Flinke donateurs

I,

Gezocht:

Flinke donateurs

Kun je je bij X min Y verzekeren tegen

• macho's, binnen- en buitenshuis?

• dictators, al dan niet in burgerpak?

• officieren, constant op zoek naar subsersieve elementen?

• witten, die in een blank Nederland willen wonen?

NEE

X min Y: onafhankelijk en progressief.

De fondsorganisatie voor politiek gevoelige projecten

WIE DURFT DAAR GELD IN TE STOPPEN?

Giro 609060

,.] :~1~i i8t·J~w ¹ ~

Revolutionair-Socialisties tijd- schrift van de Socialistiese Arbei- derspartij (SAP).

In nummer 25 onder andere

* Sowjet-Unie: onafhankelijke socialistiese bewegingen;

* Midden-Amerika: van ach-

I

tertuin tot voorhoede

* Verder: BIVAK; PvdA; sol- daten; FNV-kongres

* Vaste rubrieken: Uit de rechtse pers; kort Interna- tionaal; Wie was .... (deze keer: Henk Sneevliet) 'De Internationale' verschijnt 4 maal per jaar op 40 pagina's.

Stort j18,- voor een jaarabonnement of f5,75 (j4,- + portol voor een los nummer op giro 4447645 van ISP te Amsterdam

Ons adres: 'De Internationale', St.

Jacobsstr. 10-20, 1012 NC - Amsterdam

XminY, Noordermarkt 26, Amsterdam, tel.: 020-279661 # Voor f I 0,-kom je in het

bezit van ons jaarplan 1988. Vermeld:. Jaarplan Kloeke Besluiten

E

.

f

;.. . , ~~ ~-~ ^In het komend nummer van KATIJF:

i . , I

, ,_. _.. :: • Utrechtse bloesem. Interview

; ~ . . _ . . met Rosi Badotti.

1 · t; · . _ . • Dochters van Billitis.

ÇE . •

• ' , geweld.

c; ~-- • Zwarte vrouwen in Zuid-Afrika.

! T.. ~ ^• Kinderopvang als bedrijfsvoering?

I . ^{a:· ·, , . •}

-r . 1/ . politica.

I . -~ .

,

.E

^.

t• , • •

,

L . ~ . • ~.-

·~.!" .•' _{.. .. 2}

• · ~· ~ - . f ·-~~ Losse nrs. I 5. 5

. · ~ '- : "- · • Abonnement I 30,- per joor 16

~ -f"> ...

•• · • . • nrs.l

, ; ')- . . ^~

. f't,m

.f.:\IL\IQ ^{IE~·;.:j Amsterdam} IJDSCH IFT ~~

•

>:

