SAMENSTELLING: Stef Desodt
VORMGEVING: Tim Ost & Klaartje De Buck
EDUCATIEVE PAKKETTEN
HANDLEIDING & DIDACTISCHE TIPS
BASISONDERWIJS
5de en 6de leerjaar
SAMENSTELLING: Stef Desodt
VORMGEVING: Tim Ost & Klaartje De Buck
HANDLEIDING & DIDACTISCHE TIPS
Inleiding . . . . 3 Les 1 Quiz! Quiz! Quiz! . . . .25 minuten . . . . . 5 Les 2 Weet je het nog? . . . .100 minuten . . . 10 Les 3 Op stap in de riolen . . . .50 minuten . . . . 19 Les 4 Terug in de tijd . . . .50 minuten . . . . 23 Les 5 Tekort aan drinkwater: het gevaar dreigt . . . .100 minuten . . . 34 Les 6 Duurzaam leven: het kan . . . .100 minuten . . . 40 Les 7 Evaluatie . . . .100 minuten . . . 45
Educatief pakket 5de en 6de leerjaar
Water… bron van álle leven
3 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar INLEIDING
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
INLEIDING
AquaFlanders presenteert educatieve pakketten rond duurzaamheid in een brede context met de focus op ‘water’ .
Als federatie van de Vlaamse waterbedrijven en rioolbeheerders wil AquaFlanders informeren en sensibiliseren rond duurzaam watergebruik . Water staat immers onder druk door de effecten van het veranderende klimaat en door de menselijke activiteiten . De federatie is overtuigd van de noodzaak om water, de bron van alle leven, veilig te stellen voor de toekomstige generaties . Met de gedifferentieerde educatieve uitgaven wil AquaFlanders de kinderen dan ook aanzetten om nu en later positieve keuzes te maken en zorg te dragen voor de natuur en het milieu .
Onderzoek toont aan dat mochten alle aardbewoners hetzelfde consump- tiegedrag vertonen zoals in het Westen, er minstens drie planeten nodig zijn . Meer dan ooit wint de ecologische voetafdruk dan ook aan belang . De educatieve pakketten richten de schijnwerpers op water, ‘de bron van álle leven’ . Aansluitend moedigt AquaFlanders ook aan om te kiezen voor kraanwater als de meest duurzame dorstlesser én als de meest aangewe- zen drank die thuishoort in een gezond voedingspatroon .
Het educatief pakket voor de leerlingen van het vijfde en het zesde leerjaar vangt aan met een quiz die de tien- à elfjarigen test op de kennis die ze opdeden tijdens de lessen van de vorige leerjaren .
In de les ‘Weet je het nog?’ reflecteren de leerlingen op o .a . de waterkring- loop en de verschillende fases van de productie van kraanwater . In het lesitem ‘grondlagen’ wordt gefocust op de begrippen ‘open’ en ’gesloten aquifer’ . Ook krijgen de leerlingen een kijk op het zuiveren van water in zowel het waterbedrijf als in de afvalwaterzuivering, de watertoren en het waterreservoir .
Tijdens de les ‘Op stap in de riolen’ biedt een gids de leerlingen een gedetailleerde rondleiding aan in de riolen van Brussel . Een fascinerende gebeurtenis…
4 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar INLEIDING
De les ‘Terug in de tijd’ presenteert een chronologisch overzicht van de levensbelangrijke plaats die het water door de eeuwen heen in het leven van de mensen innam en inneemt .
In de les ‘Tekort aan drinkwater: het gevaar dreigt’ wordt o .a . gefocust op het waterverbruik van de Belg én op de ‘watervoetafdruk’ . Indrukwekkend…
In een vraaggesprek geeft een deskundige antwoorden op veel gestelde vragen die het dreigend watertekort dik in de verf zetten .
Vanzelfsprekend gaat er in dit educatief pakket nogal wat aandacht naar het begrip ‘duurzaamheid’ . Wetenschappelijk onderbouwde gegevens to- nen aan dat de ecologische voetafdruk een kolossale rol wordt toebedeeld in het heden én in de toekomst . De leerlingen analyseren een ‘eindafre- kening van het waterverbruik’ en lijsten op waar het zuiniger kan met het verbruik .
De inhoud van dit educatief pakket nodigt de leerlingen uit om niet bij de pakken te blijven zitten . Info sprokkelen over duurzaamheid is sowieso essentieel, maar uiteraard luidt het uiteindelijke doel: blijven kiezen voor een beter milieu en een duurzamere wereld .
De lessen bieden tevens heel wat gelegenheden om leer- en/of erva- ringsmomenten extra muros te organiseren, zoals een bezoek aan een watertoren, een waterreservoir, een afvalwaterzuivering, een drinkwater- zuivering, een spaarbekken, het water-doe-centrum Hidrodoe…
Aanpak
De structuur en de opbouw van de lessen hebben oog voor systematisch denken, digitale en duurzaamheidsgeletterdheid, brede vaardigheden zoals creativiteit, communicatie, samenwerken, kritisch denken…
De keuze voor een sterke leerlijn leren én evaluatie vertaalt zich o .a . in de studiewijzer ‘Dit weet, ken en kan ik’, herhalingsmomenten, een gesloten en een openboektoets…
5 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
QUIZ! QUIZ! QUIZ!
LES 1
1 . De kinderen kunnen algemene kennis die ze de vorige leerjaren opstaken betreffende het domein ‘water als bron van álle leven’ voor de geest halen . 2 . De kinderen kunnen belangrijke gegevens betreffende ‘de blauwe planeet’
verwoorden .
3 . De kinderen kunnen aan de hand van meerkeuzevragen het correcte antwoord aanstippen betreffende het domein ‘water’ .
• educatieve uitgave 5de en 6de leerjaar ‘Water… bron van álle leven’
• voor elke leerling een print van p .2 en p .3
• schrijfgerei
• flapbord met schrijfstift
• markeerstift
• illustratie → zicht op de planeet aarde vanuit de ruimte (bron: Google)
Stel de leerlingen voor om aan de hand van een quiz met meerkeuze- vragen de kennis betreffende ‘water als bron van álle leven’ die ze de vorige schooljaren opstaken op te frissen . Vraag de leerlingen om enkele originele en realistische voorstellen te formuleren om de winnaar(s) van de quiz te ‘belonen’ . Wijs de leerlingen erop dat de ‘prijs’ een link moet hebben met water .
Projecteer op het digitale bord de cover (p .1) van de educatieve uitgave
‘Water… bron van álle leven’ .
Laat de leerlingen vertellen wat ze observeren:
• ’water’ is voor élke wereldburger van levensbelang
• figuur 1 vertegenwoordigt Azië en wijst op de kracht van het water
• figuur 2 vertegenwoordigt Afrika en legt de nadruk op het recht op water
• figuur 3 vertegenwoordigt Europa en focust op het zuinig omspringen met water
• figuur 4 vertegenwoordigt Amerika en bezint zich over het belang van water
Specifieke lesdoelen
Lesmateriaal
Vooraf
LESVERLOOP 1. Instap
6 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Introduceer een gerichte vragenronde .
• Welke werelddelen vertegenwoordigen de vier figuren op de wereldbol?
• Wat bedoelt de Aziaat met ‘de kracht van water’?
• Wat bedoelt de Afrikaan met ‘een vurige wens’?
• Wat bedoelt de Europeaan met ‘… nogal logisch…’?
• Wat bedoelt de Zuid-Amerikaan met ‘zonder water geen leven’?
• Welke van de vier uitspraken spreekt jullie het meest aan? Waarom?
