1. Onderwxs onder Du Toit en Stiemens (1881 - 1891).
(a) Inleiding. Na die ondertekening van die Konvensie van Pretoria op 3 Augustus 1881 het Transvaal op 8 Augustus sry onafhanklikheid teruggekry. Die keustan die
"Driemanskap../' het eenparig geva1 OJ» ds. S. J. du Toi t, predikant van die Paar1, as Superintendent van Onderwys vir die Suid-Afrikaanse Repub1iek. A1hoewe1 hy reeds o~
1)
22 Augustus 1881 benoem is as Superintendent van Onderwys ,
het hy eers op 13 Maart 1882 diens in daardie hoedanigheid
2)
aanvaar •
Ds. Du Toit het die onderwys met ywer aangepak, en as gevo1g van sy besondere bekwaamhede was daar spoedig
fn a1gehe1e her1ewing op onderwysgebied, sodat daar In tydper:.
van b10ei en we1vaart in die onderwys van Transvaal aangebreek het. Die onderwysbeginse1s van ds. Du Toit
3)
is be1iggaam in die Onderwyswet, no. 1 van 1882 • Dit het bepaa1 dat die onderwys die taak van die ouers was.
Die staat sou hom slegs beperk tot ge1de1ike steun, wat op sy beurt weer bepaa1 sou word vo1gens die aanta1 1eer
1inge en die graad van die onderwys. Privaatsko1e met staatsubsidie het nou die reel geword. Die stigting van
, 4)
sko1e is oorge1aat aan IIpartikuliere inisiatiefn. • Die Du Toit-onderwyswet het ingepas by die
/destyds • • • • • • • • • • •
1. Staats Courant No. 16 van 22 Augustus 1881.
2. (a) Coetzee: Die geskiedenis van die onder'lf.TYs in Potchefstroom, 188.
(b) Onderwys in Transvaal, 48.
Dit het ook gedien as gronds1ag vir Wet no. 8 van 1892.
~: Het Zoeklicht, November 1924, 338.
24.
destyds heersende vo1kstradisies en die vo1ksaard. Dit was lin ste1se1 van staatsondersteunde sko1e op Christe1ike, Bybe1se en nasiona1e gronds1ag met Hollands as voertaa1,
n ste1se1 wat die be1angste11ing en steun van die Trans
vaa1se Boerebevo1king dade1ik ontvang het, omdat dit rekening gehou het met hul gees en rigting en met hu1
1)
behoeftes"
Die regu1asies vervat in Wet no. 1 van 1882 insake die afneem van eksamens, is in 1886 gewysig toe n
Raad van Eksaminatore, bestaande ui t vyf 1ede, in die lev:e geroep is om die eksamens van 1eer1inge, onderl,'lYsers en
2) gevorderde 1eer1inge van midde1bare sko1e af te necm •
Ooreenkomstig Wet no. 1 van 1882 is in Vereeniging, net soos in die ander distrikte van Transvaal, sko1e
opgerig om in die behoefte van die vo1k te voorsien.
(b) Eerste sko1e in die distrik Vereeniging (1881 - 1891).
Daar kon geon bewys gevlnd word vir die bestaan van n p1aasskoo1 van enige omvang in die distrik Vereeniging nie voor 1881. Weens die afwesigheid van offisie1e stWdte
sal n beskryvling van die ondorvrystoestande in hierdie gel,veste vir hierdie tydsfase baie a1gemeon van aard wees.
Di t kan egter met n groot mate van voi1ighei. n I='l,an p'eneem word dat die onderwystoestande van hierdie gebied baie ooreongekom hot met die a1gemcne onderwystoostande in Transvaal in hiordie tydperk in stroke waar daar nog nie
/vo1doende . ., . . . . .
1. Coetzee: Onderwys in Transvaal, 51.
2. Ibid., 52.
voldoende skole was nie.