He var ge: Ad R1a

~~~

Pe R< M As Ro· Ru• ce' Va•

H e ^G

' Y T I J D S C H R I F T V 0 0 R LINKSE P 0 L T E K

Colofon

Uitgever

Stchl'ng Tjdschrh voor L nKse Po,,t,ek DE HELLING versch Jnl viJfmaa per Jaar: pr'JS osse nu<nmers f ^6.95

Jaarabonnement f 30 - Redactte

f·ranK van den Berg '~ananne van den Boo·

nen. W 1em de Bru·n.

Wout Bu te,aar. Eis De·

·\erhof. F onan D1epen·

uroc<. Jan D1rx, Chr s Hu1nder. Henk Kr·Jnen 'redact esecretans). Pau KU1Jpers. Alexander de Hoo. Kar•n Spa1nK en .JOS VernoOIJ Eindredactte cienk Kn1nen Vormgev1ng 'Jarcel Bakker; Hol- andse Hoogte Zetwerk Ruparo. Amsterdam Druk

SSP. Amsterdam Distributie 8etapress. R11en Advertentietarieven f 300.-per 1/2 pagm:

f 150.-per t.4 pagm:

f 75.-per 18 pagm Abonnementenadmini- stratie en zakelijke correspondentie De Heling I T'Jdschnh voor L1n,se Poi1Mk rostbus 15240 I 001 ME Amsterdam Redactiesecretariaat Henk KnJnen Utrechtsedwars-

·;traat 31 - 2 :017 WB A<nsterdam D201 257298

lt;steund dooc Kar1n :,::JelrnL:nd. Hedy d'Ancona q1a Beekers f-<erman Boce all van dP Bosc+i, Hars

D E

I N H C» U D

REPORTAGE

De duur betaalde onmacht van het me- disch complex

Frank van den Berg De mensen zijn gezonder geworden maar gaan vaker naar de dokter. Een zoektocht naar het waarom én naar de houdbaarheld van het solidmiteitsprincipe in

4

de gezondheidszorg.

REACTIE

Klassenstrijd op de helling?

Harry van den Berg Laclau's diagnose van 'de crisis van links' is op vele

punten onju1st I 0

CULTUUR

My favourite things

· Eddie Korlaar

In zeer persoonlijke bewoordingen schildert Korlaar- van jongsaf dwepend met poëzie, zoon van commu- nistenouders en politiek activist sinds de vroege jaren

zestig - zijn tweeslachtige verhouding met J ^~

de dichtkunst ~

MIDDENKATERN

BALANS

Flexibilisering & individualisering

Arbeid, cultuur en tijd

Bah~ doe niet zo flexi!

Folkert Catz

Schuivende Panelen & flexibilisering. Het kernbegrip 'gelelde flexibilisering' blijft een lege huls.

Het elan van het onvermijdelijke

Paul Kuijpers Schuivende Panelen & individualisering.

Een nederige buiging voor 'de individualisering'.

De strijd om de tijd

Theo Beekers

Technisch-economische ontwikkelingen zorgen voor een 'tijdsrevolutte'. Het is t1jd voor een

cultureel antwoord.

ATV & de grilligheid van de politieke agenda

Marijke Linthorst

19

21

24

27

De wonderlijke gang van een item. Het stond niet op de politieke agenda, ineens was het 11iet weg te

branden, nu is het doodstil rond de ATV. 31 Dromen over de toekomst

Jos Vernooij

Persoonlijke Impressies van de tentoonstelling 'Neder- land in 2050'. De toekomst is zo saai. In

alle scenario's.

H E L

33

L

ESSAYRUBRIEK

HET BETOOG Alternatieve defensiepolitiek in Europa

Johan Galtung

In de moderne maatschappij is het het minst belang- wekkend of men in staat is een land militair te ver- slaan. Het gaat erom of men het duurzaam bezet kan houden en sociaal-politiek kan controleren. Een sys- teem van 'defensieve defensie' houdt met

dat laatste rekening.

BUITENLAND

Het deense mysterie

Alexander de Roo

35

Bij de jongste verkiezingen stemde één van de ze- ven Denen op de radicaal-linkse SF. Waarom lukt

daar wat 1n Nederland mislukt? 4 7

RECENSIERUBRIEK

KAFT & KOREN

Joost Lagendijk legt het fonds van enkele linkse Duitse en Engelse uitgeverijen op de

weegschaal en bekijkt hun jongste uitgaven. 49

Ko Dieleman verdedigt het omstre- den boek van Dominique Fernandez over de culturele

betekenis van aids. 13

TIJ DSCH RIFTEN RUBRIEK

BLADEREN

Korte signalementen en besprekingen van binnen- en buitenlandse wetenschappelijke en politieke lijdschrif- ten van progressieve signatuur.

COMMENTAREN

Gor bi

Duco Hellema De secularisering van de Russische buitenlandse politiek.

Het laatste uur van de waarheid

Henk Krijnen De pendule IS weer terug op zijn oorspronkelijke punt.

Dekker in Nowhereland

Wout Buitelaar

PPR -congres PSP-congres

Jan Dirx

Alexander de Roo COLUMNS Ton Regtien Hans de la Mar

N G

43

40

41 42 50 51 10 51

3

I:

t :I I 1:

J A A R G A N G NUMMER 2 F E B R U A R I / M A A R T 19~~

'RPnt u wPI Pen,; zorl'zamn

HHII' UW ziPkP UU'deJlH'nH'!' 'Nt•f:', ik hen solidair mPt mijn ziPkP kanwraml.'

'O ... jui~;t. .. ik lwdoPI: ik ht'n

!'ÎstPr hoodsehappPn wezen dot>n vuor de huurvrouw die met kuorts ligt.'

'Natuurlijk, daeht ik WPI, tl:'·

r·ul' naar de eharita~; nietwaar, tl~rug naar dP vorige t'euw!

Daar doP ik niPt aan mee. Ik lwn links, ik kri:'Pg !'istt'r twt m'n loon,.;troukje: vurig!:' maand WI:'Pr vil:'r·t·n-zl:'stig gul- dPn twinti!' neergetPid aan ZÏP·

kPnfmul~prt>miP Pil WPPr lwle- maal niet naar de doktPr l'e·

Wl:'est, zelf.'

4

'])p ko,.;tpn van dP !'I'Zond-

lwid~zorg stijgPn exep~;,;jpf, dat kan onzt' maatse happij straks niPt nwt>r dragPn. Menst>n gaan nu11· iPdt>r wisst>wasjP naar dt> doktPr, tPrwijl ze er gt>en idt>P van lwhlwn wat dat ko,;t. Er i,; gl:'l:'n km;ten-hatl:'n-

lw~;pf nwl:'r in t>t'n tnarkt zon- dt>r eoneurrPntiP.'

'Jij wilt door dP gebruiker te latPil hPtalen dt' ko,;ten afwt>n·

tt'll:'n up de ziPkP. Alsuf je kunt kiPzPn. Ziek zijn ovt>r- komt jt·. Gt>zondlwid is gl:'l:'n hamldswaar. Jij wilt het prin- t•ipt> nm dP undt>rlingt• solida- ritt>it uvt'rhoord zettl:'n en dt>

markt lwt Wl:'r·k latt'n dm•n. ¹

H E

De DUUR ^he ONMAO

van het

Medisch Coq

1 Deze 71nsnedcn ZIJn Afkomstig Uil R Schunnk Oe co·n'7l:SS,'IJ 0Ck.Ker teqen het l,dlt. lil Pol1\1ek en Cultuur JUill 1987

L L N G

1alde

HT

[llex

D E

