Het beweegrecept voor type 2 diabetes: hoe pak ik het aan?

(1)

Sportarts Isala, Zwolle

Sportgeneeskunde Friesland Erasmus MC

Robert Rozenberg

Het beweegrecept voor type 2 diabetes:

hoe pak ik het aan?

(2)

• Sportarts

⎻ Isala Zwolle

⎻ Sportgeneeskunde Friesland

⎻ Teamarts IKO schaatsteam

⎻ Teamarts Worldstream schaatsteam

⎻ Teamarts SC Heerenveen jeugd/vrouwen

• Onderzoek/onderwijs

⎻ Erasmus MC (subsidies in het verleden: Diabetes Fonds/ZonMW/NISB/KNGF/Philips)

Robert Rozenberg (disclosures)

(3)

Poll vraag

Hoeveel procent van de wereldbevolking heeft diabetes? (20-79 jaar, inclusief type 1)

A. 5%

B. 10%

C. 15%

(4)

Wereldwijd

Diabetes 9,8%

Prediabetes 10,2% IDF. 2021, 20-79 jaar, incl. DM 1

Nederland

Diabetes 7,1%

Prediabetes 7,8% NIVEL. 2021, 20-79 jaar, incl. DM 1

Prevalentie

(5)

Trend

1980

4,3%

108 miljoen

1990

5,1%

135 miljoen

2000

6,2%

171 miljoen

2010

6,4%

285 miljoen

2020

9,4%

465 miljoen

2030

10.2%

578 miljoen

2040

10.5%

650 miljoen

Verwachtingen voor 2030

In 2004 werd voor 2030 4,4% verwacht In 2010 werd voor 2030 7,7% verwacht In 2011 werd voor 2030 9,9% verwacht In 2019 werd voor 2030 10,2% verwacht

(6)

Pathofysiologie

Chronisch positieve energie balans

Vetstapeling & adipocyt disfunctie

Minder goede opname en afgifte van vet (reageert minder goed op insuline) Chronische laaggradige ontsteking (metabool syndroom)

Vetstapeling in andere organen

Minder goede opname en afgifte van vet in spieren en lever Verminderde spierfunctie: VO2max daalt

Alvleesklier kan niet meer compenseren

Onvoldoende insuline

Versuikering van eiwitten (Advanced Glycation Endproducts)

Bloedvat schade (endotheel disfunctie, oxidatieve stress)

(7)

Nuchter glucose

Diabetes >7,0 mmol/L

Prediabetes 6,1-6,9 mmol/L

HbA1c

Diabetes >48 mmol/mol (>6,5%) Prediabetes 39-47 mmol/mol (5,7-6,4%)

Diagnose

(8)

Verminderde levensverwachting

NL 4 jaar Nivel/RiVM 2019

VK 7,5 (man); 8,2 (vrouw) jaar Arch Intern Med. 2007;167(11):1145-1151

(Sterk afhankelijk van de glycemisch controle)

Cardiovasculair risico

2-4x zo vaak hart- of herseninfarct J Intern Med. 2018;284(3):240-253

2-4x zo vaak overlijden bij vaatproblemen Heart. 2004;90(12):1398-1403

VO

₂

max daling

27% (man); 23% (vrouw) Scand J of Med & SC in sports. 2015;25(5):595-602

Leefstijl/deconditionering?

Diabetes myopathie?

Collageen

3,67x vaker tendinopathie Br J Sports Med. 2016;50(16):982-989

AGE’s?/Deconditionering? Matrix Biol. 2017;59:95-108

Gevolgen

(9)

Dieet

Afvallen per kg 0,1% HbA1c afname Diabetes Obes Metab. 2017;19(9):1295-1305

Gezond Volkoren, vezels, onbewerkt, koffie, fruit, zuivel

Ongezond Rood vlees, bewerkt vlees, frisdrank Eur J Epidemiol. 2017;32(5):363-375

Medicatie

Meestal symptomatisch

(Liraglutide vermindert eetlust, nieuwe middelen binnenkort op de markt)