→ Noteer en nummer op het flapbord de vier wereldburgers . 1 Aziaat
2 Afrikaan 3 Europeaan 4 Zuid-Amerikaan
Vink telkens aan . Ga na welke uitspraak de hoogste score haalt .
2.1 Overzicht vragen
Presenteer de quiz . Om de beurt lezen de leerlingen een vraag plus de drie antwoorden hardop . Verduidelijk indien nodig de vragen .
2.2 Aan het werk
De leerlingen beantwoorden de vragen . De leerlingen kruisen het naar hun mening correcte antwoord aan met een x .
2. 3 Correctie en evaluatie
Elk om de beurt lezen de leerlingen een vraag hardop en geven het naar hun mening correcte antwoord .
Stuur bij indien nodig en verbeter .
De leerlingen markeren het woord achteraan het correcte antwoord . De leerlingen noteren onderaan de quiz (p .3) de zin .
Projecteer de illustratie → de planeet aarde vanuit de ruimte . Leg de link met de zin .
Lijst de namen op van de leerlingen die een vlekkeloos parcours aflegden . 1 = c – 2 = a – 3 = c – 4 = b – 5 = b – 6 = a – 7 = c – 8 = b – 9 = a – 10 = a – 11
= c – 12 = b – 13 = b – 14 = c – 15 = a
→ Vanuit de ruimte ziet de planeet aarde ‘blauw’ van het water.
Vandaar: de blauwe planeet.
Beloon de winnaar(s) met de eventueel afgesproken ‘prijs’ of met een daverend applaus .
Vraag de leerlingen welke vraag plus antwoord hen het meest fascineert . De leerlingen motiveren hun keuze .
2. Kern
Oplossing
3. Slot
Water voor iedereen?
Voor velen een vurige wens…
De kracht van water?
Niet te onderschatten…
Zuinig met water?
Nogal logisch…
Zonder water geen leven?
Zeg dat wel…
Elektriciteitscentrale
Boyan Slat
10 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
WEET JE HET NOG?
LES 2
1 . De kinderen kennen het verloop van de waterkringloop .
2 . De kinderen kunnen het verloop van de waterkringloop verwoorden . 3 . De kinderen kennen de ‘bronnen’ van kraanwater .
4 . De kinderen kunnen aan de hand van een schets een kijk geven op de waterlagen in de grond .
5 . De kinderen kennen de begrippen ‘open aquifer’ en ‘gesloten aquifer’ . 6 . De kinderen kennen de fases van de behandeling van het water in de
afvalwaterzuivering .
7 . De kinderen kennen de fases van de behandeling van het water tijdens de drinkwaterzuivering .
8 . De kinderen kunnen de fases van de behandeling van het water in de afvalwaterzuivering en tijdens de drinkwaterzuivering verwoorden .
9 . De kinderen kennen het doel van de watertoren en het doel van het water- reservoir .
10 . De kinderen kunnen de verschillen tussen de watertoren en het waterre- servoir verwoorden .
11 . De kinderen kennen het principe van de communicerende vaten .
• educatieve uitgave 5de en 6de leerjaar ‘Water… bron van álle leven’
• voor elke leerling een print van p .4, p .5, p .6 en p .7
• schrijfgerei
• gele markeerstift
• notitiebladen
• flapbord met schrijfstift
• didactisch materiaal om de werking van communicerende vaten te illustreren
• een print van de proeven uit ‘Proefjestijd… altijd spannend’
• proef 3 ‘Water zuiveren’
• proef 4 ‘Water overhevelen’
• proef 9 ‘Zelf regen maken’
• proef 11 ‘Wolken maken’
Specifieke lesdoelen
Lesmateriaal
11 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Een leerling leest hardop wat het figuurtje vraagt . Meteen krijgen de leerlingen een overzicht van wat de les hen o .a . te bieden heeft: het verhaal van de waterkringloop, waar het kraanwater vandaan komt, het verschil tussen grond- en oppervlaktewater .
Ga na wie van de leerlingen over deze lesitems een of ander kan en wil vertellen .
Geef eveneens mee dat er nog veel meer op het programma staat . De leerlingen ‘doorbladeren’ de les → Weet je het nog? .
2.1 De waterkringloop
Projecteer de illustratie ‘De waterkringloop’ (p .4) . De leerlingen vormen duo’s . De twee leerlingen vertellen elkaar ‘het verhaal van de waterkring- loop’ . De elementen (→ Hint) helpen een handje .
Vraag een duo om het relaas voor de klas te presenteren . Stuur bij indien nodig .
Presenteer de opdrachten ‘Vul aan’ alsook ‘Eigen mening’ . Corrigeer en verbeter klassikaal .
• condensatie
• bron
Tenslotte lezen de leerlingen individueel hardop wat ze ‘super cool’
vinden in het verhaal van de waterkringloop of ze verwoorden hun mening aan de hand van de tekening .
2.2 Kraanwater
De leerlingen lezen het lesitem ‘Wauw… kraanwater’ stil en markeren wat voor hen nieuw is .
Een leerling verwoordt waar het kraanwater vandaan komt .
2. 3 Waterlagen in de grond
Projecteer de illustratie ‘Waterlagen in de grond’ (p .5) .
Geef mee aan de hand van de illustratie hoe de regen zich een weg baant in de bodem .
Noteer op het flapbord de belangrijkste begrippen:
• neerslag
• gesteenten → filteren
• druk van het water
• ondergrondse waterlaag
Om de beurt lezen de leerlingen de weetjes van het lesitem ‘Waterlagen in de grond’ (intro) hardop .
Vraag een leerling om voor de klas aan de hand van de illustratie het lesitem ‘Waterlagen in de grond’ op zijn/haar beurt weer te geven . Stuur bij waar nodig .
LESVERLOOP 1. Instap
2. Kern
Oplossing
12 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.4 Aquifer
Noteer op het flapbord het begrip → aquifer . Wijs de leerlingen erop dat aquifer afgeleid is van het Latijn en een belangrijke rol speelt in de weg die het kraanwater aflegt vanaf de bron tot aan de kraan .
Twee leerlingen lezen om de beurt een weetje hardop .
Focus op opdracht 3 (p .5) en geef mee dat deze hersenbreker meteen de betekenis van het begrip ‘aquifer’ presenteert .
De leerlingen pakken de opdracht individueel aan . Stuur bij indien nodig .
→ Een aquifer = een watervoerende laag in de ondergrond.
Presenteer een gerichte vragenronde .
• Toon aan dat de gesteenten in de waterlagen een belangrijke rol spelen .
• Wie of wat zorgt ervoor dat het water zijn weg vindt tot in de kleinste spleten van de steenlagen?
• Hoe komt een ondergrondse waterlaag tot stand?
• Van welke twee Latijnse woorden is het begrip ‘aquifer’ afgeleid?
• Wat betekent ‘aquifer’?
2. 5 Een open en een gesloten aquifer Noteer op het flapbord de begrippen
• open aquifer
• gesloten aquifer
Focus op de illustratie ’Waterlagen in de grond’ (p .5) . Verklaar de begrippen:
• het grondwater (alsook allerlei vuil) sijpelt door de doordringbare grondlaag = een open aquifer
• het grondwater onder een ondoordringbare grondlaag (meestal weinig of minder vervuild) = een gesloten aquifer
Presenteer ‘Bekijk met een klasgenoot...’ .
De leerlingen vormen duo’s . Een leerling beschrijft een open en een gesloten aquifer, de andere leerling stuurt bij indien nodig .
2.6 Uit de grond
Een leerling leest de weetjes ‘Uit de grond’ hardop . Vragenronde:
• Voor welke bron kiest de producent van kraanwater meestal?
• Wat is belangrijk als een waterput wordt gegraven?
