1943- 1952 BESLAGGEWING VAN DOPRSONTWIKKELING BESTUUR IN VANDERBIJLPARK GEDURENDE

DIE BESLAGGEWING VAN DOPRSONTWIKKELING EN BESTUUR

IN VANDERBIJLPARK GEDURENDE 1943- 1952

Ronnie Paul Jansen van Rensburg

B.A. (Hons); UOD; VDO (Jeugweerbaarheid)

Verhandeling voorgele vir die graad Magister Artium in Geskiedenis in die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte aan die Potchefstroomse

Universiteit vir Christelike Hoer Onderwys.

Studieleier: Dr. P

.J.J.

Prinsloo

Vanderbijlpark Januarie 1992

. ·' / :·· ·--~-)~\:·;~:-:,~ , .i

i·

r

:

....

:

--t \./ n·~ r· ~

ABSTRACT

THE ESTABLISHMENT OF TOWN DEVELOPMENT AND MANAGEMENT

IN VANDERBIJLPARK, 1943-1952

The great demand for steel production which had developed in South Africa during the ante-bellum period was one of the motivating factors for the decision to expand the existing lscor facilities. The possibility for expansion of the lscor Works in

Pretoria was, however, limited. Consequently. a search for a new site elsewhere was

uncfertakPn. It was decided that a plate mill plant. the first unit of an integrated steel

factory, would be erected.

The site that was selected. was situated approximately ten miles to the \Nest of

Vereeniging. After meticulous planning, the construction of the plate mill plant,

henceforth known as Vanderbijlpark Works, commenced in July 1952. In spite of

many initial problems that were encountered, the first steel was rolled on the evening

of 21 November 1943.

Together with the establishment of the lscor plant, the town of Vanderbijlpark arose.

Vanderbijlpark, the brainchild of dr. H.J. van der Bijl, was unique, because the layout

of each residential and industrial area was pre-planned in detail prior to its development.

, Vesco. which fulfilled the role of town planner. was founded on 28 Decembm 1944.

The land which lscor did not utilise for its steel factory, was sold to Vesco. The latter

tried to accommodate every requirement of its residents in the planning of the town. Owing to the long time that had elapsed during the development and planning of the

town layout. the first town areas were only proclaimed on 25 August 1948.

Commercial and industrial development also increased rapidly.

Initially. Vanderbijlpark fell under the jurisdiction of the Peri-Urban Areas Health Board. On 24 December 1946, a nominated Health Committee for Vanderbijlpark, consisting of six members. was formed. Before the founding of the Health

Committee, Vesco took upon itself the responsibility of the creation of an

infrastruc-ture, together with managerial functions (and other related functions) in

Vanderbijlpark. Gradually, the Health Committee took over these functions.

Owing to a shortage of personnel in the Health Committee, Vesco agreed to perform tasks, such as the supply and maintenance of essential services, for the Health Committee. Employees of Vesco, lscor and Vecor were members of the Health Committee. l'vlr. Cecil Oldridge was the manager or Vesco and also the chairman of

the Health Committee who ensured that there was good co-operation and communication between said committee and Vesco.

Some residents asked for an elected management body, but the Health Committee. lscor and the Executive Council of the Provincial Council clit not comply with the request. Because of the extension of the town and the increase in functions and

responsibilities. the Health Committee was increased to six nominated and three

elected members in November 1950.

It soon became obvious that the elected and nominated rnembers of the Health Committee had many disagreements and differences of opinion. The nominated

members were accused of bein~J loyal mainly to Vesco while the loyalty of the elected members was vested in tlw Health Committee. _{Once again individuals ancl}

institutions requested the institution of a fully elected management body. The rPsult was that on 25 January 1952 the Administrator of Transvaal informed the residents

that Vanderbijlpark would be elevated to the rank of a municipality with an elected

town council. On 19 October 1952 the first town council members were elected. Vanderbijlpark had attained autonomy and full municipal status.

VOORWOORD

Hiermee wit ek alma! beclank wat clit vir· my moontlik gemaak het om hierdie verhandelinq te voltooi.

