Preek, zondag 1 maart 2020 Bergharen Zondag Invocabit, begin 40 dagen tijd Bij Mattheüs 4: 1-11
Ter inleiding op de lezing en op de 40-dagentijd als geheel:
De jonge historicus Rutger Bregman schreef een bestseller: “De Meeste Mensen Deugen.”
TROUW columnist Stevo Akkerman las het boek en schrijft onder meer het volgende: “Ik werd er, ondanks enige bedenkingen,
behoorlijk vrolijk van. Op z’n minst was duidelijk dat het veel te ver gaat om te zeggen dat dé mens niet deugt.
Maar met het andere oog las ik de krant.
Kinderen vroren dood in Idlib, op de vlucht voor het Syrische en Russische leger. Vluchtelingen die voor het sluiten van de Turks-
Syrische grens hadden weten te ontkomen en nu op het Griekse eiland Lesbos zaten, verkommeren daar in kou, regen, vuil en gevaar van bendes.
En ik dacht: hoe raadselachtig is de mens, in staat tot zoveel kwaads en zoveel goeds. En verder kwam ik niet.”
Ik weet ook niet of wij veel verder komen vanmorgen.
Maar de vastentijd, de 40 dagen tijd, is in elk geval bedoeld om stil te staan bij deze vraag: mens, wie ben je?
En mooi dat de kerkelijke liturgische kalender ons al eeuwenlang bij deze les houdt.
Dat we vanuit het lezen en overdenken van de Heilige Schrift steeds weer uitgenodigd worden om eerlijk naar onszelf te kijken, te
reflecteren over hoe we leven, de keuzen die we maken, de wegen die we gaan.
De weg die Jezus gaat, van de doop in de Jordaan de woestijn in, is in miniatuur de weg van ons allemaal.
Jezus gaat in zijn menswording de weg van de mens, de weg van ons allemaal.
De Geest leidt Hem de woestijn in, zoals we allen door Gods Geest, Zijn levensadem, op weg gezet worden in deze wereld.
Let wel: de Geest van God voert hem naar de woestijn.
De evangelist Marcus schrijft zelfs letterlijk: gooit hem eruit, de woestijn in! Waaruit? Uit veilige kaders. Uit de moederschoot. Uit de comfortzone. Het volle harde leven in.
Daar moet het gebeuren, het leren leven aan Gods hand.
Woestijn: dat klinkt vooral als: dreigend, gevaarlijk, eenzaam, bar. En dat kan het zijn ook, dat volle leven! Voor ons allemaal.
Maar in Bijbeltaal is ‘woestijn’ ook kans op groei, uitdaging en uitnodiging om te leren leven in vertrouwen en hoop.
Allemaal zijn we onderweg, door de woestijn van het aardse leven, naar het Beloofde Land, somewhere over the rainbow.
Het hele Exodusverhaal is er een prachtige metafoor van.
Uit Egypte geroepen, om op weg te gaan, om nergens slaaf van te worden, niet vast te roesten in schijnzekerheden, maar de weg te gaan die geboden wordt.
Met een visioen voor ogen, een droom die ons draagkracht geeft.
Christenen leven van deze hoop. Dat het met ons - en met deze wereld – van kwaad naar beter zal gaan, van kyrie naar gloria.
Maar intussen gaan we wel door de woestijn! En moeten we steeds weer vechten met alles wat ons van die weg afhoudt, wat ons van die hoop vervreemdt.
Intussen moeten we de duivel weerstaan. Keuzen maken. En bidden:
leid ons niet in verzoeking…
In de joodse religieuze traditie is dat altijd heel sterk benadrukt.
Twee wegen er: stairway to heaven of highway to hell.
Of, ander beeld: de witte en de zwarte hond in ons.
We zijn geroepen om te kiezen. Wie krijgt het meest te eten?
Dat is onze verantwoordelijkheid.
De slang in het Genesisverhaal, of de duivel bij Mattheüs, de diabolos, letterlijk die alles op zijn kop zet, er een puinhoop van maakt, is niet meer dan een literair hulpmiddel..
