~ lI~~r m ~lill~111

11I1~11~1~ 1~lmnm

0081 2907

~ lI~~r m ~lill~111

DOOR

Dr. I. ORONEMAN. .

Djocja J. SIGRIST

t907.

IlImr

BIBLIOTHEEK

DOOR

Dr. I. ORONEMAN. "

I .

Vegetarisme. en V ègetariérs . .

Ook onder onze rasgenooten in Indië kunnen wij in onzen tijd enkele v.egetariërs aantreffen, die volkomen te goeder trouw, meenen, . dat hun leefwijze de eenig ware~ de meest natuurlijke, dus ook de beste en gezondste is, die wij menschen volgen h.ll1l- nen en anderen behooren aan te prijzen in hun eigen en alle:.;

anderer belang.

Te recht of niet - dat is een vraag, die ernstige overweging verdient.

't Is waar, dat er op onze aarde volken besta~n, die geheel of byna geheel van plantaardig voedsel lev@. en daarbij wel- varen. Zóo de echte .Hindoe 's in Voor-Indië; Zóo de zuid boedhis- tische monniken op Seilon en in Burma en Siam en mis- schien ook die van' de noordelijke· kerk in Nipal en Tibet, in China en Japan.

Maar 't is even waar dat er andere volken zijn, die, zooals de Eskimo's in 't hooge noorden, waar geen planten meer groeien 'of verbouwd worden, die den menschen tot voedsel dienen, geheel of bijna geheel van dierlijken kost bestaan en daarbij niet minder welvaren. .;-

Japanners eten veel rijst en weinig vleesch maar wel visch, -zelfs rauwe visch, en onze indische aborigenen en emigree- rende zwervers (orang malajoe) gebruiken bij hun overvloe- digen plantenkost zoowel vleesch als visch-zij 't ook om gel- dige redenen in matige hoeveelheid. Zjj zijn dus geen vege- tariers, evenmin als de Japanners.

Bovendien zijn onze oudste menschelijke stamouders, even- IDin als de nu nog levende laatste overblijvers van werkelijke

wilden (in Australië, op Selébes en op Seilon), landbouwers

- 2 -

geweest, maar jagers en visschers, die als omnivdren -leefden van wat ze buitmaakten en doodden of eetbaars :vonden in hun bosschen---even als. nu nog de ons 't naast verwante lagere dieren: de apen. En door den vorm van onze spijsvertetende ingewanden, van ons darmkanaal en van onZe kauwwerk- tuigen, behooren we ook nu nog ontegenzeggelijk tot de groote groep der alles etende zoogdieren, die tusschen de carnivoren en de herbivoren een afzonderlijke orde vormt.

Dat dit veranderen kan, is begrijpelijk. Onder onze huis.,.

dieren zijn de hond en de kat omnivoren geworden, hoewel ze oorspronkelijk, even als v.:ossen en wolven en tijgers en leeu- wen, vleeschetende roofdieren waren. En dat men van paar,;.

den en andere even zuivere herbivoren vleescheters maken kan, is bekend. Zoo kan ook de oorspronkelijk allesetende mensch vleeschetér worden als de Eskimo's of planteter als de vegetariërs, en is 't mogelijk dat ons geslacht op den duur, na verloop van vele duizenden j aren, een ,uitsluitend planten.:.

etend geslacht wordt, dat op ons, omnivoren" terugziet zooals wij op menschen-slachtende en menschenvleesch-etende kan nibalen neerzien, als op barbaren van mindere ontwikkeling en beschaving.

Of wij nu reeds om die mogelijkheid, die volstrekt geen zekerheid is, er naar streven moeten vegetariers te WOl den,-:- dit is een andere vraag, wier beantwoording naar mijn oor- deel minder moeilijk is dan de in den aanhef van dit opstel genoemde. We kunnen dat, m. i., gerust aan den tijd en aan den drang der omstandigheden overlaten, die we niet alle kun- nen voorzien, en intusschen omnivoren blijven of herbivoren bf carnivoren worden, als bizondere redenen ons daartoe nopen.

Zoo zullen diabetes- lijders een zooveel mogelijk dierlijke dieet moeten volgen om 't door hun "suikerziekte" bedreigde leven te behouden, en anderen zich alle vleeschspijzen mogen ont- zeggen, om niet aan onvoldoende uitscheiding van lt te over.:..

vloedig gevormde piszuur te lijden en te sterven_

(, Om

nu

den lezer v.an dit gesohrift,' een ~enkbeeld te-geYe~

van ~t vóor en tegen bij de beoordeeling van de vraag. ot 't, afgezien van in'd.ividueele gèvallen ~_als de" pas genoemde;' ver, ..

standiger is vegetariër te worden dan omnivoor te. blijven, meen ik niet beter te kunnen doen dan te verwijzen naar een opstel van Dr. H. MERTENS (van Berlijn) over "Der Vegeta- rismus und die Physiologie" in nr. 14 van den tegenwoordigen jaargang van de bekende "Deutsche Illustrierte Zeitunl!,: Ueber Land und Meer" «bI. 368-370), waarvan ik hier een overzicht laat volgen.

