d'agricoltura, arti e commercioll e. a. m. Daartoe draagt veel bij de algemeene belangstelliug, die er in Italië voor plantenllathologie betoond wordt, tengevolge wuarV8U de dag.

bladeu en tijdsch,iften de miuste mededeeliugen over de"c aa u- . gelegenheid met graagte opnemen.

Oode, de bijdragen ove, de ziekteu ziju merkwaardig die van Ginanni, Uevilacqua, Saud,i, Delpo"zo (iu G. Guida's I,Risocoltul'l\l1 overgedl'ukt), Calltolll (in Zijll ,/frattato completo d'agricoltura.,), cu ~ooveel anderen meer.

Gezocht heb ik naar M. J,osaua's "delle malattie del grano in erb,,,, (Carma~nola, 1811), doch het uiet iu de bibliotheken van Milaan of Pavia gevonden.

''[r. vergeefs heb ik getracht, om de "Ori.izonomial' vau A.

Chigllali te krijgen, die een beredeueerden catalogus 1.0U be- vatten vau alles wnt cr over de rijst tot 1782 geschreven \\'as.

De titel komt I'oor iu de bibliographie der "Bibliothec. agraria."

Do geheelo litten,tuur ove, rijst loont duidelijk het gebrek der ltalillllusche schrijvers aan, hoever zij soms van hUil onder- wefj> kuunen afdwalen, zoodat zij laugs allerlei omwegen tot hel doel ge rake" . Met besohrijvingeu vau fabelleer en sierre- kunde geraakt er eon tot wis~elbouw eu bemesting, en eeu ."del" met anuhaling van politiek tot eeu ,ijstûekte. Tot staving van het eerste, 10;1,0 lOCH Spolvcl'iui! tot bewijs Viln het laatste dieue bet volgende eitnat uit J'Italiano van 19 Angustus 1860

If 'Van eeu niouw'c ziekte in de rijst. ¹¹

"De geschiedenis van deu wisselbouw toont in ecu reeks van

"jaren overeenkomst met de lotgevallen der politiek, omdat

"heide onderworpen zijn aall veranderingen ,~ die doen uitroepen:

"wie had het gedaoht? Indien deze uitroep op den landbouw

"toepasselijk is, niet op de politiek, daar de storende invloeden nop haar geregelden gang, langzaam iu de hersens ^I der men·

IIBehen rijpen, cu bijna ilnmer iets goeds voor de natiën Len- ligevolge hebben, terwijl de stor~ngen in den landbouw de fijnste IImenschelijke berekeningen komen verrnSden ^J en ellende eu IIverslagenheid te weeg brcngeIl.^lI

En na nog zijde, druiven, haver, mnis besproken te hebben, komt de soh rU ver eindelijk tot het. relaas, dat nog geen derde beslaat vau al het gedrukte.

Vooral in het begin is het lastig en tijdroovend voor den vroomueling,

om

vau het grondvlak, dOQI'

huu

dichterlijkeu

,

24

geest gevormd, op te klimmen naar den gewellschteu top, waar·

mee de Italianen hunne pyrnmidale beschrijviugen van eenig onderwerp, eu zoo ook van de rijstknltuur bekroonen.

§ 2. AFKOMST EN IN VO>'R!NQ DER RUST.

De berichten, wanneer de rij,t in Italië kwam, verschillen hij vele schrijvers. Caroelli stelt den tijd der invoering nog vroeger dan de 7 c eeuw, daar ze, volgens hem ^J toen reeds iu Novara bestonel. Cantoni beweert, dat ze iu de 9, eeuw op Sicilië, eu eerst in de 14, en J 5, eeuw in de Noordelijke Staten werd verbouwd. Ludovica della Chiesa vereenigt zich met die opgave in zoover , dat hij ze van Napels naar Piemont laat brengeu door Lodewij k TI van Soluzzo. Professor Ranz"

weer neemt het jaar 1552 aan, als het eerste, waari" te Vercelli rijst werd geplant, terwijl anderen haar reeds vermelden in 1542 ouder de prodncten van Mantua, en in 1521 onder die van Vel'celli en Novar •.

Zouder te ontkennen, dat er reeds vroeger rijst kon worden gevonden, gelooven velen, dat aan de Spanjaarden de eer toe·

komt van het eerst ze iu het woot te Novar. in 1521 te hebbeu verhouwd, en dat de overplauting vaudaar uaar het lage dal van Veronfi., eu nnnr Milaan ^I JJodi. Cremasco, Mantua.

