Zagen en timmeren
Leergebied (onderdeel)
Wereldoriëntatie (Techniek)
Lesonderwerp
Een kerstboom timmeren
Leerplandoelen: GO!
33102: Algemene vaardigheden en attitudes:
Een explorerende en experimentele aanpak tonen om meer te weten te komen over techniek.
33104: Algemene vaardigheden en attitudes Hygiënisch, veilig, zorgzaam en nauwkeurig werken.
33208: Techniek begrijpen
Er zijn relaties tussen technische systemen en eigenschappen van materialen, natuurlijke verschijnselen en/of technische principes
Van veel voorkomende en zelf vaak gebruikte technische systemen illustreren hoe ze onder meer gebaseerd zijn op kennis van eigenschappen van de gebruikte materialen.
Waarom werden net die materialen en grondstoffen gebruikt?
(Relatie eigenschap en functie) Voorbeelden: zie bijlage 2 (p. 78)
Zie ook leerlijn natuur (doelstelling 3.2.6.27)
33301: techniek hanteren – Technische systemen maken:
Een technisch systeem maken houdt het doorlopen van een technisch proces in
"Een probleem, ontstaan vanuit een behoefte, technisch oplossen door verschillende stappen van het technisch proces te doorlopen.
(Het probleem stellen, oplossingen ontwikkelen, maken, in gebruik nemen, evalueren) Welk proces doorloop ik en herken ik als ik een technisch systeem wil maken? "
33303: Techniek hanteren - Technische systemen maken Het technisch systeem ontstaat vanuit een behoefte en/of een probleem
"In eenvoudige situaties nagaan welk technisch systeem best tegemoetkomt aan een behoefte.
Welke technisch systeem beantwoordt in deze situatie aan mijn behoefte?
Bijv. ik wil een gekartelde rand aan mijn tekening. Welke schaar kan mij een kartelende knip geven."
33316: Techniek hanteren - Technische systemen maken:
Realiseren van een technisch systeem houdt in dat je kan werken met ‘een stappenplan, een eenvoudige werktekening of handleiding’
Een eenvoudig technisch systeem al dan niet aan de hand van een stappenplan realiseren.
33317: Techniek hanteren - Technische systemen maken:
Realiseren van een technisch systeem houdt in dat je kan werken met ‘een stappenplan, een eenvoudige werktekening of handleiding’
Een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren.
33404: Techniek hanteren - Technische systemen gebruiken:
Het technisch systeem correct gebruiken al dan niet a.d.h.v. een stappenplan
"Aangeven hoe je het technisch systeem gebruikt.
Bijv. een kruisschroef indraaien met een platte schroevendraaier werkt niet efficiënt Dus best een kruisschroevendraaier."
Lesdoelen
1. De leerlingen tonen een onderzoekende houding om te weten te komen welk materiaal ze het best gebruiken om de gekregen opdracht uit te voeren. (33102)
2. De leerlingen werken op een veilige, zorgzame en nauwkeurig manier. (33104) 3. De leerlingen verwoorden waarom ze het gekozen materiaal gebruiken (33208)
4. De leerlingen stellen vast dat ze op zoek moeten gaan naar het juiste materiaal om zo de opdracht tot een goed einde te brengen. (33301)
5. De leerlingen stellen vast dat ze moeten onderzoeken welk materiaal ze het best gebruiken voor de opdracht, uit deze vaststelling gaan ze op zoek naar het beste materiaal. (33303)
6. De leerlingen maken een kerstboom van hout aan de hand een stappenplan. (33316) 7. De leerlingen voeren dit stappenplan stap voor stap uit. (33317)
8. De leerlingen gebruiken het materiaal op een correcte manier (33404) 9. De leerlingen evalueren het gekozen materiaal. (33408)
Doelgroep
2
deen 3
degraad
Lesduur
230 minuten
50 minuten voor de les waarin het materiaal onderzocht wordt.
