Jan Baptist David, Vaderlandsche historie. Deel 9 · dbnl

Jan Baptist David

bron

Jan Baptist David, Vaderlandsche historie. Deel 9. Vanlinthout, Leuven 1861

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/davi003vade09_01/colofon.htm

© 2008 dbnl

Niet weten wat voor uwen tyd gebeurde, is altyd kind zyn. CIC.

Voorrede.

D

OOR

het huwelyk van Karel des Stouten eenige dochter Maria met den zoon van

keizer Frederik III, was de Burgondische erfenis, zoo merkelyk vermeerderd onder

Philip den Goede, overgedragen in het huis van Oostenryk. Dit begon derhalve, na

Maria's dood, over onze provinciën te heerschen in den persoon van Philip den Eerste,

bygenaemd den Schoone, maer die, in 1482, toen zyne moeder te sterven kwam, een

dryjarig kind zynde, voor het bestier der landen door zyn' vader Maximiliaen diende

vervangen te worden. Ongelukkiglyk was laetstgenoemde vorst in Vlaenderen niet

bemind, en wilden de onderdanen hem, tegen alle regt en rede, van de voogdy zoo

wel als van het stadhou-

derschap uitsluiten, op het ongegrond voorwendsel dat zy alleen bevoegd en bekwaem waren hun jongen graef aen te kweeken, en het staetsroer te houden gedurende zyne minderjarigheid. Hieruit ontstond, tusschen het Vlaemsche volk en Philips vader, een hevige twist die, aengestookt door de fransche politiek, tien volle jaren duerde, die met de verregaendste uitsporigheden gepaerd ging, en niet alleen Vlaenderen, maer tevens de andere provinciën in het onheil stortte.

Tot op onzen leeftyd toe, mag men zeggen, was dit gewigtig vak der Belgische

Geschiedenis eenigermate in het duister gebleven, en het gedrag van Maximiliaen

door velen al te strengelyk beoordeeld geworden, omdat men over 't algemeen zich

niet rigten kon dan naer berigten en bescheiden van Gent of Brugge uitgegaen, dat

is van de twee steden welke in de onlusten den hoofdrol gespeeld hadden, en wier

getuigenissen men, juist om die reden, zoo niet van valschheid, althans van party-

digheid verdenken mogt. Heden daenentegen bestaen er middelen om zekerder by de waerheid te komen. Ongekende oorkonden, gelyktydige bewysstukken zyn in de laetste jaren ontdekt, welke de listen der volksdryvers verraden, den moedwil der menigte doen uitkomen en de kritiek vergemakkelyken. Zoo heeft, onder anderen, de heer I.L.A. Diegerick, stads-archivarius van Yperen, anno 1856, in de Annales de la Société d'Émulation (2

^e

série, tom. IX) eene lange reeks van brieven uitgegeven, onder den titel van Correspondance des Magistrats d'Ypres députés à Gand et à Bruges pendant les troubles de Flandre sous Maximilien, Roi des Romains, enz.

Deze brieven zyn van het grootste belang, geschreven zynde door de afgeveerdigden

der aengeduide stad, een der vier Leden van Vlaenderen, maer die niet verwikkeld

in de opgeworpen moeijelykheden, en niet vervoerd door de driften der Gentenaers

of der Bruggelingen, den handel hunner landgenooten zoo wel als

dien des konings met bezadigde oogen naspeurden en, zonder in 't kwaed dat gepleegd werd deel te nemen, van alles verslag deden aen de wethouders hunner gemeente.

Aen dier getuigenis mag men dan een onbepaeld vertrouwen schenken: ook hebben wy, in ons verhael, de Ypersche brieven gedurig onder het oog gehad, en meenen daermede de gebeurtenissen van Maximiliaens regentschap in haer waer daglicht gesteld te hebben.

Over de regeering van Philip den Schoone viel weinig te zeggen. Zy was van korten duer, en 's vorsten werkzaemheid werd eerder besteed aen de handhaving der regten, welke zyn huwelyk met Joanna van Arragon hem op de Spaensche kroonen had meêgebragt, dan aen de belangen zyner Nederlandsche erfstaten.

Het voornaemste onderwerp, in dit negende Deel onzer Geschiedenis te

verhandelen, was dan de regeering van Philips oudsten zoon den beroemden Karel

den Vyfde die, door zyne

geboorte niet alleen geroepen was om over onze provinciën te heerschen, maer tevens om alle de vorstendommen van zyn' grootvader Maximiliaen, te samen met de koningryken op zyne moeder verstorven, naest hetgeen zoo in de oude als in de nieuwe wereld van Spanje afhing, onder zynen scepter te vereenigen, en ja daerby nog den keizerlyken troon van Duitschland te beklimmen. Zulke veelvuldige betrekkingen waer onze vorst zich in geplaetst vond, maekten onze taek noodwendig moeijelyk; en nogtans meenden wy hem in zynen afwisselenden levensloop te moeten nagaen, omdat anders de feiten tot onze Vaderlandsche Geschiedenis eigentlyk behoorende, grootendeels onverklaerd zouden gebleven zyn, en wy geen

samenhangend geheel, maer enkel stukwerk hadden kunnen leveren. Onze stof was

derhalve zeer uitgebreid en wy moesten, om gansch het Oostenryksch tydvak in één

Deel te kunnen besluiten, vele byzonderheden achter wege laten, ons

bepalende, zelfs voor de inlandsche gebeurtenissen, by datgene wat volstrekt onontbeerlyk was tot het goed verstand der zaken.

Van dezen regel zyn wy dan ook slechts eenmael afgeweken, namelyk in het

verhael der Gentsche onlusten van 1539 en 1540. Die hebben wy gemeend meer

omstandig te mogen, ja te moeten voordragen, niet alleen omdat zy in de regeering

van keizer Karel een hoofdpunt uitmaken, zeer belangryk op zich zelven; maer ook

omdat vele gewigtige schriften, welke er de bykomende oorzaken en de heimelyke

strekking beter doen van inzien, tot vóór eenige jaren onbekend waren, doch thans

aen den dag gebragt zyn door den heer L.P. Gachard in diens Relation des Troubles

de Gand sous Charles-Quint, lyvig boekdeel in 4

^o

, behelzende een gelyktydig opstel

over hetgeen te Gent is omgegaen, gevolgd van meer dan vierhonderd echte en

onuitgegeven oorkonden, welke wy by onzen arbeid hebben kunnen benuttigen.

