Op bezoek in Nederlands-Indië
Programma voor het MBO
Koninklijk Tehuis voor Oud Militairen en Museum Bronbeek
Zaal 1, De onderneming
Op 2 april 1595 vertrokken de drie koopvaarders Mauritius, Hollandia en Amsterdam vanaf Texel naar ‘de Oost’. Slechts drie van de vier schepen en 87 van de 249 bemanningsleden zouden in augustus 1597 terugkeren, met bovendien een geringe opbrengst.
Toch werd met deze ‘eerste Nederlandse schipvaart’ naar Azië de handelsroute naar de Oost geopend. Al snel zouden de koop- lieden van Zeeland en Holland met hun zwaar bewapende schepen de Portugezen en de Engelsen overtroeven. Rijk beladen met koloniale goederen, zoals peper en nootmuskaat, keerden hun schepen terug. Om een te grote concurrentie te voor- komen tussen de verschillende handelaren werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht.
De VOC was de enige maatschappij die handel mocht drijven tussen Indië en Nederland en werd daardoor steeds rijker en machtiger. In 1619 veroverde Gouverneur-Generaal Jan Pieterszoon Coen de stad Jakarta op Java en stichtte er Batavia. De Gouverneur-Generaal was in de VOC de belangrijkste man, hij besliste daarom ook dat Batavia voortaan het hoofdkwartier van de VOC was. Hier was ook de belangrijkste handelshaven van de VOC, alles schepen die tussen Europa en Azië voeren kwamen hier langs om handel te drijven.
Opdracht
In deze zaal zien jullie hoe Nederland zich ging vestigen in Indië. Vorm met een medestudent een tweetal, samen zoek je de afbeeldingen die hieronder staan op in de zaal, deze afbeeldingen vormen een klein onderdeel van een groter voorwerp in deze zaal. Zoek bij de afbeelding het juiste voorwerp en geef telkens antwoord op de vragen.
Wat zie je hier? Wie is hier afgebeeld?
Heb je zo’n beeld ergens anders ook al eens gezien? Waar?
Waarom werden dit soort beelden gemaakt?
Wanneer is dit beeld gemaakt denk je?
Wat zie je op de afbeelding?
Wie hebben hier een zeeslag?
Waar speelt deze zeeslag zich af?
Wanneer was deze zeeslag?
Waarom werd deze zeeslag gevoerd?
Hoe heet deze man?
Wat was zijn beroep?
Wat voor een acties ondernam hij bijvoorbeeld?
Wanneer leefde hij?
Zaal 2, Het Wingewest
De VOC is failliet gegaan en de Engelsen hebben Indië voor vijf jaar bezet, maar Nederland neemt het terug en is nu is Nederlands-Indië een wingewest. Dat betekent dat Nederland in naam van de koning het gebied gaat exploiteren met als doel:
Winst maken.
Tussen 1817 en 1914 krijgt de kolonie Nederlands-Indië haar definitieve vorm. Op de landkaarten boven in de zaal kun je zien in welke stappen dit is gegaan. Om tot deze uiteindelijke vorm te komen te zijn er op Java en in Atjeh twee belangrijke oorlogen gevoerd. Over deze oorlogen zal jullie gids meer vertellen.
Opdracht
In deze zaal zoeken jullie weer een aantal voorwerpen op aan de hand van de afbeeldingen die hieronder staan weergegeven.
Daarbij beantwoorden jullie weer een aantal vragen. Stel de gids en je docent gerust vragen over de voorwerpen die je ziet.
Wat zie je hier?
Waarvoor werd dit gebruikt?
Waarom heeft dit een plaats in het museum denk je?
Van wie was dit voorwerp?
Wanneer werd het gebruikt?
Waarom is juist deze sabel hier opgehangen?
Het kazerneleven
Het kazerneleven kende een militair regime voor iedereen die er woonde, blank of bruin, man of vrouw en jong of oud. Het dagelijkse leven was ingesteld op het signaal van de hoornblazers. Om vijf uur ’s ochtends klonk de reveille. De manschappen hadden een uur om te ontbijten en glimmend gepoetst op het ochtendappel te verschijnen. Dat ochtendappèl duurde van kwart over zes tot half elf! Dat is dus ruim vier uur langs staan en luisteren naar bevelen.
