Definitie. De toestand van een individu waarin de inname van voedingsstoffen onvoldoende is om in de metabole behoefte te voorzien.

Definitie

• De toestand van een individu waarin de inname van voedingsstoffen onvoldoende is om in de metabole behoefte te voorzien.

• Kenmerken:

minder voedselinname dan dagelijks aanbevolen hoeveelheden, met of zonder gewichtsverlies, en/of een feitelijke of te verwachten behoefte

aan voedingsstoffen die hoger ligt dan de inname, gecombineerd met gewichtsverlies.

Voedselinname

Andere kenmerken

• 10-20% ondergewicht (Queteletindex)

• Tricepshuidplooi en armspieromtrek lager dan 60% van de referentiewaarde

• Spieratrofie

• Prikkelbaarheid, verwardheid

queteletindex

queteletindex

Tricepshuidplooi meting

Prevalentie 1

PDF

• 22-40% van de patiënten in ziekenhuizen is ondervoeding

• 2010; 25%

• 2012; 22%

• Toch:Onderschat probleem.

• Niet altijd zichtbaar aan de buitenkant

Oorzaken van een tekort aan

voedingsstoffen vul in voor meneer

• 1. te weinig voedselopname

• 2. abnormaal verlies van voedingsstoffen

• 3. verhoogde behoefte aan voedingsstoffen.

Mogelijke Oorzaken van een tekort aan voedingsstoffen

• 1. Te weinig voedselopname

• Onvoldoende kennis over wat nodig is

• Financiële factoren

• Zelfzorgtekorten: mobiliteitsprobleem, pijn, stijfheid, weinig kracht in armen en handen.

• Depressie

• Leefstijl

• Kauw en slikproblemen

• Droge mond

• Medicatie

Vervolg casus

• De heer Kramer heeft kans op vitamine B- tekort. Een groot deel van zijn benodigde

energie wordt geleverd door alcohol. Hij eet weinig en geeft vaak over.

• Door bepaalde leefstijl eenzijdig

voedingspatroon. Tekorten aan vitamines en mineralen.

Oorzaken van een tekort aan voedingsstoffen

2. Abnormaal verlies van voedingsstoffen.

• door verterings- en resorptiestoornissen gaan veel voedingsstoffen verloren via de feces.

• Met vet gaan de in vet oplosbare vitamines en kalk verloren.

• Bij diarree en braken grote hoeveelheden electrolyten.

Oorzaken van een tekort aan voedingsstoffen

3. Verhoogde behoefte aan voedingsstoffen.

• groei, zwangerschap, lactatie, ziekte en herstel.

• Bij ziekte verhoogde stofwisseling.

Basaal metabolisme berekenen

• Het basaal metabolisme is de minimale stofwisseling die nodig is om een mens in leven te houden.

• Geslacht, leeftijd, erfelijkheid, medicatie en ziekte hebben invloed op de basaal metabolisme

• Berekenen van BMR (basaal metabolisme ratio) Formule:

• Mannen: basaal metabolisme = 88,362 + (13,397 * massa in kg) + (4,799 * lichaamslengte in cm) – (5,677 * leeftijd in jaren)

•

Vrouwen: basaal metabolisme = 447,593 + (9,247 * massa in kg) + (3,098 * lichaamslengte in cm) – (4,330 * leeftijd in jaren)

* = vermenigvuldigen

Berekening

• Een 50-jarige vrouw van 70 kg, die 1.80m lang is, heeft een basaal metabolisme van:

•

Basaal Metabolisme = 447,593 + (9,247 * 70) + (3,098 * 180) - (4,330 * 50) Basaal Metabolisme = 447,593 + 647,29 + 557,64 – 216,5

Basaal Metabolisme = 1436,023

• Het basaal metabolisme wordt uitgedrukt in kilocalorieën. De vrouw heeft dus een basaal metabolisme van ongeveer 1436 kcal. Haar lichaam heeft dus deze 1436 kilocalorieën per dag (in rust!) nodig om niet af te vallen of aan te komen.

• * = vermenigvuldigen

• Of je checkt gewoon de site voor je Casus:

https://www.voedingswaardetabel.nl/bereken/basaal-metabolisme-ratio/

Stress-factor Verhoogd basaal metabolisme in%

Kanker, cachetisch (uitgemergeld) 20

levercirrose 20

fracturen 20-25

koorts 12

Ernstige infectie 40-60

sepsis 40

Brandwonden 30-50% 75

Verschillende vormen van ondervoeding

1. Chronische ondervoeding

• Bij een gezond iemand die helemaal niets meer eet, maar wel voldoende vochtopname, kan het wel 2 tot 3 maanden duren voordat er een levensbedreigende

situatie ontstaat.

• Te weinig voeding => daling van het basaal metabolisme => zo zuinig mogelijk met

energievoorraad wordt omgegaan.

• Energievoorraad in de vorm van onderhuidsvetweefsel

Chronische ondervoeding

• Lichaam schakelt over op vetverbranding, omdat de voorraad glucose in vorm van glycogeen in de lever en spieren zeer gering is (voor 1-2 dagen).

• Door tekort aan glucose ontstaat aceton (onvolledige verbranding).

• Afbraak spiereiwitten.

• Bloedeiwitten worden zolang mogelijk gespaard.

Belangrijk voor de colloïd-osmotische druk.

