Bijlage 2.2. Bron van de antwoordmogelijkheden van de enquête

Bijlage 2.2. Bron van de antwoordmogelijkheden van de enquête

In deze bijlage wordt de bron van de antwoordmogelijkheden gegeven. Niet elk antwoord is gebaseerd op bestaande literatuur. Een aantal vragen zijn met behulp van Sophista geformuleerd of zijn door mijzelf bedacht. Dubbele vragen en verwijzingen heb ik weggelaten net als de introducties van de delen. De nummers bij de vragen zijn dan ook niet hetzelfde als in de oorspronkelijke enquête.

Deel A Algemeen

1. Wat is uw geboortejaar?

19…

2. Wat is uw geslacht?

Man Vrouw

3. Wat is de plaats van vestiging van de onderneming?

Zaanstreek/Waterland Regio Haarlem

HAL-gebied (Heerhugowaard, Alkmaar, Langedijk) Regio Hoorn

Anders, namelijk...

Er is voor deze regio’s gekozen aangezien Sophista in deze regio’s actief is. Regio Haarlem is er later nog uitgehaald i.v.m. grootte van de enquête en het feit dat Sophista daar het minst actief is. In plaats daarvan is regio Schagen erbij gekomen, aangezien dat meer in de reikwijdte van Sophista ligt

4. Wanneer is de onderneming opgericht?

Voor 1961

Tussen 1961 en 1970 Tussen 1971 en 1980 Tussen 1981 en 1990 Tussen 1991 en 2000 Tussen 2001 en heden

De Kamer van Koophandel maakt in haar indeling ook gebruik van tienjarige periodes en dus heb ik er voor dezelfde indeling gekozen.

5. Wat is uw rol binnen de onderneming?

Directeur en Grootaandeelhouder Directeur

Eigenaar Mede-eigenaar Bestuurder

Beherend vennoot Vennoot

Anders, namelijk ………

6. Bent u de oprichter van de onderneming?

Nee Ja

7. Is een familielid van u oprichter van de onderneming?

Nee Ja

8. Wat is de juridische vorm van de onderneming?

Eenmanszaak

Vennootschap onder firma Commanditaire Vennootschap Besloten Vennootschap

Naamloze Vennootschap Anders, namelijk

………..

Nadat ikzelf selecties heb gemaakt in de Kamer van Koophandel adressen CD bleven deze juridische vormen over. Verenigingen, Stichtingen, Onderlinge waarborgmaatschappijen, Rederijen, Maatschappen en dochters van buitenlandse ondernemingen heb ik weggelaten, omdat Sophista hier nooit opdrachten voor uitvoert.

9. Hoeveel aandeelhouders heeft de onderneming?

1 2 3

Meer dan 3

Uit het onderzoek van Van Engelenburg en Kommers in “bedrijfsoverdrachten in Nederland” (2001). Hierin wordt vermeld dat 75% van de familiebedrijven minder dan 4 aandeelhouders heeft. De antwoordmogelijkheden zijn gebaseerd op een uitgave van BDO accountants en adviseurs met de titel; Cijfers en feiten van het familiebedrijf.

10. Hoeveel van het eigendom van de onderneming heeft u in uw bezit?

0% tot en met 4,9%

5% tot en met 24,9 % 25% tot en met 49,9 % 50% tot en met 99,9 % 100%

Hier zijn de volgende keuzes gemaakt: 4,9% omdat de aandeelhouder dan geen aanmerkelijk belang heeft. 24,9% omdat de ondernemer dan net geen deelnemingsvrijstelling heeft. 49,9% omdat de ondernemer dan net geen meerderheidsbelang heeft. 99,9% omdat de ondernemer dan net niet 100% van de aandelen heeft.

11. Heeft er iemand meer eigendom in de onderneming dan u?

Nee Ja

Kan de ondernemer die de enquête invult beslissen over de verkoop van de onderneming?

12. In welke branche is de onderneming actief?

Industrie

Bouw

Groothandel Tussenhandel Detailhandel food Detailhandel non-food Horeca en recreatie Transport

Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening

Anders, namelijk ………..

Dit is de branche indeling van de Kamer van Koophandel (www.kvk.nl). Ik heb wel een extra onderscheid gemaakt tussen groothandel en tussenhandel.