Hersenbreker
Oplossing
13 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.7 Kennismaken
‘Maak kennis met het waterbedrijf’
Een leerling leest hardop wat het figuurtje vraagt .
Meteen krijgen de leerlingen een overzicht van wat dit lesitem inhoudt . Voorzie voor dit lesitem voldoende tijd .
2.7.1 Zelfstudie
Geef de leerlingen mee dat ze door zelfstudie heel wat info zullen opsteken over
• de drinkwaterzuivering
• de afvalwaterzuivering
• de watertoren
• het waterreservoir
Noteer op het flapbord het overzicht:
• drinkwatervoorziening
• beluchten
• ultraviolette stralen
• afvalwaterzuivering
• grote voorwerpen
• piek in verbruik
• watertoren
• via buizen
• waterreservoir
• anders
De leerlingen nemen het lesitem door .
Wijs de leerlingen op opdracht 2: Markeer met geel wat nieuw is voor jou . Geef mee dat de leerlingen om verduidelijking, extra info, uitleg… kun- nen vragen . Presenteer de te raadplegen bronnen zoals o .a . Wikipedia, Wikikids…
2. 7.2 Reflectie en correctie
Om de beurt lezen de leerlingen een item . Corrigeer en verbeter klassikaal .
Weetje 1: extra zuurstof
Weetje 2: doden de schadelijke stoffen Weetje 3: een grote zeef
Weetje 4: waterreserves aan te leggen
Weetje 5: om het water te laten weglopen als de kuip dreigt over te lopen Weetje 6: in de omgeving van een bron
Oplossing
14 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Vragenronde
De leerlingen vormen vier groepjes .
Elk groepje noteert op een eerste notitieblad drie vragen over het toegewezen lesonderwerp . Op een tweede notitieblad noteren ze de antwoorden .
Groep 1 → drinkwaterzuivering Groep 2 → afvalwaterzuivering Groep 3 → watertoren
Groep 4 → waterreservoir
Ga na of de vragenlijst beantwoordt aan de verwachtingen . Indien nodig pas de vragen aan .
De leerlingen van elk groepje beantwoorden vervolgens de vragen van een ander groepje .
Ze noteren de antwoorden op een notitieblad . Groep 1: vragen van groep 2 .
Groep 2: vragen van groep 3 . Groep 3: vragen van groep 4 . Groep 4: vragen van groep 1 .
Om de beurt lezen de leerlingen een vraag hardop én geven ze het antwoord erop .
De groep die de vragen opstelden, beoordeelt de antwoorden en stuurt bij indien nodig .
2.8 Belangrijk principe
Focus op het principe van de communicerende vaten dat zowel voor de watertoren als het waterreservoir van toepassing is .
De leerlingen pakken de hersenbreker aan ‘Het principe’ (p .7), alsook
‘Lees en vul aan’ en ’Teken’ . Corrigeer en verbeter klassikaal .
toen – deed – accu – vieren – mammoeten
→ communicerende vaten Hersenbreker
Oplossing hersenbreker
15 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
gewicht – water – zwaartekracht – omhoog – pompsysteem – duwt – buizen – waterleiding
Sluit de les af met ‘Vraag aan de juf of de meester’ . De leerlingen krijgen de gelegenheid om een vraag te stellen over de productie van het kraanwater . De leerlingen noteren de vraag op een blad . Bundel de vragen . Bereid de antwoorden voor . Presenteer de antwoorden in een volgende les .
Proefjes
Acht leerlingen (vier keer een duo) krijgen de gelegenheid om een proefje uit te voeren:
• Water zuiveren
• Water overhevelen
• Zelf regen maken
• Wolken maken
Organiseer het verloop . Leg de benodigdheden klaar .
Stel de duo’s samen . Noteer de twee namen van elk duo op een blaadje, alsook de proef die het duo wil uitvoeren .
Plooi de blaadjes en stop ze in een doos . De jongste leerling mag zoveel blaadjes uit de doos halen totdat de vier proeven kunnen worden uitge- voerd .
Terwijl een duo het proefje presenteert, kijken de klasgenoten toe . Stuur bij waar nodig .
Vraag de leerlingen of ze de link kunnen leggen met de les ‘Weet je het nog?’ .
Na elke proef volgt er een applaus en/of wordt er een glas kraanwater gedronken .
Oplossing Lees en vul aan
3. Slot
Extra activiteit
DE WATERKRINGLOOP
WATERLAGEN IN DE GROND regen
ondoordringbare laag
ondoordringbare laag doordringbare laag
water sijpelt in de bodem
open aquifer
gesloten aquifer
Waterreservoir
19 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
OP STAP IN DE RIOLEN LES 3
1 . De kinderen kunnen elementen langs de openbare weg en in het wegdek aanduiden die verwijzen naar de toevoer van kraanwater en naar de afvoer van water .
2 . De kinderen kennen de functie van elementen langs de openbare weg en in het wegdek die verwijzen naar de toevoer van kraanwater en naar de afvoer van water .
3 . De kinderen kennen de functie van de riolen .
4 . De kinderen kunnen de functie van de riolen verwoorden .
5 . De kinderen kunnen de weg beschrijven die het rioolwater aflegt .
• educatieve uitgave 5de en 6de leerjaar ‘Water… bron van álle leven’
• voor elke leerling een print van p .8, p .9, p .10 en p .11
• schrijfgerei
• flapbord met schrijfstift
• teken- en kleurgerei
• digitale illustraties → zicht op kabels en leidingen n .a .v . grondwerken
• digitaal:
Google → Riolenmuseum opnieuw open: 400 kilometer onder…
Google → Ondergronds Antwerpen – YouTube
Google → Koel in de stad (3): het Riolenmuseum |BRUZZ
Vraag de leerlingen om op weg naar school of op weg naar huis of in de woonbuurt uit te kijken of er graafwerken worden uitgevoerd . Wie van de leerlingen kan een digitale foto – met zicht op kabels en leidingen – nemen van bijvoorbeeld een stoep die open ligt n .a .v . grondwerken?
De leerlingen zoeken in hun woonbuurt naar het dichtste riooldeksel . Ze stappen de afstand af en noteren het aantal stappen op een notitieblad . Stel voor om van het riooldeksel een digitale foto te nemen of er een schets van te maken .
Specifieke lesdoelen
Lesmateriaal
Vooraf
20 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Een leerling leest hardop wat het figuurtje vraagt . Pols bij de leerlingen of iemand een idee heeft waar het rioolwater terechtkomt . Geef mee dat de leerlingen in de les een kijk krijgen op wat er gebeurt in de riolen .
2. 1 Kabels, leidingen, buizen
Projecteer illustraties die een kijk geven op het ondergronds netwerk . Vraag de leerlingen waartoe die kabels, leidingen, buizen… dienen . Noteer de antwoorden op het flapbord (gasleiding, elektriciteit, water- leiding, televisiedistributie, internet,…) .
Vraag de leerlingen of iemand digitale foto’s kon nemen op weg naar school of op weg naar huis of in de woonbuurt van grondwerken met zicht op het ondergronds netwerk . Projecteer het beeldmateriaal . De leerlingen brengen opdracht 1 (p .8) tot een goed einde: beschrijven of tekenen van het ondergronds netwerk n .a .v . graafwerken .
2.2 Zoeken en meten
De leerlingen kregen de opdracht om in hun woonbuurt op zoek te gaan naar het dichtste riooldeksel en het aantal stappen te noteren . In opdracht 2 berekenen de leerlingen de afstand . Stuur bij indien nodig .
2.3 De riolen in Brussel Kennismaken
Een leerling leest hardop wat het figuurtje meegeeft .
