• No results found

Methodologische aspecten van protocolanalyse

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Methodologische aspecten van protocolanalyse "

Copied!
18
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Methodologische aspecten van protocolanalyse

W.Jochems

S e c t i e D i d a c t i e k

T e c h n i s c h e H o g e s c h o o l D e l f t

Summary

R a t h e r r e c e n t l y D u t c h r e s e a r c h o n d i d a c t i c s s h o w s a n i n c r e a s i n g i n t e r e s t i n t h e u s e o f q u a l i t a t i v e m e t h o d s , e s p e c i a l l y t h e a n a l y s i s o f v e r b a l p r o t o c o l s . T h i s m a k e s a c r i t i c a l r e f l e x i o n o n t h e s e m e t h o d s n e c e s s a r y . T r u e , t h e y make i t p o s s i b l e t o e x t e r i o r i s e c o g n i t i v e o p e r a t i o n s , s o t h a t t h e s e c a n be o b s e r v e d . H o w e v e r , t h e y a l s o may h a v e s e r i o u s m e t h o d o l o g i c a l d e f e c t s t h a t t h r o w d o u b t u p o n t h e q u a l i t y o f t h e r e s u l t s o b t a i n e d b y t h e s e m e t h o d s . T h i s p a p e r p r e s e n t s a number o f c r i t i c a l n o t e s c o n c e r n i n g t h e a n a l y s i s o f v e r b a l p r o t o c o l s i n p a r t i c u l a r .

A f t e r h a v i n g d e s c r i b e d t h e p s y c h o l o g i c a l b a c k g r o u n d , t h e e s s e n c e o f t h e s e m e t h o d s i s d i s c u s s e d a n d i l l u s t r a t e d . N e x t some o f t h e most i m p o r t a n t w e a k n e s s e s p a s s i n r e v i e w . F i n a l l y , r e c o m m a n d a t i o n s a r e s u g g e s t e d w h i c h , f r o m a m e t h o d o l o g i c a l p o i n t o f v i e w , t e n d t o i m p r o v e t h e q u a l i t y o f t h e s e m e t h o d s a n d t h e r e s u l t s t h u s o b t a i n e d .

1. I n l e i d i n g

I n h e t ( v a k - ) d i d a c t i s c h o n d e r z o e k l i j k t meer e n meer b e l a n g s t e l l i n g t e o n t s t a a n v o o r h e t g e b r u i k v a n z o g e n o e m d e ' k w a l i t a t i e v e m e t h o d e n ' v a n g e g e v e n s v e r z a m e l e n . M e t name d o e l i k op m e t h o d e n d i e men p l e e g t a a n t e d u i d e n met t e r m e n a l s i n t r o s p e c t i e , r e t r o s p e c t i e , p r o t o c o l - a n a l y s e en d e r g e l i j k e . I n h e t o n d e r z o e k o p h e t g e b i e d v a n de bèta-didactiek w a a r t o e i k me v e r d e r z a l b e p e r k e n , i s h e t g e b r u i k v a n d e z e m e t h o d e s n i e t n i e u w . Z i e b i j v o o r b e e l d h e t o m v a n g r i j k e w e r k v a n Ten V o o r d e w a a r i n p r o t o c o l a n a l y s e e e n v o o r a a n s t a a n d e r o l s p e e l t ( T e n V o o r d e , 1 9 7 7 ) . H e t z i e t e r n u e c h t e r n a a r u i t , d a t k w a l i t a t i e v e m e t h o d e n op r u i m e r e s c h a a l t o e p a s s i n g z u l l e n v i n d e n i n h e t d i d a c t i s c h o n d e r z o e k .

D e z e v e r w a c h t i n g i s o n d e r meer g e b a s e e r d op h e t f e i t , d a t e e n b e l a n g - r i j k d e e l v a n h e t o n d e r z o e k op h e t g e b i e d v a n de bèta-didactiek z i c h r i c h t o p de v r a a g h o e n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k e e n w i s k u n d i g e b e g r i p p e n

(2)

2 P r o t o c o l a n a l y s e b i j l e e r l i n g e n t o t o n t w i k k e l i n g komen e n i n h u n d e n k e n f u n c t i o n e r e n . W e l i s w a a r k a n z o ' n v r a a g s t e l l i n g ook op k w a n t i t a t i e v e w i j z e b e n a d e r d w o r d e n z o a l s e l d e r s i s g e d e m o n s t r e e r d ( V a s t e n h o u w & J o c h e m s , 1 9 8 4 ) , maar h e t g e b r u i k v a n k w a l i t a t i e v e m e t h o d e n l i g t v o o r de h a n d . Z i j k u n n e n i m m e r s met b e t r e k k e l i j k e e n v o u d i g e m i d d e l e n a s p e c t e n v a n h e t d e n k e n a a n de o p p e r v l a k t e b r e n g e n , d i e a n d e r s o n z i c h t b a a r z o u d e n b l i j v e n . Op d e z e k w e s t i e z a l i k n o g u i t v o e r i g t e r u g k o m e n . D a a r n a a s t z i j n z i j a a n t r e k k e l i j k , omdat z i j z i c h l e n e n v o o r k l e i n s c h a l i g o n d e r - z o e k , t e r w i j l b o v e n d i e n n a u w e l i j k s e x p e r t i s e op h e t g e b i e d v a n s t a t i s - t i s c h e a n a l y s e t e c h n i e k e n i s v e r e i s t .

H o e w e l k w a l i t a t i e v e m e t h o d e n v a n u i t d i t o o g p u n t b e z i e n a a n t r e k k e l i j k z i j n , k l e v e n e r n o g a l wat m e t h o d o l o g i s c h e ' h a k e n e n o g e n ' a a n . Met name h e t i n t e r p r e t e r e n v a n de v e r z a m e l d e g e g e v e n s , v e e l a l a a n g e d u i d met de t e r m p r o t o c o l a n a l y s e , i s n o g a l e e n s d i s c u t a b e l . Omdat de k w a l i - t e i t v a n de b e v i n d i n g e n i n b e l a n g r i j k e m a t e a f h a n k e l i j k i s v a n de k w a l i t e i t v a n de g e h a n t e e r d e m e t h o d e , i s h e t w e n s e l i j k j u i s t p r o t o c o l - a n a l y s e op z e e r k r i t i s c h e w i j z e t o e t e p a s s e n .

I n h e t n a v o l g e n d e g a i k n i e t i n op de v r a a g o n d e r w e l k e o m s t a n d i g h e d e n k w a l i t a t i e v e m e t h o d e n de v o o r k e u r v e r d i e n e n b o v e n k w a n t i t a t i e v e o f o m g e k e e r d . I k z a l me b e p e r k e n t o t e e n b e s p r e k i n g v a n i n t r o s p e c t i e a l s m e t h o d e om i n f o r m a t i e t e v e r g a r e n o v e r de o n t w i k k e l i n g e n h e t f u n c t i o - n e r e n v a n b e g r i p p e n i n h e t d e n k e n v a n l e e r l i n g e n . C e n t r a a l s t a a t de v r a a g w e l k e p r o b l e m e n v a n m e t h o d o l o g i s c h e a a r d z i c h d a a r b i j k u n n e n v o o r d o e n , met name t e n a a n z i e n v a n p r o t o c o l a n a l y s e . A l l e r e e r s t komt i n p a r a g r a a f 2 de a c h t e r g r o n d a a n de o r d e . E n i g e a a n d a c h t z a l w o r d e n g e g e v e n a a n h e t o o g m e r k w a a r m e e d e z e m e t h o d e i s o n t w i k k e l d , a l s m e d e a a n e e n t w e e t a l v a r i a n t e n e r o p . V e r v o l g e n s w o r d t o n d e r h e t h o o f d m e t h o d e i n p a r a g r a a f 3 de g e b r u i k e l i j k e w e r k w i j z e b e s c h r e v e n a a n de h a n d v a n e e n v o o r b e e l d . Op d r i e b e l a n g r i j k e a s p e c t e n e r v a n w o r d t e e n n a d e r e t o e l i c h t i n g g e g e v e n . P a r a g r a a f 4 b e s p r e e k t m e t h o d o l o g i s c h e k a n t t e k e n i n g e n d i e b i j v e r s c h i l l e n d e v a r i a n t e n v a n de m e t h o d e z i j n t e p l a a t s e n . E e n e n a n d e r w o r d t met o n d e r z o e k r e s u l t a t e n geïllustreerd.

T e n s l o t t e p a s s e r e n i n p a r a g r a a f 5 e e n a a n t a l a a n b e v e l i n g e n de r e v u e . Z i j g e v e n a a n w e l k e m a a t r e g e l e n k u n n e n w o r d e n g e t r o f f e n om de k w a l i - t e i t v a n de m e t h o d e t e b e v o r d e r e n w a a r m e e ook de k w a l i t e i t v a n de a l d u s v e r k r e g e n r e s u l t a t e n w o r d t v e r b e t e r d .

2. A c h t e r g r o n d

E e n a a n z i e n l i j k d e e l v a n de a c t i v i t e i t e n v a n l e e r l i n g e n w e l k e men p l e e g t a a n t e d u i d e n met de t e r m d e n k e n , o n t t r e k t z i c h i n de r e g e l a a n de w a a r n e m i n g v a n e e n b u i t e n s t a a n d e r . V o o r hem i s d o o r g a a n s s l e c h t s h e t r e s u l t a a t v a n d i e a c t i v i t e i t e n z i c h t b a a r i n de v o r m v a n e e n u i t - k o m s t d i e de l e e r l i n g g e e f t . Wat z i c h e c h t e r ' i n h e t h o o f d v a n ,de

(3)

3 l e e r l i n g ' h e e f t v o l t r o k k e n , i s n i e t c o n s t a t e e r b a a r . G e c o n s t a t e e r d w o r d t l o u t e r h e t produ.:L v a n h e t d e n k w e r k . E e n a l o f n i e t c o r r e c t p r o d u c t w o r d t g e w o o n l i j k a a n g e d u i d met de t e r m p r e s t a t i e . ' P r e s t a t i e ' moet h i e r n i e t w o r d e n o p g e v a t i n de z i n v a n ' b e w o n d e r e n s w a a r d i g e i n s p a n n i n g ' o f 'een k n a p s t u k w e r k ' ( V a n D a l e ) , maar a l s d a t g e n e wat i e m a n d t o t s t a n d h e e f t g e b r a c h t o n g e a c h t h o e men d a t w a a r d e e r t o f b e o o r d e e l t . De g e c o n s t a t e e r d e p r e s t a t i e op z i c h v e r s c h a f t e c h t e r v o l - s t r e k t o n v o l d o e n d e i n f o r m a t i e om e e n d u i d i g t e k u n n e n v a s t s t e l l e n hoe z i j t o t s t a n d i s gekomen ( V a n P a r r e r e n , 1 9 7 9 , p . 5 - 6 ) . O v e r de a c t i v i - t e i t e n d i e z i c h i n h e t h o o f d v a n de l e e r l i n g a f s p e l e n , ook w e l c o g n i - t i e v e o p e r a t i e s o f m e n t a l e ( d e e l - ) h a n d e l i n g e n g e n o e m d , z a l d u s op a n d e r e w i j z e i n f o r m a t i e v e r k r e g e n m o e t e n w o r d e n . De v r a a g i s d e r h a l v e op w e l k e w i j z e i e t s z i c h t b a a r g e m a a k t k a n w o r d e n v a n m e n t a l e a c t i v i - t e i t d i e g e w o o n l i j k v e r b o r g e n b l i j f t .

