Çatalhöyük 2017 Arşiv Raporu
Çatalhöyük Araştırma Projesi Kazı Ekibi
Derleme : Scott Haddow Çeviri : Ali Kavas Kapak Resmi : Jason Quinlan El Logo Tasarım : Ian Kirkpatrick
Kasım 2017
I İÇİNDEKİLER
Giriş
Bölüm 1 - 25 Yıllık Arazi Çalışmasını Bitirmek 1
Kazılar Bölüm 2- Kuzey Alanı Kazıları 6
Giriş 6
Bina 132, Mekan 633, Mekan 531, Mekan 630 ve Mekan 625 8
Bina 139 13
Bina 131 16
Mekan 625 23
Dış Mekanlar 636, 631 ve 610 24
Bina 52 ve Öncül Yapıları ve Mekanları 26
Bölüm 3- Güney Alanı Kazıları 35
Giriş 35
Bina 162 (Mekan 621 ve 622) 36
Bina 161 (Mekan 605 ve 606) 37
Bina 17 Altındaki Dış Alanlar 37
Bina 17 40
Bina 80 (Mekan 135 ve 373) 43
Bölüm 4- TPC Alanı Kazıları 46
Giriş 46
Açma 4’te Yapılan Kazılar 47
Açma 3’te Yapılan Kazılar 50
Güney Alanı kazıları 52
Bina 17 40
Bina 80 (Mekan 135 ve 373) 43
Kültürel ve Çevresel Malzemeler Bölüm 5- İnsan Kalıntıları 55
Giriş 55
Kuzey Alanı Neolitik Mezarları 55
Güney Alanı Neolitik Mezarları 65
TPC Alanı Neolitik Mezarları 69
Araştırma Projeleri 78
Bölüm 6- Hayvan Kalıntıları 84
Kuzey ve Güney Alanları 79
TPC Alanı 81
II
Bölüm 7- Kabuk Çalışmaları 84
Giriş 84
2017 Arkeomalakolojik Çalışmaların Özeti 84
Araştırmanın Amaçları 84
İzotop Analizi için Örnekleme Çalışmaları 85
İlk Gözlemler 85
Bölüm 8- Makro-Botanik Kalıntılar 89
Giriş 89
Örneklerin Taranması 89
Öncelikli Örneklerin Analizi 90
Yayın Öncelikli Örneklerin Analizi 91
Yayın İçin Önceliklendirilmiş Gömüt Birimleri 92
TPC Düzeltmeli Seviye 2 Taraması 92
Belirli Seviyelerden Elde Edilen Örneklerin Tam Analizi 92
Bölüm 9- Odun Kömürü Çalışmaları 94
Arazide In-sitü Bulunan Yanmış Odun Kalıntıları 94
Çatalhöyük’te Yakıt Olarak Odun Kullanımı 96
Bölüm 10- Halat, Sepet, Dokuma ve Deri Çalışmaları 97
Halat ve İplik 98
Sepet 98
Dokuma ve Örme 98
Bölüm 11- Figürinler ve Kil Mühürler 97
Giriş 100
Bina 150 Figürinleri 100
Kil Mühürler 103
Proje:Fonksiyonel Nesneler Olarak Heykelcikler 105
Bölüm 12- Kuzey ve Güney Alanı Yontma Taş Çalışmaları 107
Giriş 107
Genel Bakış 107
Kuzey Alanı 107
Güney Alanı 110
Bölüm 13- TPC Alanı Yontma Taş Çalışmaları 112
Giriş 112
Bina 150- Özel Amaçlı Oda 112
TPC Alanı Yontma Taş Kümelerinin Seviye Analizi 124
Bölüm 14- Neolitik Yontma Taş Aletlerin Kullanım-Aşınma Analizleri 117
Giriş 117
Yontulmuş Obsidyen Taş Aletlerin Replikaları ile Deneyler 118
Arkeolojik Materyallerin Seçimi ve Ön Analizi 118
Bölüm 15- Öğütme Taşı Çalışmaları 121
Giriş 121
TPC Alanı 121
GDN Alanı 123
Araştırma Projesi 124
III
Bölüm 16- Seramik 127
Giriş 127
Kuzey Alanı 127
Güney Alanı 129
TPC Alanı 129
GDN Alanı 130
2012 Yılı ve 2012-2017 Çalışma Sezonu Çanak Çömlek Çalışmaları 132
Bölüm 17- Kil Toplar ve Kil Objeler 136
Sezon Hedefleri ve Genel Görüş 136
Sezon Özeti 137
Kil Topları: Fonksiyonel Yorumlamalar ve İlerideki Araştırmalar 138
TPC Alanı 129
GDN Alanı 130
2012 Yılı ve 2012-2017 Çalışma Sezonu Çanak Çömlek Çalışmaları 132
Destek Ekipleri Bölüm 18- Buluntu Laboratuvarı 141
Buluntu Sistemi 141
2017 Sezonu 141
Bölüm 19- Konservasyon 142
Giriş 142
Konservasyonda Yaşanan Zorluklar 142
Çevresel İzleme 142
Güncel İyileştirme Stratejileri 143
Arazi Çalışmaları 143
Küçük Buluntu Konservasyonu 145
2017 Sezonunda Yürütülen Diğer Projeler 145
Model Evler 146