Presenteer digitaal → Google → Riolenmuseum opnieuw open:
400 kilometer onder…
Via het filmpje krijgen de leerlingen een idee van het riolenstelsel in Brussel . Gidsbeurt
Om de beurt lezen de leerlingen een weetje van ‘Op stap in de riolen van Brussel’ (p . 8, 9 en 10) hardop .
De leerlingen maken vervolgens de rondgang individueel en markeren elk weetje met groen als ze ervan op de hoogte zijn, met rood als het om nieuwe info gaat .
Opdrachten
Vraag de leerlingen of iemand extra info wenst . Presenteer de opdrachten:
• ‘Teken een collector’ (p . 9)
• ‘Beschrijf een wolkbreuk’ (p . 10)
Geef de leerlingen mee dat ze bronnen kunnen raadplegen, zoals bijv . Wikipedia, Wikikids…
Corrigeer en verbeter klassikaal . Stuur bij indien nodig . LESVERLOOP
1. Instap
2. Kern
21 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.4 Op bezoek
Sluit dit lesitem af met twee filmpjes . Projecteer digitaal:
• Google → Ondergrond Antwerpen – YouTube
• Koel in de stad (3): het Riolenmuseum|BRUZZ
Sluit de les af met een reflectie op les 2 ‘Weet je het nog?’ en les 3 ‘Op stap in de riolen’ .
Presenteer de opdracht ‘Woordzoeker’ .
De leerlingen lezen om de beurt een te zoeken woord .
Peil of de leerlingen álle begrippen nog kennen . Verduidelijk indien nodig . De leerlingen lossen de hersenbreker individueel op .
Corrigeer en verbeter klassikaal .
→ Help, help, er dreigt een tekort aan drinkwater!
Presenteer de opdracht ‘Vragenronde’.
De leerlingen vormen duo’s .
Ze stellen elk zes vragen die reflecteren naar les 2 en naar les 3 .
De leerlingen leggen de vragen voor aan een klasgenoot . Beiden beant- woorden elkaars vragen .
Elk duo corrigeert en verbetert . Stuur bij waar nodig .
Tenslotte noteren de leerlingen ‘iets’ dat ze tijdens de lessen
‘Weet je het nog’ en ‘Op stap in de riolen’ als heel interessant opstaken . Om de beurt lezen de leerlingen hun notities hardop .
3. Slot Woordzoeker
Oplossing
Spaarbekken
23 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
TERUG IN DE TIJD LES 4
1 . De kinderen kennen de periodes die deel uitmaken van de tijdlijn . 2 . De kinderen kunnen feiten en gebeurtenissen in de juiste historische
periode situeren .
3 . De kinderen kunnen verbanden leggen tussen het leven toen en het leven nu .
• educatieve uitgave 5de en 6de leerjaar ‘Water… bron van álle leven’
• voor elke leerling een print van p .12, p .13 en p .14
• schrijfgerei
• notitiebladen
• flapbord met schrijfstift
• markeerstiften
• digitale projectie van illustraties uit de les ‘Terug in de tijd’
• voor elke leerling de helft van een blad tekenpapier A4
• teken- en kleurgerei
Noteer op het flapbord de lesitems:
• Prehistorie
• Oudheid
• De Romeinen
• Middeleeuwen
• Nieuwe tijd (intro)
• Stadswater
• Wat een vieze troep
• De Theems in Londen
Stel de leerlingen voor om de presentatie van de lesinhoud op zich te nemen . De leerlingen vormen groepjes van vier . Elke leerling kiest twee lesitems die bij hem of haar interesse wekken . Wijs de leerlingen erop dat in elke groep de acht lesitems moeten worden voorbereid .
De leerlingen bereiden zich thuis (taak) of tijdens het hoeken- of contractwerk voor . Opdracht: het lesitem voorbereiden en voor de klas de inhoud weerge- ven . Vraag de leerlingen om uit te kijken naar illustraties die het lesitem ‘kleur’
geven . Hint: Google, Wikipedia, Wikids…
Specifieke lesdoelen
Lesmateriaal
Vooraf
24 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Een leerling leest hardop wat het figuurtje meegeeft . Focus op het lesoverzicht (flapbord) .
Noteer naast elk lesitem de naam van de leerlingen die voor de presen- tatie ervan verantwoordelijk zijn .
Organiseer het lesverloop . De leerlingen houden zich klaar om als het hun beurt is vooraan te komen . Voor elk lesitem zijn enkele leerlingen ver- antwoordelijk . Ze spreken vooraf af wie het relaas brengt, wie de illustra- ties van commentaar voorziet, wie bijstuurt indien nodig…
2. 1 Presentatie lesitems ‘Terug in de tijd’
De leerlingen presenteren het lesitem dat ze voorbereidden en volgen nauwgezet het lesschema .
• Prehistorie
• Oudheid
• De Romeinen
• Middeleeuwen
• Nieuwe tijd
• Intro
• Stadswater
• De Theems in Londen
De leerlingen krijgen de gelegenheid om na elke presentatie extra uitleg te vragen . Stuur bij indien nodig .
2. 2 Zelfstudie ‘Terug in de tijd’
Presenteer opdracht 1 → de plaatsnamen, de volkeren en de begrippen die een link hebben met water → markeren .
De leerlingen nemen de les ‘Terug in de tijd’ individueel door . De leerlingen kunnen tijdens de zelfstudie om extra uitleg vragen .
2.3 Terugblik 2.3.1 Illustraties
Projecteer de illustraties uit de les ‘Terug in de tijd’ (p .12, 13 en 14):
• neanderthaler bij waterloop
• greppel, brede goot gegraven in de grond
• aquaduct over rivier Gard
• Romeins badhuis
• openbare fontein
• waterpomp
• openbare pomp
• straatbeeld anno 1700
• Theems in Londen
De leerlingen vormen duo’s . Om de beurt becommentarieert het duo een illustratie . Stuur bij waar nodig .
LESVERLOOP 1. Instap
2. Kern
25 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.3.2 Rubriceren
Presenteer de opdracht ‘Terugblik’: begrippen, gegevens… rubriceren (p .13) . Om de beurt lezen de leerlingen een gegeven, een begrip hardop . De leerlingen vormen duo’s en rubriceren de gegevens en begrippen
• Prehistorie
• Oudheid
• Middeleeuwen
• Nieuwe tijd
Corrigeer en verbeter klassikaal . Prehistorie
• 2,3 miljoen jaar geleden
• 7 .000 jaar geleden
• dieren lessen dorst aan water → jagers Oudheid
• Pergamon
• 2 .200 jaar geleden
• Egyptenaren, Perzen, Grieken, Romeinen
• aquaduct Middeleeuwen
• Romeinse bouwwerken in verval
• openbare pomp
• openbare fontein
• beroepswaterdragers Nieuwe tijd
• de pest
• stoommachine
• 2de helft 18de eeuw
Bespreek met de leerlingen wat ze tijdens de les opstaken . Focus op het lesschema (flapbord) .
Vraag de leerlingen individueel wat hij of zij bijzonder interessant vond, wat hij of zij zal onthouden en bijblijven .
Vraag de leerlingen wat ze leuk vonden . Waarom? Wat vonden ze niet leuk? Waarom?
Uit de tijd van toen
Stel de leerlingen voor om een tekening te maken over een feit, een gebeurtenis… die refereert naar de les ‘Terug in de tijd’ . Deze opdracht kan ook als taak of als opdracht tijdens het hoeken- en/of contractwerk worden aangeboden . Vraag de leerlingen vooraf na te denken welk feit of welke gebeurtenis ze zullen illustreren .
Organiseer een mini-tentoonstelling .