Z o w e l P i a g e t w i e n s w e r k b i n n e n de bèta-didactiek n i e t o n b e k e n d i s , a l s V y g o t s k i j h e b b e n e e n b e l a n g r i j k e b i j d r a g e g e l e v e r d a a n h e t o p l o s s e n v a n d i t p r o b l e e m ( z i e b i j v o o r b e e l d V y g o t s k i j , 1 9 6 2 , p. 4-8 en 119- 1 2 4 ) . Z i j o n t w i k k e l d e n , v e r m o e d e l i j k o n a f h a n k e l i j k v a n e l k a a r , ' o n d e r - v r a g i n g s m e t h o d e n ' v o o r h e t a a n h e t l i c h t b r e n g e n v a n c o g n i t i e v e a c t i - v i t e i t e n d i e n o r m a a l v e r b o r g e n b l i j v e n . H o e w e l de i n z i c h t e n v a n V y g o t s k i j e n P i a g e t i n h o u d e l i j k v a n e l k a a r v e r s c h i l l e n , z i j n hun o n d e r z o e k s m e t h o d e n v e r g e l i j k b a a r . De e s s e n t i e e r v a n i s a l s v o l g t samen t e v a t t e n . E e n o n d e r z o e k e r creëert met b e h u l p v a n e e n a a n t a l u i t g e - k i e n d e o b j e c t e n , s y m b o l e n e n d e r g e l i j k e e e n p r o b l e e m s i t u a t i e d i e h i j a a n e e n p r o e f p e r s o o n v o o r l e g t . T i j d e n s h e t o p l o s s e n v a n d a t p r o b l e e m o b s e r v e e r t h i j de m a n i p u l a t i e s d i e de p r o e f p e r s o o n met de o b j e c t e n u i t v o e r t , s t e l t hem v r a g e n o v e r h e t hoe en h e t waarom v a n h e t h a n d e - l e n , v e r l e e n t h u l p b i j h e t z o e k e n n a a r o p l o s s i n g e n en f o r m u l e e r t n i e u w e p r o b l e m e n . H e t g e d r a g v a n de p r o e f p e r s o o n - z o w e l d a t g e n e wat h i j d o e t ( o f n i e t d o e t ! ) a l s wat h i j z e g t - w o r d t z o n a u w k e u r i g moge- l i j k g e r e g i s t r e e r d , h e t g e e n e e n p r o t o c o l o p l e v e r t . D e r g e l i j k e p r o t o - c o l l e n v o r m e n de 'ruwe g e g e v e n s ' v a n de o n d e r z o e k e r .

E r b e s t a a n e e n a a n t a l v a r i a n t e n op de h i e r b o v e n g e s c h e t s t e m e t h o d e w a a r v a n w i j e r t w e e b e l a n g r i j k e w i l l e n noemen. De e e r s t e i s de h a r d o p - d e n k - m e t h o d e . I n d i t g e v a l w o r d t a a n e e n p r o e f p e r s o o n e e n n a u w k e u r i g a f g e b a k e n d p r o b l e e m v o o r g e l e g d met de o p d r a c h t om t i j d e n s h e t o p l o s s e n s t e e d s h a r d o p na t e d e n k e n en p r e c i e s t e v e r t e l l e n wat h i j d o e t om h e t p r o b l e e m op t e l o s s e n . Met a n d e r e w o o r d e n , de p r o e f p e r s o o n w o r d t g e a c h t v e r s l a g t e d o e n v a n h e t o p l o s s i n g s p r o c e s : w e l k e m o g e l i j k h e d e n h i j a c h t e r e e n v o l g e n s p r o b e e r t , w e l k e o v e r w e g i n g e n h i j d a a r t o e h e e f t , w e l k e d e e l o p l o s s i n g e n h i j n a s t r e e f t c . q . b e r e i k t e n z o v o o r t s . De o n d e r - z o e k e r n e e m t b i j d e z e m e t h o d e n i e t a c t i e f d e e l a a n h e t o p l o s s e n . H i j b e p e r k t z i c h t o t h e t r e g i s t r e r e n v a n h e t w a a r g e n o m e n g e d r a g i n de vorm

(4)

>4 P r o t o c o l a n a l y s e v a n e e n p r o t o c o l . G o e d e v o o r b e e l d e n h i e r v a n z i j n t e v i n d e n b i j De G r o o t ( 1 9 4 6 , p.74 e n 75 i n c o m b i n a t i e met p . 6 6 ) e n b i j N e w e l e n S i m o n

( 1 9 7 2 , p . 4 0 5 e . v . ) . M o e t de p r o e f p e r s o o n z i j n v e r s l a g t i j d e n s h e t o p l o s s e n v a n h e t p r o b l e e m g e v e n , d a n s p r e e k t men v a a k v a n i n t r o s p e c t i e ; w o r d t e e n v e r s l a g a c h t e r a f g e v r a a g d , d a n i s e r s p r a k e v a n r e t r o s p e c t i e .

De t w e e d e v a r i a n t d i e w i j n o e m e n , i s de z o g e n o e m d e c o n v e r s a t i e - m e t h o d e v a n P a s k ( 1 9 7 5 , p . 1 4 1 - 1 4 6 e n 1 9 7 6 , p . 1 - 8 ) . I n d i t g e v a l v o e r t e e n i n t e r v i e w e r met de p r o e f p e r s o o n e e n g e s p r e k d a t h e t k a r a k t e r v a n e e n ' o n d e r v r a g i n g ' h e e f t . Om e e n e e n d u i d i g e i n t e r p r e t a t i e v a n w a t w o r d t g e z e g d t e b e v o r d e r e n , m o e t h e t g e s p r e k a a n e e n a a n t a l e i s e n v o l d o e n . D a a r t o e i s de c o n v e r s a t i e t u s s e n i n t e r v i e w e r e n p r o e f p e r s o o n g e b o n d e n a a n e e n a a n t a l r e q e l s w e l k e g e s p e c i f i c e e r d z i j n d o o r de o n d e r z o e k e r d i e z e l f n i e t d e e l n e e m t a a n h e t g e s p r e k . D e z e r e g e l s b e t r e f f e n met name de w i j z e w a a r o p e e n v a n t e v o r e n n a u w k e u r i g a f g e b a k e n d o n d e r w e r p z a l w o r d e n b e s p r o k e n . Op d e z e w i j z e o n t w e r p t de o n d e r z o e k e r e e n s t a n - d a a r d - c o n d i t i e v o o r h e t o b s e r v e r e n e n r e g i s t r e r e n . Z i e v o o r e e n sum- m i e r e b e s c h r i j v i n g v a n d e z e m e t h o d e J o c h e m s ( 1 9 8 2 , p . 2 - 6 ) .

E r b e s t a a n d u s v e r s c h i l l e n d e v a r i a n t e n op w a t w i j e e r d e r de ' o n d e r v r a - g i n g s m e t h o d e ' h e b b e n g e n o e m d . Hun k r a c h t i s d a t z i j i e t s z i c h t b a a r k u n n e n maken v a n m e n t a l e , c o g n i t i e v e a c t i v i t e i t e n . D a a r m e e v e r s c h a f f e n z i j i n f o r m a t i e d i e n i e t o f n i e t i n d i e m a t e v i a a n d e r e o n d e r z o e k m e t h o - d e n v e r k r e g e n k a n w o r d e n . E e n g r o o t p r o b l e e m i s e c h t e r , d a t z i j n o g a l wat e r n s t i g e b e z w a r e n k e n n e n , met name v a n m e t h o d o l o g i s c h e a a r d . D a a r d o o r k a n de k w a l i t e i t v a n de e r m e e v e r k r e g e n r e s u l t a t e n z e e r t w i j f e l a c h t i g w o r d e n , h e t g e e n o v e r i g e n s b e s l i s t n i e t v o o r a l l e v a r i a n - t e n i n d e z e l f d e m a t e g e l d t .

3. M e t h o d e

T e n e i n d e e e n a a n t a l v a n de m o g e l i j k e b e z w a r e n t e d e m o n s t r e r e n z u l l e n w i j de m e t h o d e n a d e r t o e l i c h t e n a a n de h a n d v a n e e n v o o r b e e l d d a t i n de d i d a c t i e k d e r bèta-wetenschappen n i e t g e h e e l o n b e k e n d i s . H e t w e r d o n t l e e n d a a n h e t b o e k The q r o w t h o f l o q i c a l t h i n k i n g ( I n h e l d e r &

P i a g e t , 1 9 5 8 ) . D a a r i n d o e n de a u t e u r s u i t v o e r i g v e r s l a g v a n e e n om- v a n g r i j k o n d e r z o e k n a a r de o v e r g a n g v a n h e t c o n c r e t e n a a r h e t f o r m e l e d e n k e n . H e t v o o r b e e l d b e t r e f t h e t p r o b l e e m v a n de v e r k l e u r e n d e v l o e i - s t o f f e n ( i b i d . , p . 1 0 7 - 1 2 2 ) . V o l g e n s I n h e l d e r e n P i a g e t l e v e r t d i t p r o b l e e m de b e s t e t e c h n i e k om h e t o n d e r s c h e i d t u s s e n de b e i d e s o o r t e n v a n d e n k e n t e d e m o n s t r e r e n , ( i b i d . , p . 1 0 8 ) .

Op t a f e l s t a a n v i e r s t o p f l e s s s e n d i e e l k e e n k l e u r l o z e , r e u k l o z e v l o e i s t o f b e v a t t e n . F l e s 1 b e v a t v e r d u n d e z w a v e l z u u r , 2 b e v a t w a t e r , 3 v e r d u n d e w a t e r s t o f p e r o x i d e e n 4 e e n o p l o s s i n g v a n n a t r i u m t h i o s u l f a a t .

(5)

5 B o v e n d i e n i s e r e e n k l e i n f l e s j e a a n w e z i g , g , d a t e e n o p l o s s i n g v a n k a l i u m j o d i d e b e v a t , e e n k l e u r l o z e v l o e i s t o f . V e r d e r z i j n e r t w e e b e k e r g l a z e n w a a r v a n h e t e e r s t e e n m e n g s e l v a n 1 e n 3 b e y a t ( e e n k l e u r - l o z e , r e u k l o z e v l o e i s t o f ) e n h e t t w e e d e l o u t e r w a t e r , 2. T e r w i j l h e t k i n d t o e k i j k t , w o r d e n a a n b e i d e b e k e r g l a z e n e n k e l e d r u p p e l s u i t f l e s j e g t o e g e v o e g d . De v l o e i s t o f i n b e k e r g l a s I ( d a t 1 + 3 b e v a t ) b l i j k t v a n k l e u r l o o s t o t g e e l t e v e r k l e u r e n , t e r w i j l d e v l o e i s t o f i n b e k e l g l a s I I ( l o u t e r w a t e r ) k l e u r l o o s b l i j f t ( 1 ) . De s i t u a t i e z i e t e r d u s u i t z o a l s i n f i g u u r 1 i s w e e r g e g e v e n .

