Stille wateren …. 150 jaar kiezelwierdynamiek in Vlaanderen. Luc Denys
Instituut voor Natuurbehoud
Vanuit het water- en natuurbeleid groeit de vraag naar concrete ecologische informatie over stilstaande wateren in Vlaanderen. Termen als ‘watertype’, ‘onverstoorde toestand’, ‘referentiebeeld’, ‘streefbeeld’, ‘doelsoort’,… zijn gemeengoed, maar een objectieve onderbouwing is vanuit de actuele situatie slechts gedeeltelijk te realiseren. Een tijdsperspectief dat ver genoeg in de tijd terugreikt om hieraan bij te dragen en bovendien het anekdotische overstijgt, is echter niet vanzelfsprekend: monitoring is, zelfs nu nog, (nabije) toekomstmuziek.
Kiezelwieren (Bacillariophyta) zijn één van de weinige groepen organismen waar onze kijk op het verleden toch niet helemaal verblind is en waarvoor we niet louter op gepubliceerde waarnemingen zijn aangewezen. Verschillende ‘archieven’ kunnen aangesproken worden om de vroegere soortensamenstelling, gebruik makend van de huidige taxonomische inzichten, te achterhalen: sedimenten, uiteraard, maar ook diverse limnologische collecties en herbaria. In deze lezing wordt een overzicht gegeven van het onderzoek waarbij dergelijke bronnen gebruikt zijn om de ontwikkelingen in Vlaamse stilstaande wateren gedurende de laatste 150 jaar te schetsen.
In een eerste luik passeren enkele gevalstudies de revue. Vooral de ingrijpende gevolgen van verstoringsprocessen als eutrofiëring en antropogene verzuring op enkele ‘iconen’ van het natuurbehoud in Vlaanderen worden belicht. De waarnemingen vertellen niet enkel een verhaal van vergane glorie, maar zijn veeleer interessant in de optiek van de voorwaarden voor een eventueel herstel en de keuzen die hierbij gemaakt kunnen worden. Resultaten van actueel verspreidingsonderzoek, een onmisbaar kader om de opgetreden veranderingen in diatomeeëngemeenschappen te duiden en milieuomstandigheden te reconstrueren, krijgen eveneens enige aandacht.
Vervolgens wordt getracht de stap van het lokale naar het meer regionale schaalniveau te maken. Hoewel hier nog veel werk voor de boeg ligt, zijn er aanwijzingen dat gewijzigde milieuomstandigheden in deze relatief korte periode aanzienlijke gevolgen voor de diversiteit van deze protisten gehad hebben. Gezien de Kaderrichtlijn Water voorziet in een regelmatige opvolging van het fytobenthos in stilstaande wateren, kan gehoopt worden dat ook de verdere kiezelwierdynamiek in Vlaanderen zich niet onopgemerkt zal voltrekken.
CV
- licentiaat plantkunde, UIA, 1981. Thesis ‘Diatomeeënstudie van de holocene afzettingen in de Belgische kustvlakte’; promotor Prof. R. Vanhoorne.
- doctor in de wetenschappen, groep plantkunde, UIA, 1993. Proefschrift 'Paleoecologisch diatomeeënonderzoek van de holocene afzettingen in de westelijke Belgische kustvlakte'; promotor Em. Prof. R. Vanhoorne (holocene evolutie en stratigrafie van het kustgebied, zeespiegelveranderingen, interpretatie en tafonomie van diatomeeëngemeenschappen in kustafzettingen).