In die eerste plek wit ek my dank betuig teenoor Yskor (Vanderbijlpark-'Nerke en Preto ria-werke) en Vesco vir die hulp wr~t hulle vir my verleen het. Oak aan die Stadsraad van Vanderbijlpark my opregte dank vir hulle hulp. Aan die personeel van die biblioteek op die Vaaldriehoekl<ampus van die PU vir CHO en oak die personeel van die Transvaalse Argiefbewaarplek my opregte dank vir hulle gewaardeerde hulp Baie dankie ook aan die hoofde van skate wat my behulpsaam was. Aan die volgende drie dames 'n woord van d;:wk vir hulle gewaardeerde hulp: Sandra Opperman wat die voetnotas en bronnelys gekontroleer het: Pauline Kuhne wat die likwerk behartig het en mev. Wybenga wat die taalversorging be-hartig het. 'n Spesiale woord van dank aan my studieleier, dr. P.J.J Prinsloo, vir sy ins igge-wende Ieiding. asool< vir sy positiewe en opbouende kritiek.

Graag wil ek my moeder vir haar opregte belangstelling bedank. Vera! aan my vrotJ en kinders wit ek my dank betuig. omdat hulle baie opgeoffer he! gedurencle die tyd wat ek besig w<=~s met die verhancleling. Die morele bystand. aanmoediging en hulp wat ek van nw vrou ontvang het, het die werk aan die verhandeting makliker gema<tk · Ten laaste, maar die belangrikste, dank en aile eer aan God vir Sy liefde en genade wat vir my die krag gegee het om die verhandeling te voltooi.

R.P. JANSEN VAN RENSBURG

Vanderbijlpark Januarie 1992

lnhoudsopgawe

INLEIDING . . . . . . . . 1

HOOFSTUK 1 . . . . . . . . 6

YSKOR SE AANDEEL IN DIE VESTIGING VAN VANDEf3BIJLPARK 6 1.1 DIE VESTIGING EN UITBREIDING VAN DIE STAALNYWERHEID IN SUID-AFRIKA 6 1.2 DIE SOEKE NA 'N GESKIKTE TERREIN . . . . . . . . . . . . . . 13

1.3 DIE VROEERE BEPLANNING VAN VANDERBIJLPARK .. .... ... ... .... . .... ... 21

HOOFSTUK 2 . . . . . . . . 23

VESCO WORD DORPSBEPLANNER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.1 DIE TOTST ANDKOMING VAN VESCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2 DIE BEPLANNING VAN VANDERBI.JLPARK BEGIN . . . 28 2.3 NOODSAAKLIKE DIENSTE . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.3.1 WATERVOORSIENING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.3.2 ELEKTRISITEIT . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.3.3 RIOLERING 2.34 STRATE EN VLOEDWATERAFVOER 2.3.5 OOREENKOMS OOR DIE VOORSIENING EN INSTANDHOUDING VAN NOODSAAf< -35 :1R LIKE DIENSTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.4 DIE BEPLANNING EN ONTWIKKELING VAN BLANKE WOONGEBIEDE ... .. ... ... . 49

2.5 HANDEL- EN NYWERHEIDSONTWIKKELING . . . . . . . . ... . . . .. . . 62

2 5.1 HANDEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

2.5.2 NYWERHEDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

HOOFSTUK 3 . . . . . . . . 72

DIE VERDERE UITBOUING VAN DIE INFRASTRUKTUUR VAN VA.NDERBI.JLPARK 72 3.1 MEDIESE DIENSTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

3.1.1 DIE VANDERBIJLPARK MEDIESE BYSTANDSFONDS . . . . . 72

3.1.2 HOSPITAAL . . . . . . . . . . . . ... .. ... ... ... . ... 73

3 1.3 KLINIEK .. .. .. ... ... ... ... .... 74

3.2 OPVOEDKUNDIGE INRIGTINGS . . . . . . . . . . . . 76

3.3 KERI<E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

3.4 SPORT- EN ONTSPANf\I!NGSFASILITEITE . . . . . . 86

3.4.1 Ef'vlFULENIPARK . . . . . . . . . . . 86

3.4.2 SPORTGRONDE . . . . . . . . . . . . . 87

3.4 3 EMFULENI GHOLF-EN BUITEKLUB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