Dezelfde geleerde en onvermoeide navorscher heeft mede, het zy in byzondere werken, het zy in de Bulletins de l'Académie, en vooral in die der Commission royale d'Histoire, eenen schat van oorspronkelyke stukken meêgedeeld, welke over de politiek van Karel V en over de Geschiedenis der zestiende eeuw in 't algemeen een nieuw licht verspreiden. Niet min dienstig tot de kennis en beoordeeling der menschen en gebeurtenissen van dien tyd zyn de verzamelingen, hier en elders uitgegeven, als de Papiers d'état du Cardinal de Granvelle door Ch. Weiss te Parys, de

Correspondenz des keizers Karl V door D

^r

. Lanz te Leipzig, de Correspondance de

l'empereur Maximilien et de Marguerite d'Autriche door Le Glay te Parys, de

Correspondance de Charles-Quint et d'Adrien VI door Gachard te Brussel, de

Kronyken en Memoriën door Buchon opgenomen in zyn Panthéon littéraire, en vele

andere schriften, eertyds verborgen in ontoegankelyke archieven of afge-

legen boekeryen, maer thans openbaer gemaekt door den druk en den hedendaegschen historieschryver aen de hand liggende. Van alle deze hulpmiddelen hebben wy ons bediend, zonder nogtans de Belgische schryvers van vroegeren dag te verwaerloozen, als Pontus Heuterus, Fisen, Pontanus, Despars, Divaeus, en anderen, die niet slechts geboekt hebben wat zy elders gelezen, maer wat zy beleefd, ja gezien, of van tydgenooten en ooggetuigen vernomen hadden, en wier gezag soms overweegt tegen dat van persoonlyke brieven, tot eigen verdediging of ontschuldiging opgesteld.

Ouderen en jongeren zyn het genoegzaem eens om aen keizer Karel, als staets-

en als oorlogsman beschouwd, een gelyken roem toe te kennen; maer de gevoelens

loopen uiteen, wanneer er spraek is van zyn gedrag ten aenzien der geloofstwisten,

in de eerste jaren zyner regeering ontstaen, en waer hy levenslang is meê bekommerd

geweest. De meeste

Protestanten, ja vele Katholieken zelfs, nemen het hem zeer euvel dat hy de

dusgenaemde Hervorming tegengewerkt, de aenhangers van Luther vervolgd en den voortgang der kettery door strenge wetten verhinderd heeft; doch zy bedenken niet dat, om over Karels gedrag een billyk vonnis te stryken, men, in den geest, uit de negentiende eeuw dient op te klimmen tot de zestiende, en acht te geven op den toenmaligen toestand der christelyke maetschappy, zoo verschillend van den tegenwoordigen, dat men naer de hedendaegsche begrippen de regeerders van dien tyd niet beoordeelen mag.

Europa is thans verdeeld in eene menigte van godsdienstige gezindheden; en het

zou even dwaes als ongeregtig wezen de aenhangers eener leer door strafwetten

beproeven te dwingen tot het omhelzen eener andere. De wereldlyke magt behoort

slechts aen allen dezelfde vryheid toe te staen en het veld der discussie voor allen

open te laten, opdat

de waerheid door hare eigen krachten zegeviere over de dwaling. Maer in de zestiende eeuw was het geheel anders gesteld: alsdan heerschte, onder de Europesche volkeren, de eenheid van geloof en eerdienst, welke zonder de diepste verstooring van het Christendom, niet kon gebroken worden. Het mogt derhalve pligt heeten by de bestierders der volken ook door dwangmiddelen de scheuring voor te komen of te stuiten, des te meer dat de nieuwe leerstukken, door de hervormers opgeworpen en door de menigte driftig aengevat, niet geschapen waren om, als sommige

nieuwigheden in onzen leeftyd ontstaen, louter bespiegelend te blyven, maer noodwendig uitleiden moesten tot dadelykheden, ja tot de verregaendste wanorde.

Vele secten, uit het protestantismus regtstreeks ontsproten, geleken volkomen aen

de socialisten onzer eeuw: hare strekking was niet minder boos, haer doel even

heilloos. Onder voorwendsel van de godsdienstige maetschappy te hervormen,

wierpen zy daer al de grondslagen van om, gelyk de huidige socialisten, onder voorwendsel van de misbruiken der burgerlyke maetschappy te hervormen, werken tot de vernietiging van alle maetschappy.

Hoe kan men dan vorderen dat het hoofd des Ryks, by zulke leerstelsels eene

lydelyke houding zou bewaerd en den rol van een bloot toeschouwer zou gespeeld

hebben? Karel de Vyfde, in zyne hoedanigheid van keizer, was de Voogd of de

verpligte beschermer der Roomsche Kerk. De keizerlyke weerdigheid, aen Karel den

Groote en diens nazaten opgedragen, had haren grond in die Voogdy; al zyne

voorregten, zyne oppermagt vloeiden daer uit voort: ook was Karel V, krachtens den

eed dien hy als keizer, of liever als summus Ecclesiae Advocatus, zoo te Aken als te