Wat zie je hier?
Wie heeft hier geslapen?
Waar stonden dit soort bedden?
Wat zijn de verschillen met de veldbedden nu?
Wat zijn volgens jou de belangrijkste verschillen in oorlogvoering tussen de Atjeh oorlog van toen en een moderne oorlog van nu? Denk bijvoorbeeld aan verschillen in communicatie, kleding, wapens, kampen en voedsel.
Zaal 3, Het Rijk
Deze zaal geeft je de indruk van een oerwoud, maar laat tegelijk elementen zien van een moderne stad. De grenzen van het rijk Nederlands-Indië liggen ‘definitief’ vast en de elite woont in veel luxe en welvaart. De architectuur en moderniteit komen tot bloei in de steden en de buitengewesten worden onder andere bebouwd door de rubberplantages.
Toch is niet alles zo vreedzaam als het lijkt. Overal wordt aan het gezag van de Nederlanders geknaagd. In deze zaal zien jullie de opkomst van nationalistische partijen in Nederlands-Indië. De rijke Indische kinderen konden naar school en leerden daar lezen en schrijven. Zo kwamen ze in aanraking met de westerse cultuur en leerden ze over recht en politiek. In 1908 wordt de eerste nationalistische vereniging opgericht Boedi Utomo, deze partij streefde naar de verheffing van het Javaanse volk, vooral door uitbreiding van het onderwijs en meer invloed op het bestuur.
Opdracht
Een voorwerp uit deze zaal gaan jullie zo in tweetallen natekenen. Nu is het alleen zo, dat één van jullie een blinddoek om krijgt en de ander dus goed moet omschrijven wat er te zien is. Voor het omschrijven krijg je twee minuten. De volgorde van het kijken, luisteren en tekenen staat hieronder stapsgewijs omschreven.
Nummer 1 in de uitleg hieronder begint met blinddoek. Nummer 2 begint zonder blinddoek.
Ronde 1
Mfidkn\\kXcc\e
Eldd\i(bi`a^k\\eYc`e[[f\bfd%
;\^`[jn`ajkXXen\cbmffin\igdf\knfi[\efdjZ_i\m\e%
@ekn\\d`elk\efdjZ_i`aɘeldd\i)qf^f\[df^\c`abnXk_`aq`\k%
Eldd\i(cl`jk\ik^f\[\ejk\ckm\i_\c[\i\e[\miX^\e%
Ronde 2
Alcc`\^XXeeXXi\\eXe[\i\il`dk\%
Elbi`a^keldd\i)[\Yc`e[[f\bfd#_`adX^e`\kq`\enXk\i^\k\b\e[nfi[k%
Eldd\i(k\b\ekqfgi\Z`\jdf^\c`abnXk_`ae\k_\\ɘ^\_ffi[%
Eldd\i(\e)df^\en\cfm\ic\^^\e#dXXieldd\i)dX^e`\kq`\enXkeldd\i(k\b\ek%
Ronde 3
9\b`abjXd\e_\k^\k\b\e[\\e_\kfi`^`e\c\n\ib
NXk_\YY\ealcc`\gi\Z`\jeX^\k\b\e[6
Wat was heel duidelijk gecommuniceerd en is dus duidelijk terug te vinden op de tekening?
Tekenvlak
Zaal 4, Oorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezet Japan een groot deel van Azië, zo ook Nederlands-Indië. Nederland raakt op die manier haar gezag over Nederlands-Indië kwijt. Alle Europese invloeden werden verbannen. De blanke Europeanen werden in kampen gezet. Militairen werden tewerk gesteld als krijgs- gevangenen, mannen gingen naar werkkampen en vrouwen en kinderen werden op aparte vrouwenkampen gezet waar ze in grote armoede moesten leven. In deze zaal vinden jullie allerlei voorwerpen, verhalen, tekeningen en foto’s over het leven als Japans krijgsgevangene of leven in de Japanse kampen. De verhalen in deze zaal zijn allemaal echt gebeurd, het is dus een zaal vol emotie. Om deze emoties nog beter te kunnen begrijpen gaan jullie een muzikale opdracht doen.