180 minuten voor het maken van de kerstboom. Dit kan je opsplitsen in verschillende lessen. Hou er rekening mee dat je elke keer moet opruimen.
Materiaal
Zagen
Decoupeerzaag Cirkelzaag Repricozaag
Handzaag Figuurzaag Toffelzaag
IJzerzaag (met een zaagblad specifiek voor hout)
Hamers Klauwhamer Bankhamer Ingenieurshamer Kaphamer Fineerhamer
Nylon hamer Bikhamer Straathamer Rubberhamer Vuisthamer
Voorhamer
Verschillende houtsoorten
Zowel hardhout, zachthout als composiet in verschillende afmetingen met de prijs per houtsoort. (dikke planken, brede planken, smalle planken, plinten, …)
Andere
Plint van 101 cm x 4,5 cm x 0,8 cm per leerling
Lat van 37 cm x 2 cm x 2 cm per leerling
Extra hamers Extra sergeanten Schuurpapier
Winkelhaak
Tang om omgebogen nagels uit te trekken (eventueel een klauwhamer)
Figuurzaag
Sjablonen of geodriehoeken Stappenplan
Nagels met platte kop (1,2mm x 20mm) 16 per leerling Potloden
Meetlat Gom
Voortaak leerkracht
Voorzie zelf voldoende materiaal. Het is de bedoeling dat de leerlingen in het eerste deel van de les onderzoeken welk materiaal ze het best gebruiken. Dit kan enkel als je verschillende soorten zagen en hamers meehebt.
Eventueel vraag je leerlingen om zelf materiaal mee te brengen voor het timmeren zelf.
Druk de stappenplannen af zodat je er voldoende hebt voor je leerlingen.
Voorzie een voldoende ruim lokaal. Je hebt veel plaats nodig voor het timmeren en zagen.
Differentiatie
Er zijn verschillende stappenplannen voorzien met verschillende niveaudifferentiaties.
Wanneer dit nog te moeilijk blijkt te zijn kan je ervoor kiezen om de leerlingen in kleine groepjes samen te laten werken en het stappenplan samen stap voor stap te overlopen.
Lesverloop
1. Opdracht uitleggen 10 minuten
Leg de opdracht uit. De leerlingen moeten een knikkerbaan maken. Ze bepalen eerst welk materiaal ze hier het best voor gebruiken. Laat dit in groepjes onderzoeken. De leerlingen zoeken de voor- en nadelen van elk materiaal. Je kan met 3 posten werken, één waar ze het hout onderzoeken, één waar ze de hamers onderzoeken en één waar ze de zagen onderzoeken.
Toon het gewenste resultaat aan de leerlingen.
Informatie voor de leerkracht Zie pagina 5 tot en met 11.
2. Aan de slag 40 minuten
Bepaal zelf de groepjes of laat de leerlingen de groepjes kiezen. De leerlingen beginnen het bekijken van het materiaal. Wat zijn de voor- en nadelen? Welk materiaal gebruiken we het best voor de opdracht die we kregen?
3. Klasgesprek 10 minuten
Hou een klasgesprek rond veiligheid wanneer men met dit gereedschap werkt.
Toon voor hoe je met het materiaal werkt, toon ook voor hoe het ZEKER NIET moet.
Overloop het stappenplan met de leerlingen.
Laat de leerlingen hun vragen stellen.
4. Timmeren en zagen 170 minuten
De leerlingen volgen het stappenplan.
Er staat steeds een volwassene aan de plaats waar er gezaagd wordt.
De leerlingen kunnen elkaar helpen.
5. Opruimen 10 minuten
Na het timmeren en zagen wordt er steeds opgeruimd en geveegd.