In die begin van die Superintendentskap van ds. S.J. du Toit, toe Vereeniging nog onder Heidelberg tUisgehoort het, het ds. N.J. van vJarmelo, toantertYd predikant van die Heide1bargse distrik, vael gedoen vir die onderwyssaak deur leiding te gee by die oprigting van sko1e kragtons artike1 9 (Byzondere Bepa1ingen) van Wet no. 1 van 1882. Op 1~ Augustus gee r) kennis van die sluiting van die skool op Kliprivier • Op 25 September 1 883 gee hy weer kennis van die opening van In skoo1 op
2)
Kliprivier met 2~ kinders onder J.W. Spruyt • Op
3) 4)
19 November 1883 en op 8 Januarie 188~ stuur hy vers1ae in oor dieselfde skoo1 en op 28 Julie 188~ 5) stuur hy die
driemaande1ikse state van die onderwyser H.. van Haarst, Wyk Kliprivier, aan die Superintendent. Op 1 Desember 1885 en 26 Junie 1886 vra hy driemaande1ikse state vir
6) drie ondersteunde sko1e •
Vir sover vasgeste1 kon word, het daar ~ skoo1 te Kliprivier so vroeg as 1882 onder die heer N.H ... Pannevis bestaan 7) Op 21 November 1882 skryf
/C.L. Neeth1ing . " . .
1. O.D.-Band no. 2: Brief van ds. Van Warmel0 ~an die Superintendent van Onderwys, gedateer 1~.8.1883.
(Daar kon ongelukkig nie vasgeste1 word wanneer die Kliprivierskoo1 opgerig is nie.)
2. Ibid., Brief van ds. Van Warme10 aan die Superinten
dent van Onderwys, gedateer 25.9.1883.
Ibid., Brief van ds. Van Warme10 aan die Superinten
dent van Onderwys, gedateer 19.11.1883.
~. Ibid., Brief van ds. Van Warmelo aan die Superinten
dent van Onderwys, gedateer 8.1.1884.
5. Ibid., Brief van ds. Van Warmeloj aan die Superinten
dent van Onderwys, gedateer 28.7.188~.
6. Ibid., Briewe van ds. Van Warme10 aan die Superinten~·
dent van Onderv~s, gedateer onderskeidelik 1.12.1885 en 26.7.1886.
Ibid., Brief van C.L. Neeth1ing aan die Superintendent
van Onderwys gedateer 21.11.1882.
• • • • • • • • •
26.
C~L. Neethling (waarskynlik die sekretaris van die skool
kommissie) n brief aan die Superintendent van Onderwys waarin hy namens die skoolkommissie versoek dat n hulp
onderwyseres, die goed zingen en Engelsch kan onderwijzenll'l
"
teen n salaris van £90 tot £100 van 25 Januarie 1883 af, 1) wanneer die nuwe kwartaal begin, aangestel moet \vo rd •
Wat in hierdie skrywe onses insiens van belang is, is die feit dat die plaasskool so groot was dat dit die aanstelling van n hulponderwyseres geregverdig het en dat die ouers (wat meestal boere was) begerig was om hulle kinders Engels te laat leer.
Op 14 Augustus 1883 gee ds. Van Warmelo kennis dat die skool op Kliprivier plotseling gesluit het, aange
sien die heer C. L. Neethling die gebou as In winkel wi1 gebruik en daar geen ander gebou vir die skoo1 beskikbaar is nie. Hy maak ook melding van die twee onderwysers wat toe aan die skoo1 verbonde was, n1. N.H. Pannevis en n
2) sekere mnr. Bosman •
Sake neem egter weer n gunstige wending, want gedurende November 1884 het Pannevis weer n skool in hierdie omgewing geopen 3)
Vanaf 1882 tot 1891 het daar op die volgende plase, wat vandag deel van die Vereenigingse distrik is, vir korter of langer tydperke skole bestaan: Nooitgedacht, Hartzenbergfontein, Kookfontein, Slangfontein, Vlakfontein,
4) Schoongezicht, A1ewijnspoort en IQiprivier •
IDie ouers
1. O.D.-Band no. 2: Brief van C.L. Neeth1ing aan die Superintendent van Onderwys gedateer 21.11.1882.
2. Ibid., Brief van ds. Van Warmelo aan die Superinten
dent van Onderwys, gedateer 14.8.1883.
Ibid., Brief van Pannevis aan die Superintendent van Onderwys, gedatecr 25.10.188~.