Wat is dit voor een voorwerp?
Wie moesten dit aanleggen?
Van wie moest dit?
Waar werd het aangelegd?
Wanneer is dit gebouwd?
Opdracht
Jullie gebruiken de 8 nummers die jullie op school op je telefoon of mp3 konden zetten, of die je nu vanaf YouTube kunt beluisteren. Ieder nummer gaan jullie koppelen aan iets in deze zaal. Je kunt daarvoor bijvoorbeeld luisteren naar de tekst van een liedje, naar de sfeer uit de muziek of naar de stijl van de muziek.
Je mag ieder muziekstuk koppelen aan ieder voorwerp, het is echter wel erg belangrijk dat je aan de hand van argumenten goed omschrijft waarom jij een bepaald liedje aan een bepaald voorwerp koppelt. Je moet jouw keuze kunnen uitleggen aan een ander.
Songteksten van de nummers
Wanneer je het lastig vindt om een voorwerp te kiezen door alleen naar de muziek te luisteren kun je ook de teksten even bekijken. Hieronder vind je de songteksten van de verschillende muziekfragmenten. Je hoeft hier dus niet naar te kijken, je kunt ook alleen naar het gevoel van de melodie luisteren.
Nr 1
So close no matter how far
Couldn’t be much more from the heart Forever trust in who we are
And nothing else matters Never opened myself this way Life is ours, we live it our way
Nr 2
A warning to the people The good and the evil
Lied nr. Past volgens mij bij voorwerp Dat vind ik, omdat:
Nr. 1
Nr. 2
Nr. 3
Nr. 4
Nr. 5
Nr. 6
Nr. 7
Nr. 8
This is war
It’s the moment of truth and the moment to lie
Nr 3
Summer has come and passed The innocent can never last Wake me up when September ends
Nr 4
Wasted it all just to watch you go I kept everything inside
And even though I tried, it all fell apart What it meant to me
Will eventually be a memory of a time when I tried so hard
And got so far But in the end It doesn’t even matter I had to fall
To lose it all But in the end It doesn’t even matter
Nr 5
I read the paper but it still isn’t clear The bombs are falling but I’m still here I know all the figures and I know all the facts But all I can do is keep trying . . . .
To look for the human touch
Nr 6
I hurt myself today, To see if I still feel, I focus on the pain, The only thing that’s real,
Zaal 5, Revolusi
We bevinden ons nu in een doolhof waarvan de uitgang niet te zien is. Dit doolhof staat symbool voor de periode 1945-1950.
Van te voren weten we niet wat de uitkomst is. Als de Tweede Wereldoorlog is afgelopen wil Nederland haar kolonie terug hebben. De Japanners hadden echter een onafhankelijke Republiek aan de Indonesische bevolking beloofd en deze wilden nu niet meer onder het gezag van de Nederlanders terecht komen. Op 17 augustus 1945 roept Indonesië de onafhankelijkheid uit, maar Nederland erkend dat niet. Er ontstaat chaos. Wie heeft nu de macht? Deze periode van chaos na de bevrijding in augustus 1945 heet ‘Bersiap’ Nederland stuurt troepen om het land weer onder controle te krijgen onder de naam ‘politionele acties’. Er ontstaat een oorlog. In 1949 mengt de VN zich in het conflict, ze willen dat deze strijd stopt en Indonesië onafhanke- lijk wordt. In augustus 1949 komt er een definitieve wapenstilstandsovereenkomst. In het Paleis op de Dam wordt tenslotte op 27 december 1949 de soevereiniteitsoverdracht getekend.
Koningin Juliana zei:
‘Het is een voorrecht deze dag van overdracht der soevereiniteit te verrichten tegenover de geschiedenis - of nog beter - voor het aanzicht Gods, die weet waarom dit samengaan in vrijheid niet eerder en ook niet later werd bereikt, en die het falen kent der generaties’
Zij en vice-president Hatta van de Republiek Indonesia tekenen de overeenkomst.