J A A R G A N G N U M M E R 2

U

Schrijver dezes is liever solidair dan zorgzaam. maar vindt

f h-1,20 wel een erg magere invulling van dit strijdbare begrip. De toename van de gezondheidszorg heeft iets absurds: om je heen kijkend en lezend over vroeger kan je toch zien dat dit een gezond volkje moet zijn. Voor ieder 11issc11asje naar de dokter'¹ Daar zit wat in: voor mij heeft zo'n constatering niets beschuldigends. Het heeft eerder ieh triests. iets neurotisch. iets opgejaagds. iets vcr- vreemds. Ik betwijfel sterk of meer concurrentie daar iets aan zal veranderen. Maar méér kosten-baten-besef! Ik 11eet dat de baten van de gezondheidszorg - zakelijk gezien - knap tegenvallen. Maar weet mijn buurvrouw dat ook '¹ Of voelt ze zich nog ellendiger omdat die laatste pil ook al niet hiclp'¹

Zou ik kunnen aantonen dat een gezondheidszorg geba- -,eerd op échte solidariteit goedkoper is en tot een prettiger leien leidt dan éént;" met zorgzaamheid in een vrije markt'¹

F E B R U A R I / M A A R T 19RR

is veel meer dan verdubbeld voor bijvoorbeeld verkoud- heidsziekten. Voor verkoudheidsziekten bij kleine kinde- ren is het vervijfvoudigd.'

En dan te weten dat de medische wetenschap met al haar apparatuur en medicijnen volkomen machteloos staat tege- nover onze huis-. tuin- en keukenkwaal: griep. Maar wie weet dat? Hoeveel t.v.-programma\ laten ons de wonderen van de hartchirurgie zien en hoeveel programmma's zeggen tegen de bezorgde ouders: heeft uw kind griep. stop hem dan onder de wol, zijn eigen lichaampje kan dat beter aan dan honderd jaar moderne medische research. Huygcn: 'In dat cijfer zie je inderdaad onze collectieve schuld voor een falende voorlichting terug.·

Meer uit Huygcns ervaring en onderzoek.

Welk aandeel, schat hij. is er in een gemiddelde huisartsen- praktijk weggelegd voor zaken waar de medische weten- schap nog altijd feitelijk machteloos tegenover staat. Huy- gen: 'Het merendeel. Ik denk dat zo'n tachtig procent van de handelingen gaat om zaken waar de arts curatief niets aan kan doen. Dat gaat inderdaad om een enorm bedrag en om een hoop iatrogene schade (de schade die een arts kan aanrichten als hij desondanks wél handelend optreedt, F.v.d.B.). Wat dat betreft wil ik wijzen op het beruchte onderzoek naar middenoorontsteking. Wij leerden altijd in Plasmans, de nieuwe voorzitter van de Landeli,jke Speclaliste;n V(l.reniging; hepleîtte onlangs een soort KEMA-keur voor de gezomlheiclszorg .. De specialisten zij~v~lgen~h~m hèst hereid .af en tóe 'de dop op het gouden pennetje te laten'. De o1mnezwaai vfl:n de s}.H'5~iali~fÇil:lyereniging,het maçbts- holwerk van de medische stand hij uitstek, tekentde klimaats'"'ijziging in en rond de gezondheids- zorg. Zo langzamerhand is iedereen ervan overtuigd geraakt dat de lw~ten de pan .l!Ît rijzen. In de politiek heeft heilige gezon(lheidszorg haar imago van onaantastbaarheid ve:rJ~rtm. Iu de praktijk niet. Patiënten geloven nog alti,id in de heilzame werking V<tn het medicijn en in de dèslmndigheid van de arts. De medicijnlmaali heeft aan het slik- en smeergedrag van het gros van.de 'patiënten' geen halt kunnen toeroepen. Artsenvoelen zichsteeds va.ke:r. 'v~r~delde drogisten' enw?rden over- mand door twijfels over de zin van bun professie. De zi(lltj'lnfondsen ende patiënten moeten dolt- ken, wi.i dus. In de wetenschap dat een shupele verdedigil}gvan het huidige stelsel van .gezondheids- zorg politiek kansloos is, baande FRANK VAN DEN BERG zich een Wègdoor het med:iscb complex.

De waarheid achter de solidariteit.

De dialoogjes geven goed aan hoe de communistische arts in kwestie tegen ziekte aankijkt. Zijn ziekte-begrip is perti- nent onjuist en het leidt ertoe dat hij één van de meest mensonderdrukkende én kostenopjagende factoren in de gezondheidszorg over het hoofd ziet. 'Alsof je kunt kiezen'.

schijnt hij te zeggen en 'ziek zijn overkomt je'. Er zijn in deze visie twee simpele groepen: zieken en niet-zieken. De niet-zieke betaalt mee aan de genezing van de zieke die zelf de kosten nooit op zou kunnen brengen. Dat is solidari- teit.

Mensen kunnen echter wel degelijk kiezen. öók als het om ziekte gaat. Een steeds grotere groep kiest er - ten nadele van zichzelf en zijn omgeving - voor zich ziek te noemen en te voelen. En waar het hier vooral om gaat: een steeds grotere groep kiest ervoor zich als een 'zwakkere in de samenleving· over te leveren aan het medisch complex dat in de meeste gevallen niets kan ondernemen. maar wel de kassa laat rinkelen. Dááraan wil ik niet meebetalen. Ik wil solidariteit'

Maar u wilt feiten.

Professor F.J.A. Huygen. emeritus-hoogleraar huisartsge- neeskunde in Nijmegen. onderzocht de gegevens die hij in dertig jaar in zijn eigen huisartsenpraktijk opspaarde. 'Het aantal keren dat men een beroep doet op de huisarts is in mijn praktijk tussen 1()45 en 1()75 vrijwel verdubbeld. Het

H E L L

Nederland: als bij een middenoorontsteking het trommel- vlies bol staat, moet je het doorprikken. Dat gebeurt hier in zeker vijftig procent van de gevallen, en midden- oorontsteking komt nogal wat voor, vooral bij kinderen. In Engeland wordt maar in één op de duizend gevallen geprikt. Nou, er is niets hekend van de geweldige schade die dit onder de Engelse bevolking zou aanrichten. Ik begon dus te twijfelen aan het nut van dat prikken. Dat vertelde ik eens op een voordracht die ik hield voor K.N.O.-artsen. Wat ik over me heen kreeg! Hoe gevaarlijk een oorontsteking was: kans op doorbraak naar het binne- noor en een hersenabces. Maar er waren ook artsen die zeiden: je zou wel eens gelijk kunnen hebben. En ik concludeerde: moet je zien hoe weinig we afweten van zo'n veel voorkomende behandelingsmethode. Toen is er een wetenschappelijk onderzoek opgezet met drie controle- groepen: in de ene groep werden de oorontstekingen door- geprikt. de andere werd niet geprikt maar met anti-biotica behandeld en een derde groep werd helemaal niet behan- deld. Wat bleek: vijfennegentig procent van die laatste groep genas evengoed als de rest, zonder enige thera- ple.