3.44 YSKOR ONTSPANNINGS- EN GESELLIGHEIDSKLUB . . . 90

~-5 DIE VERDERE VOORSIENING VAN WOONGERIEWE ... .. . 91

3.6 DIE SIMBOOL VAN GROEI EN ONTWIKKELING. . . . . . . . . 94

HOOFSTUK 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

DIE BESLAGGEWING VAN PLAASLIKE BESTUUR 96 4.1 DIE GESONDHEIDSKOMITEE NEEM DIE LEISELS OOR IN VANDERBlJLPARK 96 4.1.1 VANDERBIJLPARI< Ot--IOER BEHEER VAN DIE GESONDHEIDSRAAD VIR BUITES TE-DELIKE GEBIEDE . . . . . . . . . . . . 96

4.1.2 DIE STIGTING VAN DIE GESONDHEIDSKOMITEE . . . . 97 4.1.3 DIE GESONDHEIDSKOMITEE WORD VERGROOT . . . . . . 100

4.1.4 STAANDE SUBKOMITEES .. . . .... ... ... ... ... .. . . 107

4.1.5 TAALMEDIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

4.1.6 KANTOORAKKOMMODASIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

4.1.7 PERSONEELVOORSIENING ... .. .. ... .. ... ... ... .... 109 4.2 WERKSAAMHEDE VAN DIE GESONDHEIDSI<OMITEE . . . . . . . . . . 111

4.2.1 NOODSAAKLIKE DIENSTE EN ANDER DIENSTE GELEWER . . . . . . . . 111 4.2.1.1 PARKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 4.2.1.2 SANITERE EN VULLISVERWYDERINGSDIENSTE .... .... ... ... .. 112 4.2.1.3 SYPAADJIES . . . . . . . . . . ... ... .. . . ... .... ... .. ... 112 4.2.14 BOOMAANPLANTINGS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.2.1.5 STRAATBELIGTING .. ... .. ... ... ... .... ... ... ... .... 113 4.2.2 HANDELSLISENSIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.2.3 WOONBUURTES EN BEHUISING . . . . . . . . . 115

4.2.3.1 DIE UITLEG VAN DORPSGEBIEDE . . . . . . . . . 115

,.

4.2.3.2 HUISNOMMERS 4.2.3 3 STRAATNArv1E 4.2.3.4 BOUREGULASIES 4.2.3.5 LANDBOUHOEWES 4.2 4 POSKANTOORFASILITEITE

4.2.5 DIE SUID-AFRIKAMlSE POLISIE EN DIE LANDDROSI\ANTOOR . . . . ...

4.2.6 BEGRAAFPLASE .. .. . .

4.2 7 BUSDIENS ... ... .. . .. . . . ... .

4.2.8 HUURtv10TORS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ...

HOOFSTUK 5 . . . . . . . .

VAN GESONDHEIDSKOMITEE TOT ST ADSRAAD ... ... .. .. . .. ... .

5.1 VERDERE FUNKSIES VAN DIE GESONDHEIDSKOMITEE ... ... .. ... .. .

5.1.1 GESONDHEIDSDIENSTE .... .... .. . . . ... .... .... .. .

5.1.2 VERKEERSDEPARTEMENT .... .. . . .... .. .. ... . . . ... . .

5.1<1 MARK . . . . . . . .. ... .... ... ... .. .... . .. .

5.1.4 B!BLIOTEEK . . . . . . . . . . . . . ... . . 5.1.5 SWART WOONBUURTOf'JTWIKKELING . . . . . . . . . ... . .

5.1.5.1 DIE VESTIGif'lG nl Of'JTWIKKELif\lG VMI SWf.,.RT WOOt·lBUURTE

5 1.5.2 DIE TOTST ANDI<OMING VAN DIE DEPA.RTEMENT \1 .. (\t--J NIE .. Bl...AN!\E SAI<E

5.1 5.3 ADVISERENDE f\IATURELLE 1\0MITEE

5.1.5.4 HANDHAWING VAN WET EN ORDE . . . . ... .. .

5.1.5.5 HANDEL IN DIE SWART WOONBUURTE .. ... ... . . ... .. .. .

5.1.5.6 K LINIEK . . . . . . . . .. .. ... .. .. ... .... . .. . 5.1.5. 7 HOSTELLE EN BIERSALE ... . . . ... ... ... ... ... ... .... . 5.1.5.8 SORGHUMBIER . . . . ... ... ... . .. ... ... ... ... .. .... . . .