Elke leerling becommentarieert zijn of haar creatie . Oplossing
3. Slot
Extra activiteit
Tip
TERUG IN DE TIJD
Goot in rotsbodem
TERUG IN DE TIJD
Aquaduct
TERUG IN DE TIJD
Romeins badhuis
TERUG IN DE TIJD
Waterput
TERUG IN DE TIJD
Eerste waterpomp
TERUG IN DE TIJD
Openbare pomp
TERUG IN DE TIJD
Theems
TERUG IN DE TIJD
34 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
AAN DRINKWATER LES 5 TEKORT
1 . De kinderen kennen het probleem van het dreigend watertekort . 2 . De kinderen kunnen de cijfers van het waterverbruik interpreteren . 3 . De kinderen kunnen aantonen dat de productie van o .a . kledij en voedsel
veel water vergen .
4 . De kinderen kennen de begrippen ‘voetafdruk’ en ‘Day Zero’ .
5 . De kinderen kunnen belangrijke oorzaken aanhalen van het dreigend wa- tertekort .
6 . De kinderen kennen de functie en de doelstellingen van de Wereldwater- raad .
7 . De kinderen kunnen voorbeelden geven van het wereldwijd probleem van het watertekort .
• educatieve uitgave 5de en 6de leerjaar ‘Water… bron van álle leven’
• voor elke leerling een print van p .15, p .16, p .17, p .18 en p .19
• prikbord
• schrijfgerei
• notitiebladen
• markeerstiften
• kranten, magazines, week- en maandbladen
• flapbord met schrijfstift
Knipsels
De leerlingen zoeken in kranten, magazines, week- en maandbladen naar artikels, bijdragen, reportages… die het hebben over ‘water’ . Stel voor dat ze ook de grootouders vragen om een handje te helpen bij het opzoeken . Vraag de leerlingen om de artikels, bijdragen, reportages… uit te knippen en te bewaren in een map .
Codes groen, geel, oranje en rood
Vraag de leerlingen om uit te pluizen wat de weerkundigen bedoelen met de codes groen, geel, oranje en rood . Stel voor om via Google bronnen te raadplegen en notities te nemen . Hint: ‘Wat bekent code groen, code geel, code oranje of code rood voor het weer?’ .
Specifieke lesdoelen
Lesmateriaal
Vooraf
35 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Deze opdracht kan ook als huistaak worden opgegeven of tijdens het hoeken- en/of contractwerk .
De leerlingen presenteren de knipsels . Laat de naar jouw mening meest relevante bijdragen op het prikbord vastmaken .
2. 1 Aandacht in de media
Een leerling leest hardop wat het figuurtje meegeeft . Focus op het begrip ‘code oranje’ . Vraag vier leerlingen om voor de klas respectievelijk code groen, code geel, code oranje en code rood te verduidelijken . Projecteer de illustratie → In de media (p .15) . Elk om de beurt lezen de leerlingen een krantenkop hardop .
Verwijs naar de knipsels op het prikbord . Kunnen er linken worden gelegd? Bespreek de linken .
De leerlingen kiezen twee titels (opdracht 2) en noteren twee boodschap- pen . Om de beurt lezen ze de twee boodschappen hardop .
2.2 Waterverbruik
Vraag de leerlingen om te noteren hoeveel liter water de Belg elke dag verbruikt . Ze noteren hun schatting . Om de beurt geven ze het cijfer op . Noteer de schatting op het flapbord .
Een leerling leest het lesitem ‘Waterverbruik van de Belg’ hardop . Vergelijk het gemiddelde → 7 .400 liter met de schatting . Welke leerling benaderde het dagelijks verbruik het best?
De leerlingen vormen duo’s en pakken opdracht ‘Verbind’ aan . Corrigeer en verbeter klassikaal .
Afhankelijk van de geraadpleegde bron lopen de cijfers al eens uiteen . A4-blad → 8 liter
jeansbroek → 8 .000 à 8 .500 liter 1 kg sojaburger → 8 .000 à 8 .500 liter trui → 4 .500 liter
hamburger → 2 .500 liter 1 kg lamsvlees → 8 .500 liter T-shirt → 2 .500 liter
1 kg kip → 3 .800 liter 1 kopje koffie → 123 liter 1 kg rundvlees → 15 .500 liter LESVERLOOP
1. Instap
2. Kern
Oplossing
36 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.3 Watervoetafdruk
Presenteer het lesitem ‘Watervoetafdruk’ (p .16) . Stel de leerlingen voor om door zelfstudie de drie opdrachten tot een goed einde te brengen . Stuur bij waar nodig .
Corrigeer en verbeter klassikaal .
De leerlingen lezen om de beurt hun bevinding hardop . Gemiddeld waterverbruik van de Belg elke dag → 7 .400 liter . Op jaarbasis: 7 .400 liter x 365 dagen → 2 701 000 liter water .
Besluit: de watervoetafdruk van de Belgen bedraagt meer dan het dubbele van de wereldburger: 7 .400 liter per dag tegenover 3 .400 liter per dag .
2.4 Interview
Presenteer de leerlingen het vraaggesprek met een deskundige die voor instanties de eventuele problemen die zich i .v .m . de watervoorraad kun- nen voordoen in kaart zet .
Noteer op het flapbord de hoofditems van het Interview:
• watertekort in België
• de neerslag
• watertekort in de zomer
• oorzaken van watertekort
• watervoorraad
• Day Zero
• aanbevelingen
Verwijs naar het overzicht, lees de hoofditems hardop . Meteen krijgen de leerlingen een idee wat ze van het interview kunnen verwachten .
De leerlingen lezen het interview: ‘Watertekort wat nu?’ stil . Vervolgens markeren de leerlingen de naar hun mening twee belangrijkste vragen . Elk om de beurt lezen de leerlingen een vraag én het antwoord van het interview hardop .
2. 5 Bespreking vraaggesprek
Voorzie voldoende tijd voor verduidelijking . De leerlingen krijgen de kans om uitleg te vragen over de inhoud van het interview .
De leerlingen pakken de opdracht ‘3. Noteer’ aan .
Stuur bij waar nodig . Bij een foutief antwoord verwijs je naar de inhoud van het interview . Om de beurt lezen de leerlingen de naar hun mening twee belangrijkste vragen hardop, alsook de motivatie van hun keuze . Oplossing
Opdracht 1 Opdracht 2
Opdracht 3
37 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.6 Wereldwaterraad
Een leerling leest hardop wat de figuur meegeeft .
Elk om de beurt lezen twee leerlingen een weetje van het lesitem
‘Wereldwijd’ hardop . Sluit het lesitem af met opdracht ‘4. Kleur het bolletje groen als je het wist, rood als je het niet wist’ . De leerlingen kleuren het hokje groen als ze van het weetje op de hoogte zijn, rood als het voor hen nieuw is .
Voorzie voldoende tijd voor eventuele extra info .
Pols bij de leerlingen of ze begrijpen dat het dreigend watertekort jong en oud moet aanzetten om op een verantwoorde wijze om te springen met water . Moedig de leerlingen aan om bewuste keuzes te durven maken die inspanningen vragen . Druk hen op het hart dat mits het maken van po- sitieve keuzes het dreigend gevaar van watertekort een halt kan worden toegeroepen .
Quiz
De leerlingen vormen groepjes van drie . Elk groepje stelt een quiz (meerkeuzevragen) samen . De quiz bestaat uit tien vragen en is geba- seerd op het vraaggesprek ‘Watertekort… wat nu?’ Op een apart blad noteren ze de antwoorden op de vragen .
Noteer enkele voorbeelden op het flapbord .