13. Hoeveel personen zijn bij de onderneming werkzaam? (Het totale aantal personen met een arbeidsovereenkomst werkzaam in de onderneming, inclusief ingeleend personeel en uitzendkrachten die langer dan 24 maanden voor de onderneming werkzaam zijn)

0 – 9 10 – 34 35 – 50 50 of meer

Deze vraag is om te kijken met wat voor grootte onderneming we te maken hebben.

Deze indeling werd ook gebruikt in het onderzoek van Achten, Flören en Wijers in hun boek; Het familiebedrijf: continuïteit en bedrijfsopvolging.

14. In welke range bevond zich de omzet over 2002 van de onderneming?

Tot € 1.000.000

€ 1.000.000 tot € 5.000.000

€ 5.000.000 tot € 10.000.000

€ 10.000.000 tot € 20.000.000

€ 20.000.000 tot € 50.000.000 Meer dan € 50.000.000

Deze vraag is om te kijken met wat voor grootte onderneming we te maken hebben.

Deze indeling werd ook gebruikt in het onderzoek van Achten, Flören en Wijers in hun boek; Het familiebedrijf: continuïteit en bedrijfsopvolging.

15. Wat zijn uw verwachtingen met betrekking tot de omzet van de onderneming?

De omzet van 2003 ten opzichte van de omzet van 2002 is:

Hoger Lager

Ongeveer gelijk

Deze vraag wordt gesteld om te kijken of er een verband is tussen tegenvallende resultaten in de toekomst en het feit dat de ondernemer zijn bedrijf wil verkopen. Ook kan het van invloed zijn op de reden van verkoop.

Einde van deel A

Deel B Overwegingen met betrekking tot de verkoop

16. Heeft u in de afgelopen vijf jaar overwogen om de onderneming te verkopen?

Nee Ja

17. Wat zijn voor u redenen om tot verkoop over te gaan? Wilt u voor elke antwoordmogelijkheid aangeven in welke mate deze reden een rol speelt?

Rol: zeer groot groot gemiddeld klein geen a. Ontbreken van zoon/dochter als opvolger ○ ○ ○ ○ ○ b. Naderen van de pensioengerechtigde leeftijd○ ○ ○ ○ ○ c. Eerder genieten van verdiende geld ○ ○ ○ ○ ○

d. Gezondheidsproblemen ○ ○ ○ ○ ○

e. Dalende bedrijfsresultaten ○ ○ ○ ○ ○ f. Liquide maken onderneming ○ ○ ○ ○ ○

g. Te sterke concurrentie ○ ○ ○ ○ ○

h. Nieuwe uitdaging aangaan ○ ○ ○ ○ ○

i. Strategische redenen ○ ○ ○ ○ ○

j. Anders, namelijk: ……….. ○ ○ ○ ○ ○ Antwoordmogelijkheden a, e, f, en i worden genoemd door Dalhuisen en Van Dieren (1999). a, b, d, g, h en i worden genoemd door Bordes en De Jong (1992). c is een vaak gehoorde reden bij de consultants van Sophista. A,b,c,d,f, en h zijn persoonlijke motieven en e, g en i zijn dit niet. Ik heb meer persoonlijke omdat volgens Van der Zeijden van het EIM (1996) het motief van verkoop samenhangt met de grootte van de onderneming. Aangezien ik slechts relatief kleine ondernemingen in mijn

onderzoek betrek zullen naar mijn idee de persoonlijke motieven de overhand hebben.

18. Hebt u één of meer potentiële kopers op het oog?

Nee, ik heb geen enkele koper op het oog Ja, ik heb één potentiële koper op het oog

Ja, ik heb meerdere potentiële kopers op het oog

19. Welk potentiële koper heeft u op het oog?

Een familielid

Een of meer personen van binnen de onderneming Een of meer personen van buiten de onderneming Een leverancier

Een afnemer Een concurrent

Een investeringsmaatschappij Investeerder c.q. belegger

Anders, namelijk ……….

In veel boeken wordt deze rij gegeven. Ik heb de antwoordmogelijkheden uit Dalhuisen en Van Dieren (1999).