5.1.5.9 DIE VOORSIENING VAN ONDERWYSGERIEWE .... .... ... ... .

5.1.6 BRANDBESTRYDING EN AMBULANSDIENS ... ... .... . .

5.1.7 DIE DEPARTEMENT VAN DIE STADST.ESOURIER EN DIE

BOU-OPMETINGSAFDELING .... ... .... ... ... .. ... .. .... . . .. ... .

52 WAARDASIE EN EIENDOMSBELASTING .. ... ... .. . . .

5.3 DORPSWAPEN EN -LEUSE . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .. .

5.4 DIE AMPSKETTINGS . . . ... ... ... . . . . ... .... . 5.5 DIE SPELLING VAN DIE DORPSNAAM "VANDERBIJLPARK" ... .

5.6 DIE VANDERBIJLPARK MUNISIPALE WERKNEMERS MEDIESE BYSTAf\IDSFONDS

5.7 VOLLE MUNISIPALE STATUS VIR VANDERBIJLPARK

5 7.1 DIE EERSTE TREE NA VOLLE tvlUN!SIPALE STATUS . . . .... . .

5.7.2 MUNISIPALE STATUS VIR VANDERBI.JLPARK WOr:W 'N WER!-\LII-\HE!D 5.7.3 DIE VERKIESINGSMASJINERIE IN WERKING ..

5.7.4 DIE VERKIESING VAN 29 OKTOBER 1.952 ... .. .

5.7.5 DIE NUWE STADSRAAD VAN VANDERBIJLPARK ... ... ... ... . .. .

SLOT

...

.

...

..

...

.

...

.

115 115 116 116 117 118 120 121 123

124

124 124 124 125 128 130 134 134 '142 1·16 148 148 15•f 155 ~'5~ 160 163 165 16G 158 169 1f)(j 169 170 170 1l2 174 178 1il2

184

BYLAE A . . . .

.

. . . 190

VERDUIDELIKING VIR DIE GEI\Of'JSOUDEERDE PLAAS VANDERBIJL P/'\R!': NO. 107 . . . 190

1. VYFFONTEIN NO. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 2. KLIPFONTEIN NO. 29 . . . . . . . . . . . . . . 191 3. LEEUWKUIL NO. 81 . . . . . . . . . . . . . . . 191

4. CYFERPAN NO. 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

5. EEN STUK GOUVERMENTS GROND NO 24 . . . . . . 192

6. ZUURFONTEIN NO. 31 . . . . . . . . . . . . . . . . 192 7. HOUTKOP NO. 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 8. RIETSPRUIT NO. 52 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 9. VANDERBIJL PARK NO. 107 . . . . . . . . . . . . . . . 193

BYLAE B

KAARTE FOTOS .. .

...

...

.

....

..

...

.

...