Bina 80’nin Restorasyonu 147
Bölüm 19- Konservasyon 142
Giriş 142
Konservasyonda Yaşanan Zorluklar 142
Çevresel İzleme 142
Güncel İyileştirme Stratejileri 143
Arazi Çalışmaları 143
Küçük Buluntu Konservasyonu 145
2017 Sezonunda Yürütülen Diğer Projeler 145
Model Evler 146
Bina 80’nin Restorasyonu 147
Bölüm 20- Ağır Tortu 149
Giriş 149
IV
Bölüm 21- Sit Alanı Sunumu ve Görselleştirme 154
Giriş 154
Çatalhöyük Ziyaretçi Sayıları ve Demografisi 155
Çatalhöyük Ziyaretçi Gözlemleri 160
Alan Bekçileri ile Görüşme 161
EMOTIVE Projesi 162
Çatalhöyük’ün Yeni Model Evlerinin Değerlendirilmesi 165
Facebook, Twitter ve Blog Yazıları 166
Alan Bilgilendirme Levhaları 166
Deneysel Ev 167
Araştırma Projeleri
Bölüm 22- Gdansk Alanı Çalışma Sezonu 168
Bölüm 23- Modelleme Kronolojisi 170
Bölüm 24- Doğu Çatalhöyük:Kuzey Alanı’ndaki Neolitik Dolguların Bilimsel Tarihleme Potansiyelinin
Değerlendirilmesi 172
Giriş 172
Ön Değerlendirme 173
Değerlendirmeler 174
Örneklerin Geçerliliğinin Değerlendirilmesi 174
Bölüm 25- Hayvan Biçimli Sıvalı Kafalar 179
Giriş 179
Metodoloji 179
2017 Kazı Sezonunda Çıkan Hayvan Biçimli Sıvalı Kafalar 180 Önceki Kazı Sezonunda Çıkan Hayvan Biçimli Sıvalı Kafalar 183
Genel Değerlendirme 183
Bölüm 26- İnsan Ürünü Çevre ve Canlı Dışkısı: Bütünsel Mikromorfoloji, Fitolit ve Kimyasal
Analizler 185
Giriş 185
Arazi Laboratuvarlarında Fitolit ve GübreAnalizleri 186
Mikro-stratigrafik ve Arazi Laboratuvarı Gözlemleri ve Sonuçları 186 Önceki Kazı Sezonunda Çıkan Hayvan Biçimli Sıvalı Kafalar 183
Genel Değerlendirme 183
Bölüm 27- Biyoyakıt ve Solunum Sağlığı:Çatalhöyük Arkeolojik Kayıtlarının Potansiyeli 190
Biyoyakıt Prehistoryası 190
Çatalhöyük- İdeal Bir Vaka Çalışması 190
Arkeobotani Araçları Olarak Kül ve Biyobelirteçler 190
2017 Yılı Deneysel Çalışmaları 191
Önceki Kazı Sezonunda Çıkan Hayvan Biçimli Sıvalı Kafalar 183
Genel Değerlendirme
Bölüm 28- Jeoarkeoloji ve Çevre Rekonstrüksiyonu 193
Giriş 193
2017 Arazi Çalışmaları 193
V
Devam Eden Analizler 196
Bölüm 29- Boncuklar 198
Giriş 198
Kuzey Alanı 198
Güney Alanı 201
TPC Alanı 202
Bölüm 30- Çatalhöyük Dünya Mirası Çalışmalarında Sürekliliğin Kavramsallaştırılması 205
Giriş 205
İzlenen Yol 205
Sürdürülebilirlik Üzerine Arkeologların Görüşleri 205
Yerli Sakinlerin Sürdürülebilirlik Üzerine Görüşleri 206
Potansiyel Çözümler 206
136 Bölüm 17 Kil Toplar ve Kil Objeler
Lucy Bennison-Chapman
Bülent Ecevit Üniversitesi
Sezon Hedefleri ve Genel Görüş
Kil Obje ekibinin ana hedefi, kazının güncel evresinde çıkarılan tüm el yapımı eserleri temel seviyede kayıt etmekti. Bunu başarabilmek için, ekibe Master öğrencisi Didem Turan da dâhil oldu. Kil obje ekibinin iki ana el yapımı eser sınıflandırması bulunuyor: 1) küçük ve geometrik kil objeler 2) daha homojen olan geniş kil topları
Bu sezonki çalışmalar oldukça başarılı geçti. 2009 ve sonrasında çıkarılan tüm geniş kil toplarının temel seviye çalışmaları tamamlandı. Tüm küçük ve geometrik kil objelerin kayıtları da aynı şekilde bitti. 2017 sezonu boyunca gerçekleştirilen çalışmalarda ise, özellikle fazla parçacıklı muhtemelen tasarım işi olan çentikli kil toplarının ileri düzey tanımlamasına ve tanımlama sonrası tasarımın tam olarak kayıt edilmesine özel olarak dikkat edilmiştir.