We gaan vaker naar de dokter, terwijl we gezonder zijn dan ooit. Met mijn verbazing over dit tegenstrijdige gegeven

N G

5

I ' ~

l^{il I!}

I' ;I,

IJ I

!

J A A R G A N G NUMMER 2 F E B R U A R I / M A A R T 19~~

begon ik dit artikel. En u mompelde natuurlijk: we zijn juist zoveel gezonder omdat we vaker naar de dokter gaan, omdat de financiële drempels lager zijn, omdat er meer dokters zijn en omdat wc we niet meer de drempelvrees van onze grootouders hebben die zo hemelshoog tegen die Notahele opkeken. Of u mompelde het tegendeel: we zijn helemaal niet zoveel gezonder, want hart- en vaatziekten en longkanker en roken en drinken en stress vellen ons meer dan t.b.c. onze opa's en oma\.

Professor Huygen ontkracht beide beweringen: 'Ondanks roken, drinken, etcetera zijn de mensen gezonder gewor- den. De kindersterfte is afgenomen, de gemiddelde leeftijd is toegenomen, belangrijke ziekten zijn verdwenen. Maar u gelooft toch niet dat dat in hoofdzaak de vcrdienste van de geneeskunde is. Ik wijs op een studie van McKeown naar

Indien de bevolking zich zou houden aan het- geen door artsen in het algemeeu op medi·

sche gron(len geweust wordt geacht~ zou h._~t

~etoep op de huisarts zeer sterk toeuemen.

2 F J.A Huyqcn e a Gc7onähe;d en ?rei<.IA een ondcuoei<.. van go- Zinnen. 1n Nederlands T ·Jdscllnft voor Cenecs- ..zundo 1983, nr 36 J T.O H de .1011gl1. On qrrusthe1d een eersiA- ,'JflS z:ekte 1n Mt-:rlisch Contact. 1987, nr 26

6

honderd jaar sterfte in Engeland en Wales. Je ziet dat die sterfte vooral onder. kinderen, jonge mensen zeer sterk afneemt.' Hij pakt een stuk papier en zet een grafiek uit.

Op de verticale as de sterfte, op de horizontale de tijd. De grafiek geeft de ontwikkeling van de laatste honderd jaar weer: een eerst naar beneden vallende, dan steeds langza- mer tot een bepaald minimum naderende, vloeiende krom- me. Hij vcrvolgt zijn betoog: 'Je zou denken dat hier halverwege ergens het effect moet zitten van de uitvinding van de sulfa en de penicilline, en daarmee het einde van de sterfte aan longontsteking. t.b.c. en dergelijke. Maar dat effect is in die grafiek absoluut niet terug te vinden. De verbetering van sociale omstandigheden. de komst van stromend water. betere behuizing. meer geld voor beter voedseL dat soort dingen speelt een vele malen grotere rol dan de geneeskunde. Maar dat is voor artsen natuurlijk een zeer onwelkome boodschap.·

Welke mechanismen, welke krachten jagen mensen-met- klachten richting huisarts en vandaar naar apotheek en specialist? Is dat 'het kapitaal' (socialistische katechismus, vraag één) of is dat hun eigen 'vrije wil' (liberaal geloofs- artikel nummer één)'J Of is het iets veel ingewikkelders') Dat laatste is het geval; dat zal ik vast vcrklappen en ook dat ik er hier niet uitkom. Maar er zijn genoeg gegevens voorhanden om na te denken over de volgende vraag: wat zou solidariteit van ons, gebruikers en betalers. tegenover de artsen. de apothekers en de virussen kunnen betekenen voor het stoppen van deze jacht?

Maar eerst iets anders: welke omvang heeft de jacht naar gezondheid eigenlijk') Zijn wij een volk van zeurders en ziekmelders geworden') Heeft het aantal klachten zijn top bereikt of zit er nog rek in de gezondhcidsmarkt'¹ Ik had me voorgenomen te bewijzen dat de Nederlanders zich vroeger gezond voelden tenzij ze ziek waren. maar tegenwoordig denken dat ze iets onder de leden hebben tenzij het tegen- deel bewezen wordt.

Het is alweer professor Huygen die met cijfers komt.² Hij heeft langdurig en diepgaand onderzoek gedaan naar de gezondheidsklachten van mensen in Nijmegen en omgeving

D E H E

die zichzelf' als gezonde mensen beschou\\'cn. Van de 830 in de steekproef betrokken mensen. en die zichzelf als gezond tot zeer gezond beschouwden, had maar liefst vijfennegen- tig procent gezondheidsklachten. Gemiddeld genomen hadden deze gezonde Nederlanders vier à vijf klachten per persoon ... Twintig procent had zelfs meer dan tien klach- ten. Het gaat in grote lijnen om de klachten die een huisarts gewoonlijk op zijn spreekuur krijgt van mensen die zichzelf ziek vinden. Een fors aantal van die klachten is zelfs van dien aard dat een huisarts geen risico zou nemen en tot nader onderzoek zou besluiten. Als ... deze gezonde Nijme- genaren zich tot een arts zouden wenden. Maar dat doen ze niet. Slechts één op de tien liep met zijn klacht naar een dokter. De sterfte onder deze gezonde Nijmegenaren is, denk ik zo, niet groter dan die onder zieke stadgenoten.

Welk een potentiële markt is hier aanwezig? Wat zou ik.

marketing-medewerker bij een farmaceutisch bedrijf of arts in opleiding. moeten ondernemen om aan die overige negen gezonde mensen een aardige boterham te kunnen

verdienen~ In een artikel in het Nederlands Tijdschrift mor Geneeskunde komt Huygen tot deze slotsom: 'Een en ander betekent dat indien de bevolking zich zou houden aan hetgeen door artsen in het algemeen op medische gronden gewenst wordt geacht, het beroep op de huisarts zeer sterk zou toenemen.'