195

195 196

BRONNE . . . 199

1. ONGEPUBLISEERDE ARGIVALE BRONNE . . . . . . . . . . . . . . . . 199

1.1 ELEKTRISITEITSVOORSIENINGSKOMMISSIE (ESKOM), MEGAWATTPARK . . ... .. . 199

1.1.1 H.J. VANDER BIJL-VERSAMELING ... .. ... .. .. ... ... .... .. .. . 199

1.2 INSTITUUT VIR EIETYDSE GESI<.IEDENIS (!NEG), UOVS . . . . . . . . 199

1 3 SENTRALE ARGIEFBEWAARPLEK (SAB). PRETORIA 199

1.3.1 DEPARTEMENT VAN HANDEL EN NYWERHEID (HEN) . . . . . . . 199

1.3.2 DEPARTEMENT VAN POS-EN TELEGR1\AFWESE (PMG) . . . ... 199

1.3.3 DEPARTEMEI'IT VAN VOLKSWELSYN (VWN) . . . . . . . . . . . . 199

1 3.4 SEKRETARIS VAN NATURELLESAKE (NTS) 199

1.3.5 SEKRETARIS VAI'J OPENBARE WERKE (PVVD) . . . . . . . 200

1.4 SKOOLJOERNALE. VANDERBI,JLPARI<. ... . . _. 200

1.5 SUID-AFRIKAANSE YSTER-EN STAAL INDUSTRIELE KORPORASIE BEPERK (YSI<.OR).

PRETORIA . . . . . . . . .. ... . . - -. . . . . 200

1.5.1 YSKORVERSAMELING .... ... .. . . .. -. . .. ... . . 200

1.6 TRANSVAALSE ARGIEFBEWAARPLEI<. (TAB). PRETORIA ... ... ... . . _ .. .. 201

1.6.1 DIREKTEUR VAN PLAASLIKE BESTUUR, TRANSVAAL (TPB) .... .. . _ .. _. _ . . 201

1.7 VANDERBIJLPARK STADSRAAD ... ... . - -.. ... .. ... .. 202

1.7 1 DEPARTEMENT VAI'J DIE STADSINGENIEUR ... . . . .. .... .... . . 202 1.7.2 GESONDHEIDSKOMITEE . . . . . . 202

1.7.2 1 FINANSIELE EN GESAMENTLIKE KOMITEE .... . _ . . __ .. __ .. ___ _ .. _ 202

1.7 2.2 GESAMENTLII<.E SUB-KOMITEE . . . . . . . . 202 1.7.2.3 SUB-I<OMITEES . . . . . . . . . . 202 1.7.3 KORRESPmJDENSIE . . . . . . . . . 202 1.7.4 OPENBARE BIBLIOTEEI< . . . . . . . . . . . . . 20J 1.7.5 ST ADSRAAD . . . . 2r.n 1.8 . VEREENIGING MUSEUM -. . . . . . . . . . 2•]3

1.8.1 FAV. DAYVERS.AMELING ... - . . . . . . . . 203

1.9 VANDERBIJL PARK EIENDOMSMAATSKAPPY (VESCO) _. __ .... ... _ .. _. 203

1.9.1 VESCOVERSAMELING ... ... . . ... -... -... ... ... .. .. _ 203 2. REGERINGSPUBLIKASIES .. - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 3. BANDOPNAMES EN ONDERHOUDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 4. VERHANDELINGS . . . . . . . . . . . . . .. ... - 206 5. !<.OERANTE . . . . . . . . . . . . .. .. -. . . . . . . . . . 206 6. TYDSKRIFTE . . . . . .. .... - . . . -.. . - . . . . 207 7. GEPUBLISEERDE WERKE . . . . . . . . . . . 20!J 8. Oi'JGEPUBLISEERDE WERKE . . . . . . . . . . . . . . . 210 lnhoudsopgawe iii

IN LEIDING

Die feit dat nog geen wetenskaplike navorsing oor die beslaggewing van

clorpsont-wikkeling en bestuur in Vanderbijlpark geclurende die tydperk 1943 tot 1952 gecloen

is nie, noodsaak 'n stuclie oor hierclie beginfase van die Vanderbijlparkse

geskieclenis.

Daar het wei sekere publikasies oor die geskiedenis van Vanderbijlpark verskyn wat

of cleur Vesco of die Gesondheiclskomitee of die Stadsraad u'tgegee is. byvoorbeelcl:

F.A.V. Day. Vanderbijlpark;

P.R. Nell, Die geskiedenis van Vanderbijlpark, 1941 - Df:~sember- 1951;

Staclsraad van Vanderbijlpark, Vanderbijlpark: 21 jare van vooruitgang;

Vanderbijl Park Estate Company, Vanderbijl Park: the planned industrial city.

As populere publikasies bied die ~erke egter 'n baie oppervlakkige weergawe van

Vanderbijlpark se geskiedenis.

Met die studie word claar gepoog orn clrie afsonderlike, maar tog nouverweefcle

ont-wikkelingsfases, in 'n sinvolle geheel saam te voeg: die ontwikkeling van 'n staa

i-werke in die gebied en die gepaardgaande dorpsontwikkeling deur n

filiaalrnaatskappy van Yskor. nl. Vanderbijlpark Eiendomsmaatsl<appy (Vesco), asook

die on\wikkeling van 'n dorpsbestuur vir die inwoners wat in hierdie munisipale

ge-bied woonagtig was. Die onderwerp vorm deel van 'n breer navorsingsprojf:~k vvat

oor die geskiedenis van V:wderbijlpark handel.