Bologna gezworen had, in geweten verbonden het katholyk geloof en den heiligen

Stoel te handhaven en te verdedigen. 't Is waer, zoo lang de hervormers en dier

leerlingen niet

aenrandden dan Paus Leo in persoon, kon onze vorst eenigerwyze onzydig blyven, als de verschuldigde voorvechter niet zynde van hem die op dat oogenblik den pauselyken zetel bekleedde; doch zulks mogt hy niet meer, toen de

nieuwigheidsdryvers aen het hoofd der Kerk niet slechts, maer aen de Kerk zelf den

oorlog verklaerden, vloek en laster tegen haer uitbrakende; toen zy aen het wuft

gemeen begonnen te prediken dat het uit die Kerk scheiden moest, de katholyke

tempels neêrbranden, de moniken ombrengen, hunne goederen aenslaen, enz. Alsdan

kon het hoofd des christenen Ryks niet meer onverschillig wezen. Zulke verfoeijelyke

leerstukken, vergezeld van de openbare ontheiliging der Sacramenten, des huwelyks

zelfs dat de voornaemste band is der maetschappy, maekten het Karel tot eene

dringende pligt dwangmiddelen te gebruiken tegen de volksverleiders en hunnen

aenhang; hy moest het zweerd des geregts ter hand nemen in de landen waer

dergelyke schennissen opentlyk gepleegd, tot gewetenszaek opgelegd, of met de wapens voorgestaen werden en door de muitery begunstigd.

Het spreekt van zelf dat men dit alles in aenmerking nemen moet om over Karel V, als bestryder der scheurmakers, een niet vermetel oordeel te vellen: ook is het om deze redenen dat, onder onze protestantsche tydgenooten, gemoedelyke

geschiedschryvers en professoren van Hoogescholen Karels verordeningen in het stuk van godsdienst regtveerdigen. Zy en wy erkennen nogtans gereedelyk dat 's mans decreten tegen de geloofsverzakers uitgegaen, boven mate streng mogen heeten;

doch het middeleeuwsch strafregt was overal gelykelyk wreed, en is dat, wonder

genoeg, tot bykans aen onze dagen gebleven: men legge hem dus niet te last dat hy,

als wetgever, niet bescheidener zy geweest dan eenige vorst van zynen tyd. In de

zestiende eeuw werd de kettery nog algemeen

gehouden voor eene staetsmisdaed, als dusdanig strafbaer door den wereldlyken regter. Niemand loochende zulks of sprak het tegen. Luther zelf, Melanchthon, Calvyn erkenden dat regt, en de laetste maekte er ja gebruik van ten aenzien van Servetus en andere wederstrevers zyner leer, met veel minder grond voorzeker dan keizer Karel die, als wettig hoofd van den Staet, zyne pligt kweet met de vyanden der Kerk, toen zoo nauw aen den Staet verknocht, krachtdadiglyk te bevechten.

Leuven, 2 September 1861.

Vaderlandsche historie.

Negende deel.

Geschiedenis van België onder de Oostenryksche

heerschappy.

Geschiedenis van Belgie onder de Oostenryksche heerschappy.

Eerste hoofdstuk.

MAXIMILIAEN VRAEGT OM ERKEND TE ZYN TOT VOOGD ZYNER KINDEREN EN TOT STADHOUDER ZYNS ZOONS

. -

DIT WORDT HEM GEWEIGERD DOOR DE VLAMINGEN

,

INZONDERHEID DOOR DIE VAN GENT

. -

DEZE DWINGEN HEM ZYNE DOCHTER TE VERLOVEN AEN DEN DOLFYN VAN FRANKRYK

,

EN HAER GROOTE DOMEINEN MEÊ TE GEVEN

. -

VREDE VAN ATRECHT

. -

DOOD VAN LODEWYK XI

. -

MAXIMILIAENS POOGINGEN OM DE GENTENAERS TE DOEN ZWICHTEN

. -

ZYNE KRYGSFEITEN IN VLAENDEREN

. -

TEGENWERKING VAN FRANKRYK

. -

BRUGGE STRYKT DE VLAG

. -

GENT OOK

. -

MAXIMILIAENS INTREDE ALDAER

. -

NIEUWE OPROER

,

EN DIE GEDEMPT

.

1482-1485.

Keizer.

Koningen van Frankryk.

Frederik III van Lodewyk XI, † 1483.

Oostenryk.

Karel VIII.

Maximiliaen van Oostenryk, als keizer Frederiks

eenige zoon, moest zyn' vader in al diens erflanden opvolgen, en mogt ja reeds staet maken dat hy hem ook in den rykszetel vervangen zou; maer van de Burgondische erfenis bleef hy uitgesloten. Door het huwelyksverdrag, tusschen hem en wylen vrouw Maria te Gent aengegaen den 18 Augusty 1477, was bepaeld geworden dat, na de dood van een der beide echtelieden, hunne kinderen aenstonds in bezit zouden treden van al des aflyvigen goederen zoo roerende als onroerende, zonder dat de overlevende zich daer het minste deel zou mogen van toeeigenen

⁽¹⁾

. Daer maekte dan ook Maximiliaen geene aenspraek op. Zyn dryjarige zoon Philip I

⁽²⁾

werd

oogenblikkelyk tot landheer erkend in alle de hertogdommen, graefschappen en heerlykheden welke aen vrouw Maria hadden toebehoord. Maer het kwam er op aen om hem en zyne eenige zuster Margareet

⁽³⁾

eenen voogd te geven,

(1) Zie den tekst van dit huwelyks-contract by Du Mont, III, Part. II, bl. 9.

(2) Philip I van Oostenryk was geboren den 22 Juny 1478. Zie ons VIII^steDeel, bl. 651.

(3) Margareet van Oostenryk was ruim twee jaer oud, geboren zynde den 10 January 1480. Zie ons VIII^steDeel, bl. 672.

die tevens het bewind der landen in des vorsten naem voeren zou, en diens erfenis verdedigen tegen den nog altyd even kwaedaerdigen Lodewyk XI. Trouwens, deze ontaerde koning, verre van de dood zyner doopsdochter

⁽¹⁾

te betreuren, scheen daer, als 't ware, door te herleven, en uit dit jammerlyk toeval nieuwe krachten te scheppen, om nieuwe plannen te smeden tegen het huis van Burgondië: behalve dat zyne krygsbenden niet ophielden de vlaemsche grenzen af te loopen en plaetsen te verrassen, gelyk zy, twee dagen na Maria's dood, het stedeken Bouchain

⁽²⁾

overrompelden en andere vyandlykheden pleegden

⁽³⁾

. Lodewyk deed nu nog iets meer: hy zond haestiglyk vertrouwelingen naer Gent, waer Maximiliaens beide kinderen zich bevonden, om de stedelingen aen te manen deze niet los te laten, als zullende zy (dus werd het opgegeven), met de kinderen in

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 247.