Bloedplasma eiwitten door

vochtaanzuigende werking

Voorraad vitamines

vitamines voorraad

B-vitamines, vitamine C, (beide wateroplosbaar) vitamine K

1 à 2 maanden

Vitamine D 2 à 4 maanden

Vitamine A (weerstand) en

vitamine E (aanmaak rode bloedcellen)

1 à 2 jaar

Vitamine B 12 (pernicieuze anemie) 3 à 5 jaar

Vervolg Casus

• Gewichtsverlies => voorraad onderhuidsvetweefsel aangesproken

• Afname spierkracht =>verlies spiereiwitten

• Verlaging basaal metabolisme => minder doorbloeding huid (koude benen en handen)

• Tekort vitamine C =>verlaagde weerstand, geïnfecteerde wondjes

• Tekort vitamines B en ijzer => vermoeidheid

Verschillende vormen van ondervoeding

• 2. Acute ondervoeding

• Ernstige infecties en hoge koorts, grote operatie of trauma

• Katabole stress. In korte tijd kan ernstige eiwitondervoeding ontstaan.

• Daling colloïd-osmotische druk => oedeem.

• Meestal niet sterk afgevallen, kan zelfs nog te dik zijn.

• Anabole stofwisseling: opbouw van

organische stoffen met gebruik van energie

• Katabole stofwisseling: afbraak van organische stoffen waar energie vrijkomt.

Gevolgen van ondervoeding

Bij chronische ondervoeding staat energetische onder voeding op de voorgrond.

Gewichtsverlies

Afname energie

Concentratieproblemen

Slechte eetlust

Prikkelbaarheid, lusteloosheid, apathie ( bij ouderen verwardheid lijkend op dementie).

Gevolgen van ondervoeding

• Spierkracht neemt af. Ook van de romp =>

longontsteking

• Verterings- en resorptiestoornissen door atrofie van het darmslijmvlies.

• Grotere kans op decubitus => meer

verpleegkundige zorg => meer kosten van de gezondheidszorg.

App voor checklist ondervoeding

Ondervoeding opsporen

• Checklist ondervoeding = 5 minuten

• Klinische blik :

Meneer Kramer vertoont de kenmerken van energetische ondervoeding:

- Mager uiterlijk - Acetongeur

- Koude huid; op armen en handen zijn wondjes zichtbaar, waarvan sommige geïnfecteerd zijn

- Moe, weinig energie, weinig eetlust - Slappe, koude hand

Klachten en observaties

Klachten van de patiënt Voorbeelden van waarnemingen door de verpleegkundige

Last van vol gevoel Observatie: patiënt eet slechts een derde van het eten op

Last van misselijkheid Vragen hoe men zich voelt

Geen trek hebben Vragen naar eetlust

Geen interesse hebben in eten (apathie, depressie)

Observatie: patiënt laat eten onaangeroerd staan

Benauwdheid bij of vlak na het eten Observatie: haalt moeilijk adem tijdens en vlak na de maaltijd

Zich te moe voelen om te eten Observatie: patiënt maakt uitgeputte indruk

Pijn bij het eten Observatie: patiënt trekt pijnlijk gezicht bij het kauwen en slikken

antropometrie

• Het meten van het lichaam - Gewicht en lengte meten

- Onderhuids vetweefsel meting

- Bio-elektrische impendantiemeting - Armomtrek of knijpkracht in de hand

- Quenteletindex = lichaamsgewicht (kg):

lengte² (in centimeters)

Bio-elektrische impendantiemeting

casus

• Meneer Kramer is in een paar maanden 75-63 kg onbedoeld afgevallen. Dit is een groot

gewichtsverlies. Lengte 1.88

• Beneden 18,5 queteletindex = ondervoeding

• Bij metingen zijn er onbetrouwbare factoren:

• - bij kinderen

• - Abnormale vochtretentie

• - Mensen die veel aan sport doen (= veel spiermassa)

• - Afname lengte bij osteoporose

• - Niet blanke rassen

Laboratoriumwaarden

• Elektrolyten: magnesium, calcium en fosfaat

• Eiwitondervoeding: albumine, prealbumine en transferinne

• Een verlaagde immunologische afweer = aantal lymfocyten

PES

• P = wat is het probleem?

• De inname van voedingsstoffen is onvoldoende om in de metabole behoefte te voorzien. De behoefte aan

voedingsstoffen is verhoogd door gecompliceerde beenbreuk.

• Er is duidelijk sprake van energetische ondervoeding,

waardoor de genezing van de beenbreuk wordt vertraagd en er complicaties kunnen optreden.

• Meneer Kramer heeft kans op tekorten aan vitamines en mineralen, met name op een Vitamine B1 tekort.

PES

• E = welke factoren spelen een rol?

• Ruim alcohol gebruik

• Eenzijdig voedingspatroon

• Veelvuldig overgeven

PES

• S = wat zijn de klachten van de patiënt?

• - veel last van brandend maagzuur

• - Moeheid, heeft weinig energie

• - weinig eetlust

Wat zijn de observaties van de verpleegkundige?

• - verschijnselen van energetische ondervoeding: afgevallen, acetongeur, slechte conditie van de huid, slappe koude hand

• -gewicht 63 k; lengte 1.88; queteletindex = 18

• -groot gewichtsverlies: in een maand 12 kg onbedoeld afgevallen.

Besluit

• Verpleegkundigen spelen een belangrijke rol in onderkennen van voedingsproblematiek en de kans op ondervoeding.

• De verpleegkundige is bij uistek degene die informatie verzamelt op grond waarvan de arts beslissingen neemt.