De leerlingen zorgen dat ze op elk stukje hun naam schrijven met potlood
Bronnen
/. (/, / /). geschikte houtsoort kiezen. Opgehaald van gamma: https://www.gamma.be/nl/doe-het- zelf/houtbewerking/geschikte-houtsoort-kiezen
/. (2014, / /). zagen . Opgehaald van houtbewerkingscursus: http://www.houtbewerkingscursus.nl/zagen/
/. (2017, / /). hamers, alle soorten op een rij. Opgehaald van klus-info: http://klus- info.nl/klussen/gereedschap/hamer
/. (2017, / /). welke zaag gebruiken. Opgehaald van Kluswijs: https://www.kluswijs.nl/kluscoach/welke- zaag-gebruiken.html#typezagen
Apeldoorn, B. (2015, december 10). Kerstbomen timmeren . Opgehaald van bouwmensenapeldoorn.wordpress:
https://bouwmensenapeldoorn.wordpress.com/2015/12/10/kerstbomen-timmeren/
Geer, E. v. (2012, 11 1). gereedschap. Opgehaald van ijzerzaag:
http://gereedschap.webnode.nl/gereedschappen/ijzerzaag/
videohandleidingen. (2013, mei 23). hout zagen . Opgehaald van Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=Gq3k5c-CFTM&feature=youtu.be
Informatie voor de leerkracht
Zagen
Decoupeerzaag
Decoupeerzagen zijn echte alleskunners. Afhankelijk van het zaagblad is de zaag bijna voor elk materiaal te gebruiken. Een ander groot voordeel van de decoupeerzaag is dat er makkelijk ronde hoeken mee gezaagd kunnen worden. Nadeel is dan weer dat het oppervlak altijd plat moet zijn om de zaag op te laten rusten.
Met name geschikt voor bijvoorbeeld:
Laminaat
Uitzagen van figuren uit bijvoorbeeld MDF
Cirkelzaag
De cirkelzaag is een wat grotere zaag met een rond blad draait draait. Ze zijn los verkrijgbaar maar worden ook vaak gebruikt als stationair gereedschap.
De zaag staat dan stil, of kan enkel in één richting bewogen worden. Dit omdat de zaag gericht is op het zagen van rechte lijnen en zo het beste resultaat behaald wordt. Voor het zagen van bochten kan dan ook beter geen cirkelzaag gebruikt worden.
Met name geschikt voor:
Op maat zagen van panelen Op maat zagen van balken
Repricozaag
De repricozaag vertoont qua techniek veel overeenkomsten met de
decoupeerzaag. Het zaagblad staat hier echter in het verlengde van de zaag zelf waardoor hij flexibeler in gebruik is. De repricozaag wordt dan ook vaak in de tuin gebruikt voor bijvoorbeeld snoeiwerk. Dankzij de vlakke plat om het zaagblad kan hij echter ook prima gebruik worden voor vlakke
ondergronden. De controle is bij de repricozaag echter wat minder hoog dan bij een decoupeerzaag.
Met name geschikt voor:
Snoeiwerk (afzagen van dikke takken)
Sloopwerk (uitzagen van (een deel van) een muur)
Handzaag
Naast de machines is de handzaag een goed (en voordeliger) alternatief voor de kleinere klussen. De handzaag heeft over het algemeen niet dezelfde controle en strakke zaagsnede als machines, maar kan wel een goede oplossing zijn als de accu leeg is en/of er geen stroom is op de plek van de klus.
IJzerzaag of beugelzaag
Een beugelzaag kan, behalve voor metalen, ook voor andere materialen gebruikt worden. In dat geval moet een ander zaagblad worden gebruikt voor het specifieke materiaal. Op deze manier kunnen ook hout en steenachtige materialen, zoals bijvoorbeeld wandtegels, worden bewerkt.
Hout
Zachthout of hardhout kiezen
Dit is de belangrijkste keuze die je moet maken.
Hardhout komt meestal van loofbomen, zachthout van naaldbomen.
Hardhout is van een hogere kwaliteit, het heeft bovendien meer tijd nodig om te groeien. Daarom is het ook duurder dan zachthout. Wanneer je hout nodig hebt als afwerkingsmateriaal (vloer, wand, werkblad, kast,
…) is hardhout de beste keuze.