(2) In 't zuidwesten van Valencyn, toen ter tyd deel makende van Henegau.

(3) Zie Pont. Heut. Rerum Austriac. enz. bl. 65. - Molinet, II, bl. 304, stelt dit feit op het einde van January.

bewaernis te houden, ligtelyker dan anders tot eenen vasten vrede komen

⁽¹⁾

. Intusschen had Maximiliaen de Staten van Vlaenderen, tegen den 8

^sten

April, opgeroepen te Brugge, willende door het land zelf tot voogd en stadhouder zyns minderjarigen zoons aengesteld worden, gelyk het hem van natuerswege toekwam.

Zulks kostte echter groote moeite; want de Vlamingen die, in Maria's leven, weinig voor haren gemael hadden over gehad, konden hem thans niet meer luchten of zien.

Hy was voor hen een ligtveerdige en zorgelooze vreemdeling, groot liefhebber van jagen en feest houden, levende met zyne Duitsche vrienden op de kosten van 't land;

want hy kreeg kruis noch munt van zyn gierigen vader, en verteerde dus niet dan het geld van den burgerman, behalve dat hy nog altyd vol schuld zat, en nu dit, dan een ander kleinood uit den schat van Burgondië verkoopen moest om penningen te maken.

Geheel ongegrond kan men die verwytingen juist niet heeten; doch zeker is het dat er veel overdryving by was, en dat alles, of nagenoeg alles, voort-

(1) Zie Barante, X, bl. 7.

kwam uit den gewoonen onwil der Vlamingen, die later met den jongen Philip zoo nauw niet rekenden, omdat zy dien beminden.

Hoe 't zy, de afgeveerdigden begaven zich, op den gestelden tyd, naer Brugge;

maer alvorens zy het hof betrokken, werd er in eene voorloopige vergadering ten Schepenen-huize eene soort van verbond gesloten tusschen de dry hoofdsteden, om elkander te helpen en by te staen tegen alwie voortaen nog iets zou durven ondernemen dat strydig ware met hunne gemeene belangen

⁽¹⁾

. Vervolgens in Maximiliaens tegenwoordigheid verschenen zynde, hoorden zy den vorst spreken, die verzocht om tot voogd zyner kinderen en tot algemeenen stedehouder, gedurende hunne

minderjarigheid erkend en in die hoedanigheid gehuldigd te worden, onder plegtige belofte van zynen kant, dat hy 's lands regten en privilegiën ongeschonden zoude bewaren. Deze allenzins billyke aenvraeg werd niet dadelyk afgewezen, maer het antwoord uitgesteld tot eene nadere Staten-vergadering te Gent te houden in het begin van Mei

⁽²⁾

. Midde-

(1) Zie Despars, IV, bl. 217-18.

(2) Zie Despars, bl. 218.

lerwyl raedde men aen den aertshertog zekere edellieden en stedelyke ambtenaren te verwyderen, over wier gedrag men reden had van te klagen, zullende hy aldus minder tegenstand ontmoeten in hetgeen hy verlangde

⁽¹⁾

.

De vorst liet zich dit welgevallen, maer het baette hem niet veel; want den 3

^den

Mei besloot de nieuwe vergadering

⁽²⁾

Maximiliaen te zullen erkennen in de

hoedanigheid van voogd zyner kinderen en van Regent der landen, doch slechts tot wederroepens toe, ende al so langhe alst hunlieden goet, expedient ende behoirlick duncken soude

⁽³⁾

, behalve dat de aertshertog onder eed beloven moest niets te zullen doen zonder medeweten en

(1) Zie Despars, bl. 219.

(2) In die vergadering verschenen ook afgeveerdigden der andere provinciën, volgens de getuigenis van Divaeus in zyne Annales oppidi Lov. bl. 60, alwaer hy dry Leuvensche overheids-persoonen noemt, die naer Gent trokken. Men kan het nogtans geene vergadering der algemeene Staten noemen, waer sommigen ze voor gehouden hebben, en het blykt van elders dat het Vlaemsch, doch vooral het Gentsch element er overwegend in was.

(3) Zie Despars, bl. 221.

toestemming der Staten, bestierende het land in zyns zoons naem, met behulp van diens bloedverwanten en van de persoonen welke men tot zyne raedslieden aen zou stellen

⁽¹⁾

.

Het spreekt van zelf dat Maximiliaen zulk een onteerenden rol niet spelen wilde:

neen, hy vertrok gramstoorig uit Gent naer Brugge, voorts naer Yperen en elders, beproevende om zyne voogdy door de ingezetenen feitelyk te doen erkennen; maer de burgeryen antwoordden hem dat zy zich houden moesten aen hetgeen te Gent beslist was of worden zou, want tot dus verre hadden zy daer nog geene kennis van

⁽²⁾

. Gelukkiglyk vond hy meer byval in de andere provinciën, waer de gemoederen minder opgewonden of hem niet vyandig waren, en men de noodwendigheid van een kloek bestier ten algemeenen voordeele beter inzag. Hy werd dan, bykans zonder tegenspraek, tot voogd en Ruwaert erkend en gehuldigd in de beide graefschappen van Zeeland en Holland, werwaerts hy zich eerst begaf

⁽³⁾

, en vervolgens in

(1) Zie Despars, loc. cit. en Kervyn, V, bl. 331.

(2) Zie Despars, bl. 222.

(3) Namelyk in den loop van Mei. Zie Wagenaar, IV, bl. 208.