Waarom gaat de ene mens met een klacht naar de dokter en de ander niet, terwijl de één daar niet een grotere overle- vingskans door krijgt dan de ander⁰ De huisarts De Jongh uit Gouda is in dit soort vragen geïnteresseerd en doet in zijn eigen praktijk allerlei aardige onderzoekjes. Een citaat uit een artikel van zijn hand in Medisch Contact: '( ... ) van de mensen die het spreekuur bezocht vond tien procent de klachten enigszins ernstig en 90 procent (vond deze klach- ten, F.v.d.B.) ei~enlijk niet zo belangrijk. Toch bezochten allen de dokter.'·

Intrigerend, inderdaad.

De Jongh stelt een omvattende diagnose: een toenemend aantal mensen lijdt aan ... ongerustheid. En hij voorspelt:

'Ongeruste mensen. gezond of met alledaagse klachten, zullen in toenemende mate een belasting gaan \·ormen voor ons gezondheidssysteem, dat daar niet op is ingesteld.' Technologie wordt, zo vindt hij, door velen als een alles- kunner gezien; geen probleem of de techniek heeft er een oplossing voor. 'Mensen durven niet meer met onzekerheid te leven. Ze krijgen ingepompt dat je nu zelfs een nieuw hart kan krijgen. En natuurlijk doen de artsen daaraan mee. Daardoor plaatsen ze zich in een onmogelijke posi- tie.·

In de spreekkamer straalt de arts zekerheid uit. tegenover de onzekere patiënt. De Jongh: 'Hier is niet alleen kennis in het geding. ook macht. Hoewel de moderne huisarts niet meer de Notabele van vroeger is. Een arts wordt nog steeds gezien als een magiër. Als ik in mijn huis een man voor de centrale verwarming laat komen en hij maakt 'm niet goed, clan ga ik naar een andere monteur. Maar in de twaalf .jaar dat ik hier nu als arts werk, is me dat nog nooit overkomen, terwijl ik natuurlijk ook fouten heb gem~akt. Ik verbaas me voortdurend over de standvastigheid van patiënten.' Ondanks dat wijdvcrbreide geloof in de magische gences- kracht van de huisarts en het medische apparaat loopt nog altijd slechts één op de tien Nederlanders met een klacht onverwijld naar de dokter. Huygen, die zich in zijn onder-

L L N G

J A A R G A l

zoek niet op individuen maar op ge- zinnen heeft gericht. heeft een aantal -;tatistisch opvallende samenhangen gevonden. Bij vaders is het van belang tot 11dkc sociale groep zij behoren;

hoe 'hoger' de sociale laag is waartoe de goede man behoort. hoe minder geneigd hij is direct naar de spreek- kamer te hollen. Vaders blijken zich bm endien sterk te laten beïnvloeden door hun echtgenote!-.. Pas als moeder de vrouw vindt dat hij moet gaan.

gaat-ie. Ook is er duidelijk een vcr- band met het in aanraking komen met Liekte en dood; hoe meer men er mee te rnaken heeft. hoe sneller men een beroep op de medische stand doet.

Wat opvalt is dat het \aak de man is die met de onru~twekkende verhalen thuiskomt. terwijl de vrouw erover gaat zitten piekeren.

l-Iet gezin kan dus gezien worden als een ongerustheid-opwekkend sys- teem. Moeders en dochters zijn een belangrijke schakel in die keten. Huy- gen heeft een statistisch verband ge- vonden tussen de geneigdheid van de moeder om klachten te uiten en de frequentie van het artsenbezoek van de dochter. 1-Juygcn concludeert: 'Een aanzienlijk deel \all de variatie in het Licktecijfer van de kinderen kan door ouderkenmerken worden verklaard.

In vervolgonderzoekingen hebben we kunnen vaststellen dat dit ook geldt wanneer deze kinderen volwassen zijn geworden en dat er zelfs een duidelij- ke samenhang is tussen het ziekte- percentage van kleinkinderen en per- '>Oonlijke kenmerken van hun groot- ouders.·

In dit licht moet ook gekeken worden naar het onthutsende onderzoek naar het medicijngebruik bij kinderen van

de Schoofartsenl'ereniging Zuid-Nederland uit llJS2. ⁴ Eén op de drie kinderen blijkt in de laatste vierentwintig uur een medicijn gcslikt te hebben. Absoluut aan de top staan daarbij de fluortabletjes op doktersadvies. Daarna komen de vitaminepilletjes op eigen initiatief. gevolgd door de vitaminepilletjes op doktcrsrecept. Vcrvolgens de prepara- ten tegen hoest. \erkoudhcid of keelpijn. De onderzoeker:

'Op een enkele uitzondering na behoren alle in het onder- zoek opgenomen medicijnen tot een categorie waarover t.a.v. het gebruik door kinderen zekere discussie mogelijk

IS.

In tandpasta zit \oldoende fluor. het normale Nederlandse voedselpakket bevat genoeg vitaminen en iedere arts kan je

10 vertellen dat de medische wetenschap geen werkende middelen tegen hoest of vcrkoudheid heeft kunnen produ- ceren. Maar de suggestie die de kinderen meekrijgen is duidelijk: gezondheid komt uit een pil. het liefst één die de dokter heeft voorgeschreven. Het onderzoek legt het familieverband bloot: kinderen die fluor slikken. zijn vaak ook vitarnineslikkcrs.

Ziekte nummer één is ongerustheid. Wat gebeurt er als

D E H E

iemand met die kwaalnaar de dokter stapt? Kijk mee in de spreekkamer van dokter De Jongh uit Gouda: 'Zo iemand komt niet met de klacht ongerustheid. Het is de verkoud- heid. Maar terijl hij dat vertelt. gaat het hem niet om het langer of korter hoesten, het meer of minder diarree. maar om gedachten die daarachter zitten. Hij wil in de Ziekte- wet. of hij vond dat-ie toch wel eens echt naar de dokter moest. of zijn tante heeft longkanker en die hoestte ook zo.