1 . Hoeveel landen over de hele wereld hebben een nog groter dreigend watertekort dan België?
a) 42 landen b) 32 landen c) 22 landen
2 . In de meeste streken van ons land valt er gemiddeld zo’n 800 à 900 liter neerslag per m² uit de lucht . Waar schuilt zich evenwel het probleem?
a) Het grootste deel verdampt .
b) Ongeveer de helft van het regenwater is vervuild .
c) Meer dan de helft van het water dringt ontzettend vlug heel diep in de bodem .
Haal bij elk groepje de quizvragen op . Elk groepje beantwoordt een vragenreeks van een andere groep . Voorzie voor de gesloten-boek-quiz 10 minuten .
Haal de vragen en de antwoorden op . Het corrigeren gebeurt door het groepje dat de vragenreeks samenstelde .
De leerlingen van elk groepje gaan tenslotte na of ze het eens zijn met de correctie .
3. Slot
Extra activiteit
Oplossing
Oplossing
Wadi
Ataturk-stuwdam
40 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
LEVEN: HET KAN LES 6 DUURZAAM
1 . De kinderen kennen het begrip ‘ecologische voetafdruk’ .
2 . De leerlingen kunnen zich aan de hand van een overzicht een beeld vor- men van hun ecologische voetafdruk .
3 . De leerlingen kennen de elementen die de grootte bepalen van de ecologi- sche voetafdruk .
4 . De leerlingen kennen de gevaren die de ecologische voetafdruk negatief beïnvloeden .
5 . De leerlingen kunnen verwoorden welke rol het waterverbruik inneemt bij het bepalen van de ecologische voetafdruk .
6 . De leerlingen kennen de elementen die deel uitmaken van de ‘eindafreke- ning waterverbruik’ .
7 . De leerlingen kunnen concrete en realistische voorstellen formuleren om zuiniger om te springen met het water en meteen de ecologische voetaf- druk binnen de perken te houden .
• educatieve uitgave 5de en 6de leerjaar ‘Water… bron van álle leven’
• voor elke leerling een print van p .20, p .21, p .22, p .23 en p .24
• schrijfgerei
• notitiebladen
• flapbord met schrijfstift
• voorbeelden van ‘eindafrekeningen waterverbruik’
• prikbord
Vraag de leerlingen om – indien mogelijk én met toestemming van de ou- ders – een fotokopie van de laatste factuur ‘Eindafrekening waterverbruik’
mee te brengen . De leerlingen noteren het verzoek in de schoolagenda . Peil bij de leerlingen naar de voorkennis: ‘Wie kan een of ander vertellen over de betekenis van duurzaamheid?’ Noteer kort de meest relevante antwoorden op het flapbord .
Specifieke lesdoelen
Lesmateriaal
Vooraf
41 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
De leerlingen vormen groepjes van 3 à 4 leerlingen . Elk groepje maakt afspraken betreffende de taakverdeling . Wie leidt het gesprek? Wie maakt notities? Wie neemt de functie van tijdbewaker en bemiddelaar op zich?
Wie rapporteert?
De begrippen ‘duurzaamheid’ en ‘ecologische voetafdruk’ omschrijven . Indien gewenst, kunnen de leerlingen een bron raadplegen .
Reserveer voor deze opdracht 10 minuten . De verslaggevers presenteren hun bevindingen .
Noteer de meest relevante aangehaalde begrippen op het flapbord .
2. 1 De ecologische voetafdruk (1)
Een leerling leest hardop wat het figuurtje vraagt .
Presenteer de vragenlijst ‘Hoe staat het met jouw ecologische voet- afdruk?’ (p .20) .
Om de beurt lezen de leerlingen een situatie met de twee keuzes hardop voor . Voorzie na het voorlezen van elke situatie enkele seconden om de keuze te maken .
Sluit het lesitem af met opdracht 2 ‘Vergelijk jouw keuzes met die van een klasgenoot.’
2. 2 De ecologische voetafdruk (2)
De leerlingen werken samen . Ze verdiepen zich in de grootte van de ecologische voetafdruk en maken opdracht 3 ’Geef drie voorbeelden uit het overzicht die de ecologische voetafdruk beperken.’
2. 3 Plaats, oppervlakte, ruimte
Geef mee dat een voorbeeld in het lesitem ‘Plaats, oppervlakte, ruimte’
aantoont dat alles wat de mens nodig heeft om te (over)leven ruimte inneemt . De leerlingen lezen en markeren wat zij belangrijk vinden . De leerlingen tonen op hun beurt met een voorbeeld aan dat wat je nodig hebt om te (over)leven plaats inneemt .
Om de beurt lezen de leerlingen het voorbeeld hardop .
Sluit het lesitem af met een samenvatting . Om de beurt lezen de leerlin- gen een in te vullen begrip hardop → Kiezen mag (p .22) .
Corrigeer en verbeter klassikaal .
voetafdruk – ruimte – leven – verplaatsen – wonen – grond – grondstoffen planeet
LESVERLOOP 1. Instap
Opdracht
2. Kern
Oplossing
42 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
2.4 Gevaren
In het lesitem ‘Helaas’ krijgen de leerlingen een overzicht van de gevaren die de ecologische voetafdruk alsmaar groter maken, alsook een kijk op wat er beter kan .
De leerlingen lezen de weetjes stil en markeren met groen als ze ervan op de hoogte waren, met rood als het een nieuw weetje betreft .
Door een bron te raadplegen, sprokkelen de leerlingen een ’Weetje’ over de begrippen ‘regenwoud’ en ‘CO2-uitstoot’ .
2. 5 Eindafrekening waterverbruik
Projecteer een voorbeeld van een factuur ‘Eindafrekening waterverbruik’ . Vraag de leerlingen wat zo’n factuur vermeldt . Lijst de gegevens op . Maak gebruik van het flapbord:
• begin- en einddatum
• huidige en vorige meterstand
• verbruik (m³)
• verbruik drinkwater basistarief (eenheidsprijs per m³)
Lijst met de leerlingen op waarvoor er eveneens moet worden betaald . Noteer op het flapbord:
• vastrecht drinkwater
• vastrecht gemeentelijke bijdrage voor afvoer
• gemeentelijke bijdrage voor afvoer
• vastrecht bovengemeentelijke bijdrage voor zuivering
• bovengemeentelijke bijdrage voor zuivering
De leerlingen vullen de gegevens aan ‘Aan de slag’ (p .23) .
2.6 Het kan zuiniger
De leerlingen vormen duo’s . Elke leerling lijst met een klasgenoot plaatsen op waar er in de woning water wordt verbruikt .
Individuele opdracht: omschrijven wanneer en hoe er minder water kan worden verbruikt .
Er volgt een groepswerk: de leerlingen verzamelen álle tips en presente- ren het overzicht, alsook de vijf ideeën om water te besparen op school .
Stel voor om een charter ‘Vijf ideeën om water te besparen op school’
samen te stellen .
De leerlingen vormen groepjes van 3 à 4 leerlingen . De leerlingen brain- stormen over…
• het materiaal
• de inhoud
• de grootte en de vormgeving
• de aanschouwelijkheid
• de taakverdeling en de uitwerking
• de realisatie 3. Slot
43 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Voorzie voldoende tijd om het charter samen te stellen en uit te werken . De groepjes presenteren hun charter . De leerlingen ondertekenen het charter . De charters krijgen een plaats op het prikbord .
De kracht van het water: negatief en positief
In de wereldgeschiedenis neemt water een ontzettend belangrijke plaats in . Zonder water overleven mens, dier en plant het niet . Soms vormt het water ook een bedreiging .
De wereldbevolking groeit aan waardoor de mens de natuurlijke bronnen alsmaar meer aanspreekt . Het gevolg? De natuur verliest af en toe het evenwicht en natuurrampen – aardbeving, vulkaanuitbarsting, tsunami, storm, tornado, cycloon, zeebeving, bosbrand, droogte, lawine… – zorgen voor onnoemlijk veel leed, materiële schade en vaak duizenden slachtoffers .