Henegau, in het Naemsche, in Brabant. Deze laetste provincie, door de Vlamingen bewerkt, althans den invloed van hun kwaed voorbeeld ondergaende, toonde wel eenigen wrevel; doch 's lands Staten, te Leuven vergaderd op het einde van Juny, stelden wysselyk een eind aen al de moeijelykheden, besluitende den aertshertog in zyne dubbele hoedanigheid te erkennen en hulde te doen

⁽¹⁾

.

Terwyl de plegtigheden in de Brabantsche steden nog duerden, kwam er tyding dat Arië

⁽²⁾

door den heer van Cohem

⁽³⁾

, die er het bevel voerde, verkocht was geworden aen de Franschen, of liever dat deze de stad veroverd hadden, want het verraed werd natuerlyker wyze geheim gehouden. Eene dergelyke pooging was aengewend geweest door Philip van Crèvecoeur op Sint-Omaers, doch te vergeefs: de heer van Beveren

⁽⁴⁾

, die de

(1) Zie Divaeus, op. cit. bl. 61.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 657, vlgg.

(3) Jan de Berghes, heer van Cohem in het Atrechtsche.

(4) Philip van Burgondië, Antonis zoon, vliesridder, admirael van Vlaenderen en heer van Beveren. Zie de Bulletins de l'Académie, XIV, 1^reP. bl. 589.

stad bezet hield, had het aenbod met verontweerdiging afgeslagen, en bleef getrouw aen zynen pligt

⁽¹⁾

. Zoo, ziet men, wist koning Lodewyk profyt te trekken uit de oneenigheden der Vlamingen met hunnen vorst, en alle middelen waren hem goed om tot zyn doel te komen.

Hy werkte daer nog anders aen, zendende brieven

⁽²⁾

en gezantschappen tot de Gentenaers, ten einde deze stedelingen op zyne hand te brengen in het bepalen der voorwaerden van eenen vrede, thans door hem zoo ernstig gewenscht als door de Vlamingen, want hy voelde zyn einde naderen met rasse schreden. De hoofdzaek was voor hem om Maximiliaens dochter aen zynen zoon den Dolfyn te koppelen, en in haren bruidschat de landen te doen begrypen welke hy sedert zoo lang aen het huis van Burgondië benyd en betwist had. Daer kon zekerlyk de aertshertog geene ooren naer hebben; doch juist om die reden konkelde Lodewyk met de Gentenaers, welke hy vooraf wist gezeggelyker te zullen vinden. Inderdaed zy stemden ge-

(1) Zie Pontus Heut. bl. 65, en Molinet, II, bl. 306.

(2) Zie eenen brief van Lodewyk XI aen die van Gent, by Kervyn, bl. 332.

reedelyk toe dat men aen de jonge vorstin het graefschap van Artois en dat van Burgondië ten huwelyk meê zou geven, naest de heerlykheden van Mâcon, Auxerre, Salins, Bar-sur-Seine en Noyers, allen domeinen welke aen wylen hertog Philip erfelyk toebehoord hadden, of door den Atrechtschen vrede van 1435 hem waren afgestaen geworden

⁽¹⁾

.

Dit gedrag der Gentenaers, en der Vlamingen die 't met hen hielden, is hoogstmerkweerdig. In vorige eeuwen, zouden zy zich zevenmael dood hebben gevochten, liever dan eenen duim gronds aen Frankryk in te schieten. Zy dwongen, als 't ware, hunnen graef Boudewyn IX den oorlog aen Philip-Auguste te verklaren, om de Atrechtsche deelen weêr te eischen, welke door diens vader aen de fransche kroon waren ingeruimd geweest

⁽²⁾

; zy weigerden Ferdinand van Portugal tot hunnen heer te erkennen, omdat hy Arië en Sint-Omaers had laten afnemen, en sloten hem de

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 57. Men noemde eenige dier domeinen nu eens graefschappen, dan weêr heerlykheden, zoo goed als onverschilliglyk.

(2) Zie ons IV^deDeel, bl. 301, vlgg.

poorten van Gent

⁽¹⁾

, tot dat hy gereedschap maekte om beide steden aen de Franschen te ontweldigen: en nu in tegendeel stellen zy geene palen aen hunne vrygevigheid.

Zy bieden vier mael zoo veel aen als hun gevraegd werd

⁽²⁾

; zy werpen de

graefschappen en de heerlykheden van het burgondisch huis koning Lodewyk in den schoot, en schudden hunnen eigen vorst uit, om met zyn erfgoed de fransche kroon te verryken. Wat gaet hun over? Het is niet dat zy, in 1482, de minste genegenheid voor hunnen zuidelyken nabuer koesterden of zelf fransch hadden willen worden:

neen, daer waren zy even zoo afkeerig van als hunne voorzaten. Maer het juk van Burgondië had hun te zwaer op de schouderen gewogen; zy zochten dat eens voor goed te breken en zouden, indien zulks in hunne magt ware geweest, Namen en Henegau, ja al de waelsche streken en bevolkingen hebben opgegeven

⁽³⁾

, uit geene andere reden dan om voortaen

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 350.

(2) Commines, Liv. VI, chap. 9, zegt uitdrukkelyk dat de fransche koning te vrede zou geweest zyn met een der twee graefschappen van Artois of van Burgondië.

(3) S'ils lui eussent pu faire bailler la comté de Hainaut et de Namur, et tous les subjets de cette maison qui sont de langue française, ils l'eussent volontiers fait, pour affoiblir leur dit Seigneur, zegt Commines, loc. cit.

een zwakken landheer te hebben, onbekwaem hen nogmaels te verdrukken, of de vryheden en de voorregten der vlaemsche steden te krenken. Onbezonnen Vlamingen!

alsof zy met hunnen vorst te verminderen beter zouden beschermd zyn geweest tegen de fransche heerschzucht! Wat zouden de Gentenaers gezeid hebben, indien zy in 1482 hadden kunnen voorzien dat de eigen zoon van den jongen Philip, dien zy thans wilden klein maken, eenige jaren later aen het hoofd zou staen van het grootste ryk dat ooit op aerde geweest is?