4. Ibid., Briewe en jaarverslae van die S.G.O.
Die ouers was in hierdie tydperk nie net begerig om die kinders in Engels te laat onderrig nie, maar wou ook verseker dat hulle n deeglike en bree opvoeding in die ander skoolvakke verkry. Hiervoor is In hele reeks leerboekies verkry.
(c) Leerboekios. In sy hiorvoor genoemde brief van 21 November 1882 bodank Neethling ook dio Superintendent van OnderwYs vir die skooiliboekics wat hy ontvang het.
Hieronder staan die lys, en dit kan as verteenwoordigend beskou word van die bockc vl['.t in allo plaasskolo van daardie tyd gebruik is:
H. te Winkel: Gcschiedenis des Vaderlands.
E.J. Veenedaal: Allerlei Proza en Poezie.
E.J. Veened~al: Uit het Delfstoffenrijk.
P.J. Kloppors: Loesboek voor de middelste klasse, Bekeken en Belusten.
J.A. van Dijk: Lcerboekje der Nederlandsche Spraakkunst.
R. Visser: Hot eersto Loesonderricht.
F. Bruins: De PrQktiese Taalmeester.
Schoolboekjes der Nod. Herv. Diak. Scholen Rekenboek P. Best: TiJdtafel dor Geschiedenis van het
VadDrland.
P. Best: Grondbeginselen der AnrdrLjkskunde.
F. Gulbelling: Geschiedenis der Nederland.
P.H. Giest: Chronologisch ovorzicht van do Goschiedenis des Vaderlands.
F.A.R. Svoltcring: Rekcnkundige Opgaven.
1J. van Zanten: Ons Vadcrland.
P.R. Bos: Atlns voor de Volkschool.
Uw en Mijn CLiferboekje.
/Uit voorgannde ••••••
28 ..
Uit voorgaande lys blyk dit duidelik dat daar toentertyd reeds n taamlike groot verskeidenheid leer
boeke bestaan het waaruit gekies kon word~ Wat die inhoud daarvan aangaan, is dit n ander saak, want dit val te betwyfel of dit altyd rekening gehou het met die belangstelling van die Transvaalse kinders.
(c) Inspeksieverslae (188~ - 1891). In dio Heidelbergsa distrik is die inspeksie van skole gedurende hierdie jare byna hoofsaaklik deur ds. Van Warme10 waargeneem, behalwe in In p-aar skole wat in 1887 en 1888 deur die waarnemende superintendent, H. Stiemens, en deur die
1)
superintendent, ds. Du TOit, in 1890 gelnspekteer is Gedurende hierdie tydperk het dso D~ Toit SCV2~
moontlik self die skole gelnspektee:r I m.aar vrac.!' di t nie vir hom moontlik We.S om di t te doen nie, het hy die l'.'.L).
van predik~~te in die op~ig verkry. Dit verklaar d~n
hoekom ds. Van Warmelo d~e inspeksies uitgevoer hat in die skole in die Heidelbergse distriko
Dit is opvallend \Vatter vrugte die inepeks5es afgewerp het. Oor die onderwysers oor l'1ie se Herk by In eerste besoek maar In svrak rapport gelewer is, word in die meeste gevalle by die tweede besoek baie gunstiger gerapporteer. Volgens die rapporte is aIle dokU!!10nte goed bygehou en in orde bevind.
Uit die rapporte blyk dit ook da:t die gereelde skoolbesoek baie te wense oorgelaat het.
By aIle inspeksieverslae word in die eersto plek In paar opmerkings oor die slcoollo:rl:aal? meubels,
/skryfbord
1. Lotz: Geskiedenis van die ontl.'IikkelinG van c:.ie
onderwys aan blankes in die distrik Heldelbel'g,
Transvaal, van 1839 tot 1950, 67. '
skryfbord en werkrooster gemaak. Ons kan aanneem dat daar as gevolg van die gebrek aan die nodige fasiliteite nie te kras geoordeel is oor die geboue en meubels nie.
Oor die val{ke Bybelgeskiedenis~ Lees, Skrif, Rekenkunde en Sang is daar altyd noukeurig gerapporteer.