Ja. wat doe ik dan'J Op een heel groot deel van de recepten die ik uitschrijf. staat aspirine. Ik doe dat ook ja. Als arts heb je een geweldige magische macht. Gevaarlijk. want die staat mondigheid van patiënten in de weg. Maar anderzijds is die macht ook bruikbaar. Als een medicijn helpt alleen al vanwege de suggestie. dan is het een nuttig medicijn. Voor die mensen is medicijngebruik vaak bevredigender dan de raad een weekje te wachten en de ziekte vanzelf over te laten gaan. Daar tegenover staat dat een dergelijk advies een opvoedende werking heeft. Die twee kanten van de zaak moet je telkens afwegen.·

Maar de gebruikelijke gang van zaken is dat de arts deze diagnose niet stelt, laat staan expliciet maakt. maar dat hij

L L N G

4 GA Z1elhu1s e.a MH- dlcJngetJrUik b11 schoot- ktnäeren tn het zwden van Nederland. ¹ n TIJd- schnft SoCiale Genees- kunde. 1982 nr. 60

7

0 0

J A A R G A N G NUMMER 2 F E B R U A R I MAART 10il?\

alles mobiliseert op zoek naar een lichamelijke oorzaak.

Dit leidt tot een onafzienbare reeks nodeloze doorverwij- zingen. Moet u zich voorstellen wat er zou gebeuren als die negen patiënten die nu met hun klachten niet naar de huisarts rennen wél met hun nood op de proppen komen.

's Rijks schatbeheerder zou in een crisis komen door de aanvragen tot uitbreiding van de capaciteit voor - pakweg - röntgen-. hersen- en hartonderzoek.

De brandende vraag is wat er ondertussen gebeurt met de ongerustheid van de behandelde mensen. De Jongh ging dat in zijn eigen praktijk na. Wat blijkt: de patiënt heeft een grenzeloos vcrtrouwen in de specialist. Maar liefst achtentachtig procent denkt dat de verwijsbrief er uiteinde- lijk toe leidt dat de ongerustheid al afnemen. En negenen- tachtig proent denkt dat de klachten zullen verminderen.

Wat doen we om te voorkomen dat mensen ongerust worden gemaakt en .tnet een absurd geloof in het me·

disçb kunnen naar de dokter stap- pen.?

foto Jan Bann1nk./Hollandse Hooqtc

C1 [ K A van Doorselaar P-Il F F H. Ruiten, W:nst

·IJ de qezondhe1ciszorq.

1n Op8nbare U1tgaven, 1lJR7. nr 19

8

De huisarts zélf heeft stukken minder vertrouwen in de schakel in een ziekmakend systeem. Gezondheid komt niet goede afloop. hoewel hij nota bene zelf de verwijsbrief per definitie van de dokter. terwijl het systeem wel op die tekende. De Jongh. toch een duidelijk kritische dokter. veronderstelling is gebouwd. En ik maar premie beta- meende in slechts tweeënveertig procent van de gevallen !en.

dat de ongerustheid zou afnemen en bij tweederde van de doorverwezenen dat de klachten zouden verminderen - en dát bij mensen van wie hij meende dat ze werkelijk iets mankeerden.

Wat een teleurstelling na afloop van het specialistisch in- grijpen! Slechts achtentwintig procent van de specialistisch behandelde patiënten zegt achteraf dat de ongerustheid is weggenomen - achtentachtig procent koesterde die ver- wachting. Bij tweederde is de ongerustheid precies gelijk gebleven. ook als aan de klachten zelf iets is gedaan en er verbetering is opgetreden. Dat laatste valt trouwens fors tegen. De huisarts verwachte nog bij tweederde een verbe- tering te zien; slechts vierenvijftig procent van de pa- tiënten meent dit waar te nemen.

Maar het ergste is nog die pedante kwal van een specialist - de omschrijving is niet van De Jongh. Driekwart van deze knappe koppen denkt dat na hun ingrepen de ongerustheid van de patiënten is afgenomen. Zoals we gezien hebben is dat maar bij achtentwintig procent van de mensen het geval. Professor Huygcn bevestigt dit beeld. Hij wijst op een onderzoek dat begin dit .jaar gepubliceerd zal worden.

waarbij een groot aantal op de band opgenomen gesprek- ken tussen artsen en patiënten is geanalyseerd: gigantische misverstanden. twee verschillende werelden. de patiënt vertelt heel andere dingen dan de dokter hoort. H uygen maakt me tevens attent op een recent sociologisch onder- zoek naar de aard van het vcrwijsgedrag van huisartsen.

Waarom verwijzen sommige artsen veel door en andere stukken minder'! Waar zit dit vcrschil ·m in'! Antwoord:

niet in het soort patiënten (hun leeftijd bijvoorbeeld), niet in het soort buurt (sociale factoren). nee. in de instelling van de huisarts. Huygen: 'Het blijkt af te hangen van de mate waarin hij reageert op gevoelens van onmacht. met afweermechanismen in zichzelf omgaat.· Bovendien: de cliëntèle van de verwijs-zieke huisartsen bleek in het algemeen ongeruster over de eigen gezondheid. Na het gezin is het dus ook de huisarts die hier verschijnt als een

D E H E

Wat doen we om te voorkomen dat mensen ongerust worden gemaakt en met een absurd geloof in het medisch kunnen naar de dokter stappen'? Financiële drempels leg- gen. eigen bijdragen instellen') Dergelijke maatregelen zul- len het proces niet stoppen. Wie denkt dat ze longkanker heeft omdat tante net zó hoest. die laat zich niet door vijfentwintig gulden en ook niet door honderd gulden 'an doktersbezoek afhouden. Misschien wél degene die niet of minder ongerust is maar longkanker heeft. Daar komt bij dat geld slaan uit angst immoreel is.

Moeten we dan streven naar een nije markt met open concurrentie tussen de ·aanbieders· van zorg (artsen. zie- kenhuizen. poli-klinieken. etcetera)') Dat is een absurde gedachte. Concurrentie leidt tot een stelselmatig pogen ook die andere negen gezonde mensen de markt op te sleuren.

De gezondheidszorg moet in handen zijn \·an mensen die niet als ondernemer- in wat voor hoedanigheid dan ook - belang hebben bij ongezondheid. Het idee dat vrije concur- rentie in ieder geval tot kwaliteitsverbetering van de zorg leidt. is aantoonbaar onjuist.