We kunnen nooit zeggen, zoals de vrouw deed: de slang heeft me verleid, m.a.w. het is eigenlijk niet mijn verantwoording, ik kon er niks aan doen.
We kunnen zeker ook niet zeggen, heren, zoals Adam deed: die vrouw die U me gegeven heeft, die heeft me verleid … Haar schuld allemaal …
Zomin als we kunnen zeggen: al die ellende in de wereld, dat komt allemaal door de duivel.
Alsof er een zelfstandige kwaadaardige macht naast God zou bestaan…
Nee, hoe moeilijk ook, en hoe het precies zit tussen Gods goedheid en het lijden in de wereld, in de Heilige Schrift wordt in elk geval de mens als verantwoordelijk neergezet, verantwoordelijk voor onze keuzen..
In die zin deugen we, want zo heeft God ons gemaakt: aanspreekbaar, aansprakelijk, verantwoordelijk, in staat tot onderscheiden en kiezen tussen goed en kwaad.
Niet alle ellende en lijden in de wereld is terug te voeren op onze menselijke schuld.
Maar we zijn ten aanzien van het kwaad in de wereld wel meer dan slachtoffer van machten buiten onszelf.
Al zijn er natuurlijk graduele verschillen in kansen die we krijgen en de voorwaarden waaronder wij groot worden.
Maar laten we bijvoorbeeld vaststellend at wij als bevolking van
West-Europa in de family of men al vele decennia onder zeer gunstige materiële voorwaarden onze weg door het leven gaan en wat dat
betreft weinig woestijn tegenkomen.
De keerzijde van die levensstijl komt trouwens vandaag de dag ook steeds duidelijker aan bod. En daarom is het juist in de vastentijd zeker gepast om onszelf af te vroegen wat we kunnen doen om aan het leegroven en uitputten van deze aarde een halt toe te roepen, in elk geval wat betreft ons eigen aandeel daarin.
In de afgelopen weken hebben we ons laten aanspreken door Jezus’
onderricht vanaf de berg.
Als een nieuwe Mozes onderstreept Hij de aloude geboden, verstaan vanuit het hart ervan, vanuit de diepste bedoeling.
De geboden die ons zeggen niets of niemand te verafgoden, elkaars vrijheid te respecteren, eerbied voor het leven te hebben, geen god naar ons eigen beeld te kneden, oog te hebben voor de naaste, de Heer te dienen met een onverdeeld hart, en met al ons vermogen, met grond en geld en goed.
En het verhaal van Jezus in de woestijn vanmorgen sluit daarop aan.
Het is een spiegel en een voorbeeld voor ieder van ons.
Veertig dagen… 40, in de Bijbelse getallensymboliek: een mensenleven lang.
Hier klinkt opnieuw de vraag die in de hof klonk: waar ben je?
Waar draait het om in een verantwoordelijk leven voor God.
Hoe vervullen wij mensen onze missie op aarde naar Gods bedoeling?
En dan komen er drie cruciale thema’s langs.
Drie keuzemomenten.
Drie, zoals alle grote zaken in de Bijbel in drieën gaan.
Eerste verzoeking: zeg tegen de stenen dat ze brood moeten worden.
Ik lees hier de verzoeking in dat alles maakbaar moet zijn, dat alles er moet zijn voor ons geluk en onze behoeften. Dat we alles
ondergeschikt kunnen maken aan onze wensen.
En ja, er is ontstellend veel mogelijk? Op de grenzen van leven en dood. Een bejaarde kan zwanger worden, aan een dodelijk ziekte kan nog van alles gedokterd worden.
Of omgekeerd: desgewenst kunnen we een als voltooid beschouwd leven steeds gemakkelijker beëindigen. De middelen zijn beschikbaar.
Ik ga hier geen moeilijke ethische discussie met simpele oneliners behandelen.
Maar de vraag van de duivel is: waarom zou je tekortkomen, waarom jezelf dingen ontzeggen, waarom wachten, geduld oefenen, waarom pijn lijden, waarom niet simpelweg pakken wat je pakken kan?
