'Actum in camera scriptorum oppidi de Buscoducis': De stedelijke secretarie van 's-Hertogenbosch tot ca. 1450

(1)

'Actum in camera scriptorum oppidi de Buscoducis': De stedelijke

secretarie van 's-Hertogenbosch tot ca. 1450

Vansynghel, G.A.M.

Citation

Vansynghel, G. A. M. (2006, September 7). 'Actum in camera scriptorum oppidi de

Buscoducis': De stedelijke secretarie van 's-Hertogenbosch tot ca. 1450. Middeleeuwse

studies en bronnen. Uitgeverij Verloren, Hilversum. Retrieved from

https://hdl.handle.net/1887/4548

Version:

Corrected Publisher’s Version

License:

Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the

_{Institutional Repository of the University of Leiden}

Downloaded from:

https://hdl.handle.net/1887/4548

(2)

Cover Page

The handle

http://hdl.handle.net/1887/4548

holds various files of this Leiden University

dissertation.

Author: Vansynghel, G.A.M.

Title: 'Actum in camera scriptorum oppidi de Buscoducis': De stedelijke secretarie van

's-Hertogenbosch tot ca. 1450

(3)

‘Actum in camera scriptorum oppidi de Buscoducis’.

De stedelijke secretarie van ’s-Hertogenbosch tot ca. 1450

Proefschrift ter verkrijging van

de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr. D.D. Breimer,

hoogleraar in de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen en die der Geneeskunde, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 7 september 2006

klokke 15.00 uur door

Geertrui Agnes Maria Vansynghel

(4)

Promotor: prof. dr. W.P. Blockmans

Referent: prof. em. dr. W. Prevenier (Universiteit Gent)

Promotiecommissie: prof. dr. W.P. Gerritsen

(5)

(6)

(7)

1

INHOUDSOPGAVE

HOOFDSTUK I INLEIDING 7

1. De stad 7

2. De afbakening van het onderzoeksobject 11 3. De status questionis van het onderzoek 16 4. De methode 18

5. De bronnen 24

(8)

2

4. De stadsrekeningen 110

1. Inleiding 110

2. Onderzoek van de membra disiecta 117 3. Paleografische analyse 123

Besluit 126

HOOFDSTUK III DE IDENTIFICATIE VAN STADSKLERKEN EN -SECRETARISSEN 130

1. Inleiding 130

2. Paleografische confrontatie van stedelijke en notariële schrijfhanden 138 3. Identificatie van niet-notariële schrijfhanden 161

Besluit 168

HOOFDSTUK IV HET DICTAATONDERZOEK VAN DE STEDELIJKE OORKONDEN 170

1. Inleiding 170

2. De door hand A geschreven oorkonden, 1271-1277 174

3. De in afschrift overgeleverde stedelijke oorkonden, 1272-1278 174 4. De door hand B geschreven oorkonden, 1274-1278 175

5. De stedelijke oorkonde uit 1279 176

Besluit van het dictaatonderzoek in de periode 1271-1279 177 6. De oorkonden, uitgevaardigd van 1281 tot en met april 1302 177

a. De door Daniel geschreven oorkonden, uitgevaardigd door de schepenen, 1281-1302 178

b. De door Daniel geschreven oorkonde, uitgevaardigd door Bossche geestelijken en schepenen, 1281 183

c. De afschriften van oorkonden, uitgevaardigd door de schepenen, 1286-1302 184 d. De zes door Daniel geschreven oorkonden, uitgevaardigd door derden, 1282-1300 186

7. De oorkonden, uitgevaardigd van 13 april 1302 tot en met oktober 1306 189 a. De oorkonden, geschreven door hand 2, uitgevaardigd door de schepenen, 13 april 1302-14 oktober 1305 189

b. De oorkonden, geschreven door hand 2, uitgevaardigd door schepenen, gezworenen en poorters, februari 1306 192

c. De afschriften van oorkonden, uitgevaardigd door de schepenen en door het stadsbestuur, juni 1302-februari 1306 192

d. De niet-stedelijke oorkonden, geschreven door hand 2, 1306 194

8. De oorkonden, uitgevaardigd van februari 1307 tot en met december 1308 195 a. De oorkonden, geschreven door hand 3, uitgevaardigd door schepenen, februari 1307- augustus 1308 195

(9)

3 c. De niet-stedelijke oorkonden, geschreven door hand 3, februari 1307-augustus 1309 196

9. De oorkonden, uitgevaardigd van januari 1309 tot en met 11 februari 1310 197 a. De oorkonden, geschreven door hand 4, uitgevaardigd door schepenen, januari 1309 - 11 februari 1310 197

b. De afschriften van stedelijke oorkonden, mei en oktober 1309 198 10. De oorkonden, uitgevaardigd door de schepenen, van 27 februari 1310 tot en

met 1325 199

a. De oorkonden, geschreven door de handen 1, 3, 4, 5, 6, 7 en 9, 27 februari 1310-1325 199

b. De oorkonde, uitgevaardigd door schepenen en gezworenen, geschreven door een stedelijke scriptor, 27 februari 1310-1325 207

c. De afschriften van stedelijke oorkonden, 1311-25 oktober 1325 207

11. De transportoorkonden, van 2 februari 1326 tot en met 30 december 1449 212 12. De oorkonden, uitgevaardigd door diverse geledingen van het stadsbestuur,

van 1326 tot en met 1449 219

Besluit van het dictaatonderzoek in de stedelijke oorkonden tot en met 1449 226

HOOFDSTUK V HET TAALGEBRUIK IN DE STEDELIJKE ADMINISTRATIE 231

1. De stedelijke oorkonden en registers van de vrijwillige rechtspraak 231 2. De vonnisboeken 244

3. De stadsrekeningen 245

Besluit 246

HOOFDSTUK VI HET ONTSTAAN, DE ONTWIKKELING EN ORGANISATIE VAN DE STEDELIJKE SECRETARIE 252

1. Ontstaansfase 252 2. Ontwikkeling en organisatie 261 a. Methodologische problemen 261 b. Reconstructie periode 1312-1350 267 c. Reconstructie periode 1351-1400 270 d. Reconstructie periode 1400-1450 274 e. Hiërarchie en taakverdeling 278