't Vegetarisme behoort volgens Dr. M. tot de groote "Massen- suggestionen" van onzen tijd, evenals 't "absolute Temperenz- lertum", de vaccinebestrijding en de beweging tegen vivisektie.

Karakteristiek voor die bewegingen is 't treurige feit, dat ze behalve vele verstandige aanhangers zeer vele fanatieke dwe- pers kweeken, ,met wie een kalme bespreking onmogelijk is.

Zoo lang nu deze lieden zich niet met anderen bemoeien, schaadt dat niet, maar 't behoort ook tot het wezen dezer dwepers dat ze zich ijverig op prozelietenjacht toeleggen. Zoo houden ook die vegetariërs ieder, die niet leeft zooals zij leven, voor een beklagenswaardigen dwaas, die bekeerd moet worden, en dan kan dit streven, wanneer 't op zieken en zwakken toe-

gepast wordt, veel k'Yaad stichten. '

Die dwepers kan men natuurlijk niet terecht helpen, maar wel de nog weifelenden door gepaste voorlichting steunen en vooral de zeer vele ziekelijke en krachtelooze armen, die, door de stoute bewer~ngen der profeten verleid, zonder oordeel hrui heil in 't vegetarisme mochten willen zoeken.

Anderszins kan een nauwgezet onderzoek licht ook de overtuiging wekken dat een zuiver vegetarische voeding onder bizondere omstandigheden zeer doelmatig _ kan zijn. In 't kort verdient het probleem om zijn. groote sanitaire en ekonomische beteekenis een grondig onderzoek om vast te kunnen stellen

-4~

wat van de beweringen der overtuigde aanhangers, waar - en wat overdreven is.

. Dit· is echter niet· gemakkelijk en kan alleen door nauw- keurige stofwisselingsstudiën bepaàld worden, en zulke, lang- durig genoeg volgehouden, onderzoekingen bij menschen ken- nen we nog niet genoeg.

Alvorens daarop in te gaan, geeft M. een overzicht van w~t

in algemeenen zin vóor en tegen 't vegetarisme te zeggen valt.

Eerst noemt hij de menschelijke· konstitutie en bespreekt de bovengenoemde drie groote diergroepen, die duidelijk genoeg in den loop der generaties typisch gekenmerkt zijn geworden, vooral in de tanden en in de betrekkelijke lengte van 't darm- kanaal, dat bij de plantetende dieren veel grooter is dan bij de vleescheters. En nu behoort de mensch volgens deze beide kenmerken ontegenzeggelijk tot de tusschenbeide ligg ende groep der omnivoren, maar nader bij de laatste groep dan bij de eerste. Meer carnivoor dan herbiyoor dus. ' Uit den anatomischen bouw van ons menschelijk licha~

kan men dus geen argumenten vóor 't vegetarisme afleiden.

Uit ethnologische gegevens evenmin. De meeste natuur- volken leven van de jacht en dus van vleesch; ze zijn min- stens even talrijk als ,die, welke in hoofdzaak van planten- voedsel leven. En de weinige kultuurvolken, die alleen planten- kost eten, doen dit, zooals de Hindoe's, uit godsdienstige 'over- wegingen, en daarmede hebben wij ons hier niet op te hou- den, waar we 't vegetarisme alleen uit een praktisch en fy- ziologisch oogpunt willen beoordeelen.

Voordat hij . verder gaat, onderscheidt Dr. M. echter de schijn-vegetariers, die geen vleesch of visch, maar wel eieren en melk gebruiken, van de ware plantenkost-eters, die niets nuttigen, wat van dieren gewonnen wordt, dus ook geen eieren, melk, boter of kaas. Wat men tegen dezen aanvoeren kan, geldt niet van die anderen, die ev.enmin vegetariers zijn als de zuigelingen, ook van zuiver plantenetende zoogdieren en

==0:::-

oQOk van·· den mensc:Q., al .4e.eft men die lieden _ o+llangs

wel

"melk-vegetarië:r~" genoemd. __ Zij gebruiken, even~ls de yleesche ..

ters,' . eiwitI1jke d~erlijk..~ voed~gsstoffen, die een veel grootere verteerbaárheid bove:tl eiwithoudende plantenstoffen voorhebben

-en

^meestal goedkooper zijn d~n- vleesch. Wij hebben ons alleen met het werkelijke vegetarisme op te houden, dat, t. m. na 't spenen der zuig~lingen, hoegenaamd geen voedsel van dier- lijken oorsprong toelaat .