Soms is daar ook aanmerkings gemaak oor taalkunde en spelling. Die goeie is aangeprys, maar waar daar
1) tekortkomings was, is dit onomwonde gerapporteer • 2. Onderwys in Vereeniging tydens die SuperintendentskaR
Van Rrof. N. Mansvelt (1891 - 1822).
(a) Skole in Vereeniging. Die aantal skole in die Heidelbergse distrik het onder die Hansvelt-onderwyswet van 1892 met verloop van tyd vermeerder namate die
bevolking toegeneem het. Die grootste uitbreiding het op: die "Heidelbergse-delwerije" plaasgevind (die
huidige Witwatersrand).
Die toe stand aan die einde van 1898 in die distrik Heidelberg (d.w.s. die huidige distrikte Heidelberg en Vereeniging) was soos volg:
(i) Vaste skole: 1 dorpskool, 7 wykskole.
(ii) Skole geopen in 1898: 9 wykskole.
2.)
(iii) Skole gesluit daardie jaar~ 7 wykskole • Di t wil dus voorkom asof die skole In baie
wisselvallige bestaan gevoer het en of hulle lewensduur maar van korte duur was.
Teen die einde van 1898 is die volgende skole (wat as vaste skole gereken is) in die Vereenigingse
/distrik •••••••••••••
1. Verslag van de schoolinspectien gepuliceerd door den superintendent van onderwijs, 1883 - 1891.
2. Superintendent van Onderwijs: Verslagen van den staat van het gesubsidieerd- en van het
staatsonderwijs in de Z.A.R., 1898, 123.
30.•
distrik aangetref:
(i) V1akfontein, met hoof D.C. Cronje, (ii) A1ewijnspoort, met hoof S.G. Wiechers, (iii) Hartzenbergfontein, met hoof H.M. Mul1er
i )en
(iv) Faroasfontein, met hoof C.F. Hoogendijk • (b) Inspeksie.
;Die inspeksieste1se1 van die Suid- Afrikaanse Repub1iek is in 1892 deur die Mansve1t
onderwyswet op In beter gronds1ag ge91aas, want die
Repub1iek is toe in vier inspeksiekringe ingedee1. Vir ons van be1ang is dat die sko1e van die huidige Vereeni
gingse distrik toe hul eerste inspekteur gehad het in die persoon van E.P. Crots.
Na die aanste11ing van Crots is die inspeksie in hierdie geweste weI ver.gemaklik, maar di twas nog hee1
tema1 onvoldoende, want hy was verantwoordelik vir die distrikte Potchefstroom, Bloemhof, Lichtenburg en
2) Heidelberg-wes •
Inspekteur Crots is in 1894 opgevo1g deur C.G.
de Jonge, wat op' sy beurt weer deur J.K.M. te Boekhorst in 1896 opgevolg is 3) •
(c) Inspeksierapporte. Hierdie distrik se skole is ge
reeld gelnspekteer en sommige twee keer per jaar.
Kortliks maak die inspekteursverslae melding van die volgende:
(i) Geboue. In Algemene tekortl:oming in hierdie /opsig . . . . . . . . . . . . .
1. Superintendent van Onderwijs: Verslagen van den staat van het gesubsidieerd- en van het staatsonderwijs
in de Z.A.R., 18981 128.
2. De Schoolgids, 1892, j .
3. Coetzee: Die geskiedenis van die onder"\vYs in
Potchefstroom, 225.
op:sig is aan die orde van die dag. vlaar lokale~ ruim genoeg is, is daar n tekort aan vensters, sodat daar n
gevolglike gebrek aan lig en lug is. In een geval egter
\
is die skoolgebou deur die inspekteur as n si e'raad u
II
beskryf ..
(ii) Uitrusting. Meubels en ander uitrusting is deur die inspekteur as bevredigend bevind. In een geval was die meubels onvas en in 'n ander geval is gevind dat
sestien leerlinge om n lang tafel in n beknopte kamertjie gesit het. Daar was nog enkele gevalle van skole sonder
n skryfbord. Van die skool van S.G. Wiechers te
Ale'Ylijnspoort kon die insp,ekteur in 1897 getuig dat die hele inrigting (daar was twee klaskamers) met sy nuwe Amerikaanse banke die onder'Yryser, die komrnissie en ander
be~ngstellendes grootliks tot eer strek.