Tablo 1. 2017 sezonunda kayıt seviyelerine göre çalışılan malzeme sayısı
Şekil 1. Küre şeklindeki küçük geometrik kil objeler Şekil 2.2017 sezonundan büyük kil obje örnekleri (20542.m1-m4)
137 Sezon Özeti
Küçük ve Geometrik Kil Objeler
2017’ye ait kil materyallerinin tamamı değerlendirildi, el yapımı eser kategorisine göre sınıflandırıldı ve her biri teker teker işlendi (2.
seviye). Toplamda 728 adet kil obje (içerisinde 2016’dan da eserler var) detaylı bir şekilde kayıt edildi; böylelikle toplam sayı 2028’e ulaşmıştır (Tablo 1). 2017’ye ait kil objelerinin ortalama uzunluğu 1.6 cm, ağırlığı 3.4 g. Şekilleri ise temel üç boyutlu obje olarak öne çıkmaktadır. Yuvarlak objeler 45.2% ile çoğunluğu sağlarken (Şekil 1), oval şeklindeki objeler 20.6% gibi bir yüzdeye sahip olduğu görülmektedir. Diskler, küboidler ve koniler ise grupların içerisinde yer almasına rağmen nispeten daha az bir orana sahip durumdadır. (Tablo 2).
Kil Topları
2017 kazı sezonunda birçok sayıda geniş kil topları bulundu (Resim 2). Uzun arazi sezonu ve artırılan ekip sayısı ile birlikte 2009-2017 sezonları arasında çıkarılan tüm kil toplarının temel seviyede çalışmaları başarıyla tamamlanmıştır. 1000’den fazla kazı biriminden alınan toplamda 8510 adet kil topu ya da parçası kayıt edildi. Böylelikle temel seviyede işlenen toplam sayı 9012’ye ulaştı (Tablo 1). Ek olarak, 1565 adet kil topu da teker teker detaylı (2. seviye) olarak çalışılmıştır. Belirli hasara uğramış 16 adet örnek ise 2. seviyeden geri dönüştürüldü (Tablo 3). Tüm bunların içerisindedir, 30 adet bütün hâlinde geniş kil topu bulunuyor; ortalama ağırlıkları 194.0 g ve ortalama uzunlukları 20.5 cmdir.
2016-2017 sezonlarında oyulmuş ve tasarlanmış olarak tanımlanan kil toplarının sayısı 17. Oldukça belirgin olan el yapımı bu eserler küçük parçacıklardan bütün örneklere kadar değişiyor. Tasarımları da farklılık göstermektedir; fakat her ayrı bir eser aynı tekniğin varlığını göstermektedir. Tasarım anlamında derin
Tablo 2. Temel üç boyutlu formlarına göre objelerin dağılımı
Tablo 3. 2017 kil malzemesinin bütünlülük oranları
Şekil 3. Sepet izi taşıyan büyük kil topları (soldan
saga: 21661.m174, 21661.m1, 21661.m176) Şekil 4.Büyük, çizgili kil topu (21103.m18)
138
çentikler ve ok şeklindeki oyuk çizgiler göze çarparken (Şekil 4) ve en yaygın şekil ise oyuk çukurlar ya da noktalar olarak öne çıkıyor. Bu teknik, buluntularda oldukça yaygın bir şekilde gözlemlenmektedir ve iki bütün örneğin [(31594.m103) ve (21661.m171)] yüzeyinde de görüldüğü üzere üçgen gibi basit şekilleri oluşturmak için kullanılmaktadır.