20. In hoeverre weet u of de in vraag 19 genoemde koper bereid is de onderneming over te nemen?

Ik weet niet zeker of de koper geïnteresseerd is in mijn onderneming

Ik weet de soort koper zeker, maar de exacte persoon of onderneming

nog niet.

Ik weet de soort koper zeker en ik weet ook precies welke persoon of onderneming de onderneming wil kopen

Ik weet wel aan welke soort koper ik de onderneming wil verkopen, maar ik weet niet of dat soort koper wel geïnteresseerd is

De antwoordmogelijkheden van deze vraag heb ik zelf bedacht.

21. Op welke wijze denkt u de meest geschikte koper te kunnen vinden?

Via:

Accountant Huisbankier Fiscaal adviseur

Fusie en overname specialist Eigen netwerk

Brancheorganisaties

Commissarissen van mijn onderneming Internet

Anders, namelijk

………..

Deze indeling is gedeeltelijk uit een EIM-publicatie, genaamd Overnames in het MKB (Van der Zeijden, 1996). Bovendien zijn dit concurrenten van Sophista op het gebied van het vinden van een koper dus zijn deze partijen goed bekend bij de consultants van Sophista.

22. Wat zijn voor u doelen van verkoop van de onderneming, wanneer u dit zou verkopen? Wilt u voor elke antwoordmogelijkheid aangeven in welke mate het betreffende doel een rol speelt?

Rol: zeer groot groot gemiddeld klein geen a. Levenswerk voor lange termijn veilig stellen ○ ○ ○ ○ ○ b. Een maximale verkoopprijs behalen ○ ○ ○ ○ ○ c. Waarborgen werkgelegenheid ○ ○ ○ ○ ○ d. Behoud bedrijf binnen familie ○ ○ ○ ○ ○ e. Mogelijk maken van groei van onderneming ○ ○ ○ ○ ○

f. Synergie-effecten ○ ○ ○ ○ ○

g. Toegang tot nieuwe markten ○ ○ ○ ○ ○ h. Anders, namelijk: ………. ○ ○ ○ ○ ○ Deze doelen zijn vaak voorkomend bij de klanten van Sophista.

23. Wat zijn de redenen waarom u nog niet heeft overwogen de onderneming te verkopen? Wilt u bij elke reden aangeven in welke mate deze reden een rol speelt?

Rol: zeer groot groot gemiddeld klein geen a. Ik ben nog veel te jong om te verkopen ○ ○ ○ ○ ○ b. Dan moet ik weer opnieuw beginnen ○ ○ ○ ○ ○ c. Er is geen potentiële koper beschikbaar ○ ○ ○ ○ ○ d. Ik vind het nog veel te leuk ○ ○ ○ ○ ○ e. Ik kan nu geen goede prijs krijgen ○ ○ ○ ○ ○ f. Anders, namelijk ………. ○ ○ ○ ○ ○ Via de consultants van Sophista.

Einde deel B

Deel C Ervaring met het proces en de keuze van consultant

24. Bent u eerder betrokken geweest bij een overname of (ver)koop van een onderneming?

Nee Ja

25. In welke hoedanigheid bent u betrokken geweest?

Ik was koper van een onderneming

Ik was een potentiële koper van een onderneming Ik was verkoper van een onderneming

Ik was een potentiële verkoper van een onderneming Ik was adviseur bij een (ver)koop

Anders, namelijk ………

26. Wat zijn u ervaringen van deze betrokkenheid geweest?

Deze vraag is gesteld om te beoordelen hoe ondernemers dachten over het verkoopproces. Ik had dit beter in een gesloten vraag kunnen doen, aangezien de antwoorden niet te verwerken zijn en er vaak met 1 woord geantwoord werd (goed /slecht).

27. Zou u zaken anders aanpakken, wanneer u het proces opnieuw zou doorlopen?

Aangezien veel respondenten slechts met ja of nee antwoorden (het is ook een ja/nee vraag) heb ik deze vraag ook als een ja/nee vraag in SPSS verwerkt.

