Ter genezing van de instructiefilm

Ter genezing van de

instructiefilm

Een onderzoek naar de explicitering van instructies voor

kijkers in instructiefilms over geneesmiddelen

via teksten en beelden

Rijksuniversiteit Groningen

Jitske Hoornveld

Communicatie- en Informatiewetenschappen

1331922

Masterscriptie

Dr. C.L.A. Sauer

Abstract

Dit onderzoek geeft een eerste inzicht in het ontwerp van instructiefilms voor geneesmiddelen qua tekst en beeld. Instructiefilms voor geneesmiddelen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de communicatie vanuit de gezondheidszorg en geneesmiddelenfabrikanten om het juiste gebruik en medicatietrouw te bevorderen. Om hierin te kunnen voorzien dient de instructie in de instructiefilms expliciet gemaakt te worden. Dat kan door de film vanuit de behoefte van de kijker te ontwerpen. Dit noemen we audience design.

Het onderzoek bestaat uit een uitvoerige analyse van het ontwerp van teksten, beelden en tekst-beeldcorrespondenties binnen een corpus van vijfentwintig geneesmiddeleninstructiefilms. De analysemethode is vanuit verschillende theorieën op het gebied van filmanalyse opgesteld. Aan de hand van deze methode is de structuur en de inhoud van de instructiefilms geanalyseerd en is onderzocht hoe deze voor de kijker toegankelijk wordt gemaakt. De globale structuur is geanalyseerd op sequentieopbouw, sequentievormgeving van start- en eindsequenties en sequentieovergangen en vergeleken met de structuur van instructieteksten. De inhoud die binnen de structuur gepresenteerd wordt, is geanalyseerd op tekst-beeldcorrespondenties en daarnaast op losse teksten en beelden die bijdragen aan de instructie of aan het toegankelijk maken van de lokale structuur.

Uit de analyse komt naar voren dat de instructiefilms een duidelijke structuur aanbrengen in de start en via sequentieovergangen. De start maakt zowel gebruik van het visuele als het verbale kanaal om de structuur toegankelijk te maken, in het verdere verloop van de films wordt de structuur voornamelijk visueel expliciet gemaakt. De inhoud daarentegen blijkt hoofdzakelijk via

tekst-beeldcorrespondenties en tekst toegankelijk gemaakt te worden. Lokale structuurinformatie speelt een kleinere rol en blijkt zowel visueel als verbaal expliciet gemaakt te worden, afhankelijk van de functie die de structurering vervult.

Hoewel de tekst-beeldcorrespondenties regelmatig als potentieel problematisch te classificeren zijn, is het design van de instructiefilms voldoende toegankelijk voor de kijker om de instructies uit te kunnen voeren. Dit lijkt met name te komen door de grote rol die het verbale kanaal speelt in het overbrengen van de instructie en niet door een optimaal, vanuit de kijker aangestuurd, ontwerp. Meermaals lijkt het ontwerp juist maker georiënteerd en de mogelijke problemen te ontstaan door onsecuur ontwerp.

Dat tekst-beeldcorrespondenties niet essentieel is voor het toegankelijk maken van de instructie is opvallend. Dit gegeven is onverwacht maar gebonden aan de aard van de modi waar film mee werkt. De modus gesproken tekst is op zichzelf al een representatie van de wereld om ons heen en wordt via een ander zintuig verwerkt dan beeld. Dit betekent dat tekst-beeldcorrespondentie een utopie is, waar een filmmaker hoe dan ook concessies moet doen. De filmmaker kan dit nadeel omvormen tot een voordeel door tekst-beeldcorrespondentie weldoordacht toe te passen in films, wanneer de mogelijkheid er is. De kijker heeft er vervolgens voordeel van als dit design vanuit de behoefte van de kijker wordt vormgeven en toegankelijk wordt gemaakt. Meer beeldgestuurd vervolgonderzoek zou nuttig zijn om de mogelijkheden van het medium film beter in kaart te krijgen en om de mogelijkheden voor audience design te kunnen benutten.

Voor u ligt het resultaat van een jaar hard werken met vallen en opstaan: mijn masterscriptie. Het betreft de afronding van mijn master Communicatie- en Informatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Gronigen. In deze scriptie heb ik inzicht proberen te geven in het ontwerp van geneesmiddeleninstructiefilms via teksten en beelden en hoe dit ontwerp expliciet gemaakt wordt voor kijkers zodat zij de instructies op kunnen volgen.

Mijn oog viel op dit onderwerp tussen het projectaanbod van de wetenschapswinkel van de Letterenfaculteit. Het trok meteen mijn aandacht vanwege het maatschappelijke nut dat de

resultaten kunnen hebben. Ik ben mijn onderzoek met veel enthousiasme begonnen. Gelukkig bleef het onderwerp boeien, ondanks de beproevingen die de scriptie met zich meebracht. Ik heb ze uiteindelijk weten te doorstaan, getuige deze scriptie waarin het ontwerp van instructiefilms over geneesmiddelen verhelderd wordt.

Zonder de begeleiding van Dr. C. Sauer en zijn vertrouwen in een goed eindresultaat, was dit niet gelukt. Daarom wil ik hem bedanken voor zijn inzet tijdens dit proces. Daarnaast wil ik mijn familie en mijn vrienden bedanken voor alle steun die ze mij gegeven hebben.

Abstract Voorwoord

Inhoudsopgave

2.1.1 Films in beeld en geluid 4

2.1.2 Film en cinematografie 4

2.1.3 Film en animatie 5

2.1.4 Documentaires 5

2.1.5 Instructiefilms: documentaires of niet? 6

2.1.6 Film en zijn distributie 7

2.1.7 Film en de Information Age 7

2.2 Mediumkenkerken film versus mediumkenmerken directe communicatie 8

2.3 Modi binnen films 10

2.4 Onderzoek naar filmdialoog: overhearer design 11

2.4.1 Voice-over in documentaires en instructiefilms 13

2.4.2 Audience design 14

2.5 Tekst-beeldrelaties 14

2.6 Instructietekst: de handleiding 16

2.7 Instructietekst: de medische bijsluiter 17

4.1.2.3 Problemen 36

4.1.3 Eindsequentie 37

4.1.3.1 Problemen 38

4.1.4Samenvatting resultaten structuuranalyse 38

4.2 Resultaten inhoudsanalyse 39 4.2.1 Resultaten analyseschema 39 4.2.2 Tekst-beeldcorrespondenties 40 4.2.2.1 Co-referenties 41 4.2.2.2 Problemen 42 4.2.2.3 Overige correspondenties 45 4.2.2.4 Problemen 46 4.2.3 Dynamiek 46 4.2.3.1 Problemen 47

4.2.4 Tekstuele en visuele toevoegingen 49

4.2.4.1 Tekstuele toevoegingen 49

4.2.4.2 Problemen 50

4.2.4.3 Visuele toevoegingen 51

4.2.4.4 Problemen 52

4.2.5 Verbale en visuele structureringen 53

4.2.5.1 Problemen 55

4.2.6 Samenvatting resultaten inhoudsanalyse 57