(iii) Lee.rmiddele. In hierdie op'Sig was daar nog baie kJ.agtes. Daar was nog enkele onderwysers wat sonder
n lesrooster was. By die meeste js daar verbeterings in die lesrooster aanbeveel. Vir sover dit leesboeke aangaan, het die inspekteurs gerapportoer dat daar in 'n groot aantal skole te veel soorte loesboeke gebruik word, sodat die klassikale behandeling van n leesles onmoontlik is. Dit het gebrek aan doeltreffendheid on tydsverlies tot gevolg gehad. Al die inspekteurs het by verskeie skole bevind dat die Bybel en Kinderbybol as leesboeke gebruik v.JOrd, selfs vir 'n Standerd l-klas. Die meeste:
onderwysers het blykbaar nooit gebruik gemaak van die lys van boeke wat die Superintendent van tyd tot tyd aanbeveel
1) het nie •
!(iv) Onderwysers ••••
(a) Superintendent van Ondorwij~: Verslagen van den 1. staat van het gesubsidieerd- en van het
staatsonderwijs in de Z.A.R., 1 895, 28-30.
(b) Ibid., 1898, 119-142.
32.
(iv) Onder'iXsers. Die oorsaak van die swak toe stand waarin die onderv~s in die algemeen nog verkeer het, moet in tn baie groot mate toegoskryf "lord aan die onbevoegdheid van onderwysers wat die skole moes bedien. Die inspek
teur het weliswaar b.evind dat die skole op die Witwaters
randse delwerye die bekwaamste onderwysers het, maar hy het ook gevind dat ruim 25% van die onderwysers in sy kring IIswak" is. Hy sou op-verskeie nbuiteskole"
onderwysers aangetref het udiO geen grondig en degelijk
1)
werk kunnen leveren"
Met die onderwysers wat van buiteland (Hollanc afkomstig is, was die inspektcur baie tevrede. "lis
inspecteur vind ik de meesten hunner de jko en flinke onderwijzers; mannen van een uitmuntend gedrag en bezield
2) met den rechten geost voor hun werk in ons midden" •
(d) Onderwys op die dorp Vereoniging (1896 - IB99).
(i) Inloiding. Hamate die dorpie Vereeniging gegroei het, het die behoefte vir 'n plaaslike skool al hoe
dringender gc:nvord. Weliswaar was daar onderwysfasiliteite
o~ idclberg en die Witwatersrand, wat albei nie ver van Vcreeniging af gelee is nie, maar ons moet in gedagte hou dat die dorpie Vereeniging grootliks vir die voordeel van Harks se werknemers gestig is. Van hierdie werk
nemers was die grootste gedeclte laagbosoldigdes soos /karweiers ••••••••••
1. Superintendent van Onderwijs: Verslagen van den staat van het gesubsidieord- en van het
staatsonderwijs in de Z.A .. R., 1898, 1.3'0,.
2:. Ibid.
l:.:undigo inrigtinGs op ander plokke te laat gaan nie.
Di onigsto alternD.tiof wat hlllle sehad hot, behalue om die ':inders s e nodige onderrig to e, was am In
skC\ol plaaslE{; to pro beor vor~{ry. In hic;rdie verband het hulle e heolhm'tigc sc:mewGrking van Samt101 Narlcs
gehad.
Vir saver dit die toekenning van grand vir die oprigting van ~ s%ool aangegaan het, het Harks in In s:rrywe aan J.S. V. Hugo, Rosident-vrederegter, V3reoni gine, o. a. gemeld da t uvJe have temporarily made arrangemen ts \>'1 th the Gov:rnment for cGrtain bloc~s in the TOW{lShip, and he-,vG arr,mgec1 with Hr.
the m~ttGr of exch~nbing any such blocks, we are always prepared to meet him.
HIf the ground v.Ihich is vlanted fOl" tho school, is not one of the Government blocks, I have no
objection to your taking such g:cound.