In die navorsing is daar vera! gebruik gernaak van argivale bronne en sekonclere

bronne soos boeke. tydskrifte en koerante. Verskeie onderhoude is ook met senior

inwoners, asook oud-werknemers van byvoorbeeld Vesco, Yskor en die Geso

nd-heidskomitee gevoer. Hierdie onderhoude was baie insiggewend en het bygedra tot

die vorming van 'n beeld van hoe Vanderbijlpark werklik daar uitgesien het. Ge

-brekkige korresponclensie by Vesco het daartoe gelei dat die aanclag in die navorsing

oor Vesco vera! op die notules toegespits is. Hieruit kon 'n beeld van hoe die

dorpsontwikkeling ontvou het. gevorm word.

In die verhandeling word onder andere van die volgende begrippe en

woordbepalings gebruik

gemaak:-Administrasie: dit is die beheer- of bestuursfunksie.

Administrateur: die hoof van 'n provinsiale uitvoerende mag.

Akker: 'n stuk ploegland van ongeveer 'n halfmorg woot.

Amptenaar: 'n persoon wat i11 diens is van 'n plaaslike owerheicJ.

Ampsketting: 'n ketting wat die burgerneester by amptelike geleenthede cJra.

Begroting: die berekening van verwagte inkornste en uitgawes van 'n

plaaslike owerheid.

Burgemeester: die eerste burger van 'n dorp of stad wat as serernoniele hoof en

as voorsitter by munisipale vergaclerings optree.

Ghienie: Kworum: Morg: Ordonnansie: Regulasie: Roede: Stadsraad:

'n bedrag ter waarde van 21 sjielings.

die minimum aantal stemhebbende lede wat benodig word om 'n

wettige besluit te neem.

lanclmaat van 100 x 100 jaart.

clit is die voorskrifte waarvolgens sekere sake in 'n provinsie

gereel word.

dit is die voorskrifte waarvolgens piaaslike besture sekere sake

reel en word in die provinsie se offisiele koerant of in die

Staatskoerant afgekondig.

oppervlakternaat gelyk aan 'n k.wart van 'n akker.

munisipaliteit bestaande uit verteenwoordigers wat deur

be-lastingbetalers verkies word en wat die stad of dorp bestuur.

Stadsraadslid: 'n persoon wat op die munisipale kieserslys geregistreer is en as

lid van 'n stadsraad verkies is- ook bekend as "raadslede".

Stadsklerk: hoofuitvoerende amptenaar van 'n stadsraad.

Stadstesourier: 'n beampte wat gelas is met die verantwoordelikheid orn na die

geldsake van 'n stad of dorp orn te sien.

Superintendent: persoon wat oppertoesig het.

Verordening: dieselfde as regu lasie.

Wals: rol waarrnee staal uitgerol word.1

Hier volg ook 'n uiteensetting van die skryfwyse van geldeenhede:

£ - pond;

1- - sjielings;

d - pennies;

£20.10.2. = 20 pond. 10 sjielings en 2 pennies:

10/6d = 10 sjielings en 6 pennies.

Die volgende gegevvens kan vir die ornskakeling na metrieke mates gebruik wmd:

1 jaart

=

0,91 meter;

1 myl 1,61 kilometer;

1 voet 30,48 sentimeter;

1

duim 2,54 sentirneter;

1 gallon 4,546 liter;

1 akker

=

0,4047 hektaar ( 1 hektaar

=

1.167 morg).

Aangesien die geldwaarde in pond uitgedruk word, word die volgende benaclerde

omskakeling gegee:

£1 R2;

10d 10 sent;

10/- R 1.

Hierdie navorsingstema word teoreties onder die bree terrein van plaaslike en

streeksgeskiedenis gereken. Hoewel daar nie 'n eenvormige model bestaan wat

navorsers vir die bestudering van hierdie deeldissipline kan gebruik nie, is

aan-vaarde vakkundige navorsingsmetodes en tegnieke gebruik. Dit beliggaam die ses

bekende dissiplinere stappe of fases vir die geskieclskrywingsproses. Die ses stappe