Evenwel zy gingen voort in hunnen moedwil. Na meer dan eene bezending tot den Franschman

⁽¹⁾

en over en weêr geloop van diens vertrouwelingen, vergaderden de Staten van Vlaenderen, van Brabant en andere provincien in Oogst- of Herfstmaend te Aelst

⁽²⁾

, alwaer de Gentenaers, naer

(1) Zie de Chroniques de Louis XI, achter de Mém. de Commines, uitgave van 1723, II, bl.

271-72, en 276.

(2) Eene vorige vergadering had plaets gehad te Yperen, in de laetste dagen van July. Zie Kervyn, bl. 334, aenteek. 1.

gewoonte, het hooge woord voerende den aertshertog als 't ware het mes op de keel hielden om zyne toestemming in den voorgeslagen echt en het huwelyksgoed af te dwingen, hem bedreigende dat zy zynen zoon aen stukken zouden gehakt hebben, indien hy zich bleef weigerig toonen

⁽¹⁾

. Wat kon Maximiliaen doen? Hy was zelf nog jong, vry zwak van geest, en beroofd van goede, standvastige raedslieden, want de hoofden des Burgondischen adels waren grootendeels in den kryg gesneuveld, of hadden de huik naer den wind gehangen en de fransche zyde gekozen

⁽²⁾

. Hy vond zich derhalve als genoodzaekt den wil der Vlamingen te volbrengen, en stemde ten laetste toe om over den vrede te handelen of liever te laten handelen; want de afgeveerdigden der steden hielden het daervoor dat zy en de Staten alleen bevoegd waren om, zoo wel in den naem en in het belang van 's lands vorsten als in dat van het land zelf, de voorwaerden van het verdrag te bedingen.

(1) Zie Divaeus, bl. 62.

(2) Zie Commines, chap. cit.

De zaek sleepte tot in de eerste dagen van November, alswanneer de aertshertog acht-en-veertig gevolmagtigden noemde, hem door de Staten voorgesteld of eerder opgedrongen

⁽¹⁾

, om met de gezanten des konings, ten getalle slechts van vier

⁽²⁾

, te Atrecht den vrede te gaen sluiten. Lang duerden daer de onderhandelingen niet, want alles was reeds vooraf besproken en zoo goed als geregeld: ook kwam men aldra tot akkoord, dusdaniglyk dat de peis geteekend werd den 23

^sten

December. Het eerste artikel raekt den echt, of liever de verloving der bykans dryjarige Margareet van Oostenryk aen den Dolfyn Karel, koning Lodewyks eenigen zoon en erfgenaem, alsdan ruim twaelf jaren oud

⁽³⁾

. Zoo haest het

(1) Molinet, bl. 315, vlg. geeft de namen dier afgeveerdigden. Zie Maximiliaens volmagt van den 6 November, in de Plakkaerten van Brabant, III, bl. 633, en die der Staten te Aelst vergaderd, aldaer, bl. 635, vlgg.

(2) Zie hunne namen by Molinet, loc. cit. en den tekst hunner volmagt van den 4^denDecember 1482, by Du Mont, III, P. II, bl. 107-108, of in de Plakkaerten van Brabant, III, bl. 632.

(3) Hy was geboren den 30 Juny 1470.

verdrag van wederzyde zou bekrachtigd wezen, moest de verloofde naer Frankryk gezonden en toevertrouwd worden aen den koning, die haer zou doen opvoeden en verzorgen als zyn eigen kind, tot zy den bekwamen ouderdom bereikt zou hebben om het huwelyk te voltooijen. Daerop volgen de bepalingen betrekkelyk tot den bruidschat, hiervoren reeds vermeld, met eene rei van conditiën nopens het bestier der afgestane landen gedurende Margareets minderjarigheid, waerby tevens het geval voorzien wordt dat de vorstin in tusschentyd te sterven kwame, of naderhand geene kinderen achterliete, of zelfs dat de echt, om welke reden dan ook, niet mogt voltrokken worden, in alle welke onderstellingen het huwelyksgoed tot den aertshertog of diens zoon Philip I moest wederkeeren: terwyl, aen den anderen kant, byaldien Maximiliaens eenige zoon zelf kinderloos uit de wereld kwame te scheiden, en dat aldus diens erfstaten aen zyne zuster en haren gemael verstierven, de koning in zynen naem, alsmede in den naem zyner opvolgers, stellig belooft geen de minste

verandering te zullen toebrengen aen de regten en vryheden dier zelfde

landen: zelfs bevestigt hy van nu af de privilegiën onlangs door wylen vrouw Maria van Burgondië aen de steden en gemeenten vergund. De oude twist, rakende de beroepen van de vlaemsche regtbanken op het Parlement van Parys

⁽¹⁾

, wordt mede geslecht in het voordeel onzer vorsten, gelyk er dan ook al maetregelen worden genomen nopens het weduwgoed van wylen hertog Karels gemalin Margriet van Yorck, nopens de verbeurde leenen of verloren eigendommen sommiger edellieden gedurende den kryg: kortom alle gemeene en byzondere belangen worden zoo goed mogelyk gered, en wat er nog onvoorzien of onbeslist mogt blyven, zou men met gelegenheid in der minne afdoen

⁽²⁾

.

Dit vredeverdrag, door de gevolmagtigden beider vorsten gesloten, moest nu nog door hen zelven plegtiglyk bekrachtigd worden. In January

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 239, vlgg.

(2) Barante, bl. 40-46, heeft het vredeverdrag, waer wy slechts het hoofdzakelyke van ophalen, nauwkeurig geresumeerd. Men vindt den tekst in zyn geheel by Molinet, bl. 318-362, alsmede by Du Mont, III, P. II, bl. 100-107, en in de Plakkaerten van Brabant, III, bl. 616-632.