Het is een zijpad. maar ik wil u in deze tijd. met Vcndex en Boererna in aantocht. toch een recent onderzoek dat Rut- ten en Van Doorse/aardeden in Amerika. niet onthouden."

Zoals bekend bestaat daar naast de non-profitsector een uitgebreide particuliere gezondheidszorg. De kwaliteit \an de zorg bleek, in de zin van medische resultaten. in beide sectoren zwaar tegen te vallen. maar de particuliere ge- zondheidszorg bleek flink duurder. Het verschil is zo'n zes tot tien procent. De voornaam>te Öorzaak: een lagere bezettingsgraad. Maar ook: hogere administratieve kosten en duurdere (maar niet betere) genees- en hulpmidde- len.

De meest logische oplossing van het kostenprobleem lijkt die welke de commissie-Dekker ons aan de hand doet: geef

L L N G

J A A R G A N G NUMMER 2 FEBRUARI/MAART!(}~~

de verzekeraars. in vrije onderlinge concurrentie. de macht in mcdicijnenlancl. Deze hebben immers belang bij weinig arbenbezoek en bij het terugdringen van medicijngebruik en spccialistcnconsulten. De achterliggende gedachte is echter onvolledig. Ze zou. om waarheidsgetrouw te zijn.

moeten luiden: vcrzekeraars hebben belang bij een gunsti- ge \erhouding tussen premiebetaling en medische con- -,umptic. en dat pér boekjaar. Een vcrzekeraar heeft geen enkele reden om lang voor de baat uit hoge preventiekosten te maken. en zeker niet als dit klanten naar de concurrent drijft. Hij is teneden zolang mensen bereiel zijn voldoende premie voor het aangeboden pakket te betalen.

Overdreven·) ReiK; Toussaint is voorzitter van het laatste ziekenfonds in Nederland dat echt probeert te opereren als een \ereniging \an solidaire. premiebetalende leden: het AL/VO (Algemeen Ziekenfonds De Volharding) in Den Haag. Hij is - net als ik - ervan overtuigd dat heel veel van de huidige medische consumptie de mensen niet gelukkiger maakt en probeert in de oude sociaal-democratische tradi- tic aan 'volksopvoeding· te doen.

Het gesternte is niet gunstig. Toch filosofeer ik met Tous- saint over de mogelijkheden die er zouden liggen voor echte solidariteit als kleinschalige verenigingen van premie- betalers. één vereniging per regio. de baas waren in medicijnenland. Trouwens. AZIVO is de baas in een klein stukje medicijnenland. Het fonds heeft - al wordt dat nu 'crboden - nog steeds een eigen apotheek en eigen tan- dartsen. Die fondsapotheek is inderdaad aanzienlijk goed- koper dan particuliere apotheken - doordat geen winst

\\ordt gemaakt en doordat goedkopere medicijnen worden 'erstre kt.

AZIVO heeft öök een prima inzicht in het doorverwijs- en \mmchrijfgedrag van huisartsen. Laten we daar begin- nen. Wat doet het fonds met die artsen die tot hogere medische consumptie aanzetten'! Brengen de patiënten in het ziekenfondsbestuur de patiënten in die betreffende huisartsenpraktijk van die omstandigheid op de hoogte'J Wordt deze vorm van solidariteit gepraktiseerd~ Dat niet dus. Toussaint: 'We nemen contact op met die artsen. maar behalve als het om fraude gaat kun je niet zoveel doen.·

Dat zou anders moeten. en wel via een methode die zowaar in het pakket voorstellen van de commissie-Dekker zit.

Ziekenfondsen moeten in de toekomst vrij zijn om met sommige artsen wél en met andere artsen géén contrac- ten af te sluiten. Een commerciële of puur technisch denkende \ erzekeraar zou gewoon de goedkoopste arts nemen. daarmee uit. In Toussaints vereniging van cliënten

LOU dat tot opschudding leiden. Een klantenkring is immers aan een gegeven huisarh gebonden. Wie tijdenlang met medicijnen is gefopt. kan moeilijk meer anders. Toussaint:

'Dat zou typisch een zaak zijn voor onze ledenraad om de mede-leden uit die huisartsenpraktijk te overtuigen. duide- lijk te maken waar hun werkelijke belangen liggen.·

Een stapje verder. Zou zo'n ledenraad. zo'n verzekerden- bestuur. de mogelijkheid moeten krijgen aan het zieken- fondspakket en aan de premie te sleutelen? Zou zo'n ledenbcstuur bijnJOrbeeld het besluit moeten kunnen ne- men om een anti-griepcampagne onder het motto 'bij griep niet slikken maar onder wol' te vocrcn'J Met als lokker: de bezuiniging krijgt u terug als premierestitutie.

Toussaintwikt en \\eegt. 'Wij denken er wel over na om die richting uit te gaan.· Met het clement van voorlichting heeft-ie weinig moeite: maar een effectief beperkingsbeleid ingenwrd te krijgen. daarvoor zijn de weerstanden te

D E H E

groot. 'Ook in de ledenraad zijn er tekenen dat mensen zich meer met deze kwesties bezighouden. Preventie door men- sen op te voeden tot kritische gebruikers. Het staat op mijn lijstje voor de ledenraad. jongen. Maar je komt er niet toe.

Ik ben allang blij dat we dit ziekenfonds overeind hebben weten te houden.· Nóg een stapje verder. Stel. er komt in de AZIVO-Iec!enraad een voorstel op tafel om die hele griep-troep uit het ziekenfondspakket te halen'' Toussaints haren gaan recht overeind staan. 'Hoe moet dat dan'' Beslist de meerderheid'' En die dertig procent die het er niet mee eens is'' Ontneem .ie die de vrijheid om pilletjes.

poedertjes en drankjes in te nemen'' Mogen die niet naar de dokter'' Als je hierover gaat praten. krijg je de meest verschrikkelijke discussies. Ik geloof niet dat onze leden- raad dát zou willen. Ik ook niet trouwens. Waar ik vaak op word aangevallen is de ziekenfondsvergoeding voor estheti- sche chirurgie. Dan zie je dat het typisch allemaal mannen zijn die dat maar overbodig vinden. Die kunnen geen enkel gevoel opbrengen voor het kolossale belang van zo'n in- greep voor een aantal vrouwen. Dat soort vrijheden moet je het individu laten.·