Zachthout is goedkoper en van een mindere kwaliteit dan hardhout, maar is niettemin het meest gebruikte type hout.
Soorten hardhout
Uiteraard zijn er honderden soorten te koop. Wij beperken ons hier tot de meest elementaire types hardhout.
Beuk
Een van de populairste soorten hardhout bij ons, met een rechte nerf.
De kleur varieert afhankelijk van de herkomst: Europees beukenhout is geel tot geelbruin, Amerikaans beukenhout bestaat in een lichtbruine en roodbruine kleur.
Beuk is graag gebruikt voor keukenwerkbladen en lijstwerk.
In de vorm van fineerhout, tref je beuk ook regelmatig aan als vloerbedekking.
Eik
Populaire houtsoort, die als een van de weinige soorten hardhout ook voor echte constructiedoeleinden gebruikt wordt.
Nu vooral ingezet voor het vervaardigen van meubels en keukens en als allround afwerkingsmateriaal: fineer voor vloerbedekking, lijstwerk, sierbalken, …
Europese eik is onbehandeld bleek geel van kleur. Verder onderscheiden we Amerikaanse witte eik en Amerikaanse rode eik.
Donker eikenhout is niet natuurlijk, maar ontstaat na een
behandeling met ammonia.
Minder gebruikt door schaarste en heeft bijgevolg een hoge kostprijs.
Teak
Teak, oorspronkelijk hardhout uit Zuidoost-Azië, wordt ondertussen over heel de wereld aangeplant, waardoor er nogal wat verschillen zijn ontstaan inzake kleur, gewicht, hardheid en dergelijke.
Omdat teak zonder voorbehandeling goed bestand is tegen weer en wind, zijn vooral buitentoepassingen van teak zoals tuinmeubels, zwembadtrapjes, terrasvloer, … populair.
Binnenshuis kom je wel eens een trap uit teak tegen of interieurmeubels.
Teak is nogal gecontesteerd omdat het als ‘tropisch hardhout’ een nefaste impact heeft op de lokale bosbouw.
Koop daarom alleen teak met een kwaliteitscertificaat, zoals het FSC-label. Op die manier weet je zeker dat
het afkomstig uit duurzaam beheerde bossen.
Mahonie
Bekende rode houtsoort, met een egaal uitzicht.
De kleur kan variëren van zalmkleur, roze, rood, tot roodbruin. Behandeld mahonie kan heel licht roze kleuren.
Uitermate geschikt voor het maken van meubels, maar ook toegepast als lambrisering, fineer, constructiehout, ...
Mahonie groeit in Zuid- en Midden-Amerika, in het Caribisch gebied en in Afrika en Azië.
Esdoorn
Zeer slijtvast hardhout uit gematigde streken in het Noordelijk halfrond, maar sommige esdoornsoorten komen ook voor in Zuidoost-Azië.
Door de grote duurzaamheid is esdoorn bij uitstek een houtsoort voor vloeren.
Ook andere toepassingen zoals meubels en keukens laten zich goed vervaardigen uit esdoorn.
Typisch voor esdoorn is de lichte kleur.
Bankirai
Bankirai of Balau staat bekend om zijn duurzaam karakter.
Het is dan ook zeer slijtvast en veerkrachtig.
Doordat het nauwelijks vervormt, is het heel geschikt voor langdurig gebruik in en rondom de tuin.
Bankirai is bruin maar vergrijst als je het niet behandelt met olie.
Meranti
Tropische houtsoort met roodbruine tot rozebruine kleur.
Wordt gebruikt voor buitenschrijnwerk, maar is niet geschikt voor grote dragende structuren en vloeren.
Meranti vind je terug in ramen, kozijnen, deuren,
plantenbakken, hekken, traptredes.
Composiet
Composiet is een mengsel van houtvezels en kunststof dat eruit ziet als hout.
Kenmerkend voor composiet is het weinige onderhoud. Het staat garant voor een lange levensduur, want door de goede weerstand tegen water ontbindt het product zich niet zoals traditioneel hout. Ook zijn er geen problemen met kromtrekken of loskomende splinters.