- ingrossering van stedelijke oorkonden 279 - signering van stedelijke oorkonden 282

- registratie in vonnisboeken en schepenprotocollen 282 - overige administratieve reeksen 283

- cartularisatie 284

- stedelijke representatie, raadsnotulering en historiografie 287

3. Uitwendige en inwendige kenmerken van de stedelijke oorkondeproductie 294 4. Recrutering 301

(10)

4 c. Stand en universitaire scholing 312

d. Carrièreverloop 321 5. Verschriftelijking 329 Besluit 342 SLOTBESCHOUWING 350 ZUSAMMENFASSUNG 358 BIJLAGEN 366

Bijlage 1. Reconstructie en paleografische analyse van de schepenprotocollen, vanaf het dienstjaar 1366 tot en met het dienstjaar 1449 366

Bijlage 2. Overzicht van de registervoering in de schepenprotocollen, vanaf het dienstjaar 1366 tot en met het dienstjaar 1449 392

Bijlage 3. Overzicht van de (minimale) omvang van de schepenprotocollen, vanaf het dienstjaar 1366 tot en met het dienstjaar 1449 394

Bijlage 4. Lijst van de geïdentificeerde scribenten tot ca. 1450 397

Bijlage 5. Lijst van de stedelijke scribenten en stadsklerken/-secretarissen, 1281-1449 398

LITERATUUR EN BRONNENPUBLICATIES 404 LIJST VAN ARCHIVALIA 430

LIJST VAN AFBEELDINGEN 435

TOELICHTING BIJ DE DATABASE OP CD-ROM 438 ELEKTRONISCHE BIJLAGEN OP CD-ROM 438 CURRICULUM VITAE 439

OVERZICHT VAN TABELLEN, FIGUREN EN GRAFIEKEN

Tabel I.1. Individuele productie stedelijke oorkonden 1310-1323 38

Figuur I.1. Verhouding overgeleverde stedelijke originelen/scriptores 1310-1323 38 Grafiek I.1. Verhouding losse/vaste schrijfkrachten stedelijke oorkonden 1310-1323 38 Tabel I.2. Individuele productie stedelijke oorkonden 1324-1337 41

(11)

5 Tabel I.7. Individuele productie stedelijke oorkonden 1394-1407 57

Figuur I.8. Verhouding overgeleverde stedelijke originelen/scriptores 1408-1421 62 Grafiek I.8. Verhouding losse/vaste schrijfkrachten stedelijke oorkonden 1408-1421 62 Tabel I.9. Individuele productie stedelijke oorkonden 1422-1435 65-66

Figuur I.9. Verhouding overgeleverde stedelijke originelen/scriptores 1422-1435 66 Grafiek I.9. Verhouding losse/vaste schrijfkrachten stedelijke oorkonden 1422-1435 67 Tabel I.10. Individuele productie stedelijke oorkonden 1436-1449 69-70

Figuur I.10. Verhouding overgeleverde stedelijke originelen/scriptores 1436-1449 70 Grafiek I.10. Verhouding losse/vaste schrijfkrachten stedelijke oorkonden 1436-1449 70 Grafiek I.11. Aantal overgeleverde stedelijke originelen 1310-1449 72

Grafiek I.12. Aantal scribenten stedelijke originelen 1310-1449 73

Grafiek I.13. Per tijdvak incidenteel ingeschakelde schrijfkrachten 1310-1449 74

Tabel II.2.a. Overzicht van het aantal dienstaantekeningen in stedelijke originelen, 1352-1366 80

Tabel II.2.b. Overzicht van het aantal dienstaantekeningen in stedelijke originelen, 1367-1380 80

Tabel II.2.c. Overzicht van de schrijfhanden in de schepenprotocollen, 1430-1449 390 Tabel II.2.d. Overzicht van de schrijfhanden die een marginale bijdrage leveren in de schepenprotocollen, 1430-1449 391

Tabel II.2.e. Overzicht van de schrijfhanden in het schepenprotocol van

’s-Hertogenbosch, vanaf het schepenjaar 1366 tot en met het schepenjaar 1449 90-92 Tabel II.3. Paleografische analyse van de vonnisboeken van ’s-Hertogenbosch, 1366 tot en met 1449 103-107

Tabel IV.1. Overzicht van de notificatio-formules Not22 (‘notum sit universis presentia visuris quod’) en Not20 (‘notum sit universis quod’), 1311-1449 214 Tabel IV.2. Datering in de gewone transportoorkonden via een maandopgave en via de kerkelijke kalender, 1411-1428 215

Tabel VI.1. Overzicht van de signaturen in de stedelijke oorkonden, 1427-1449 266 Tabel VI.2. Overzicht van de stadsklerken/-secretarissen met een notariële

bevoegdheid, 1324-1449 308

Tabel VI.3. Overzicht van de universitair geschoolde stadssecretarissen, 1397-1450 317-318 Tabel VI.4. Overzicht van door de stad uitgevaardigde en meebezegelde oorkonden,

1200-1449 330

Grafiek VI.1. Verhouding stadssecretarissen/academici, 1397-1550 318

(12)