Hl a

I + g w o r d t g e e l

KM I I + g b l i j f t k l e u r l o o s

F i g u u r 1: H e t p r o b l e e m v a n de v e r k l e u r e n d e v l o e i s t o f f e n

Aan h e t k i n d d a t n i e t w e e t w a t d e i n h o u d v a n d e s t o p f l e s s e n i s , n o c h hoe d a a r u i t d e i n h o u d v a n d e t w e e b e k e r g l a z e n i s v e r k r e g e n , w o r d t nu g e v r a a g d d e g e l e k l e u r t e r e p r o d u c e r e n met b e h u l p v a n d e f l e s s e n 1, 2, 3, 4 e n g z o a l s h e t z e l f w e n s t .

D i t p r o b l e e m i s d o o r I n h e l d e r e n P i a g e t a a n e e n a a n t a l k i n d e r e n v a n u i t e e n l o p e n d e l e e f t i j d e n v o o r g e l e g d w a a r b i j t e l k e n s i n e e n p r o t o c o l w e r d v a s t g e l e g d h o e h e t k i n d b i j h e t o p l o s s e n e r v a n t e w e r k g i n g . I n h e t b o e k z i j n e e n a a n t a l v a n d e z e p r o t o c o l l e n t e v i n d e n . E e n v a n de p r o t o c o l l e n , waarmee z i j h e t f o r m e l e d e n k e n i l l u s t r e r e n , i s h i e r o n d e r v e r t a a l d w e e r g e g e v e n ( i b i d . , p . 1 1 7 ) . H e t i s v a n e e n d e r t i e n j a r i g k i n d . T u s s e n a a n h a l i n g s t e k e n s s t a a n d e o p m e r k i n g e n v a n h e t k i n d ( c u r s i e f ) e n v a n d e p r o e f l e i d e r ( n i e t - c u r s i e f ) ; t u s s e n h a k e n i s w e e r g e g e v e n w a t de p r o e f l e i d e r h e t k i n d h e e f t z i e n d o e n met d e f l e s s e n .

"Je moet het met a l l e flessen proberen. Ik zal beginnen met die aan het eind ( v a n 1 t o t 4 met g ) . Het gaat niet meer. Misschien moet je ze mengen (het probeert 1 x 2 x g, dan 1 x 3 x g). H e t w e r d g e e l . M a a r

z i j n e r a n d e r e o p l o s s i n g e n ? I k z a l h e t p r o b e r e n ( 1 x 4 x g ; 2 x 3 x g;

2 x 4 x g ; 3 x 4 x g ; met de t w e e v o o r g a a n d e c o m b i n a t i e s g e e f t d i t s y s t e m a t i s c h d e z e s c o m b i n a t i e s v a n t w e e u i t v i e r ) . "Het gaat niet.

Het gaat alleen met (1 x 3 x g)". - " J a , e n h o e z i t h e t met 2 e n 4 ? " -

(6)

6 . P r o t o c o l a n a l y s e

"2 en h maken samen geen kleur. Ze z i j n negatief. Misschien zou je h kunnen toevoegen aan 1 x 3 x g oiri te zien of het de kleur zou laten verdwijnen ( h e t d o e t d a t ) . Vloeistof 4 laat het helemaal verdwijnen.

Je zou moeten zien of 2 dezelfde invloed heeft ( h e t p r o b e e r t d a t ) . Wee, dus 2 en 4 z i j n niet hetzelfde, want 4 werkt in op 1 x 3 en 2 niet. " - "Wat z i t e r i n 2 e n 4 ? " - In 4 zeker water. Nee, het omge- keerde, in 2 zeker water omdat het niet inwerkt op de v l o e i s t o f f e n ; dat maakt het d u i d e l i j k e r . " "En a l s i k j e z o u z e g g e n d a t 4 w a t e r i s ? "

- "Als deze v l o e i s t o f 4 w a t e r is zou het, als je het b i j 1x3 doet, niet v o l l e d i g verhinderen dat er geel wordt gevormd. Het i s geen water; het is i e t s schadelijks."

Wat v a l t e r u i t d e z e g e g e v e n s a f t e l e z e n ? V o l g e n s I n h e l d e r e n P i a g e t d e m o n s t r e e r t d i t p r o t o c o l t w e e o p m e r k e l i j k h e d e n ( I n h e l d e r & P i a g e t , 1 9 5 8 , p . 1 1 7 ) . "The f i r s t i s t h e e s t a b l i s h m e n t o f a s y s t e m a t i c n - b y - n c o m b i n a t o r i a l s y s t e m c o m p l e t e f o r t h e n u m b e r s i n v o l v e d i n t h i s e x p e r i m e n t . " A l s d e m o n s t r a t i e d a a r v a n v e r w i j z e n z i j o n d e r a n d e r e n a a r b o v e n s t a a n d f r a g m e n t w a a r i n h e t k i n d " t h e s i x t w o - b y - t w o c o m b i n a t i o n s w i t h o u t h e s i t a t i o n " u i t w e r k t ( i b i d . , p . 1 1 7 - 1 1 8 ) . "The s e c o n d a c h i e v e m e n t i s j u s t a s i m p o r t a n t f r o m t h e p o i n t o f v i e w o f t h e u t i l i z a t i o n o f t h e s e c o m b i n a t i o n s ( . . . . ) : o n c e t h e c o m b i n a t i o n 1 x 3 x g w h i c h b r i n g s a b o u t t h e c o l o r i s f o u n d , t h e s u b j e c t , n o t s a t i s f i e d w i t h a s i n g l e s o l u t i o n t o t h e p r o b l e m , d o e s n o t s t o p t h e r e b u t l o o k s

f o r o t h e r s . " ( i b i d . , p . 1 1 8 ) .

W e l k e b e t e k e n i s d i e n t a a n d e z e o p m e r k e l i j k h e d e n g e g e v e n t e w o r d e n ? N a a r de m e n i n g v a n I n h e l d e r e n P i a g e t d u i d e n z i j op e e n o n d e r l i g g e n d e , a l g e m e n e l o g i s c h e s t r u c t u u r , d i e i n d i t g e v a l c o r r e s p o n d e e r t met wat z i j i n h u n t h e o r i e h e t f o r m e l e d e n k e n n o e m e n . Op de i n h o u d e l i j k e k a n t v a n h u n b e s c h o u w i n g e n z u l l e n w i j h i e r n i e t v e r d e r i n g a a n . Belangrijk is echter te constateren, dat zekere gedragskenmerken die uit proto- collen z i j n af te lezen, verklaard worden in termen van begrippen welke verwijzen naar zaken die op zich niet direct waarneembaar z i j n . Welke gedragskenmerken de onderzoeker uit de protocol 1 en selecteert en hoe h i j die wenst op te vatten, hangt samen met de theorie die h i j hanteert.

T o t z o v e r d i t v o o r b e e l d . H e t l a a t z i e n , d a t a a n de m e t h o d e e e n d r i e t a l a s p e c t e n i s t e o n d e r s c h e i d e n . W i j z u l l e n z e k o r t b e s c h r i j v e n .

1. E r w o r d e n p r o b l e m e n gecreëerd, ook w e l t a k e n o f p r o b l e e m s i t u a t i e s g e n o e m d , d i e a a n p e r s o n e n w o r d e n v o o r g e l e g d met de o p d r a c h t om d e z e op t e l o s s e n . D a a r b i j g a a t h e t i n de r e g e l om g o e d g e d e f i n i e e r d e p r o b l e m e n . D a t w i l z e g g e n : p r o b l e m e n w a a r b i j n a u w k e u r i g i s a f g e b a - k e n d wat mag e n wat n i e t mag, wat i s g e g e v e n e n wet w o r d t g e v r a a g d e n z o v o o r t s . Op h e t b e l a n g h i e r v a n komen w i j n o g t e r u g . B o v e n d i e n

i

(7)

z i j n de p r o b l e m e n z o d a n i g u i t g e k i e n d , d a t z i j i e t s z i c h t b a a r maken v a n h e t d e n k e n d a t a n d e r s v e r b o r g e n z o u b l i j v e n .

2. E r v i n d t e e n n a u w k e u r i g e r e g i s t r a t i e p l a a t s v a n h e t w a a r g e n o m e n g e d r a g , h e t g e e n p r o t o c o l l e n o p l e v e r t . H e t g e d r a g o m v a t n i e t a l l e e n de h a n d e l i n g e n v a n de p e r s o o n . Ook d a t g e n e w a t h i j t i j d e n s ( i n t r o - s p e c t i e ) o f n a ( r e t r o s p e c t i e ) h e t o p l o s s e n v a n h e t p r o b l e e m z e g t , w o r d t a l s g e d r a g a a n g e m e r k t e n v a s t g e l e g d ( 2 ) . Met a n d e r e w o o r d e n : i n e e n p r o t o c o l w o r d t g e r e g i s t r e e r d w a t e e n p e r s o o n d o e t e n wat h i j z e g t . De p r o t o c o l l e n v o r m e n de " r u w e d a t a " v a n h e t o n d e r z o e k . 3. De p r o t o c o l l e n w o r d e n g e a n a l y s e e r d . D a t w i l z e g g e n : i n h e t m a t e -

r i a a l w o r d t g e z o c h t n a a r " o p m e r k e l i j k h e d e n " d i e , g e l e t op h e t d o e l v a n de a n a l y s e , i n de o g e n v a n de o n d e r z o e k e r v a n b e t e k e n i s k u n n e n z i j n . Aan de a n a l y s e l i g t d e r h a l v e e e n v r a a g s t e l l i n g o f z i e n s w i j z e t e n g r o n d s l a g met h e t k a r a k t e r v a n e e n v e r m o e d e n , e e n h y p o t h e s e o f m o g e l i j k z e l f s e e n t h e o r i e . D e z e g r o n d s l a g i s v a n b e l a n g v o o r de w i j z e w a a r o p de p r o t o c o l l e n g e l e z e n e n b e g r e p e n z u l l e n w o r d e n . E r

i s i m m e r s i n b e l a n g r i j k e m a t e v a n a f h a n k e l i j k w e l k e a s p e c t e n v a n h e t v e r z a m e l d e m a t e r i a a l a l s ' o p m e r k e l i j k ' z u l l e n w o r d e n a a n g e m e r k t e n w e l k e n i e t . T e v e n s i s e r mede v a n a f h a n k e l i j k w e l k e b e t e k e n i s a a n de g e c o n s t a t e e r d e o p m e r k e l i j k h e d e n g e g e v e n z a l w o r d e n . K o r t o m : de a n a l y s e v o o r o n d e r s t e l t e e n " m i n i - t h e o r i e " , m o g e l i j k n o g w e i n i g g e a r t i c u l e e r d e n i n v e e l o p z i c h t e n s p e c u l a t i e f , d i e de o n d e r z o e k e r t o t u i t g a n g s p u n t d i e n t b i j h e t i n t e r p r e t e r e n v a n p r o t o c o l l e n .