Rovigo, Ferrnrn en Bologun te danken is aau Triulzi, bevel- hebber van het Venetiaansche leger.

ls meu het niet eens omtrent den tijd der invoering, dan toch wel daL het gewas niet iuheemsch is, en waarschijnlijk uit Egypte en Spanje naar Ttalië werd overgebracht.

§ 3. UITGESTREKTHElD DER RIJS1'VELDEN.

Deze is ou mogelijk met eeuige zekerheia op te geven; men moet ze slechts gissen.

In cle eerste proef eener TtnJiaansche landbouw-statistiek door Correnti eu Maëstro in 1863 en 1864 in hUll IIAulluario statisticoq gegeven. komen ook van cle uitgestrektheid der rijst- velden cijfers voor, die door de détails reeds onjuistheid doen vermoeden. Door compilatie uit een twinligtal werken kwamen zij er toe te geven aan: Piernont 42,429 bunders, T,ombardije 62.,228, Parma eu Piacenza 369, Modena, Reggio cu Massa 6314, Romagn. 6844, Morch" 1 r" To,kalle 508, Sicilië 733

"11 .Venetië 25,~98, eu zoo te z,"neu 144,7a4 bunder;.

25

ludieo Olen IlU daarmede vergelijkt hUlIue opgaveu van rijst·

productie voor: Piemout 424,290 mud, J,ombardije 586,933, Pnrma eu Pincenzn 47,108, Modena, Reggio en Massa 60,000, Romagna 165,218,. Marche 1,263, Sicilië 6,658 en Venetië 152,520 mud, dan komt men tot een opbrengst per bunder in: Piemont vau 10 mud. T.Jombardije 8J64 ^J Parma en Piaceuza 129,26, Modena, Reggio en Massa 9,52, Romagna 24,14, Marche 78,98, Sicilië 9;08 en Venetië 6,03 mud. Zulke ver- schillen zijn nie~ aalltenemen eu men moet dus

of

de cijfers van uitgestrekt,heid, of die vun pl'Oductie, Of wel liever maar beiden vel'werpeu.

Niemand evenwel gist minder dau 145,000 buuder, en het meest verlrouwen wordt gesteld in een cijfer, dut ongeveer lHO,OOO bunders zou aanwijzen.

De opgaven van Corrcuti cn Maëstro kuunen OIlS slechts dienen om de ligging der rijstvelden eu bloc aantegevclJ. En zoo blijkt, dat verreweg de mr.esl.e velden iu de Po-vinkte zijn, en dat daar buiten de kultuur slechfs aan den oostelijkeu voet der Appenijnen eenige beteekenis heeft.

Uit de vertrouwhare cijfers van 1n- en uitvoer, die vrij gelijk blijven, mag men het be,luit trekken, eint de oppervlakte voor rijst iu gebruik in de laatste jaren niet veel uitbreiding kreeg.

Dit wordt ook door de rapporten der Comizii Agra.rii bevestigd.

Goede opgaven vall uitgestrektheid en oogst worden zeer iu Ualië verlangd. De commissiëll van landbouw kwamen er voor in het leven, el1 de Commodore Devincen7.i en anderen trachten er ]laar met. verschillende middelen, doch te vergeefs. Men zal wel niet achter de waarheid komen, zoolallg vroos voor meerdere lasten, tengevolge van hooge re opgaven, blijft beslaRn bij de in Italië zoo vervolgde rijstbouwers.

§ 4. GRONDEN.

Grond, VOOf iedere andere kultuur ongeschikt, is nog bruikbaar voor de rijst, mits hij voortdurend met ecn waterjaag kan worden overd~kt. Het best 'ijn gronden met veel krijt., dan volgen diA met veel klei, en eindelijk waarmn zand het hoofd- bestanddeel is. Heide en mager weiland zijn !liet ongeschikt, en '

waar het zeewater zelfs binnenloopt, kan nog de rijst gedijen.

Zeer ~lecht groeit 7.0 in grond met veel vegetnle stoMen, en in hnmqs kOlllt ze !liet meer op. Zij tiert, w!\I\r urtelJlisia 'ylve.:!lri

.

,