"vJe can arrG~nge afteri,<lards with the Government 1) to take an equal quantity of their land instead ll •
Hierdie brief is aan Hugo gerig nadat hy as eerste voorsi tter van In s:.wolkoL1:ni ssie gekies is, 'Vlant in n ongedateerde brief aan die Superintendent van Onder,,,ys, wac:-.rin o.e. Har:cs se voorgenoemde brief ingeslui t is, s1::ryf Hugo: Als Voorzi tter van eene
II
School Comitee onlangs rrlhier door het publiek gekozen,
1.
/.heb ik ... ,. ... .
R.llt-041/96 Brief ve.n S. Har].i;:s aan J.S.V. Hugo,
Resiecn!-vrederegter, Vereeniging (ongedateer).
34.
heb ik opdr2.cht van het Comi tee grond van de Regeering
in dit dorp te bekomen voor het aanbouw eener schoolgebouw.
IlUit inliggcmd brieven zult U. Ed. Gestr. vinden dat de heeren Lewis en Harl{s gereed zijn het Dlok Erven door het Comitee het ~eest geschikt bevonden voor de vereischten van de Kolenmynen, dit dorp en het Spoorweg
terrein be
1...roners, in ruil te geven voor cell. del'" Blokken reeds aan de Regesring door hunne Haatschappy afgestaan.
De grootte del'" ~rven alhier slechts 100 x 200 voeten zynde, meent het Comitee dat de twaalf erven in een blok vervat juist een goede ruimte geven zal voor de school
c1ocleinden, en '\-Jenschen ook meer bepaald aanzoek te doen voor de vier onder nos. 721 en 722 en 731 en 732.
"Het is my aangenaam U. Ed. Gestr. te kunnen mededeelen dat de heeren Lewis en NRrks ons in deze zeer mildelijk onderstC1.mt met oene vrye gift van £250 contant
1) en bolofte van vcrdere jaarlijksche ondersteuninf;" •
In In brief gedateer 8 Oktober 1896 het Hansvelt die volgena.e 2.an Hugo geskryf: IIDe ondergeteel{ende,
Superintendent van Ondsr"Ji j s, verklaart mit dezen beImnd te zijn met do nlannen van eene Schoolcommissie te
Vereeniging, bestaande t de H.B. J.S.V. Hugo, J. van Wijnbergen en T.N. Loslie, tot de oprichting van een
school te Vereeniging en deze school, behoudens nadere goeci.keuring van 8en onder'\Jij zer, als eene gesubsidieerde school te zl)~len er1wnnon. Door deze erkenning lean genoemd Schoolbestuur overeen'"w~1stig Art. 3 V8.n vIet iJo.
14, 1896, aanspraak ma:~en op eene rentevere;oeding,
/berel:end •••••••••••
----_.-- ---_.""""----" -' ---,---..-._--
1. R.14041/96 , Brief van J .,3. V. Hugo aan clie
Superintendent van Onderv~s (ongcdateer).
berekend tegen hoo~stans 8% ~s jaars, van een kapitaal, heh-
relk niet meer dE'.n een dutzen Pnet. stg. (£1,000.-.-)
1) bsdraagtll •
Ook rig Hugo 'n brief aan die stc.lltsekretaris waarin hy daarop HYS da t (~i8 3kool 1 ;:omi tee begerig is om erf no. 721, 722, 731 en 732 te ver:(ry vir die oprig ting van veor genoemde s!wol, By wy~ daarop dat daa.r de erven
II
zoo klein zyn" hy vertrou dat dio r~~eI'ing die hele blok e.an die skoormmi tee sal toeste.an •
Di~ brief van Hugo word hierna deur die staat
se~cret['.ris verwys na die Superintendent van Onderwys, en hy antwoord daarop en bavocl nan dat die regoring grond aan die skool'.::omm.issie toestaan in terme van Artikel 5
van Wet no. 14 van 1396, mits dit uitsluitlik vir skooldoeleinde s ge brui!c wo rd 3) •
By cUe bocmtv
roo!'c 1 ing vr:m Hugo se voorgHande brief het blykbaar Tn vertraging ing8s1 uip, vTant op 17 ~~ovember 1896 vlord cae volgende tele gram van die
Resident-vrederegter, Vereeniging, aan die Staat-sekretaris gestuur: IIDe zae.'C der onderwij s is toch zeer belangrijk is het dan niet ;~logelijl.c dat de grondkwestie voor het school gebouw alhi8r dadelij!: af-gehandeld worde zoodat
4)
een aanvang genaakt '.<:an 'ltJOrden m8t hat bou'ltlGntl
/Di t 11111 •••••••••••
---~-.---
1. R.14ol.:-1/96~ Brief vC.n Eansvelt aan Hugo, g8dateer 8.10.1..)9:5.
2. Ibid_, Brief van l:ugo aan die staatsekretaris, gedate8r 20.10.1896.
Ibid.? Brief. van SU;:Jor.intc:mdent van OndervlYs aan die
StaatsG~retQris, godateer 15.10.1896.