1483, vertrok er een talryk gezantschap naer het burgslot van Plessis by Tours, het geliefkoosd verblyf van Lodewyk XI. Daer vonden zy den ouden, katyvigen koning in zynen leunstoel, kunnende niet meer regt staen en bykans niet meer spreken. Met groote moeite ligtte hy nog eens zyn regten arm op, die verlamd was, en zettende zynen elleboog op het Evangelieboek, bezwoor hy den Atrechtschen vrede

⁽¹⁾

. Van daer trokken de gezanten naer het bygelegen Amboise

⁽²⁾

, de woonplaets des Dolfyns die, op zyne beurt, eed deed van het tractaet voor goed te houden en na te komen, gelyk mede, kort daerna, de aertshertog Maximiliaen deed, en met hem de steden en Staten van Vlaenderen, Brabant en andere provinciën

⁽³⁾

, als in het verdrag besproken was

⁽⁴⁾

.

(1) Zie Barante, bl. 52.

(2) Beoosten Tours. - In eenen brief van 18 Jan. doen de gezanten aen Maximiliaen verslag van het goed onthael dat zy in Frankryk gevonden hebben. Zie het stuk in de Bulletins de la Commiss. d'Hist. 2^esérie, II, bl. 299, vlgg.

(3) Zie Molinet, bl. 373.

(4) Het traktaet van Atrecht, en de verschillende ratificatien hier gemeend, staen in de Preuves de Commines, V, bl. 272-332.

Eindelyk werd, op het einde van Mei, de jonge Margareet met luisterlyk gezelschap naer Frankryk overgevoerd

⁽¹⁾

en, den 23 Juny, te Amboise plegtiglyk ondertrouwd aen haren koninklyken verloofde

⁽²⁾

.

Karels vader had, zoo lang mogelyk, de bepalingen van den Atrechtschen vrede geheim gehouden voor den koning van Engeland, aen wiens oudste dochter de Dolfyn van Frankryk sedert jaren reeds verloofd was

⁽³⁾

; doch Lodewyks valsche streek kon toch niet verholen blyven, en wanneer zy ruchtbaer werd, was er Eduard IV dusdanig om gebelgd, dat er een nieuwe kryg tegen Frankryk uit voort stond te komen; toen hy on-

(1) Commines, chap. 9, beweert dat, hadde Maximiliaen zyne dochter uit de handen der Gentenaers kunnen krygen, hy haer niet zou hebben laten vertrekken; maer zy was te wel bewaerd.

(2) Zie Molinet, bl. 378-82. - Ter gelegenheid der overlevering van Margareet, hield de abt van St. Bertin, voor den Dolfyn eene schoone redevoering in den valschen en belachelyken smaek van dien tyd. Zie er den tekst van, door den heer Gachard uitgegeven in de Bulletins de la Commiss. d'Hist. 2^esérie, II, bl. 291, vlgg.

(3) Zie ons VIII^steDeel, bl. 523.

voorziens door de dood weggerukt werd den 9 April 1483. De fransche vorst vernam dit toeval zonder vreugd, ofschoon het hem van eene ernstige bekommering ontsloeg.

Hy zelf was bedlegerig, voelende zyne eigen dood naderen, wier schrik hem vervulde, en voorwaer niet zonder reden. Inderdaed den 25 Augusty werd hy door eene nieuwe beroerte overvallen, en vyf dagen later verhuisde hy insgelyks naer de andere wereld

⁽¹⁾

, latende zyne kroon aen Karel VIII, Margareets bruidegom.

Het afsterven van Lodewyk XI bragt eene groote verandering in den toestand van Maximiliaen die, thans verlost van zynen gevaerlyksten vyand, aenstonds bedacht werd om zyne zaken in Vlaenderen op eenen beteren voet te brengen. Trouwens 's mans geduld was op eenen harden proefsteen gesteld geweest, en men kan het hem niet euvel nemen dat hy zich aen den dwang der Gentenaers zocht te onttrekken. Den 10 January jongstleden hadden deze, op hunne Vrydag-markt, den jongen Philip tot graef van Vlaenderen inge-

(1) Zie, over de laetste stonden van Lodewyk XI, de Mémoires van Commines, chap. 10, vlgg.

huldigd, en hem tevens vier voogden gegeven, om gezamentlyk de landen te bestieren met en volgens den raed der Staten en der dry Leden van Vlaenderen

⁽¹⁾

. De

mederegenten waren de heer van Ravenstein

⁽²⁾

, Philip van Burgondië, heer van Beveren

⁽³⁾

, mitsgaders twee der voornaemste edellieden, Lodewyk van Brugge heer van Gruthuze

⁽⁴⁾

en den Gentenaer Adriaen van Villain heer van Rasseghem

⁽⁵⁾

, doch met uitsluiting, als

(1) Zie Despars, IV, bl. 230. Van het vierde Lid is daer geen spraek: Gent en Brugge waren er altyd tegen om het Vrye in die hoedanigheid te erkennen. Zie ons achtste Deel, bl. 605, en de aent. 2.

(2) Adolf van Kleef die, na de dood zyner eerste gemalin Beatrix van Coïmbra, in 1468 hertrouwd was met Anna van Burgondië, eene onechte dochter van wylen hertog Philip. Zie de Bulletins de l'Acad. XIV, P. I, bl. 593, of liever Vredius, Probationes geneal. Fland. II, bl. 348-49. - Wy hadden dit moeten vermanen in ons achtste Deel, bl. 673, aenteek. 2.

(3) Zie hiervoren, bl. 10, aenteek. 4.

(4) Dezelfde edelman die, in 1467, Karels leven te Gent gered had. Zie ons achtste Deel, bl. 382, vlgg. Hy was verwant aen het adelyk huis van Borselen in Zeeland, en Vliesridder sedert 1461.

(5) Of Resseghem in Oostvlaenderen, naby Herzele. - Zie Kervyn, bl. 339-40. Despars, bl. 230, geeft er nog anderen op, doch waerschynlyk noemde men niet alleen voogden, maer ook byzondere raedslieden. Zie La Marche, Liv. II, chap. 11.

men ziet, van hem die alleen regt had en bevoegd was tot de voogdy zyns eigen zoons, en tot het bestier van diens erflanden.