Vooral verkrijgbaar in bruin en antraciet. Eenvoudig te monteren.
Soorten zachthout
Grenen
Dit is een verzamelnaam voor hout van verschillende Pinus- soorten (Europees grenen en Amerikaans grenen).
Het hout wordt als meubelhout gebruikt, maar ook voor constructies.
Het oppervlak van grenen is nogal heterogeen met oranje strepen gevolgd door lichtere stukken.
Moet met een houtbeschermingsmiddel behandeld worden om het beter bestand te maken tegen vocht.
Ceder
Zachthout, verwant aan dennen en sparren, dat toch vaak als afwerkingsmateriaal toegepast wordt, maar dan voornamelijk als gevelbekleding omdat het goed is opgewassen tegen de weersomstandigheden. Zeker het Libanees ceder.
Is lichtkleurig, maar kan naargelang de behandeling donkerder kleuren.
Rood ceder dient vooral voor constructiewerken.
Vuren
Dit is hout van de fijnspar. In ons land na grenen het populairste zachthout voor constructiedoeleinden.
Vuren is bleekgeel van kleur met duidelijke tekeningen.
Omdat vuren niet goed bestand is tegen vocht is een voorbehandeling met een beschermend middel zeker aan te raden. In dat geval kan het zelfs onder water lang meegaan.
Hamers
Klauwhamer
Een klauwhamer heeft een klauwvormige pen (achterkant van de kop) waarmee spijkers kunnen worden uitgetrokken.
De voorkant heeft een rond slagvlak (‘baan’) dat ook enigszins bol is gevormd. Bij de betere kwaliteiten is het slagvlak speciaal behandeld om afbrokkeling van de rand te voorkomen. Dit gebeurt volgens een proces dat
‘rimtempering’ heet. De steel kan van staal, fiberglas of hout zijn; de stalen en fiberglas stelen zijn voorzien van een ommanteling van geperforeerd neopreen (kunstrubber) om de trilling te dempen en transpiratie van de hand tegen te gaan.
Van groot belang is de wijze van bevestiging van de steel in de kop; bij de betere soorten is deze zo goed als onverbrekelijk. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende maten, uitgedrukt in kopgewichten; deze lopen tot 570 gram.
Bankhamer
De bankhamer is in feite voor metaalbewerking bestemd, maar u kunt er ook wel mee timmeren. De ‘baan’ (voorkant van de kop) is vlak, in tegenstelling tot die van de
klauwhamer. De ‘pen’ (achterzijde van de kop) kan vlakspits uitlopend zijn, of bolvormig.
Ze worden o.a. gebruikt om metaal te drijven
(koperslagerswerk), te vlakken, om te zetten en dergelijke werkzaamheden.
Ingenieurshamer
Een ingenieurshamer is een hamer met lichte kop (100 gram) waarvan de baan (slagvlak) rond is en de pen (achterkant) plat en vlak. De steel is vrij lang. Dit type is bedoeld voor licht montagewerk bij metaalbewerking, maar leent zich ook voor allerlei karweitjes. Hij is te gebruiken voor het
zorgvuldig intikken van kleine spijkertjes enz.
Kaphamer
Met een kaphamer kunt u stenen ruw op maat hakken en bestratings werkzaamheden verrichten. Hij heeft een extra groot slagvlak en een lange, spits toelopende pen. De kop moet met een in de steel geslagen wig tegen uitschieten beveiligd zijn.
Fineerhamer
Een fineerhamer is een gereedschap met een slechts gedeeltelijke hamer functie. De kop loopt uit in een flauw gebogen pen, die ca. 8 cm breed is. Het pen uiteinde is niet scherp. Het dient om met de hand aangebracht fineer met kracht op het hout te persen, door wrijvende bewegingen over het fineeroppervlak te maken.