De m e t h o d e , d i e h i e r o v e r i g e n s s l e c h t s s u m m i e r i s w e e r g e g e v e n z o n d e r i n t e g a a n op a l l e r l e i d e t a i l s v a n p r a k t i s c h e a a r d , w o r d t t o e g e p a s t i n w a t De G r o o t d e s c r i p t i e f o n d e r z o e k n o e m t ; o n d e r z o e k g e r i c h t op h e t v e r k r i j g e n v a n e e n s y s t e m a t i s c h e b e s c h r i j v i n g e n c a t a l o g i s e r i n g (De G r o o t , 1 9 6 8 , p . 3 1 9 - 3 2 2 ) . Met name w o r d t z i j g e h a n t e e r d a l s h e t o n d e r - z o e k t o t d o e l h e e f t strategieën, w e r k w i j z e n , m a n i e r e n v a n a a n p a k en d e r g e l i j k e t e i d e n t i f i c e r e n i n h e t m e n t a l e g e d r a g v a n p e r s o n e n . Het r e s u l t a a t i s v e e l a l e e n t y p o l o g i e v a n m a n i e r e n v a n w e r k e n . E e n b e k e n d v o o r b e e l d h i e r v a n i s t e v i n d e n b i j P i a g e t d i e o n d e r meer "de c o n c r e t e d e n k e r " e n "de f o r m e l e d e n k e r " h e e f t b e s c h r e v e n a a n de h a n d v a n z e k e r e g e d r a g s k e n m e r k e n b i j h e t o p l o s s e n v a n p r o b l e m e n z o a l s d a t v a n de v e r k l e u r e n d e v l o e i s t o f f e n . E e n a n d e r v o o r b e e l d b e t r e f t P a s k ' s o n d e r - z o e k n a a r leerstrategieën ( P a s k , 1 9 7 5 , p . 5 1 - 7 0 e n p . 1 0 8 - 1 2 3 ) . N a a r hun m a n i e r v a n l e r e n o n d e r s c h e i d t h i j " s e r i a l i s t e n " en " h o l i s t e n " . S e r i a - l i s t e n l e r e n e n r e p r o d u c e r e n k e n n i s i n de v o r m v a n e e n k e t t i n g s t r u c - t u u r ; de o n d e r w e r p e n z i j n s l e c h t s e n k e l v o u d i g a a n e l k a a r v e r b o n d e n ; H o l i s t e n d a a r e n t e g e n l e r e n e n r e p r o d u c e r e n k e n n i s a l s e e n g e h e e l w a a r i n t u s s e n de o n d e r w e r p e n e e n g r o o t a a n t a l r e l a t i e s b e s t a a t . Op de i n h o u d e l i j k e a c h t e r g r o n d v a n d e z e typologieën z u l l e n w i j h i e r n i e t v e r d e r i n g a a n .

(8)

8 P r o t o c o l a n a l y s e E e n u i t z o n d e r i n g op h e t b o v e n s t a a n d e v o r m t h e t w e r k v a n N e w e l l e n S i m o n , w a a r i n de m e t h o d e b i j w i j z e v a n t o e t s i n g 3 ) w o r d t g e h a n t e e r d . Hun w e r k w i j z e i s z e e r g l o b a a l a l s v o l g t w e e r t e g e v e n . Z i j h e b b e n a a n e e n a a n t a l p e r s o n e n p r o b l e m e n v o o r g e l e g d , o n d e r m e e r op h e t g e b i e d v a n de p r o p o s i t i e - l o g i c a , met de o p d r a c h t om t i j d e n s h e t o p l o s s e n h a r d o p na t e denken.. H e t g e d r a g w e r d v a s t g e l e g d i n p r o t o c o l l e n . T e v e n s h e b b e n z i j e e n c o m p u t e r p r o g r a m m a o n t w i k k e l d , G e n e r a l P r o b l e m S o l v e r g e n a a m d , d a t h e t o p l o s s e n v a n d e r g e l i j k e p r o b l e m e n d o o r m e n s e n s i m u l e e r t . Aan GPS w e r d e n v e r v o l g e n s d e z e l f d e p r o b l e m e n t e r o p l o s s i n g a a n g e b o d e n d i e ook a a n m e n s e l i j k e p r o b l e e m - o p l o s s e r s w a r e n v o o r g e l e g d . De GPS d i e N e w e l l e n S i m o n i n s a m e n w e r k i n g met Shaw u i t e i n d e l i j k o n t w i k k e l d e n , b l e e k b i j h e t o p l o s s e n v a n d e r g e l i j k e p r o b l e m e n p r o t o c o l l e n t e p r o d u - c e r e n d i e e e n f r a p p a n t e o v e r e e n k o m s t v e r t o o n d e n met p r o t o c o l l e n v a n m e n s e l i j k e p r o b l e e m - o p l o s s e r s ( N e w e l l & S i m o n , 1 9 7 2 , p . 4 6 7 - 4 7 2 ) . W o r d t GPS o p g e v a t a l s e e n t h e o r i e o v e r h e t o p l o s s e n v a n p r o b l e m e n z o a l s z i j d o e n , d a n i s , a l d u s N e w e l l e n S i m o n , " t h e a n a l y s i s o f v e r b a l p r o t o c o l s

(...) a t y p i c a l t e c h n i q u e f o r v e r i f y i n g t h e t h e o r y " ( i b i d . , p . 1 2 ) .

I n h e t n a v o l g e n d e z u l l e n w i j o n z e a a n d a c h t b e p e r k e n t o t h e t d e s c r i p - t i e v e g e b r u i k v a n de m e t h o d e . R e d e n h i e r v a n i s met name, d a t e e n d e r g e l i j k e w e r k w i j z e i n d i d a c t i s c h o n d e r z o e k v e e l a l v o o r de h a n d l i g t g e l e t o p h e t v o o r g a a n d e . W i e geïnteresseerd i s i n e e n k r i t i s c h e b e - s c h o u w i n g o v e r h e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e i n c o m b i n a t i e met c o m p u t e r - s i m u l a t i e w o r d t v e r w e z e n n a a r De G r o o t ( 1 9 6 8 , p . 3 5 5 - 3 6 0 ) .

4. M e t h o d o l o g i s c h e k a n t t e k e n i n g e n

In d e z e p a r a g r a a f komen e e n v i j f t a l k a n t t e k e n i n g e n v a n m e t h o d o l o g i s c h e a a r d a a n de o r d e met b e t r e k k i n g t o t de m e t h o d e e n de w i j z e w a a r o p z i j w o r d t g e b r u i k t . V o o r a f e c h t e r t w e e o p m e r k i n g e n t e n e i n d e m o g e l i j k e m i s v e r s t a n d e n t e v o o r k o m e n . Ten e e r s t e d i e n t men z i c h t e r e a l i s e r e n , d a t i k me i n h e t n a v o l g e n d e b e p e r k t o t de m e e s t principiële b e z w a r e n t e n a a n z i e n v a n de m e t h o d e , z o d a t e r d u s g e e n s p r a k e i s v a n v o l l e d i g - h e i d . B o v e n d i e n g e l d e n d i e b e z w a r e n n i e t i n d e z e l f d e m a t e v o o r de v e r s c h i l l e n d e v a r i a n t e n d i e de m e t h o d e k e n t . Ten t w e e d e : i k b e p e r k me t o t de m e t h o d e z o a l s d e z e d o o r e e n o n d e r z o e k e r w o r d t g e b r u i k t a l s o n d e r z o e k s i n s t r u m e n t . H e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e d o o r e e n l e r a a r d i e b i j v o o r b e e l d e e n l e e r l i n g v r a a g t om b i j h e t o p l o s s e n v a n e e n p r o b l e e m h a r d o p n a t e d e n k e n t e n e i n d e t e a c h t e r h a l e n h o e d e z e l e e r l i n g t e w e r k g a a t , b l i j f t b u i t e n b e s c h o u w i n g ( v e r g e l i j k d a a r t o e S u t t o n , 1 9 8 0 ) . I n h e t l a a t s t e g e v a l i s e r s p r a k e v a n e e n w a t men z o u k u n n e n noemen d i d a c t i s c h g e b r u i k v a n de m e t h o d e , t e r w i j l h e t h i e r g a a t om h e t w e t e n - s c h a p p e l i j k g e b r u i k e r v a n , w a a r v o o r u i t e r a a r d a n d e r e c r i t e r i a g e l d e n . De n a v o l g e n d e k a n t t e k e n i n g e n z i j n d u s g e r i c h t t o t de o n d e r z o e k e r e n n i e t t o t de l e r a a r .

(9)

J o c h e m s

4 . 1 . De v o l l e d i g h e i d v a n h e t p r o t o c o l

" I e d e r v e r s l a g , ook h e t m e e s t s k r u p u l e u z e , i s v a t b a a t v o o r de k r i t i e k d a t h e t o n v o l l e d i g i s " , a l d u s L i n s c h o t e n ( 1 9 7 0 , p . 2 3 8 ) . E e n p r o t o c o l v e r s c h a f t , z o a l s e e r d e r g e z e g d , de ruwe g e g e v e n s w a a r o p de o n d e r z o e k e r z i c h b a s e e r t . O n v o l l e d i g h e i d b e t e k e n t d e r h a l v e n i e t s a n d e r s d a n d a t e r g e g e v e n s o n t b r e k e n . Wat e r p r e c i e s o n t b r e e k t w e e t de o n d e r z o e k e r n i e t , l a a t s t a a n d a t h i j k a n b e o o r d e l e n i n h o e v e r r e h e t o n t b r e k e n d e v o o r de v r a a g s t e l l i n g v a n z i j n o n d e r z o e k v a n g e w i c h t i s . Met a n d e r e w o o r d e n : de g e g e v e n s d i e e e n p r o t o c o l v e r s c h a f t , z i j n o n v o l l e d i g . D r i e o o r z a k e n d a a r v a n w i l i k k o r t b e s p r e k e n .