Tijdens natuurgeweld speelt de kracht van het water veelal een belang- rijke rol . Natuurrampen en overstromingen gaan hand in hand .
Anderzijds maakt de mens optimaal gebruik van de kracht van het wa- ter . Met dammen, dijken en reusachtige waterwerken probeert de mens de kracht van het water onder controle te houden en wordt water een bondgenoot . Zoals bijvoorbeeld het bouwen van een dam in een rivier in bergachtige gebieden . De dam zorgt meteen voor een stuwmeer dat dienst doet als waterreservoir en als krachtbron voor het opwekken van elektriciteit .
Woordspin
De leerlingen vormen vier groepjes . Tijdens het groepswerk behandelen de leerlingen ‘de kracht van het water’ . Elke groep stelt een woordspin samen .
Groep 1: natuurrampen
Groep 2: de kracht van het water
Groep 3: de negatieve kracht van het water Groep 4: de positieve kracht van het water
De leerlingen diepen het toevertrouwd item uit en geven het overzicht weer in een woordspin .
Om de beurt presenteert en becommentarieert de verslaggever van elke groep de woordspin .
Collage
Stel voor om op een affiche of een muurkrant de woordspin te illustreren met bijvoorbeeld krantentitels, afbeeldingen, illustraties…
Extra
44 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
De meterstand
Stel de leerlingen voor om thuis een week – elke dag ’s morgens én
’s avonds – de meterstand van het kraanwater te noteren . De leerlingen ontwerpen zelf een overzichtsfiche .
Stel voor om de analyse te vergelijken met die van drie klasgenoten . Extra
Week van . . . . tot en met . . . . Woning van . . . . Straat: . . . . Huisnummer: . . . . Gemeente: . . . .
Maak een analyse:
Totaal verbruik na een week . . . . m³
Het grootste verbruik op . . . .m³ Verklaring: . . . . . . . .
Het kleinste verbruik op . . . .m³ Verklaring: . . . . . . . .
METERSTAND
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
’s morgens
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
’s avonds Meterstand maandag
dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag
45 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
EVALUATIE LES 7
1 . De kinderen kennen het verschil tussen zout en zoet water .
2 . De kinderen kunnen een overzicht geven van het waterverbruik van een gemiddeld gezin, alsook van het waterverbruik van de gemiddelde Belg . 3 . De kinderen kennen alle soorten water en kunnen een overzicht geven
van de toepassingen ervan .
4 . De kinderen kennen de kringloop van het water en kunnen er aan de hand van een schets uitleg over geven .
5 . De kinderen kennen de werking van de drinkwaterzuivering en de afval- waterzuivering en kunnen er uitleg over geven .
6 . De kinderen kennen het probleem van de ‘plasticsoep’ .
7 . De kinderen kennen de weg die het kraanwater aflegt ‘van bron tot kraan’
en kunnen er aan de hand van een schets uitleg over geven .
8 . De kinderen kennen het begrip ‘aquifer’ en kunnen aantonen dat ‘aquifer’
een belangrijke rol speelt in de weg die het kraanwater aflegt . 9 . De kinderen kennen de fases van het zuiveringsproces .
10 . De kinderen kennen de werking en het doel van de watertoren .
11 . De kinderen kunnen de werking van ‘communicerende vaten’ weergeven . 12 . De kinderen kennen de functie van de stadsriolen .
13 . De kinderen kunnen een overzicht geven van het waterverbruik doorheen de geschiedenis .
14 . De kinderen kennen de gevaren van en het eventueel tekort aan drinkwa- ter .
15 . De kinderen kennen de begrippen ‘Day Zero’ en ‘ecologische voetafdruk’ . 16 . De kinderen kunnen aantonen dat het waterprobleem de hele wereldbe-
volking aanbelangt .
17 . De kinderen kunnen voorbeelden geven van ‘duurzaam leven’ .
18 . De leerlingen kunnen de elementen van de factuur ‘eindafrekening water- verbruik’ duiden .
19 . De kinderen kennen de mogelijkheden om spaarzaam om te springen met (drink)water, zowel thuis als op school .
Specifieke lesdoelen
46 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
• voor elke leerling een print (p .25) ‘Dit weet, ken en kan ik’
• voor elke leerling een print van het openboek-toetsblad
• voor elke leerling een print van het geslotenboek-toetsblad
• schrijfgerei
• markeerstiften
Dit weet, ken en kan ik
Een leerling leest hardop wat het figuurtje meegeeft .
Presenteer de 22 items . Om de beurt lezen de leerlingen een item hard- op .
Vraag de leerlingen hun keuze te markeren:
• Dit kén en begrijp ik .
• Dit kán en begrijp ik .
• Hierover vraag ik nog wat uitleg .
Voorzie voldoende tijd voor extra uitleg over items die leerlingen aanstip- ten → Hierover vraag ik nog wat uitleg .
Deel de toetsbladen geslotenboektoets en openboektoets uit . De leerlingen noteren naam en datum .
Overloop de vragen .
Stel de leerlingen voor om met een markeerstift in iedere vraag of opdracht de naar hun mening belangrijkste begrippen aan te duiden .
De eerste toets is een geslotenboektoets . De leerlingen mogen geen gebruikmaken van het werkboek of andere bronnen . Bij de open- boektoets kunnen de leerlingen het werkboek wel raadplegen . Lesmateriaal
LESVERLOOP
Naam: . . . . Datum: . . . .
1) Markeer het correcte woord.
De waterlaag onder de doordringbare bodemlaag heet een open / gesloten aquifer .
2) Leg uit hoe het komt dat het waterverbruik vooral ’s morgens en ’s avonds piekt.
. . . . . . . .
3) Toon aan dat je het verschil kent tussen een watertoren en een waterreservoir.
. . . . . . . . . . . .
4) Op stap in de riolen… Gebruik het woord ‘rioolrat’ in een zin en toon meteen aan dat je er de betekenis van begrijpt.
. . . . . . . .
5) Juist of fout? Met dank aan het principe van de communicerende vaten slaagden de Grieken erin om onder hoge druk water aan te voeren .
O
JuistO
Fout6) Vul aan. In de Middeleeuwen halen de meeste mensen het water aan een openbare
waterput, aan een . . . . of een . . . .
7) Toon aan dat de watervoetafdruk van de gemiddelde Belg nogal groot is.
. . . . . . . .
8) Illustreer met een voorbeeld dat wat de mens nodig heeft om te leven plaats, ruimte, oppervlakte … inneemt.
. . . . . . . . . . . .
GESLOTENBOEKTOETS
/ 1
/ 1
/ 10
/ 2
/ 1
/ 1
/ 2
/ 1 / 1
Naam: . . . . Datum: . . . .
1) Stel: je wil een waterput installeren. Waarom onderzoek je best vooraf de bodem?
. . . . . . . . . . . .
2) Beschrijf een belangrijke behandeling van het water in de drinkwatervoorziening.
. . . . . . . . . . . .
3) Toon aan dat de watertoren een belangrijke plaats inneemt in de weg die het kraanwater aflegt van ‘bron tot waterkraan’.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4) Verklaar hoe het komt dat riolen met nogal wat overleg worden aangelegd.
. . . . . . . . . . . .
5) Wat is naar jouw mening een belangrijke gebeurtenis in de Prehistorie wat de water- voorziening betreft?
. . . . . . . . . . . .
OPENBOEKTOETS
/ 1
/ 1
/ 10
/ 2
/ 1
/ 1
6) Vergelijk het gemiddelde waterverbruik van de Belg met het waterverbruik van de gemiddelde wereldburger. Wat besluit je hieruit?