Fineer wordt nauwelijks nog met de hand aangebracht en de doe-het-zelver die dit wel doet, gebruikt daarvoor
contactlijm. De hamer is daarbij niet nodig. Wie er overigens nog een in zijn bezit heeft, kan er (ook voor andere karweitjes waarbij met kracht materiaal op een
ondergrond moet worden geperst) veel plezier van hebben.
Nylonhamer
Een nylon hamer heeft een ‘dubbele kop’ die aan beide zijden is voorzien van een (meestal schroefbare en dus verwisselbare) dop van hoogwaardig nylon. Die doppen zijn, ter vervanging, los verkrijgbaar.
Hij heeft diverse toepassingen: het in elkaar tikken van houtverbindingen, uitdeuken, drijven enz. van dunne metaalplaat enz. Het materiaal wordt door de slagvlakken van nylon niet ingedeukt of anderszins beschadigd, zoals wel het geval zou zijn indien een gewone stalen hamer zou worden gebruikt.
Bikhamer
Een bikhamer wordt nog weinig gebruikt met zijn gebogen, brede en vrij scherp uitlopende ‘pen’ werd hij gebruikt om oude specie van uit sloop verkregen stenen werd te verwijderen.
De naam bikhamer wordt ook gehanteerd voor de
lasbikhamer; die heeft een puntige kop waarmee de lasrups van het werkstuk wordt weggehakt.
Straathamer
De straathamer heeft wel wat weg van de kaphamer, alleen zijn steel is korter en gewicht zwaarder. Voor het bestraten is het een ideaal gereedschap. Dit type is aan de ene zijde uitgerust met een lang, scherp en gebogen snijvlak. Hiermee kunt u klinkers eenvoudig doormidden slaan. De andere kant van de kop bestaat uit een zwaar metalen stootblok voor het grovere slagwerk.
Rubberhamer
Een rubberhamer heeft een kop van massief rubber, in verschillende grootten verkrijgbaar. Hij dient
om materialen die niet beschadigd mogen worden te bewerken. Zo is hij uitermate geschikt voor het ‘indrijven’
van tegels in een zandbed of een mortellaag. Ook het aankloppen van bijv. hardplastic bekledingsplaten e.d.
gaat heel goed met dit gereedschap. Ook kampeerders die vaak haringen slaan zijn er ook fan van. Als ze met de haring een steen of iets anders hardst raken, vangt de hamer door de rubberen kop de terugslag op.
Je hebt ze in verschillende uitvoeringen en zwaarte.
Voor licht uitdeukwerk, het vlakken (‘richten’) van metaalplaat e.d. wordt hij eveneens gebruikt. De slagkracht is, in vergelijking met stalen soorten, niet zo groot. Houd bij het slaan op massieve objecten goed rekening met de terugslag; rubber veert nu eenmaal terug. Sla er dan bijv. ook geen palen e.d. mee in de grond. Sla met soepele bewegingen, waarbij de terugslag is ingecalculeerd.
Vuisthamer
Een zware hamer, gewoonlijk met twee vlakke slagvlakken (‘banen’) en met een kopgewicht tot 2000 g., daarbij het midden houdend tussen hamer en moker. Er zijn vuisten met stalen zowel als met houten steel. De vuist is een vrijwel onmisbaar gereedschap om bijv. koudbeitels tijdens sloopwerk e.d. van de nodige zware klappen te voorzien, of om licht metselwerk dat afgebroken moet worden uit elkaar te slaan.
Gebruik een vuist echter nooit om (tuin)tegels in het zandbed te drijven; de kans dat het plaveisel daaronder bezwijkt is groot. Het in de grond drijven van piket- of afrasteringspaaltjes kan wel aan de vuist worden overgelaten, zo lang de koppen daarvan echter niet te zwaar te lijden hebben.
Voorhamer
Een zeer zware hamer met een lange steel, die voor sloopwerk, het inslaan van palen en dergelijk zwaar werk wordt gebruikt. In het oude smidsambacht was het een belangrijk gereedschap bij het ruw vormen van het gloeiende ijzer.