Beweging

• Verhoging van VO₂max

• Verhoging van activiteiten niveau, herstel kcal balans

• Gewicht, bloeddruk, spiermassa

• Niet zitten (1 uur TV kijken is 22min korter leven) Brit. J of sports medicine. 2012;46(13):927-930

Leefstijl

• Stress

• Slaapritme, eetritme

• Roken, alcohol

Behandeldoelen

(10)

Prediabetes

^43% reductie in overgang naar diabetes

Lancet. 2006;368(9548):1673-1679

HbA1c (%)

Totaal 0,67% = ± 5 mmol/L Duur: 0,73 >150min: 0,89 Kracht: 0,57 <150min: 0,36

JAMA. 2011;305(17):1790-1799

Overlijden

6,6x lager risico bij >11,7 MET t.o.v. <8,8 MET

Diabetes Care. 2004;27(1):83-88

Andere effecten

Gewicht, bloeddruk, kwaliteit van leven, VO₂max, spierkracht, kanker

Effect van inspanning

(11)

Kun je genezen van diabetes type 2?

Poll vraag

A. Nee

D. Ja, met medicatie

C. Ja, met een operatie

D. Ja, met leefstijlaanpassing

(12)

Very low calorie diet, 600-800 kcal/dag

79% in 8-12 weken (n=19, 600kcal) Food Sci Nutr. 2019;7(3):1113-1122

35% in 8 weken (n=2224, 800kcal) Diabetes Obes Metab. 2018;20(12):2840-2851

29% met 2 dg/week (intermittent) J Diabetes Investig. 2022;13(1):156-166

Bariatrische chirurgie

69% medicatie stop na 5 jaar Obes Surg. 2015;25(1):143-158)

Beweging

Niet bevestigd in onderzoek (zonder dieet)

Genezen van diabetes

(13)

Duur

F frequentie min. 3x/wk niet opeenvolgende dagen I intensiteit 50-80% VO₂max intensiever is beter T tijd 150min/wk meer is beter

T type HIIT of duur, nu meestal S(M)IT

Kracht

^F frequentie 2-3x/wk niet opeenvolgende dagen I intensiteit Tot uitputting/falen

T tijd 8-10 oefeningen 10-15 herh 1-3 sets T type Grote spiergroepen

Lenigheid & balans

F frequentie 2-3x/wk I intensiteit

T tijd 10-30 sec, 2-4 herh T type

Zitten vermijden

Na 30 min zitten enkele minuten lichte intensiteit inspanning

Richtlijnen

(14)

Motivatie Intrinsieke motivatie aanwezig?

Nee: • Bewegen kan ook zijn wandelen & minder zitten

• Leefstijladviseur?

• Tot 36% heeft een depressie Diabetes Care. 2003;26(8):2311-2317

Klachten • PAR-Q: ja, dan doorverwijzing arts

• Blessures? Aanpassing oefeningen nodig?

• Diabetische voet? Aanpassingen nodig?

Insuline Nee: geen risico

Ja: risico op hypoglycemie

Doel • Gezondheid: HbA1c lager, afvallen, VO₂max beter (patiënten willen graag afvallen)

• Activiteiten niveau verhogen

• Functioneren verbeteren

Intake

(15)

Inspanningstest

Tes VO₂max test

Steep ramp test: 25 watt/10 sec Scand J of Med & Sci in sports. 2015;25(5):595-60

Man: 152 + 7,67 x Wmax Vrouw: 603 + 4,75 x Wmax Max vermogen voor SMIT Submaximaal test onbetrouwbaar

Norm Afhankelijk van conditie, leeftijd, gewicht & lengte Man Gezond ±45 ml/kg.min ±13 MET

Diabetes ±25 ml/kg.min ±7 MET Vrouw Gezond ±35 ml/kg.min ±10 MET Diabetes ±25 ml/kg.min ±7 MET Topsport >80 ml/kg.min ±23 MET

(16)

Trainingszones & test

Zone training trainingsdoel

H Herstel Gezondheid verbeteren

D1 Extensief duur >6 uur inspanning, vetverbranding verbeteren

AeT Aerobe drempel

D2 Intensief duur 1-6 uur inspanning, duurvermogen verbeteren, cyclo training

D3 Tempo 8-90 min inspanning, snelheid verhogen, sweet spot training

AT Anaerobe drempel/FTP Functional Threshold Power

D4 Hoog intensief interval 2-8 min inspanning, VO₂max/omslagpunt verbeteren

D4 Supramaximaal interval 0,5-1 min inspanning, sprint/VO₂max/omslagpunt verbeteren