28. Kent u partijen die u nu kunnen adviseren of begeleiden bij een eventuele verkoop van de onderneming?

Nee

Ja, namelijk: ………

29. Bent u een keer in contact geweest met een dergelijke partij?

Nee Ja

30. Zou u een dergelijke partij inschakelen wanneer u de onderneming wilt verkopen?

Nee Ja

31. Waarom schakelt u geen externe partij(en) in, wanneer u de onderneming zou willen verkopen? (Meerdere antwoorden mogelijk)

Ik denk dat de kosten de baten zullen overtreffen

Ik heb een slechte ervaring met adviseurs op dit gebied Ik heb zelf voldoende kennis om dit proces te doorlopen

In de onderneming is voldoende kennis aanwezig om dit proces te doorlopen

Anders, namelijk

……….

Veel gehoorde redenen van ondernemers, door Sophista, die geen externe partij

willen inschakelen.

32. Waarom schakelt u wel externe partij(en) in wanneer u de onderneming zou willen verkopen? (Meerdere antwoorden mogelijk)

Voor het realiseren van een maximaal resultaat

Voor het uitschakelen van de emoties bij, met name, de onderhandelingen

Voor het waarborgen van de geheimhouding

Ik wil gebruik maken van de specifieke deskundigheid van consultants

Anders, namelijk ………

Veel gehoorde redenen van ondernemers, door Sophista, die wel een externe partij willen inschakelen.

Einde deel C

Deel D De stappen in het proces en de begeleiding hierbij

33. Voor deze vraag maken we gebruik van onderstaande matrix. Wij vragen u om aan te kruisen welke partij u het meest geschikt acht om een bepaalde werkzaamheid/stap in het proces uit te voeren?

Partij die fase uitvoert

Werkzaamheden/

stappen

Acc. Bank Fisc. Adv

F&O

spec. Advoc. KvK Comm. Br.org. Zelf

Voorbereiding

Juridische analyse

Fiscale analyse

Financiële analyse

Analyse van de Interne

organisatie

Organisatie aanpassing

Verkoopproces

Strategie voor verkoop formuleren

Marktanalyse

Waardering opstellen

Lijst met kandidaten opstellen

Selectie kandidaten

Benadering kandidaten

Onderhandelingen

Intentie verklaring opstellen

Due Diligence onderzoek

Contract ondertekenen

De partijen zijn gebaseerd op vraag 21. Bij deze vraag heeft de ondernemer nog de keus om een stap zelf uit te voeren. De stappen zijn gebaseerd op het stappenplan dat op dit moment door Sophista wordt gebruikt. Vult de respondent de hele matrix niet in dan vul ik “missing” in SPSS in. Zijn sommige vakken wel en sommige niet ingevuld, dan vul ik bij de niet ingevulde “geen” in. Het duidt er volgens mij namelijk op dat de respondent bij die stap geen adviseur nodig heeft.

1

Acc.: De accountant van de onderneming Bank: De huisbankier van de onderneming Fisc. adv.: Fiscaal adviseur

F&O spec.: Een onafhankelijke fusie en overname specialist Advoc.: De advocaat of jurist van de onderneming KvK: Een consultant van de Kamer van Koophandel Comm.: De commissaris(sen) van de onderneming

Br.org.: Een consultant van de betreffende branche organisatie

Zelf: De ondernemer zelf

34. Welke interne aanpassingen zullen, volgens u, invloed hebben op de waarde van de onderneming? (Meerdere antwoorden mogelijk)

Aanpassing van de financiële structuur (hoe is de onderneming gefinancierd)

Aanpassing van de organisatie structuur (bijvoorbeeld extra managementlaag invoeren)

Aanpassing van de juridische structuur (bijvoorbeeld beheer BV of holding BV invoeren)

Fiscale aanpassingen (bijvoorbeeld hoe er met uw pensioen en onroerend goed omgegaan dient te worden)

Aan de onderneming hoeven geen aanpassingen gemaakt te worden om een maximale waarde bij verkoop te bewerkstelligen

Een andere aanpassing, namelijk:

………..

Zie voorbereidingsfase verkoopproces vraag 33.

35. Zou u een eventuele verkoop een aantal jaren willen uitstellen als dat betekent dat u, door middel van een interne aanpassing, een significant betere prijs voor de onderneming kunt krijgen?

Nee Ja

36. Heeft u eisen met betrekking tot een eventuele koper van de onderneming?

Nee Ja

37. Aan wat voor koper zou u de onderneming willen verkopen?

Een onderneming Een natuurlijk persoon

Aangezien een aantal respondenten beide antwoorden hebben ingevuld heb ik een extra antwoordmogelijkheid in SPSS ingevoerd, namelijk “beide”.