. . Stofwisselingsonderzoekingen op dit gebied zijn bekend ge-

noeg. Zij leerden dat een voeding uitsluitend met plantenkost mogelijk is, die in de rezultate~ niet sterk van een gemenj;de voeding afwijkt, maar niet het minste bewijs voor betere ge- :volgen doet kennen. Maar toen werden telkens verrassende uitkomsten bekend gemaakt, die vegetariers in verschillende sport-oefeningen geleverd hadden, en die door de voorstanders van 't vegetarisme als 't zekerste bewijs begroet werden, dat dit alleen als de ware voedingsvorm voor den oorspronkelijk .omnivoren mensch zoo mogen gelden.

De wetenschap echter, die weet dat het post hoc niet altijd ook propter hoc beteekent, en dat ~r wellicht nog andere ver- klaringen van die feiten gevonden kunnen worden, begreep dat een grondig kritisch onderzoek noodig was om tot een beslis- sing tusschen waarheid en schijnwaarheid te geraken. En dit

gelukte des te beter, toen enkele overtuigde vegetariërs bereid werden bevonden zich in 't belang van de zaak aan de onge- makken van een langdurige stofwisselingsproef te onderwerpen.

Dit. geschiedde in 't Instituut van ZUNTZ onder de leiding van diens eersten assistent CASPARI, die ons daardoor een trouw beeld van 't wezen van 't vegetarisme heeft kunnen geven.

Zijn proeven golden vier personen, 't echtpaar K. dat aan ge- .kookten plantenkost ge~oon was; voorts den evenzoo levenden

beroemden veellooper M. en als meest belangwekkenden type den kapitein H., een bejaard man, die zich uitsluitend met -rauwe vruchten voedde. , En deze proeven werden eenige maan-

aén -cvofgëhoudènj . terWijl-ais .tegenproéftJnog. éèn

'andere,

'evën- veel lrefuekenendê, sportkampioeli~ 3'lUênst' -' deéd, ^f die ~an ge':"

mengden kost .'leefde én bov-ei1di-eIi

eetl

weinig alkohol gei5ruikta De proef met de 'echtelieden K; :oewees' ,dat de' -voeding met.

gekookt plantaardig voedsel volkomen voldoende kàn zijn, om.

gezonde menschen gezond te houden en in . staat tot normalen.

arbeid. De nuttige uitwerking der plantaardige voeding, dat is de benuttiging der in die voedingsstoffen bevatte energie, verschilt weinig van die van een gemengden kost. Zij bedraagt ongeveer 92 procent daarvan. De nadeelen ervan zijn niet over- wegend maar toch ook niet onbeteekenend. De vegetarische kost is zeer eentonig; zij mist de· afwisseling en de den eet- lust opwekkende smaakprikkels, die gemengde spijssamenstel- lingen geven. Eentonig-gelijkvormige kost is echter slechte kost:

Overal waar hij voorheerscht, zooals in gevangenissen, veroor- zaakt hij op den duur ernstige gezondheidsstoornissen, door deli

eetlust te verlammen. En van hoeveel gewicht die eetlust.

voor een goed voedingsverloop is, dat hebben ons de nieuwste onderzoekingen op 't gebied der spijsvertering geleerd. 't Is daarom begrijpelijk dat alle meer vegetarisch ·levende :.volken naar prikkels (stimulantia) zoeken om hun eten smakelijker te.

maken, waarvan o. a. de Japanners een grooten voorraad heb- ben en de lomboq onzer indische volken een der sterkste is.

Er is echter nog een ander bezwaar. Plantaardige voedings- stoffen bevatten onvergelijkelijk veel minder eiwit dan dierlijke, enkele vruchten (zooals mais en vooral kêdêlé, de z. g. soja- zaden) daargelaten. Men moet dus veel meer stof opnemen om 't voor de stofwisseling noodige eiwit te winnen 't Gevolg daarvan is een herhaalde overvloedige belasting met koolhy- draten en' vetten, die weer , in verband met de mindere sma- kelijkheid, tot overlading van 't darmkanaal en verlies van eet- lust en daardoor tot minder goede voeding leiden. En. dat wordt, nog verergerd door de veel mindere verteerbaarheid der plant- aardige eiwitstoffen, wat alweer tot meerdere opneming en

.()verla~ng ,qer ingewanden-. iVo~rt, pe . veg~t~riërs ·vQclen.-dit

·ook wel, w,aar voeren· q~rtegefi' - . en niet ten onrechte.,.- aan, -dat ^f onz.e '. ; welvatende . kultuurmenschen in 't algem~en ,te "Ieel -eiwit {vleeseh).~gebruiken . Maar ,dat kan men. best. laten.