- De g e d a c h t e n g a n g k a n z o s n e l v e r l o p e n , d a t de p e r s o o n d e z e n i e t meer

" b i j k a n h o u d e n " met v e r w o o r d e n . D i t v e r s c h i j n s e l z a l z i c h n a a r v e r w a c h t i n g j u i s t op d i e momenten v o o r d o e n w a a r o p h e t d e n k p r o c e s g r o t e v o r d e r i n g e n m a a k t ! E r i s d u s e e n g e r e d e k a n s , d a t i n h e t p r o t o c o l e l e m e n t e n o n t b r e k e n d i e e c h t e r i n de g e d a c h t e n g a n g w e l e e n ( b e l a n g r i j k e ? ) r o l h e b b e n g e s p e e l d . A n d e r s g e z e g d : de p e r s o o n k a n b i j h e t v e r w o o r d e n d e n k s t a p p e n h e b b e n o v e r g e s l a g e n . O v e r i g e n s k a n i n z o ' n s i t u a t i e ook de g e d a c h t e n g a n g z o d a n i g w o r d e n v e r t r a a g d , d a t de p e r s o o n d e z e w e l b i j k a n h o u d e n met v e r w o o r d e n . H i e r o p kom i k n o g t e r u g .

- I n de g e d a c h t e n g a n g komen e l e m e n t e n v o o r d i e m o e i l i j k t e v e r w o o r d e n z i j n . H i e r b i j g a a t h e t met name om b e e l d e n , v o o r s t e l l i n g e n e n ideeën d i e n i e t met e e n e n k e l w o o r d w e e r t e g e v e n z i j n , maar e e n 'wat u i t v o e r i g e r e b e s c h r i j v i n g v e r g e n . Ook i n d i t g e v a l i s e r e e n g e r e d e k a n s , d a t d e r g e l i j k e e l e m e n t e n o n t b r e k e n om w i l l e v a n de v o o r t g a n g v a n h e t d e n k p r o c e s .

- T e n s l o t t e b e s t a a t de m o g e l i j k h e i d , d a t e l e m e n t e n d i e w e l e e n r o l s p e l e n i n de g e d a c h t e n g a n g , n i e t d o o r de p e r s o o n v e r w o o r d w o r d e n om de d o o d e e n v o u d i g e r e d e n d a t h i j z i c h e r n i e t v a n b e w u s t i s , d a t z i j e e n r o l h e b b e n g e s p e e l d . T e r t o e l i c h t i n g h i e r o p e e n v o o r b e e l d o n t - l e e n d a a n M a i e r ( 1 9 3 1 ) . H i j b r a c h t p r o e f p e r s o n e n i n e e n k a m e r w a a r i n t w e e t o u w e n l o s v a n e l k a a r e l k met e e n u i t e i n d e a a n h e t p l a f o n d w a r e n b e v e s t i g d . Ze h i n g e n z o v e r u i t e l k a a r , d a t a l s e e n p e r s o o n h e t e n e t o u w v a s t h i e l d , h e t a n d e r e b u i t e n z i j n b e r e i k w a s . D a a r n a a s t w a r e n e r n o g w a t voorwóipen i n de k a m e r z o a l s e e n s t o e l , e e n s t o k , e e n l o s s t u k t o u w e n e e n t a n g . G e w o o n l i j k v o n d e n de p e r s o n e n d r i e o p l o s s i n g e n om de v r i j e u i t e i n d e n v a n de t o u w e n b i j e l k a a r t e k r i j - g e n : e e n t o u w w o r d t v a s t g e h o u d e n t e r w i j l h e t a n d e r e met de s t o k w o r d t " o p g e v i s t " ; e e n t o u w w o r d t v a s t g e b o n d e n a a n de s t o e l d i e v e r v o l g e n s z o v e r w o r d t o p g e s c h o v e n d a t d e z e met h e t a n d e r e t o u w i n de hand* b e r e i k b a a r i s ; e e n v a n de h a n g e n d e t o u w e n w o r d t v e r l e n g d met h e t l o s s e s t u k t o u w z o d a t h e t a n d e r e h a n g e n d e t o u w b i n n e n h a n d b e r e i k

(10)

10 P r o t o c o l a n a l y s e k o m t . W e r d v e r v o l g e n s om e e n v i e r d e o p l o s s i n g g e v r a a g d , d a n b l e k e n s l e c h t s w e i n i g p e r s o n e n d e z e t e v i n d e n , n a m e l i j k : b e v e s t i g e e n v o o r w e r p a a n e e n v a n de t o u w e n , g e e f h e t e e n duw z o d a t h e t g a a t s l i n g e r e n , p a k h e t t w e e d e t o u w e n g r i j p h e t s l i n g e r e n d e t o u w z o d r a h e t b i n n e n b e r e i k k o m t . A a n d e g e n e n d i e d e z e o p l o s s i n g n i e t v o n d e n , g a f M a i e r e e n " h i n t " d o o r z o d a n i g l a n g s h e t e e r s t e t o u w t e l o p e n , d a t h e t g i n g s l i n g e r e n . Van de 37 p e r s o n e n d i e t o t op d a t moment de v i e r d e m o g e l i j k h e i d n o g n i e t g e v o n d e n h a d d e n , kwamen e r nu 23 s n e l t o t de o p l o s s i n g . Z e l f s d a a r n a a r g e v r a a g d b l e k e n s l e c h t s 7 v a n hen t e k u n n e n m e l d e n d a t de b e w e g i n g v a n h e t t o u w h e n op h e t i d e e h a d g e b r a c h t . Met a n d e r e w o o r d e n : e e n g r o o t d e e l v a n d e . p e r s o n e n i s z i c h n i e t b e w u s t g e w e e s t v a n d i t g e g e v e n , h o e w e l h e t n a a r a l l e w a a r - s c h i j n l i j k h e i d e e n c r u c i a l e r o l h e e f t g e s p e e l d .

H e t z a l d u i d e l i j k z i j n , d a t e e n p r o t o c o l i n m e e r d e r e o p z i c h t e n o n v o l - l e d i g k a n z i j n . A a n g e n o m e n moet w o r d e n d a t e r g e g e v e n s o n t b r e k e n , d i e m o g e l i j k e r w i j z e v a n e s s e n t i e e l b e l a n g z i j n .

4.2. De i n v l o e d op h e t d e n k e n

V e e l a l w o r d t de p e r s o o n e r t o e a a n g e z e t om d a t g e n e w a t z i c h " i n z i j n h o o f d " a f s p e e l t , o n m i d d e l l i j k t e v e r w o o r d e n . U i t e r a a r d i s d a t v a n i n v l o e d op h e t d e n k e n . E e r d e r i s a l g e z e g d , d a t h e t de g e d a c h t e n g a n g k a n v e r t r a g e n . T e n e i n d e met v e r w o o r d e n b i j t e b l i j v e n z a l de p e r s o o n z i j n d e n k t e m p o soms m o e t e n r e d u c e r e n . I n e e n o n d e r z o e k v a n De G r o o t b i j v o o r b e e l d w e r d d o o r p e r s o n e n d i e h a r d o p - d e n k e n d s c h a a k p r o b l e m e n o p l o s t e n , g e r a p p o r t e e r d , d a t h e t v a n h e n e x t r a t i j d e n i n s p a n n i n g v e r g d e (De G r o o t , 1 9 4 6 , p . 6 0 ) . V a n h e n w o r d t i m m e r s o o k n o g v e r w a c h t , d a t z i j hun g e d a c h t e n g a n g z o d a n i g e x p l i c i t e r e n e n s p e c i f i c e r e n , d a t e e n b u i t e n s t a a n d e r d e z e k a n v o l g e n . H i e r m e e w o r d t t e v e n s e e n t w e e d e a s p e c t geïntroduceerd. V e r w o o r d e n l e i d t w a a r s c h i j n l i j k n i e t a l l e e n t o t v e r t r a g i n g , m a a r m o g e l i j k o o k t o t v e r s t o r i n g i n d i e z i n , d a t de g e - d a c h t e n g a n g op a n d e r e w i j z e v e r l o o p t e n t o t a n d e r e r e s u l t a t e n v o e r t . T e r t o e l i c h t i n g e e n b e v i n d i n g u i t e e n o n d e r z o e k n a a r h e t e f f e c t v a n v e r w o o r d e n op h e t o p l o s s e n v a n p r o b l e m e n ( G a g n e & S m i t h , 1 9 6 2 ) . Z i j s t e l d e n t w e e g r o e p e n v a n p e r s o n e n s a m e n , d i e , z o a l s u i t m e t i n g e n v o o r a f b l e e k , b e i d e g e m i d d e l d e v e n g o e d w a r e n i n h e t o p l o s s e n v a n e e n b e p a a l d t y p e p r o b l e e m . V e r v o l g e n s w e r d e n e n k e l e v e r g e l i j k b a r e p r o b l e - men a a n h e n v o o r g e l e g d . Aan de p e r s o n e n u i t de e e r s t e g r o e p w e r d o p g e d r a g e n om t i j d e n s h e t o p l o s s e n t e v e r w o o r d e n w a t z i j d e d e n ; de a n d e r e n k r e g e n d i e o p d r a c h t n i e t . T o e n de p r e s t a t i e s g e m e t e n w e r d e n b l e e k , d a t de e e r s t e g r o e p g e m i d d e l d s i g n i f i c a n t b e t e r p r e s t e e r d e d a n de t w e e d e groep.. B o v e n d i e n h a d de e e r s t e g r o e p d a a r o o k n o g v e e l m i n d e r . t i j d v o o r n o d i g ! Met a n d e r e w o o r d e n : d o o r h e t v e r w o o r d e n k u n n e n p r e s t a t i e s soms z e l f s v e r b e t e r e n . E e n m o g e l i j k e v e r k l a r i n g v a n d i t v e r s c h i j n s e l i s , d a t v e r w o o r d e n de p e r s o o n op e e n o f a n d e r e w i j z e t o t

(11)

J o c h e m s

d e n k e n d w i n g t , a l d u s G a g n e e n S m i t h ( 1 9 6 2 , p . 1 7 ) . Hoe de s t r i j d i g e b e v i n d i n g e n v a n De G r o o t e n v a n G a g n e e n S m i t h geïnterpreteerd d i e n e n t e w o r d e n , i s v o o r a l s n o g o n d u i d e l i j k . D a t e e n p e r s o o n v e r s l a g g e e f t v a n e e n g e d a c h t e n s t r o o m d i e a a n hem v o o r b i j t r e k t z o a l s e e n r a d i o v e r - s l a g g e v e r v a n e e n o p t o c h t , i s k e n n e l i j k e e n a l t e s i m p e l e v o o r s t e l l i n g v a n z a k e n .

4.3. De o b j e c t i v i t e i t v a n h e t p r o t o c o l ( 4 )

I n h o e v e r r e i s d a t g e n e wat de p e r s o o n r a p p o r t e e r t e n wat d e r h a l v e i n h e t p r o t o c o l w o r d t v a s t g e l e g d , i n o v e r e e n s t e m m i n g met de " w e r k e l i j k - h e i d " ? D e n k b a a r i s i m m e r s d a t de p e r s o o n z i j n g e d a c h t e n g a n g i n sommige o p z i c h t e n i e t s a n d e r s w e e r g e e f t d a n d i e z i c h f e i t e l i j k h e e f t v o o r g e - d a a n , h e t g e e n met name v o o r k a n komen b i j r e t r o s p e c t i e , e e n v e r s l a g a c h t e r a f . T e n e i n d e m i s v e r s t a n d e n t e v e r m i j d e n : i k d o e l h i e r n i e t op b e d r o g d o o r de p e r s o o n d a t o v e r i g e n s n i e t i s u i t g e s l o t e n , maar op

" m a z e n " i n de m e t h o d e w a a r v a n h i j g e b r u i k k a n m a k e n . E n k e l e v a n d i e m o g e l i j k h e d e n z a l i k k o r t a a n g e v e n .