Opdracht
In deze zaal is heel veel te lezen, de gebeurtenissen uit deze periode staan met afbeeldingen beschreven, ook zijn er veel verhalen te lezen van mensen die dit hebben meegemaakt.
Zoek twee verhalen uit die jou het meest aanspreken en schrijf hieronder op waarom juist deze verhalen je aanspreken (vind je ze mooi? Schokkend? Verassend? Verdrietig?) .
1.
2.
Ook zijn er nog twee foto’s gemaakt in deze zaal. Zoek deze foto’s op en geef weer antwoord op de bijstaande vragen.
Waarover gaat deze tekst?
Wat betekend Bersiap precies?
Wanneer was de Bersiap periode?
Wie zijn deze mensen?
Waarom zou de vrouw op de foto lachen?
Wanneer is deze foto denk je genomen? Waarom denk je dat?
Zaal 6, Nieuwe Grond
Direct na de Japanse capitulatie komen veel Nederlanders en Indo-Europeanen voor de keuze: blijven of gaan? Meer dan 100.000 kiezen voor een terugkeer naar Nederland. Als gevolg van de toenemende spanningen tussen Nederland en Indonesië na de soevereiniteitsoverdracht in december 1949 vertrekken tot het midden van de jaren vijftig nog zo’n 140.000. Onder hen Molukse KNIL-soldaten met hun gezinnen.
De meeste repatrianten keren terug naar Europa, sommigen gaan naar Amerika en een kleine groep trekt naar Australië.
In deze zaal zie je een zakelijk, kil kantoor in de jaren ’50 kantoor. De repatrianten moesten zich hier melden zodat ze geregistreerd konden worden. Vervolgens moesten ze hun plek vinden in de Nederlandse maatschappij, maar dat was lang niet altijd even makkelijk.
Wat is denk je de betekenis van de bootjes die boven in de zaal hangen? Waar staan ze symbool voor?
Zoek de tekst hierboven op in de zaal.
Waarom werden de repatrianten niet warm ontvangen door de Nederlanders?
Snap jij de houding van de Nederlanders? Leg uit waarom wel of niet.
De militairen kregen werk en huisvesting van de Nederlandse overheid. Is dit volgens jou genoeg? Leg uit waarom wel of niet.
Opdracht
Na 1949 vertrokken veel Nederlanders uit Indonesië , ze waren op zoek naar een nieuw bestaan. Ook oud militairen kwamen terug naar Nederland. In deze tijd kon je nog niet sms’en, skypen of mailen. Deze mensen maakten daarom gebruik van brieven. Jullie gaan in tweetallen een brief maken waarin je mag kiezen uit de onderstaande opdrachten.
;\d`c`kX`i[`\`e@e[fe\j`Yc`aɘ\e\\eYi`\]eXXi_\kk_l`j]ifekjZ_i`aɘ%
;\d`c`kX`i[`\XXebfdk`eE\[\icXe[\e\\eYi`\]eXXi]Xd`c`\`e@e[fe\j`jZ_i`aɘ%
<\edXe&mifln[`\\d`^i\\ikeXXi_\kYl`k\ecXe[\eq`ae&_XXi]Xd`c`\XZ_k\icXXk%
In deze brief zal jij je goed moeten inleven in een persoon uit die tijd.
FdjZ_i`a]_`\i\\ijk[\g\ijffe#eXXd#c\\ɘ`a[#bXiXbk\iki\bb\e#l`k\ic`ab\%[%mXe[`\^\e\[`\a`a`e[\Yi`\]Y\ek%
Schrijf nu met behulp van de typmachine de brief, denk daarbij aan de volgende punten.
;l`[\c`ab\e_\c[\iE\[\icXe[jkXXc^\Yil`b%
9\n\\^i\[\e\emXe[\d`^iXek% nXXifddXXbk[\q\g\ijffe[\q\b\lq\j
FdjZ_i`am`e^mXe_\ke`\ln\k_l`jcXe[\e[\\\ijk\`e[ilbb\e#`j_\km\icXe^\eeXXi_\kfl[\cXe[ef^XXen\q`^f]
verdwenen?