De tweede proef met dien k~pitein H. was ook psychologisch .zeer belangrijk. Die man hield zich aan een kwalitatief zeer zeldzame en kwantitatief volkomen ontoereikende dieet. Zoo was hij niet te bewegen dagelijks meer dan éen kilogram druiven te eten. Dat geleek dus vrij wel op een hongerproef, waarbij de. opvallend slechte assimilatie van 't druiveneiwit bleek uit het feit dat deze proefpersoon in een bepaalden tijd meer st~stof ..p.tscheidde dan hij opgenomen had. Hij teerde dus uitsluitend op zijn eigen lichaamseiwit. En hoewel hij daar- bij tot een skelet vermagerde, was hij niet van zijn meening .af te br.engen, dat hij zich uiterst rationeel voedde en hield hij vast aan de overtuiging dat hij de vermageringskrisis ie boven komen en daarna zoooveel sterker zou worden!

Ten slotte werd deze proef afgebroken, nadat men hem, on~

bewust., wat meer voedingsstof had weten in te geven. Dit .geval is een sprekend voorbeeld van dwaas vegetarisch fana-

tisme.

De vergelijkende proeven met de beide wedloopers leerden geen beslissend verschil kennen. Men kan daaruit dus afleiden, . dat uitsluitend plantaardige voeding in staat is een sterk spierstelsel te onderhouden, maar niet dat de vegetarische kost meer en beter zou kunnen uitwerken dan een gemengde dieet.

Zelfs als men dus de bovengenoemde nadeelen verwaarloozen wil e.n aan den plantenkost een gelijke waarde wil toekennen als aan die (voor den mensch als omnivoor volkomen natuur- lijke) gemengde voeding, dan is men toch zeker niet gerech- tigd daaraan de voorkeur te geven. Al beweren de aanhangers ,ook dat hun uitsluitend plantaardige voeding beter en zelfs de eenig ware is - ze hebben daarvoor geen schaduw' van een bewijs gegeven. .

==-8==-

Dr. M. zegt nog dat ook de door d~ vegetariërs in 't voor- deel van hun bewering telkens weer geoppm'de piszuur-theorie -op "durchaus misverstandenen oder 'noch völlig' unklaren Pro-, blemen beruht," en dat CASPARI .ook deze vraag uitvoerig behandeld heeft. De onbetwijfelbare verrichtingen van vege- tadsch levende sportlieden moeten dus anders verklaard kun- nen werden. En wel door de door hen steeds tevens gevolgdè.

onthouding van alkohol en door den vasten wil, die hen tot die uiters.te verrichtingen drijft. Want allen zijn zij geestdrij- vende apostelen van de leer dat hun voeding de eenig ware is, en dat zij daarvoor nieuwe aanhangers moeten winnen. En ook in zulke gevallen heeft fanatisme, zoowel in de Kunst als.

in den oorlog, in de politiek en in de sport, 't hoogst bereik- bare voortgebracht.

Maar fanatismus maakt ook blind. Al kunnen we met vol- le zekerheid toegeven .dat een vegetarische voeding in 't gun- stigste geval niet 'Of slechts weinig bij een gemengden kost {1chterstaat, zoo is er toch geen enkele reden om haar een bi-

zondere waarde toe te kennen. En dus is er ook geen de min- .ste aanleiding om in 't normale leven van de eeuwenoude

(en natuljrlijke} gewoonte van een gemengde voeding af te wijken. Voor bizondere gevallen echter kan een vegetarische dieet behouden blijven.

Mijn meening is dat vegetariers, die zich bij een zuiver plantaardige voeding op den duur wel bevinden, zich zonder nadeel daaraan kunnen blijven houden, doch dat voor alle an- dere menschen 'een gemengde dieet de voorkeur verdient, om- dat die niet minderwaardig en zeker natuurlijker is. Maar men -ete niet te veel vlee-sch, vooral niet van 't donker rood ge- kleurde rundvleesch, dat even als in nog sterkere mate alle klierweefsels (als lever, nieren, zwezerik enz.) juist die stoffen 'bevat, die een overvloedige vorming, zonder evenredige uitschei-

ding, van piszuur veroorzaken. . __

Jo gjO:, k. a r ~ a, 19 Maart 1907 ..

Dr. I. GRD_EMI.. , .