- T i j d e n s h e t g e v e n v a n h e t v e r s l a g v a n z i j n d e n k g a n g c o r r i g e e r t de p e r s o o n e v e n t u e l e f o u t e n d i e h i j op d a t moment c o n s t a t e e r t .

- H i j g e e f t n i e t o f n i e t a l l e e n w e e r w a t h i j w e r k e l i j k d a c h t , maar w e l o f ook wat h i j a c h t e r a f g e z i e n e i g e n l i j k h a d m o e t e n d e n k e n .

- H i j v e r k l a a r t , v e r a n t w o o r d t o f v e r d e d i g t z i j n g e d a c h t e n g a n g i n p l a a t s v a n d e z e w e e r t e g e v e n o f t e b e s c h r i j v e n .

- H i j w a c h t met v e r w o o r d e n v a n z i j n g e d a c h t e n t o t h i j e n i g e z e k e r h e i d h e e f t v e r k r e g e n o v e r de j u i s t h e i d e r v a n , z o d a t h e t p r o t o c o l a l s h e t w a r e "de g e k u i s t e v e r s i e " w e e r g e e f t .

I n h o e v e r r e e e n v e r s l a g d a t e e n p e r s o o n v a n z i j n d e n k p r o c e s g e e f t , l e v e n s e c h t i s , k a n n i e t w o r d e n v a s t g e s t e l d d o o r e e n b u i t e n s t a a n d e r . A n d e r s g e z e g d : de o b j e c t i v i t e i t v a n de g e g e v e n s w a a r o p de o n d e r z o e k e r z i c h b a s e e r t , i s o n d u i d e l i j k e n l a a t m o g e l i j k v e e l t e w e n s e n o v e r . D u i d e l i j k i s d o o r g a a n s a l l e e n e e n v o l s t r e k t o n t b r e k e n v a n l e v e n s - e c h t h e i d .

W e l k e w a a r d e mag men d a n h e c h t e n a a n g e g e v e n s d i e p r o t o c o l l e n a a n de o n d e r z o e k e r v e r s c h a f f e n ? O f a n d e r s g e z e g d : wat i s de k w a l i t e i t v a n d e r g e l i j k e g e g e v e n s . H i e r o v e r l o p e n de m e n i n g e n s t e r k u i t e e n . V o l g e n s N i s b e t t e n W i l s o n i s d i e k w a l i t e i t z e e r g e b r e k k i g ( N i s b e t t & W i l s o n , 1 9 7 7 ) . E e n a n a l y s e v a n e e n g r o o t a a n t a l e m p i r i s c h e o n d e r z o e k i n g e n b r a c h t h e n t o t de b e v i n d i n g , d a t w a t p e r s o n e n r a p p o r t e r e n , v a a k n i e t o v e r e e n s t e m t met wat z i j f e i t e l i j k d o e n . E r i c s s o n e n S i m o n d a a r e n t e g e n s t e l l e n , e v e n e e n s op b a s i s v a n eën a n a l y s e v a n o m v a n g r i j k e m p i r i s c h o n d e r z o e k , d a t de k w a l i t e i t v a n h e t g e r a p p o r t e e r d e v a a k z e e r g o e d i s , a l t h a n s a l s de o n d e r z o e k e r z e e r z o r g v u l d i g t e w e r k g a a t ( E r i c s s o n &

S i m o n , 1 9 8 0 , p . 2 4 7 ) . I n c o n s i s t e n t i e s t u s s e n wat p e r s o n e n r a p p o r t e r e n

(12)

12 P r o t o c o l a n a l y s e e n w a t z i j f e i t e l i j k d o e n z o a l s d o o r N i s b e t t e n W i l s o n g e s i g n a l e e r d , w o r d e n d o o r E r i c s s o n e n S i m o n n i e t o n t k e n d . E r i c s s o n e n S i m o n maken e c h t e r a a n n e m e l i j k , d a t i n c o n s i s t e n t i e s s a m e n h a n g e n met o n z o r g v u l d i g - h e d e n e n f o u t e n i n h e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e d o o r de o n d e r z o e k e r . Hun k r i t i e k t e n a a n z i e n v a n N i s b e t t e n W i l s o n i s , d a t z i j d e r g e l i j k e t e k o r t e n t e w e i n i g i n h u n a n a l y s e h e b b e n b e t r o k k e n .

4.4. De m e e r d u i d i g h e i d v a n e e n p r o t o c o l

E e n p r o t o c o l i s g e e n d o e l op z i c h i n e e n o n d e r z o e k , m a a r s l e c h t s e e n

" t u s s e n p r o d u c t " . H e t v e r s c h a f t g e g e v e n s , d i e e e n i n t e r p r e t a t i e b e h o e - v e n ; g e g e v e n s d i e " g e d u i d " o f " v e r k l a a r d " m o e t e n w o r d e n . D a a r m e e komt e e n k r i t i e k moment i n de m e t h o d e t e r s p r a k e . De g e g e v e n s d i e p r o t o c o l - l e n v e r s c h a f f e n , l a t e n v e e l a l m e e r d e r e i n t e r p r e t a t i e s t o e . A n d e r s g e z e g d : de i n t e r p r e t a t i e d i e de o n d e r z o e k e r a a n z i j n m a t e r i a a l g e e f t , i s d i s c u t a b e l .

T e r t o e l i c h t i n g e e n v o o r b e e l d . I n e e n r e a c t i e op h e t p r o e f s c h r i f t v a n Ten V o o r d e ( 1 9 7 7 ) s c h r i j f t K o l l a a r d " d a t de i n t e r p r e t a t i e , d i e Ten V o o r d e a a n z i j n p r o t o k o l l e n g e e f t , m i j z o z e l d e n o v e r t u i g t . M e e s t a l z i e i k e e n v o o r m i j g e l o o f w a a r d i g e r i n t e r p r e t a t i e , d i e t o t a n d e r e k o n k l u s i e s l e i d t . " ( K o l l a a r d , 1 9 7 8 , p . 1 9 7 ) . H i j t r a c h t e e n e n a n d e r t e i l l u s t r e r e n a a n de h a n d v a n e e n v o o r b e e l d , w a a r b i j h i j e e n a l t e r n a - t i e v e i n t e r p r e t a t i e i n t r o d u c e e r t ( i b i d . , p . 1 9 7 - 1 9 9 ) . H i e r o p v o l g t e e n r e a c t i e v a n V e g t i n g ( 1 9 7 9 ) . Z i j s t e l t , d a t i n K o l l a a r d s b e s c h r i j v i n g ( b e d o e l d w o r d t : i n t e r p r e t a t i e ) e n d i e v a n Ten V o o r d e o v e r h e t z e l f d e p r o t o c o l f r a g m e n t k l e i n e v e r s c h i l l e n z i t t e n . " D e z e k l e i n e v e r s c h i l l e n l e i d e n e c h t e r t o t d e s a s t r e u z e g e v o l g e n i n de k o n k l u s i e s " , a l d u s V e g t i n g ( 1 9 7 9 , p . 7 5 ) . N a a r h a a r m e n i n g komen d e z e v e r s c h i l l e n v o o r t u i t v e r s c h i l l e n i n r e f e r e n t i e k a d e r s . I n z i j n r e p l i e k z e g t K o l l a a r d o n d e r a n d e r e : " V e g t i n g i n t e r p r e t e e r t m i j n i n t e r p r e t a t i e v e r k e e r d . "

( K o l l a a r d , 1 9 7 9 , p . 7 9 ) .

H e t v o o r b e e l d l a a t z i e n , d a t de i n t e r p r e t a t i e d i e de o n d e r z o e k e r a a n z i j n m a t e r i a a l g e e f t , e r maar e e n i s . E r i s g e e n e n k e l e r e d e n om v o e t s t o o t s a a n t e nemen, d a t e r g e e n a n d e r e i n t e r p r e t a t i e s t e g e v e n z o u d e n z i j n . Z i j z i j n a l t h a n s n i e t b i j v o o r b a a t u i t t e s l u i t e n . En a l s v e r v o l g e n s b l i j k t , d a t h e t z e l f d e m a t e r i a a l t w e e o f meer v e r s c h i l l e n d e i n t e r p r e t a t i e s t o e l a a t , d a n z i j n e r d o o r g a a n s g e e n ( m i n o f meer o b j e c - t i e v e ) c r i t e r i a v o o r h a n d e n op g r o n d w a a r v a n men t e n g u n s t e v a n e e n e r v a n k a n b e s l i s s e n . I n de w o o r d e n v a n De G r o o t : "Verschillende i n t e r - p r e t a t i e s van eenzeifde materiaal s l u i t e n elkaar gewoonli jk logisch

niet u i t " (De Groot, 1968, p.327). L o u t e r d i s c u s s i e n a a r a a n l e i d i n g v a n e e n i n t e r p r e t a t i e i s i n de r e g e l d a n o o k w e i n i g v r u c h t b a a r .

(13)

13 4.5. De ïr.teractie met de o b s e r v a t o r

De m e t h o d e k e n t v a r i a n t e n w a a r i n t i j d e n s h e t v e r w o o r d e n b i j h e t o p l o s - s e n v a n p r o b l e m e n t e v e n s i n t e r a c t i e p l a a t s v i n d t t u s s e n p e r s o o n e n o b s e r v a t o r , t e r w i j l b o v e n d i e n de o b s e r v a t o r v e e l a l de o n d e r z o e k e r z e l f i s . Soms b e p e r k t de o b s e r v a t o r z i c h t o t h e t s t e l l e n v a n e n k e l e v r a g e n t i j d e n s h e t o p l o s s e n v a n h e t p r o b l e e m . D i t i s b i j v o o r b e e l d h e t g e v a l b i j h e t p r o b l e e m v a n de v e r k l e u r e n d e v l o e i s t o f f e n z o a l s i n p a r a g r a a f 3 b e s p r o k e n . H e t i s ook m o g e l i j k d a t de i n t e r a c t i e h e t k a r a k t e r k r i j g t v a n e e n d i a l o o g t u s s e n " o b s e r v a t o r e n " h a r d o p - d e n k e r " o f z e l f s e e n g r o e p j e v a n " h a r d o p - d e n k e r s " . E e n d e r g e l i j k g e b r u i k v a n de m e t h o d e h e e f t e e n a a n t a l e r n s t i g e b e z w a r e n d i e i n de n a v o l g e n d e t w e e p u n t e n w o r d e n s a m e n g e v a t .