R.16000/96, Tclo bram van die Resident-vrederegter,
Voreeniging aan dio staats:Jkretaris, ged2"teer
17.11.1896.
36.
Di t wil voorkom a~d'f erf no.. 731 en 732 deur die Staatselcretaris toegestaan is, want op 15 Januarie 1897 wys Hugo daarop dat hy TI onderhoud met die Staatspresident gehad het wat hom grond belowe het, van TI grootte gelyk
staande met die grootste wat aan ander komitees toegestaan is. Hugo wys vervolgens daarop dat die erwe op
Lichtenburg 300 x 300 voet en in Zeerust 300 x 150 is.
Volgens hom was die erwe op Vereeniging besonder klein en gevolglik van weinig waarde, want erf no. 731, 732 en
733 sou TI vierkante oppervlalcte van 200 x 300 voet oplewer ..
HY meen egter dat indien erf no. 734 by voorgenoemde drie gevoeg word IIwij eene grootte van 200 x 400 (sal) hebben met een gewensche frontage aan twee straten en op een
1)
zeer droge deel" ..
Op 12 Februarie 1898 'rig Hugo weer TI brief aan die Superintendent van Onderwys en noem daarin dat besluit is om twee erwe vru~ mnr. J.N. de Jongh aan te koop (no.
409 en 450), maar aangesien hulle te ver gelee is van die ' deel van die dorp wat tans bewoon word, het die
skoolkomitee besluit om die regering te versoek om,hierdie twee te ruil vir erf no. 733 en 734, sodat hulle in laas
genoemde twee tesame met no. 732 (~lreeds toegeken) uvoldoende ruimte kunnen bekomen voor oefenings grond enz.1I Hy wys ook daarop dat die erwe se waarde ongeveer gelyk is ~ •
Hugo het blykbaar aangeneem dat sy voorgenoemde voorstel deur die Superintendent nie van die hand kon
jgewys word ...
1. R.14041/96, Brief van Hugo aan die Staatsekrotaris, gedateer 15.1.1897.
2. R.. 2217/98 gerangskik by R.14041/96, Brief van Hugo
aan die Superintendent van Onderwys, gedateer
12.2.1898.
gOvlyS \"rorc'. nio, lnc.c.I' to 8 hy op 8 hanrt 1897 no g nL; in antwoord ontv2ng h2t nio, rig hy die vo1gcndo telegram in sy hood id as sid~nt-vr3derogtor en Voorsittor v~n
clio s>oor:om'~l:Lssio
['.C).}0.i:: st[~e.ts;:l:i."esidGnt: Ko.n U. H.
II
TI:d. niets cloen om d~) school g,rond"m dade1ijk op nnD.m
ml1do1ijk in co~tant bYG2dr&~on voor cen school on nu zijn
bogonnon zij h0bbcn r~ s ill pt~2ber 13~6 eeD bcdreg 1)
v ['.n te.cl1 ti g pOllg g:) g. V::(111 •
stuur dour din Prosi
t~ig Sugo dat daar by die
bost~an am aan sy verso t:; voi.doCil ~lic:;.
cgtcr by Ui tvoc~r:::nc1:)
b:s1uit ,sou b1y, sou Cil:'::
'" 2)
::--1.2.0.0. voorg'.10 word •
Indi2{l hy ,:i.d
Ongovoor tvoc m2.2.ndo voor die uitbraek v&n die oor10g, op 25 Ju1i0 109 c , is Euso so pogings vir dio
732 tot 734 vil~
3)
t02 gestc.cui
hy spring d2.do1i~c ae.n
sry-TO bo'::roon on
v2.~} eli:: slcoo1gobou
: work om die skoal bou opgarig
/Gavangeniswose ••••••
1. Il.4330/97 go ?:' El,n6," :~ ,by 11,.11,.041/96? Te10gram van Ro ~nt~vrodorogtor 011 Voorsittcr, School ComElittsc, Q[m cii.: :5tnO,tslW2s1dont, g.:?(i.[~teer
8.3.1897.