I want it all and I want it now, zong Freddy Mercury, en precies dat is de eerste verzoeking, in onze tijd en cultuur meer dan ooit.
Kunnen wij nog geduld oefenen, leren we en onze kinderen in deze tijd nog dat het soms goed is om ergens op te moeten wachten? Om jezelf iets te ontzeggen ter wille van een hoger doel?
In de 40 dagen tijd kun je daarin jezelf een concrete opdracht als spirituele oefening opleggen. Dat is natuurlijk de zinvolle gedachte achter elk vasten, in elke religie. Geloven is ook discipline beoefenen, zelfbeperking.
Heel veel duivelse verzoeking ligt op het ogenschijnlijk zo platte vlak van ons consumptiegedrag.
Hebzucht en geldzucht en vraatzucht zijn wortels van heel veel kwaad!
De tweede verzoeking: Spring naar beneden, God vangt je wel op…
Kennen we zo’n stem in onszelf?
Daar moest ik wel over nadenken.
Wat is het verschil tussen gezonde lef en overmoedigheid?
Tussen een leap of faith, een sprong in geloof, en onverantwoordelijk handelen…
Wat in elk geval ons opvalt, is dat deze verzoeking op het dak van de Tempel plaats heeft.
Bij wijze van spreken: op de kerktoren. Anders gezegd: in het religieuze domein
Daar is het kennelijk extra oppassen geblazen!
De duivel is juist in religieuze zaken en onder gelovige mensen heel actief. Lees Brieven uit de Hel van C.S. Lewis er nog maar eens bij!
Het is het verhaal van de oeroude verleiding om ons een God naar ons beeld en gelijkenis, naar onze wensen en verwachtingen te kneden.
Een God die ons moet bewaren voor alle risico’s, een God als Tom Poes als wij het niet meer in de hand hebben. En een God als
legitimatie voor eigenmachtig en onverantwoordelijk gedrag.
Een God als doekje voor het grote bloeden dat we zelf teweeg brengen.
De keerzijde van deze verzoeking is trouwens de neiging om God vaarwel te zeggen als Hij ons niet op onze tijd en naar onze wens en verwachting te hulp schiet als wij in een vrije val beland zijn.
Overigens, zo’n vrije val hoeft – voor alle duidelijkheid- niet altijd het gevolg van eigen onverantwoordelijk gedrag te zijn…
Leven is riskant, we zijn kwetsbaar in de woestijn. Maar dan geldt wat Huub Oosterhuis dicht:
Op elk van ons houdt Gij uw oog gericht.
En niemand, of hij heeft een naam bij U.
En niemand valt of hij valt in uw handen
En dan is er als derde verzoeking, altijd weer, de verleiding van de macht.
Dat je je menselijkheid verliest, je ziel verkoopt, je integriteit opoffert, je idealen verloochent ter wille van je ambitie.
In religieuze circuits, in het bankwezen, in de politiek, waar eigenlijk niet. Op alle niveaus, ook ons eigen niveau.
Deze verleiding is niemand vreemd.
En het is reuze verleidelijk… zozeer dat je wel heel goed afgestemd moet zijn op die andere golflengte, wil je hier niet voor bezwijken…
En zo zijn we onderweg. In de woestijn klinken stemmen, woorden, leuzen …
Rondom ons en in ons.
En we moeten leren onderscheiden wat waarheid en leugen is, en we moeten kiezen.
Jezus gaat ons erin voor.
Wat staat er geschreven?
Wat zegt het gebod van God?
De Joodse geloofsbelijdenis begint met: HOOR Israël!
Niet voor niets.
Maar als we horen, en onze keuzen maken op basis van het gehoorde, zullen we ook iets ervaren van het bijna paradijselijke slotbeeld:
engelen dienden Hem.
Een klein beetje paradijs, in het hart van de woestijn.
Al blijft het levenslang knokken tussen die witte en die zwarte hond in ons.