- D o o r de v r a g e n d i e de o b s e r v a t o r t i j d e n s h e t o p l o s s e n s t e l t o f de d i a l o o g d i e h i j met de p e r s o o n a a n g a a t , b e i n v l o e d t h i j h e t v e r l o o p v a n h e t d e n k p r o c e s . De o b s e r v a t o r o n d e r b r e e k t de g e d a c h t e n g a n g , i n t r o d u c e e r t v r a g e n d e r w i j z e s u g g e s t i e s , m o g e l i j k h e d e n , a l t e r n a t i e v e g e z i c h t s p u n t e n e n r i c h t de a a n d a c h t v a n de p e r s o o n , e e n en a n d e r a f h a n k e l i j k v a n de i n t e r p r e t a t i e d i e de o b s e r v a t o r g e e f t a a n wat z i c h v o o r d o e t t i j d e n s h e t o p l o s s e n . I m m e r s , h i j s t e l t u i t e r a a r d v r a g e n d i e hem z i n n i g l i j k e n , g e l e t op w a t e r i n z i j n o g e n g e b e u r t o f n e t g e b e u r d i s . Met a n d e r e w o o r d e n : de i n t e r a c t i e met de o b s e r v a - t o r l e i d t t o t e e n e r n s t i g e v e r s t o r i n g v a n de g e d a c h t e n g a n g .

- D o o r de i n t e r a c t i e i s b o v e n d i e n de s t a t u s v a n de " o b s e r v a t o r " v o l - s t r e k t o n d u i d e l i j k g e w o r d e n . H i j v e r v u l t nu i m m e r s d r i e r o l l e n d i e n i e t t e g e l i j k e r t i j d i n e e n p e r s o o n v e r e n i g d d i e n e n t e w o r d e n . Ten e e r s t e i s h i j o b s e r v a t o r i n de o o r s p r o n k e l i j k e b e t e k e n i s v a n d a t w o o r d . H i j r e g i s t r e e r t de v o o r t g a n g d e r g e b e u r t e n i s s e n t i j d e n s h e t o p l o s s e n v a n h e t p r o b l e e m . Ten t w e e d e i s h i j d e e l n e m e r i n d i e z i n d a t h i j met de p e r s o o n " m e e d e n k t " , hem s u g g e s t i e s a a n d r a a g t e n z o - v o o r t s . S t r i k t genomen i s e r d u s s p r a k e v a n t w e e i n t e r f e r e r e n d e d e n k p r o c e s s e n . Ten d e r d e i s h i j b o v e n d i e n d e g e n e d i e i n t e r p r e t e e r t w a t e r v o o r v a l t t i j d e n s h e t o p l o s s e n . Z i j n i n t e r p r e t a t i e v a n de g e b e u r t e n i s s e n b e p a a l t i m m e r s w a a r o v e r de d i a l o o g w o r d t g e v o e r d .

I n t e r a c t i e met de o b s e r v a t o r l e i d t e r d u s t o e , d a t de o n d e r z o e k s i t u a - t i e b e i n v l o e d w o r d t d o o r de " o b s e r v a t o r " . E r i s g e e n s p r a k e meer v a n e e n s t a n d a a r d o n d e r z o e k s i t u a t i e d i e r e c o n s t r u e e r b a a r i s .

5. A a n b e v e l i n g e n

E e r d e r i s g e s t e l d , d a t p r o t o c o l a n a l y s e e e n a a n t r e k k e l i j k e m e t h o d e i s , met name omdat z i j a s p e c t e n v a n h e t d e n k e n a a n de o p p e r v l a k t e k a n b r e n g e n , d i e a n d e r s o n z i c h t b a a r z o u d e n b l i j v e n . A n d e r z i j d s k l e v e n e r , z o a l s i n de v o r i g e p a r a g r a a f b e a r g u m e n t e e r d i s , n o g a l w a t b e z w a r e n aan

(14)

14 P r o t o c o l a n a l y s e v a n m e t h o d o l o g i s c h e a a r d . D a t h o e f t e c h t e r n o g g e e n r e d e n t e z i j n om p r i n c i p i e e l a f t e z i e n v a n h e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e . De o n d e r z o e k e r k a n n a m e l i j k e e n a a n t a l m a a t r e g e l e n t r e f f e n , w a a r d o o r h i j a a n e e n d e e l v a n de e e r d e r b e s c h r e v e n b e z w a r e n t e g e m o e t k o m t . I n d e z e p a r a g r a a f z u l l e n e e r s t , s a m e n g e v a t i n e e n d r i e t a l p u n t e n , a a n b e v e l i n g e n w o r d e n g e d a a n met b e t r e k k i n g t o t h e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e i n o n d e r z o e k . V e r v o l g e n s komt s u m m i e r a a n de o r d e op..welke w i j z e de o n d e r z o e k e r n a d e r e i n f o r m a t i e k a n v e r g a r e n o v e r de k w a l i t e i t v a n de a l d u s v e r k r e - gen b e v i n d i n g e n .

Ten a a n z i e n v a n h e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e z u l l e n w i j o n s op de v o l g e n d e d r i e a s p e c t e n c o n c e n t r e r e n : de p r o b l e m e n d i e w o r d e n v o o r g e - l e g d , de r o l v a n de o b s e r v a t o r e n de w i j z e v a n i n t e r p r e t e r e n . Wat h e t e e r s t e b e t r e f t : de p r o b l e m e n o f t a k e n d i e de o n d e r z o e k e r a a n e e n p e r s o o n v o o r l e g t , z i j n g o e d a f g e b a k e n d . H i e r m e e w o r d e n p r o b l e m e n b e - d o e l d , w a a r v a n b e t r e k k e l i j k n a u w k e u r i g k a n w o r d e n v a s t g e l e g d w e l k e g e g e v e n s b e s c h i k b a a r w o r d e n g e s t e l d , w e l k e e i s e n t e n a a n z i e n v a n ( d e a a r d v a n ) de o p l o s s i n g g e l d e n , w e l k e k e n n i s g e b r u i k t mag w o r d e n b i j h e t o p l o s s e n e n z o v o o r t s . Met a n d e r e w o o r d e n : p r o b l e m e n w a a r v a n de c o n t e x t d u i d e l i j k i s a f g e g r e n s d . De r e d e n h i e r v a n i s , d a t h e t i n t e r - p r e t e r e n v a n h e t g e d r a g v a n p r o b l e e m o p l o s s e r s i n d e r g e l i j k e s i t u a t i e s a a n z i e n l i j k e e n v o u d i g e r w o r d t ( v e r g e l i j k b i j v o o r b e e l d N e w e l l & S i m o n , 1 9 7 2 , p . 1 6 6 ) . I n h e t a l g e m e e n i m m e r s w o r d t de e e n d u i d i g h e i d v a n h e t p r o t o c o l g r o t e r n a a r m a t e de s i t u a t i e w a a r i n h e t g e d r a g v a n de p r o - b l e e m o p l o s s e r i s w a a r g e n o m e n , b e t e r b e k e n d i s . U i t e r a a r d h e e f t d i t ook n a d e l e n , omdat h e t de o n d e r z o e k e r b e p e r k i n g e n o p l e g t met b e t r e k k i n g t o t de p r o b l e m e n d i e h i j i n z i j n o n d e r z o e k k a n g e b r u i k e n .

H e t t w e e d e a s p e c t b e t r e f t de r o l v a n de o b s e r v a t o r . De o b s e r v a t o r b e p e r k t z i c h t o t h e t o b s e r v e r e n e n r e g i s t r e r e n v a n h e t w a a r g e n o m e n g e d r a g i n de v o r m v a n p r o t o c o l l e n . E e n d i a l o o g met de p e r s o o n d i e h a r d o p - d e n k e n d e e n p r o b l e e m o p l o s t , w o r d t d u s v e r m e d e n om r e d e n e n z o a l s i n de v o r i g e p a r a g r a a f v e r m e l d e I n d i e n de o n d e r z o e k e r om w i l l e v a n de v r a a g s t e l l i n g v a n z i j n o n d e r z o e k e e n d i a l o o g met de p r o b l e e m o p - l o s s e r n o o d z a k e l i j k a c h t , z a l h i j a a n d i e d i a l o o g e e n a a n t a l e i s e n m o e t e n s t e l l e n t e n e i n d e a a n e e r d e r b e s c h r e v e n b e z w a r e n t e g e m o e t t e komen. E e n v o o r b e e l d h i e r v a n i s de z o g e n a a m d e " s t r i k t e c o n v e r s a t i e "

z o a l s d o o r P a s k o n t w i k k e l d ( P a s k , 1975 e n 1 9 7 6 ) . Z o n d e r i n d e t a i l s t e t r e d e n z u l l e n e n k e l e p r e g n a n t e k e n m e r k e n w o r d e n genoemd d i e v a n u i t m e t h o d o l o g i s c h o o g p u n t i n t e r e s s a n t z i j n .

1. N i e t de o n d e r z o e k e r , m a a r e e n i n t e r v i e w e r v o e r t de d i a l o o g . De r o l v a n de o n d e r z o e k e r i s b e p e r k t t o t h e t o b s e r v e r e n e n r e g i s t r e r e n v a n de v o o r t g a n g v a n de d i a l o o g . T e v e n s c o n t r o l e e r t h i j o f de d i a l o o g t u s s e n i n t e r v i e w e r e n geïnterviewde v o l g e n s de r e g e l s v e r l o o p t . De o n d e r z o e k e r s t a a t d u s b u i t e n de e x p e r i m e n t e l e s i t u a t i e .

(15)

2. H e t i n t e r v i e w , d o o r P a s k e e n c o n v e r s a t i e g e n o e m d , i s a a n e e n a a n t a l s t r i k t e r e g e l s o n d e r w o r p e n . Z i j b e s c h r i j v e n de w i j z e w a a r o p de d i a l o o g g e v o e r d mag o f moet w o r d e n . Zo z i j n e r b i j v o o r b e e l d r e g e l s d i e a a n g e v e n w a n n e e r en hoe g e c o n t r o l e e r d moet w o r d e n o f i n t e r v i e w e r e n geïnterviewde e l k a a r g o e d b e g s e p e n h e b b e n .

3. A l v o r e n s e e n i n t e r v i e w a f t e nemen w o r d t e e r s t e e n z e e r n a u w k e u r i g e r e p r e s e n t a t i e v a n h e t k e n n i s g e b i e d g e m a a k t w a a r o p h e t i n t e r v i e w b e t r e k k i n g h e e f t . Z o w e l de o b s e r v a t o r a l s de i n t e r v i e w e r b e s c h i k k e n h i e r o v e r t i j d e n s h e t i n t e r v i e w .

D o o r d e z e m a a t r e g e l e n w o r d t n i e t a l l e e n v e r m e d e n , d a t de o n d e r z o e k e r t e g e l i j k e r t i j d w a a r n e m e r v a n en d e e l n e m e r a a n h e t i n t e r v i e w i s . M a a r e e n g e v o l g i s ook d a t e e n e e n d u i d i g e i n t e r p r e t a t i e v a n h e t i n t e r v i e w e e n v o u d i g e r w o r d t .