Zones 3 zones

Watt, hartslag, Borg score MET

Steepramp test AeT 25% Maximaal vermogen 70% maximale hartslag AT 35% Maximaal vermogen 90% maximale hartslag D4 100% Maximaal vermogen 100% maximale hartslag

MET Rust 1 MET

Wandelen 2-3 MET Fietsen >5 MET Traplopen >7,5 MET

(17)

https://rozenbergsport.nl/training/trainingsschema-diabetes

Uitgewerkt schema

(18)

Probleem

• Insuline & inspanning verlagen beide glucose

• Meer glucose nodig

• Duursport (minder catecholamine bescherming/meer glucose verbruik)

• Inspanning avond (minder cortisol bescherming)

Klachten

• Duizeligheid, zwakheid, zweten, hoofdpijn, honger, bleek, wazig zien, verward, geïrriteerd, verminderde coördinatie

• Minder goed te voelen bij autonome neuropathie

Oplossing

• Meer glucose (15 gram)

• glucose >5 evt. hervatte inspanning

Preventie

• SMIT als start (en einde)

• Cafeïne/koffie (koffie vermindert ook de kans op diabetes) Eur J Nutr. 2016;55(4):1345-1358

• Sprint vooraf (meer krachtsport)

• ‘s Ochtends trainen

Insuline: risico op hypoglycemie

(19)

Probleem

• Hoog glucose (>15)

• Te weinig insuline om glucose op te nemen (glucose daalt niet bij inspanning)

• Krachtsport (meer catecholamines/minder glucose verbruik)

• Inspanning ochtend (meer cortisol)

Klachten

Zwakte, dorst, droge mond, verminderde eetlust, misselijk, braken, aceton geur

Oplossing

• Sporten uitstellen

Preventie

• Insuline pomp niet uit zetten

• Cafeïne/koffie (koffie vermindert ook de kans op diabetes) Eur J Nutr. 2016;55(4):1345-1358

• Inspanning middag/avond

Insuline: risico op hyperglycemie

(20)

Geen moeheid dag na training

Overprikkeling vermijden (stress, drukte, TV, telefoon etc.)

Eventueel vaker (dagelijks) korter trainen, fysiotherapeut als coach Eerst kracht, na 6 weken interval, na 6 weken duur

Eventueel eerst alleen wandelen en en zitten vermijden Periodisatie: weken met minder training inbouwen

Starten met underloading

Moeheid (energie probleem)

(21)

Lang bestaande diabetes

• Autonome neuropathie

• Waarschijnlijk niet of minder reversibel

Kennis • Patienten: “bewegen veroorzaakt pijn, dat kan niet goed zijn”

• Zorgverleners: “probeer meer te bewegen”

Blessures • evt eerst alleen kracht met kleine ROM

• Goede schoenen (torsie stijf, hielcup, demping, past goed) MET lijst training

• 1 MET = 1x rustmetabolisme (3,5ml/kg)

• Functionele activiteiten (boodschappen doen, tuinieren, grasmaaien etc.) Polarized training

• 80% laag intensief, 20% hoog intensief (geen matig intensieve training)

Groepstraining: sociaal aspect

Aandachtspunten

(22)

Verwijst u soms naar de sportarts voor een patiënt met diabetes?

Poll vraag

A. Ja

B. Nee

(23)

Inspanningsgebonden klachten

• Druk op de borst/dyspneu/duizeligheid/sterke afname prestatie

• inspanningsdiagnostiek

VO2max test/trainingsadvies

• Twijfel of intensieve inspanning veilig kan (bv. cardiale pathologie)

• Geen vooruitgang met training

Wat doet de sportarts?

(24)

Bedankt voor uw aandacht

Sportarts Rijndam Revalidatie Erasmus MC

Sportgeneeeskunde Rotterdam

Robert Rozenberg