2. R.2217/98, Bri v['.n Superint:J{lc;.cmt van Onc1ervlYs D.8.n
~Iugo, gcdatGcl' 12.2.1098.
3. U.R.B., Arti~G1 693 van 25.7.1099.
Gev8.ng::ni swese om
IIt1/IO:_. bl:-.nkc mstsol2.nrs mot ':onni s V2.n
':lipI'IOr
1{8n tvlOe blan'.:::; ii{il'nG:i.~mD.ns '.,n Z2Z -cc:.ffcrs vir
1)
SOC.c.t
die s:.cooli.:,
jbou begin ':on ',lore}. s v:rso is tOG- oole ~n bc::;in t
maar voord,ztt (it ~:on vorclcr, het (:i:::: oOl'log hullo b::~100d-
2) seak om rlit to st~a~ ..
3. ~,!.c~ting.
(0.) Q.k. tydnor:.l£ 18<3l-=-.13?..l.
op to n,"')on 0'.1 vir hul vryhcid t vega
Na eli:: nuut horvlO
11no Oil2fhe.nldi ':-hc icl hot , .
CilO
TrD.nsvac:.lso
vcrwaarloos gobly hot. Hot
c.:.banooming vc:.n ds. B.J.
du 'l'oit tot 312:::;orin
Jc:mCcnt 'nm Gi1d:r\·:ys hE::t clit betGr g2g2.o.n. Die Ondorwyswot v~n 1882 hot voor oi1ing[cmc:.a~
vir 'n st;:;.o.tsondcrstoundo st<)lscl van Chri st::::lilcecn
nc:.sionale ondor\lYs. h Grater ac:.ntal kinders sou d2n die voorref kon [eniot om on~o~wys ontv:::.ng.
mot sy v.i tgostr,?~:to (l,i st:rr- \lc:~S 2gter, bohah'lO dio gevE'.l vO.n o 9aar nlaass~ooltjios vnt hestann hot, V2n
Jic on~orwys OD opvocdins /moGs nog •••••••••••
1. R.54~n/99 G,::::rE·i1ts1ci::: by 2,.8003/98 .. {r,t op sy bourt by R.ll.:-o41/S;tS g::vocg is, 3:;.~iof ven Hugo 2..an c.io Hoof van GovQn~oniswosc (onged2tcor).
2. R .10568/99 g::::r[mg sl{i;;: fJY ~1.111·0L:·l/96.
moes nog bygcbring w,:::n'd d:.:ur 2 ouers (vcr2l diG m02~er),
• .a
DiJ s
in c":Lo wycl srigti~[s v~n die
con
StiG~nc:-)ns C.S Supcrint
~n COQn nio, was dio
(,1 tyd strong vol::;cns (~iG 'l:F::;t nie. 300nop wes claar nog ~ groot t:kort Qan ondorwyscrs, so(at die onc1,::rv'Ys in
bcpalinLs V~il ~i wet 2&n 0io ni;:;.
Ll 10sa ~1Gt 0.:'. ~~ • .l'ic"nSVc.l. t vir ds. Du Toit as Su)crint~nd
By Wet van 1882 is Cia foute
Wet no. 3 V211 1392.
sic VLl cl5J.: 0
vlOrk. By hot gevo.l. vooi'si.
~.;:antool~',)Grsonecl en S)C~t2urs o~ toe g oor :io
::::11 Die ins1) ours
hc t (],uidc:li L1StlT<~:sios z::::~:ry Ci1 (i::: SUDo:cintond.J:J.1.t hot
/
no
-~l;o" I ..c',OUl.l
1"':"'''o •••••••••••
r·'In Vcrc ging wS.s ton o)sigte van s~ool-
inspe~sia het ~all
ook C~lG
A ,