38. Welke eisen stelt u aan de onderneming die uw bedrijf koopt, bij een eventuele verkoop van uw onderneming? Wilt u voor elke eis aangeven wat voor een rol deze eis speelt.

Rol: zeer groot groot gemiddeld klein geen a. De kern activiteiten van de onderneming ○ ○ ○ ○ ○ b. De omvang van de onderneming ○ ○ ○ ○ ○ c. De doelstellingen die de onderneming heeft ○ ○ ○ ○ ○ d. Kwaliteit van het productenpakket ○ ○ ○ ○ ○ e. Inhoud van het productenpakket ○ ○ ○ ○ ○ f. Marktpositie van de onderneming ○ ○ ○ ○ ○ g. Financiële gezondheid kopende onderneming○ ○ ○ ○ ○

h. Aansluiting cultuur ○ ○ ○ ○ ○

i. Garanties m.b.t. de werkgelegenheid ○ ○ ○ ○ ○

j. Anders, namelijk ……….. ○ ○ ○ ○ ○

Bordes en De Jong (1992: 33-37)

39. Welke eisen stelt u aan de persoon die uw bedrijf koopt, bij een eventuele verkoop van uw onderneming? Wilt u voor elke eis aangeven wat voor een rol deze eis speelt.

Rol: zeer groot groot gemiddeld klein geen a. De doelstellingen die de persoon heeft ○ ○ ○ ○ ○ b. Ik moet de persoon al kennen ○ ○ ○ ○ ○ c. Hij/zij moet ervaring met de branche hebben○ ○ ○ ○ ○ d. Het moet klikken met huidige werknemers ○ ○ ○ ○ ○ e. Garanties m.b.t. de werkgelegenheid ○ ○ ○ ○ ○ f. Anders, namelijk ………○ ○ ○ ○ ○ Veelgehoorde eisen door Sophista. En ook Bordes (1992: 33 – 37)

40. Wilt u na de verkoop betrokken blijven?

Nee Ja

41. In welke vorm wilt u betrokken blijven na de verkoop?

Als adviseur Als directeur Als financier Anders, namelijk

………..

Ervaring Sophista en onderzoek KPMG en Management Team “onderzoeksrapport Bedrijfsopvolging bij familiebedrijven”.

42. Hoe lang wilt u betrokken blijven na de verkoop?

Zo kort mogelijk Maximaal 1 jaar Maximaal 2 jaar Langer dan 2 jaar Ervaring Sophista.

43. Wanneer zou u de verkoop van de onderneming bekendmaken aan uw personeel?

Zodra ik besloten heb de onderneming te verkopen Tijdens de voorbereidingen

Zodra de onderhandelingen beginnen Zodra de Due Diligence fase begint

Na de tekening van het overnamecontract

Op een ander tijdstip, namelijk ……….

Dit zijn punten in de aanpak van Sophista.

44. Hieronder staat een uitgebreid proces van voorbereiding en verkoop weergegeven. Hierbij hebben wij de volgende vraag:

Wilt u aankruisen welke stappen volgens u overbodig zijn wanneer u uw onderneming wilt verkopen? We vragen dus niet wat u denkt dat de universele ideale aanpak is, maar we willen graag weten wat op uw onderneming van toepassing is.

Stappen in het proces van voorbereiding en verkoop

Overbodige stap

Voorbereiding

Juridische analyse

Fiscale analyse

Financiële analyse

Analyse van de interne organisatie

Organisatie aanpassing

Verkoopproces Strategie voor verkoop formuleren

Marktanalyse

Waardering maken

Informatiepakket samenstellen Lijst met kandidaten opstellen

Selectie kandidaten

Benadering kandidaten

Intentie onderhandelingen Intentie verklaring opstellen Due Diligence onderzoek Definitieve onderhandelingen Contract ondertekening

Voor dit stappenplan heb ik een aantal processen naast elkaar gelegd en hiervan de meest uitgebreide gemaakt.

45. Zou u werkzaamheden / stappen aan het proces willen toevoegen bij een eventuele verkoop van uw onderneming?

Nee

Ja, namelijk………

Einde enquête