H e t d e r d e a s p e c t t e n s l o t t e b e t r e f t de w i j z e v a n i n t e r p r e t e r e n . De i n t e r p r e t a t i e v a n h e t w a a r g e n o m e n g e d r a g v a n de p e r s o o n d i e n t a c h t e r a f p l a a t s t e v i n d e n a a n de h a n d v a n p r o t o c o l l e n , op b a s i s v a n v o o r a f g e f o r m u l e e r d e g e z i c h t s p u n t e n . D i t h o u d t i n d a t de o n d e r z o e k e r z i j n i n t e r p r e t a t i e b a s e e r t op d a t g e n e wat i s v a s t g e l e g d i n p r o t o c o l l e n . D e z e v o r m e n i m m e r s de g e g e v e n s v a n de o n d e r z o e k e r . V e r m e d e n moet w o r d e n , d a t o b s e r v e r e n en i n t e r p r e t e r e n z o d a n i g w o r d e n v e r s t r e n g e l d , d a t v o o r a l d i e o b s e r v a t i e s w o r d e n g e m a a k t , d i e " p a s s e n " i n de i n t e r - p r e t a t i e v a n de o n d e r z o e k e r . B e t e r i s d u s , d a t de o n d e r z o e k e r n i e t t e v e n s a l s o b s e r v a t o r o p t r e e d t . B o v e n d i e n h o u d t d i t i n , d a t de o n d e r - z o e k e r , a l v o r e n s i n t e r p r e t a t i e s t e g e v e n , e e r s t s p e c i f i c e e r t v a n u i t w e l k e a c h t e r g r o n d h i j de p r o t o c o l l e n z a l i n t e r p r e t e r e n . H i j b e s c h r i j f t d e r h a l v e op w e l k e a s p e c t e n v a n h e t g e d r a g h i j w e l z a l l e t t e n en op w e l k e n i e t , w e l k e s o o r t e n v a n a c t i v i t e i t e n o f u i t s p r a k e n h i j z a l o n d e r s c h e i d e n , w e l k e k e n m e r k e n i n h e t g e d r a g hem b e l a n g r i j k l i j k e n en w e l k e n i e t e n z o v o o r t s . Met a n d e r e w o o r d e n : de o n d e r z o e k e r g e e f t v o o r a f w e e r v a n u i t w e l k e o p t i e k h i j z i j n i n t e r p r e t a t i e s z a l g e v e n . De r e d e n i s , d a t de o n d e r z o e k e r h i e r m e e d e m o n s t r e e r t , d a t z i j n i n t e r p r e t a t i e s n i e t a d hoe v e r z o n n e n z i j n , maar g e b a s e e r d z i j n op e e n b e a r g u m e n t e e r d e a n a l y s e . E e n v o o r b e e l d v a n e e n d e r g e l i j k e a n a l y s e i s t e v i n d e n b i j De G r o o t , w a a r h i j g e d e t a i l l e e r d b e s c h r i j f t hoe h i j p r o t o c o l l e n v a n h a r d o p - d e n k e n d e s c h a k e r s z a l " l e z e n " (De G r o o t , 1 9 4 6 , p . 9 7 - 1 0 4 ) .

De e s s e n t i e v a n de b o v e n g e n o e m d e d r i e a a n b e v e l i n g e n i s ' , d a t de o n d e r - z o e k e r s t r i k t e c o n d i t i e s h a n d h a a f t b i j h e t g e b r u i k v a n de m e t h o d e t e n e i n d e met name de c o n t r o l e e r b a a r h e i d v a n de u i t k o m s t , de i n t e r p r e - t a t i e z o a l s d o o r de o n d e r z o e k e r g e g e v e n , t e v e r g r o t e n . H i e r m e e z i j n o v e r i g e n s n o g l a n g n i e t a l l e b e z w a r e n w e g g e n o m e n , d i e i n p a r a g r a a f 4 b e s p r o k e n z i j n . Met a n d e r e w o o r d e n : o n d a n k s e e n u i t e r s t z o r g v u l d i g e t o e p a s s i n g v a n de m e t h o d e b l i j v e n e r m e t h o d o l o g i s c h e k a n t t e k e n i n g e n s t a a n .

(16)

16 P r o t o c o l a n a l y s e T e n s l o t t e i s h e t v a n g r o o t b e l a n g , d a t de o n d e r z o e k e r z i c h n i e t b e -

p e r k t t o t h e t v e r z a m e l d e m a t e r i a a l , m a a r d a a r e n t e g e n de h o u d b a a r h e i d v a n z i j n i n t e r p r e t a t i e , o f a l t h a n s d e l e n e r v a n , n a d e r o n d e r z o e k t a a n n i e u w m a t e r i a a l . D i t i s w a t De G r o o t b e s p r e e k t o n d e r h e t h o o f d " t o e t - s i n g d o o r e x t r a p o l a t i e " (De G r o o t , 1 9 6 8 , p . 3 3 5 e . v . ) . D a t w i l z e g g e n : de o n d e r z o e k e r c o n t r o l e e r t z i j n i n t e r p r e t a t i e d o o r d e z e , op o n d e r d e - l e n , t e t o e t s e n a a n n i e u w e s i t u a t i e s . Z o n d e r i n d e t a i l t e t r e d e n i s de e s s e n t i e v a n d e z e w e r k w i j z e a l s v o l g t w e e r t e g e v e n .

1. A a n de h a n d v a n de g e g e v e n i n t e r p r e t a t i e w o r d t e e n h y p o t h e s e o p g e - s t e l d . Z i j b e s c h r i j f t v o o r e e n g r o t e r e v e r z a m e l i n g v a n p r o b l e m e n d a n de t o t nu t o e o n d e r z o c h t e e n / o f v o o r e e n g r o t e r e g r o e p v a n p e r s o n e n d a n t o t nu t o e b i j h e t o n d e r z o e k b e t r o k k e n , w e l k e a l g e m e n e w e t t e l i j k h e i d g e l d t t e n a a n z i e n v a n h e t o p l o s s e n v a n d e r g e l i j k e p r o b l e m e n .

2. U i t de h y p o t h e s e w o r d t v e r v o l g e n s e e n c o n c r e t e v o o r s p e l l i n g a f g e - l e i d . Z i j b e s c h r i j f t w a t men z a l w a a r n e m e n a l s men a a n z e k e r e p e r s o n e n u i t d i e g r o e p b e p a a l d e p r o b l e m e n v o o r l e g t . E e n v o o r s p e l - l i n g g e e f t d u s w e e r w a t o n d e r g e s p e c i f i c e e r d e o m s t a n d i g h e d e n z a l g e b e u r e n .

3. De v o o r s p e l l i n g w o r d t g e t o e t s t . D a t w i l z e g g e n : o n d e r z o c h t w o r d t o f de v o o r s p e l l i n g u i t k o m t o f n i e t u i t k o m t . T e v e n s w o r d t a a n g e g e v e n w a t de g e v o n d e n u i t k o m s t i n h o u d t v o o r de e e r d e r g e g e v e n i n t e r p r e t a - t i e .

H e t z a l d u i d e l i j k z i j n , d a t e e n i n t e r p e t a t i e d i e e e n d e r g e l i j k e t o e t - s i n g b i j h e r h a l i n g o v e r l e e f t , a a n b e t e k e n i s w i n t . Ook z a l h e t d u i d e - l i j k z i j n , d a t e e n t o e t s i n g op d e h i e r a a n g e g e v e n w i j z e v r u c h t b a a r d e r i s d a n l o u t e r d i s c u s s i e t u s s e n e e n o n d e r z o e k e r e n z i j n c r i t i c u s n a a r a a n l e i d i n g v a n z i j n i n t e r p r e t a t i e .

N o t e n

1. V o o r de n i e t - c h e m i c i o n d e r de l e z e r s : a l l e e n e e n m e n g s e l v a n f l e s 1 e n 3 v e r k l e u r t t o t g e e l b i j t o e v o e g i n g v a n e n k e l e d r u p e l s u i t f l e s j e g , t e r w i j l de v l o e i s t o f i n f l e s 4 d e z e v e r k l e u r i n g v o o r k o m t . 2. M a a k t de o n d e r v r a g e r d e e l u i t v a n de p r o b l e e m s i t u a t i e z o a l s i n b o v e n s t a a n d v o o r b e e l d , d a n w o r d t u i t e r a a r d o o k de i n t e r a c t i e met de o n d e r v r a g e r v a s t g e l e g d .

3. B i j t o e t s i n g s o n d e r z o e k w o r d e n v o o r a f g e s t e l d e h y p o t h e s e n op hun a a n v a a r d b a a r h e i d o n d e r z o c h t d o o r i n de e m p i r i e t e b e p a l e n o f de e r u i t a f g e l e i d e v o o r s p e l l i n g e n w e l o f n i e t u i t k o m e n .

4. S o m m i g e n s p r e k e n i n p l a a t s v a n o b j e c t i v i t e i t o o k w e l v a n v a l i d i t e i t ( B r e u k e r , 1 9 8 2 , p . 4 8 ) . O b j e c t i v i t e i t h e e f t i n d i t v e r b a n d b e t r e k - k i n g op de v r a a g i n h o e v e r r e e e n p r o t o c o l a l s e e n w a a r h e i d s g e t r o u w v e r s l a g i s a a n t e m e r k e n ; v a l i d i t e i t b e t r e f t de v r a a g i n h o e v e r r e

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Bij de totstandkoming van het landelijk rapport gemeentelijk toezicht kinderopvang 2018 hebben we een aantal keuzes gemaakt en zijn er diverse selecties op de data toegepast.

8) Ongemotiveerd EN contact met Nederlanders EN geen snelle start EN slecht welzijn 9) Ongemotiveerd EN geen contact met Nederlanders EN geen snelle start EN goed welzijn 10)

Het onderzoek is gebaseerd op drie bestanden die door de Belastingdienst beschikbaar zijn gesteld aan de Algemene Rekenkamer. Een bestand met 1) gegevens over de verlagingen van

We benadrukken dat de gegevens die beschikbaar zijn over bedrijven, zowel over steunontvangers als bedrijven die geen steun hebben ontvangen, niet alle bedrijven betreffen..

Om uit te vinden in hoeverre het beleid consistent wordt opgelegd, hebben we in onze gesprekken met de departementale CIO’s/CISO’s gevraagd welke ICT­middelen door

Dezelfde persoon komt ook voor onder de categorie afkomst als: Rades Toontje (Toontje, zoon van Rades = Gerardus). Hij had ook nog in de groep - bokkerijders met

Steroı¨dhormonen zoals cortisol, dehydroandrosteron, testosteron, oestradiol, oestri- ol en progesteron, die onder andere door de bij- nierschors en de geslachtsorganen worden

De vloeistof fase en de kristal fase kunnen mek elkaar co¨ existeren als de twee fasen in thermodynamisch evenwicht zijn?. Wat zijn de condities voor thermody-