toto Mlcllel reilandersiHollc-mcJse Hooqtc

Solidariteit. Aan het samen nemen van dit soort door Toussaint beschreven beslissingen denk ik als ik het woord in verband breng met gezondheidszorg. Als links in de reacties op Dekker en Boerema nu eens vanuit deze ge- dachte zou reageren. dan zou ik me weer wat meer bij het gedachtengoed thuisvoelen. En dan mag het korte termij- neffect op m'n loonstrookje wat mij betreft zowel op

f 7..\.20 als op f 5..\.20 uitkomen. Voor de goede rekenaar:

het is inderdaad het minimumloon.

Frank van den Berg

werkte jarenlang als journalist bij De Waarheid en is tegenwoordig werkzaam in de psychiatrie.

L L N G

9

J A A R G A N G

Organiseer uw e1gen Multatuli- herdenking

Honderd jaar geleden stierf Eduard Douwes Dekker, beter bekend als Multatuli. Op de brug bij de Amsterdamse Fa- culteit der Letteren werd een standbeeld, beter gezegd standhóófd, onthuld. Er kwa- men en zijn Multatuli-herden- kingen. NOS en BRT produ- ceerden twee avondvullende programma's.

Ik heb me bewust laten inpak- ken in dit geconcerteerde ge- beuren, want ik heb een on- vergetelijke herinnering aan de erotische schok die het woedend-poëtische verhaal over Saïdjah en Adinda des- tijds in mij als scholier, bij eerste lezing, teweeg bracht.

Multatuli-jaar? 'Uitstekend', dacht ik. 'Weer eens wat an- ders dan 1 00 jaar Albert Heyn, 200 jaar Felix Meritis, 300 jaar Tsaar Peter de Gro- te, 400 jaar onthoofding van Maria Stuart of 500 jaar Den Haag Vandaag.'

Ik verlegde mijn avondwande- lingen eens wat, langs het standhoofd, en zag vanuit de gezichtshoek van een vriendin dat linksvóór een mooi pro- fiel opleverde, maar dat ande- re kijkhoeken in de schemer van de avond een abstracte en meerdimensionale bult lie- ten zien. 'Strijdende geesten', zei ze. Multatuli ten voeten uit.

De NOS legde me uit dat Mul- tatuli een 'taalvirtuoos' was, een 'groot schrijver', een 'vrij- zinnig denker', een gokker, een man met een uiterst inge- wikkeld privé-leven, een chronische schuldenmaker die vandaag de dag nooit van zijn leven een creditcard zou krij- gen. Geen yuppie dus, die

10

NUMMER 2 F E B R U A R I / M A A R T l l ) k k

E

Douwes Dekker.

Van zijn verzamelde ideeën (schrijfwijze volgens Van Date - maar Multatuli hield het zelf op 'ideen', dus van Van Date trok hij zich ook al geen barst aan) kreeg ik middels die herdenkingen en avond- vullende t.v.-programma's minder te horen. Vrijzinnig, zeiden ze, maar wat houdt dat in? In mijn hoofd de herinne- ring van een felle aanklacht tegen het Nederlandse kolo- nialisme. Maar het kolonialis- me is toch verleden tijd? In- dië verloren en geen ramps- poed geboren? Nou ja, er gin- gen enkele Droogstoppels fail- liet.

Ik besloot tot mijn eigen Multatuli-herdenking. Ik herlas de Max Have/aar, Saïdjah en Adinda (nog steeds rillingen over mijn rug) en grasduinde door zijn vele bundels 'ideen'.

Waarna het me volstrekt lo- gisch voorkwam dat de he- dendaagse Indonesische am- bassade, in samenspraak en vereniging met de CDA- burgemeester van Heerlen, op dertig september jongstleden, bij de opening van een Indonesië-week, onderling overeen waren gekomen Mul- tatuli dood te zwijgen. Glas- nost van christen-democra- tisch kaliber. Ik heb nog met de Indonesische ambassade gebeld maar ik had me die moeite kunnen besparen.

Want ik kreeg te horen wat ik verwacht had. De ambassade neemt het, honderddertig jaar na dato, op voor de door Mul-

H E

tatuli aan de schandpaal ge- nagelde Javaanse vorst.

Boeiend detail: een achter- achterkleinzoon van die vorst is thans generaal in dienst van Suharto.

De Max Havelaar is honderd jaar na de dood van Eduard Douwes Dekker blijkbaar nog steeds een springlevende aanklacht tegen de omgang van het rijke Westen (en, in een aantal opzichten, ook het ontwikkelde Oosten) met de rest van de wereld. Betere kritiek op hedendaagse ont- wikkelingssamenwerking en wereldhandel op de feitelijke onderwerping van regionale machthebbers (als de regent van Lebak, Karta Natta Naga- ra) aan de voorschriften van het Internationale Monetaire Fonds, multinationals, interna- tionale wapenhandel, beurs en markt, had ik lang, te lang, niet meer gelezen.

Organiseer uw eigen

Multatuli-herdenking. Léés of herlees de Max Havelaar.

Ton Regtien

ADVERTENTIE

ZOJUIST VERSCHENEN FLEXIBILIT/JD

Opstellen over vorming en toekomst Redactie: J.Houben en J. van Lieshout Arbeid en vrije tijd staan vol-

op ter discussie. Tijdbeste- ding en de verdeling van tijd veranderen in hoog tempo.

Flexibeler bedrijfstijden die- nen zich aan, openingstijden van winkels en andere voor- zieningen staan op de helling.

Het tempo ligt hoog, de ver- anderingen komen razend- snel, een nieuwe tijd staat op de drempel.

In de bundel 'Fiexibilitijd' wordt vanuit verschillende opvattingen en invalshoeken gekeken naar de tijdsbeste- ding van mensen. Welke ver- anderingen doen zich hierin voor en welke perspectieven zijn er voor de verschillende groepen. Hoe zien deze per-

spectieven er uit voor ma nen en vrouwen, voor w1 kenden en werklozen, vc ouders en kinderen?

'Fiexibilitijd' telt 200 pagina waarop 16 auteurs hun tijc visie uiteen zetten. Daaronc onder meer: Theo Seckei W1lly Faché, Reinout Kopl draat, Philip ldenburg, P;;

Kuypers, Hedy d'Ancon Maria van Veen, Saskia Vi Hoek, Jacques van Hoc Walter Leirman.

L L

Pnjs: f 20,-. Bestellen do f 20,- (inclusief porto) over maken op giro 33823 tt name van de Stichting TM te Haarlem, onder vermeldir van 'bundel flexibilitijd'.

N G