1 P.C. Schoonees e.a. (reds.), HAT: verk/arende handwoordeboek van die Afrikaanse taa/, pp.13-1 039.

wat toegepas is. is vraagstelling. opsroring van bronne. die toepassing van eksterne

en interne kritiek. cliP sintese van die feite tot 'n kennisliggaam en die

verant-woording van die feite in voetnotas en in 'n bronnelys.2

Die bestudering van plaaslike en streeksgeskiedenis is aangewese op n

interdissiplinere benadering en claar word dus van ander vakclissiplines gebruik

ge-maak om 'n volledige beeld van 'n stacl te vorm. Daar kan onder andere van die

volgende deeldissiplines gebruik gemaak word: steclelike geografie. demografie.

sosiologie, ekonomie. maatskaplike werk. historiese opvoedkunde, volkekunde, na

-turelle administrasie (ontwikkelingsleer), sosiale sielkunde, bedryfsekonomie,

steele-like vervoerekonornie. staatsleer. taal- en letterkunde en publieke adrninistrasie.'

Die historikus wat die plaaslike en streeksgeskiedenis navors. se vvef:' sa!

waarskynlik met die van n topograaf, n demograaf. industriel(~ argeoloog.

ensovoorts kruis.4 Dit beklemtoon net weer die interclissiplinere karakter van

plaaslike en streeksgeskiedenis. Wanneer hy dus "werk'' as 'n topograaf kan hy met

onderwerpe soos landskapgeskiedenis, historiese geografie, pleknarne.

veldargeologie en inheemse argitektuur te doen kry. By ekonomiese geskiedenis is

daar weer onderwerpe soos landbougeskiedenis, industriele argeologie,

hancfelsgeskiedenis en vervoergeskiecfenis waarmee hy te doen gaan kry. As

clemograaf kom hy in aanraking met die maatskaplike geskieclenis wat onder andere

die studie van die huislike !ewe en volksoorleweringe asook die politieke

geskieclenis, insluit. 'n Baie belangrike aspek is dat die navorsing van plaasliiw of streeksgeskiedenis 'n bydrae. al is dit hoe gering, tot die nasionale geskiedenis

lewer.5

Deur die navorsing kon 'n duidelike beeld gevorm \Nord van watter rol Yskor in die

totstandkoming van die dorp Vanderbijlpark gespeel het en hoe die geskiedenis van

die clorp ontvou het. Vesco. wat deur Yskor gestig is, het die beplanning van die clorp

by Yskor se Dorpsbeplanningsraacl oorgeneem. Vesco het 'n belangrike rot in die

clorpsontwikkeling en daarstelling van 'n dorpsbestuur gespeel. Na die tots

tand-koming van die Gesondheidskomitee het Vesco die meeste bestuursfunksies beheer.

2 F.A. van Jaarsveld. 'n lnleiding tot die studie van geskiedenis, pp.63-65.

3 F.A. van Jaarsveld, Stedelike geskiedenis as navorsingsve/d vir die Suid-Afrikaanse llistorikus (ongep. referaat gelewer tydens 'n simposium oor "Die opkoms van die Afrikaner aan die Witw a-tersrand", Departement Geskiedenis, RAU, 26 Februarie 1972). pp.77-79.

4 V. Skipp, "Local history: a new definition·, part 1, The Local Historian, vol. 14, no. 6, 1981, p.327.

5 V. Skipp. "Local history: a new definition·, p.328.

Die Gesoncfheidskornitee het egter geleicfelik van die bestuursfunksies oorgeneem

en uitgebou. Ongelukkigheicf llet onder cfie inwoners ontstaan oor die feit c!at die

Gesondheidskornitee net uit ses genomineerde lede bestaan het. Verskeie versoeke

is aan die provinsie gerig dat 'n verkose bestuursliggaarn ingestel rnoes wore!. Die

gevolg hiervan was dat die Gesondlleicfskomitee in November 1950 na ses genomineercle en drie verkose lecle uitgebrei is. Stemme het gou weer begin opgaan

vir die instelling van 'n ten valle verkose bestuursliggaam. Op 19 Oktober 1952 is

hiercJie doel verwesenlik toe die eerste stadsraacJslede verkies is en Vanderbijlpark

verhoogde munisipale status verkry het.

INLEIDING

Foto no. 1: Dr. H.J. van der Bijl, 1887- 1948.

Bron: Vanderbijlparl< Stadsraad, Openbare Biblioteek, Fotoversameling.