Kil Topları: Fonksiyonel Yorumlamalar ve İlerideki Araştırmalar
Önümüzdeki birkaç ay boyunca, kavramsal ve morfolojik bilgilerin eşliğinde 2009-2017 kazı sezonlarından çıkarılan çok sayıda verinin analizi gerçekleştirilecektir. Yanma, parçalanma, yıpranma ve depolama işlemlerinin ön analizleri ortaya koyuyor ki bu objeler kesinlikle ısıtılıyordu ve binaların içerisinde kullanılıyordu. Yiyecekleri ısıtmak ya da sıcak tutmak için kullanılmış olabilecekleri gibi aynı zamanda odayı ısıtmak ya da kış aylarında bedenlerini sıcak tutmak gibi seçenekler de mümkün. Ek olarak; yeni bir analiz ise, binalarda görülen oldukça yaygın bir öğe olmasına rağmen, kil toplarının çöplüklerden ve diğer dış alanlardan gelmiş olabileceğini ve parçalandıktan sonra ısıtılıp yeniden kullanılabileceğini ortaya koyuyor.
Çatalhöyük’teki kil toplarının yeniden kullanımını ve eski yorumlamalarını yeniden değerlendirmek üzere parçalanma örüntüsü, kavramsal depolama, yanma örüntüsü ve tasarım konularına dair detaylı araştırmalar gerçekleştirilecektir.
Kaynaklar Atalay, S.
2013 "Clay Balls, Mini Balls and Geometric Objects" in Substantive Technologies at Çatalhöyük: Reports from the 2000- 2008 seasons (Çatalhöyük Research Project Volume 9), ed. I. Hodder, British Institute at Ankara & Cotsen Institute of Archaeology at UCLA, London & Los Angeles, pp. 247-52.
Atalay, S.
2012 "Chapter 14: Analysis of Clay Balls from the BACH Area" in Last House on the Hill: BACH Area Reports from Çatalhöyük, Turkey (Monumenta Archaeologica 27), eds. R. Tringham & M. Stevanovic, Cotsen Institute of Archaeology at UCLA, Los Angeles, pp. 14/1-14/9.
Atalay, S.
2009 "Clay Balls and Fire Installations" in Çatalhöyük Archive Report 2009. Available at: http: //www. catalhoyuk.
com/archive_reports/2009/index. html Atalay, S.
2005 "Domesticating Clay: the role of Clay Balls, Mini Balls and Geometric Objects in Daily Life at Çatalhöyük" in Changing Materialities at Çatalhöyük: reports from the 1995-99 seasons (Çatalhöyük Research Project Volume 5), ed.
I. Hodder, Monograph No. 39, McDonald Institute for Archaeological Research/British Institute at Ankara, Cambridge
& London, pp. 139-68.
Atalay, S.
2001 "BACH Area Clay balls, Mini balls and Geometric Objects" in Çatalhöyük Archive Report 2001. Available at: http:
//www. catalhoyuk. com/archive_reports/2001/index. html.
Atalay, S.
2000 "Clay Balls and objects" in Çatalhöyük Archive Report 2000. Available at:
http://www.catalhoyuk.com/archive_reports/2000/ar00_15.html
Şekil 5. Büyük kil topu parçası (19386.x1)
139
Atalay, S.
1999 “Clays, clay balls, and other clay objects” in Çatalhöyük Archive Report 1999. Available at:
http://www.catalhoyuk.com/archive_reports/1999/ar99_16.html
Atalay, S. & Hastorf, C. A.
2006 "Food, meals, and daily activities: Food habitus at Neolithic Çatalhöyük", American Antiquity, vol. 71, no. 2, pp.
283-319.
Bennison-Chapman, L.E.
2013 "Geometric Clay Objects" in Substantive Technologies at Çatalhöyük: Reports from the 2000-2008 seasons (Çatalhöyük Research Project Volume 9), ed. I. Hodder, British Institute at Ankara & Cotsen Institute of Archaeology at UCLA, London & Los Angeles, pp. 253-276.
Bennison-Chapman, L. E.
2014 The Role and Function of “Tokens” and Sealing Practices in the Neolithic of the Near East: The question of early recording systems, symbolic storage, precursors to writing, gaming, or monitoring devices in the world’s first villages.
PhD thesis submitted to the Department of Archaeology, Classics and Egyptology; part of the School of Histories, Languages and Cultures, University of Liverpool, 1st July 2014.
Bennison-Chapman, L.E.
2016 “Geometric Clay Objects at Çatalhöyük East” pp. 199-205
in Çatalhöyük Archive Report 2016, by members of the Çatalhöyük Research Project teams.
Available at: http://www.catalhoyuk.com/sites/default/files/media/pdf/Archive_Report_2016.pdf
Wendrich, W.
2005 “Çatalhöyük Basketry” in Changing Materialities at Çatalhöyük: reports from the 1995-99 seasons (Çatalhöyük Research Project Volume 5), ed. I. Hodder, Monograph No. 39, McDonald Institute for Archaeological Research/British Institute at Ankara, Cambridge & London, pp. 333-338.