Het waterverbruik van de gemiddelde Belg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mijn besluit: . . . . . . . . . . . . . . . .
7) Verklaar de toename van het aantal hittegolven in ons land.
. . . . . . . . . . . .
8) Stel: er dreigt een ‘Day Zero’. Welke drastische maatregel stel je voor?
. . . . . . . . . . . .
/ 1
/ 1 / 2
50 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
BEOORDELING
Correctiesleutel geslotenboektoets
Gesloten boek
Opdracht 1: 1 punt voor het correct antwoord → Totaal 1 punt Opdracht 2: 1 punt voor de uitleg → Totaal 1 punt
Opdracht 3: 1 punt voor de verklaring van elk begrip → Totaal 2 punten Opdracht 4: 1 punt voor de correcte zin → Totaal 1 punt
Opdracht 5: 1 punt voor het correcte antwoord → Totaal 1 punt Opdracht 6: 1 punt voor elk correct ingevuld begrip → Totaal 2 punten Opdracht 7: 1 punt voor de correcte verduidelijking → Totaal 1 punt Opdracht 8: 1 punt voor het correct voorbeeld → Totaal 1 punt Totaal 10 punten
1) open aquifer
2) Vooral ’s morgens en ’s avonds maken de mensen gebruik van de badka- mer, de douchecel…
3) In de watertoren nemen o .a . de zwaartekracht van het water én het princi- pe van de communicerende vaten een belangrijke plaats in in de aanvoer van kraanwater . Een waterreservoir vraagt geen hoge kuip omdat het reservoir wordt opgetrokken in de omgeving van een bron .
4) In kleine riolen maken de arbeiders gebruik van een ‘rioolrat’ – een hoge- drukspuit – waarmee ze de steentjes en het zand verwijderen .
5) juist
6) waterput – pomp
7) Het waterverbruik van de gemiddelde Belg bedraagt 7 .400 liter per dag . De gemiddelde watervoetafdruk wereldwijd bedraagt 3 .400 liter per dag . 8) Een glas melk . Melk komt van de koe . De koeien grazen in de weide of
staan op stal . Het melken gebeurt machinaal . De computer stuurt de melkmachine . Om die machine en de computer te produceren, heb je grondstoffen nodig . Terug naar de koe: de weide neemt plaats in, beslaat een oppervlakte… Terug naar de machine: de productie gebeurt in een fabriek . De productiehal, de kantoren, de refter… nemen ruimte in .
Open boek
Opdracht 1: 1 punt voor de verklaring → Totaal 1 punt Opdracht 2: 1 punt voor de beschrijving → Totaal 1 punt
Opdracht 3: 2 punten voor de verduidelijking → Totaal 2 punten Opdracht 4: 1 punt voor de verklaring → Totaal 1 punt
Opdracht 5: 1 punt voor de beschrijving → Totaal 1 punt
Opdracht 6: 1 punt voor de vergelijking, 1 punt voor het besluit → Totaal 2 punten
Opdracht 7: 1 punt voor de verklaring → Totaal 1 punt
Opdracht 8: 1 punt voor de voorgestelde maatregel → Totaal 1 punt Totaal 10 punten
51 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Correctiesleutel openboektoets
Achteraf
Extra acties
1) De bodem mag niet vervuild zijn .
2) Keuze kan worden gemaakt → lesitem ‘Welkom in het afvalwater- zuivering’ (p .6) .
3) Sterke pompen stuwen het drinkwater naar de kuip, waar het wordt opgeslagen . Afhankelijk van de vraag naar wateraanvoer gaat het water vervolgens richting de waterleiding .
4) Keuze kan worden gemaakt → lesitem ‘Het relaas’ (p .8 en p .9) . 5) Keuze kan worden gemaakt → lesitem ‘Prehistorie’ (p .12) .
6) Het waterverbruik van de gemiddelde Belg bedraagt 7 .400 liter per dag, dat van de gemiddelde wereldburger bedraagt 3 .400 liter per dag . Besluit: het grote verschil toont aan dat de gemiddelde Belg nogal
‘kwistig’ omspringt met water .
7) De klimaatverandering zorgt ervoor dat de droogteperiodes langer, intenser én vaker voorkomen: er wachten de mensheid alsmaar meer hittegolven .
8) Keuze kan worden gemaakt → lesitem ‘Waar en hoe kan het zuiniger?’
(p .15 en p .16)
Bespreek met de leerlingen het resultaat .
Overloop nog eens de opdrachten en de antwoorden .
Voorzie tijd om eventuele extra vragen te beantwoorden en/of om bij te sturen .
Proefjes
In deze educatieve uitgave werden enkele proefjes voorgesteld uit de uitgave ‘Proefjestijd… altijd spannend’ – 5de en 6de leerjaar:
• Water zuiveren
• Water overhevelen
• Zelf regen maken
• Wolken maken
De uitgave ‘Proefjestijd… altijd spannend’ bevat ook nog andere proefjes:
• Water met gekke kuren
• Voller dan een vol glas
• Van ijs naar water door druk
• Op en neer in het water
• Met water de luchtdruk meten
• Perfecte ‘waterbellen’
• Warm en koud water
• Drijven op het water
Deze proefjes sluiten aan bij de educatieve uitgave ‘Water… bron van álle leven’ .
52 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar
Op stap en ontdek
De educatieve uitgave ‘Op stap, verken en ontdek’ – 5de en 6de leerjaar presenteert effenaf schitterende en leerrijke ideeën om met de klas kennis te maken met een watertoren, een waterbedrijf, een afvalwaterzuivering, Hidrodoe – het interactief doe-centrum over water…
Elke uitstap wordt minutieus voorbereid . Bij elk bezoek hoort een gedetail- leerd overzicht van de mogelijkheden . Na het bezoek kunnen de leerlingen de uitstap evalueren aan de hand van werkbladen .
53 HANDLEIDING BIJ DE EDUCATIEVE PAKKETTEN 5de en 6de leerjaar COLOFON SAMENSTELLING: Stef Desodt
VORMGEVING: Tim Ost & Klaartje De Buck ILLUSTR ATIES:
COLOFON
Hoi!
Ken je het verschil tussen koud, lauw en w arm water?
Ja?
© AquaFlanders - Tim Ost / Foto Wereldbol © NASA - Rawpixel / Foto elektriciteits- centrale © Steffen Schmitz CC BY-SA 4.0 / Foto Ocean Cleanup © The Ocean Cleanup / Foto Boren naar water © Pollinator CC BY-SA 3.0 / Foto Waterzuiveringsstation © Annabel CC BY-SA 3.0 / Foto Waterreservoir © Oast House Archive CC BY-SA 2.0 / Foto Brussel © Paul Hermans CC-BY-SA-4.0 / Foto Riool © Sub-urban CC BY-ND 2.0 / Foto Spaarbekken © Quistnix CC BY 2.5 / Foto Aquaduct © Arian Zwegers CC BY 2.0 / Foto Kanaal © Le Médocain CC BY-SA 4.0 / Foto Neanderthalers © Leidemir CC BY-SA 4.0 / Foto Rome© David Dixon CC BY-SA 2.0 / Foto Vieze troep © Øyvind Holmstad CC BY-SA 4.0 / Foto Ataturk stuwdam © Gordontour CC BY-NC-ND 2.0 / Foto Koeien
© Wolfgang Moroder CC BY-SA 4.0 / Foto Containerpark © Speculos CC BY-SA 3.0 / Foto Watermeter © Andy Mabbett CC BY-SA 4.0 / Andere gebruikte foto’s en illustra- ties zijn rechtenvrij aangekocht en/of publiek domein (CC0).