Maximiliaen had dit alles laten geschieden, eensdeels omdat hy geenen steun genoeg vond in den adel, en ten andere omdat hy elders met zware beslommeringen te worstelen had. Zoo was hy, het jaer te voren, met de Brabanders naer Luik moeten trekken, alwaer Willem van der Marck

⁽¹⁾

den bisschop had vermoord

⁽²⁾

, en in dat land alles het onderste boven zette

⁽³⁾

. Vervolgens was hy

(1) Deze woestaert, afkomstig uit het huis van der Marck-Arenberg, was heer van Lummen in 't Limburgsche. Men gaf hem den bynaem van het Ardeensch Everzwyn (le Sanglier des Ardennes, in welke streek hy veel goed had), 't zy omdat hy zyn hair in 't wild liet wassen, 't zy omdat hy eenen everskop in zyn wapen droeg.

(2) Hy was sedert lang gebeten op Lodewyk van Bourbon, en vermoordde dien kerkvoogd den 30 Augusty 1482. Zie de Gerlache, OEuvres compl. IV, bl. 313, vlgg. - Zie mede Molinet, bl. 308-11.

(3) Zie Molinet, bl. 312, vlgg. alsmede bl. 365-72.

naer Holland geroepen geweest om nieuw ontstane twisten by te leggen, en zich te bemoeijen met de zaken van het Sticht waer, in dat oogenblik, de Hoeksgezinden meester speelden

⁽¹⁾

, en bisschop David van Burgondië

⁽²⁾

uit zyne hoofdstad verdreven hadden. Utrecht werd dan door Maximiliaen belegerd, met zulk gevolg dat het by verdrag overging den 7 September 1483

⁽³⁾

.

Deze gunstige uitslag gaf hart aen Maximiliaen. Hy had daerenboven nu krygsvolk aen de hand en besloot aldra den wederstand der Vlamingen met de wapens te breken, byaldien zy daerin volhardden en geene reden wilden verstaen. Maer de vier opgenoemde Regenten hadden zoo haest geene lucht van dat voornemen, of zy schreven uit Brugge, den 15 October, eenen langen brief aen

(1) Zy werden, even als Willem Van der Marck, ondersteund door Lodewyk XI, die de hand had aen alles waer het huis van Burgondië afbreuk by lyden kon; maer na des konings dood ontviel hun, ten minste voor een oogenblik, de hulp van Frankryk.

(2) Deze Kerkvoogd, een onechte zoon van wylen hertog Philip, was eerst bisschop van Teruanen, en werd, in 1457, op den Stoel van Utrecht verheven.

(3) Zie Molinet, bl. 382-91.

den Aertshertog, waerin zy hem nogmaels zyne regten betwisten, zich beroepende op de huwelyks-voorwaerde van 1477

⁽¹⁾

. Voorts trachten zy hun gedrag te verschoonen en te wettigen; zy leggen daerentegen den vorst allerlei verkeerde bedoelingen te last, en eindigen met het voorstel van de zaek aen den koning van Frankryk of diens Parlement te onderwerpen, latende daerby hooren dat, indien Maximiliaen feitelyk voort wil gaen, zy lyf en goed zullen opofferen, om de belangen van 's lands natuerlyken heer te handhaven

⁽²⁾

.

De Gentenaers hadden reeds de voorbaen genomen, hebbende een gezantschap naer Parys gezonden om den nieuwen koning Karel VIII te begroeten, en

onderhandelingen met hem aen te knoopen

⁽³⁾

, zonder in te zien of te willen inzien dat Lodewyks opvolger, zoo min als zyn vader,

(1) Te onregt nogtans. Dat contract, onder Gentschen invloed opgesteld, was zeker niet gunstig aen Maximiliaen; maer het ontzegde hem noch de voogdy zyner onmondige kinderen, noch het bestier der landen gedurende Philips minderjarigheid.

(2) Zie den tekst van dien stouten en beleedigenden brief by Kervyn, V, bl. 526-30.

(3) Zie Molinet, bl. 398.

het welzyn van Vlaenderen behartigen zou, maer eerder zyn eigen voordeel zoeken in de bestaende oneenigheden.

By brieven van den 23 October, uit 's Hertogenbosch geschreven, gaf Maximiliaen een wydloopig antwoord aen de vier vlaemsche Regenten, welke hy duchtig door den hekel haelt wegens hunne stoutmoedigheid. Hy wederlegt alle hunne aentygingen, verwyt hun hetgeen zy zelf verkorven hadden, en bewyst zyne vaderlyke regten naest de persoonlyke bevoegdheid om zyns zoons erfstaten te beschermen, gelyk hy die vroeger reeds beschermd en verdedigd had tegen de aenslagen van Frankryk. Hy wil dus ook niet hooren van fransche tusschenkomst, maer vermaent de wederspannigen om uit eigen beweging zyn gezag te erkennen, en niet te wachten tot zy er door andere middelen toe gedwongen worden

⁽¹⁾

.

Hierop volgde welhaest een tegen-antwoord, dit

(1) Zie de oorkonde by Kervyn, bl. 530-37. De aertshertog deed dit zyn antwoord in de verschillende provinciën afkondigen. Zie zynen brief van 1 December aen den Groot-Baljuw van Henegau, in de Bulletins de la Commiss. d'Histoire, 2^esérie, II, bl. 307.

mael niet van wege de vier Regenten, maer in den naem der dry Leden van Vlaenderen uit Gent gedagteekend den 8 November, en waerin de schryvers alles op nieuw verhandelen, keeren en wenden naer hunnen zin, en tot slotsom het klaer bewys leveren dat er zonder de wapens geen eind aen den twist te verhopen was

⁽¹⁾

.

Omtrent dien zelfden tyd viel er iets voor, dat de geesten nog heviger opwond.

Namelyk de vlaemsche gezanten, van Parys wederkeerende, werden, aen de kanten van Kameryk, door een Henegauwsch edelman, heer Lanceloot van Berlaimont, opgeligt, uitgeschud en naer zyn slot gevoerd

⁽²⁾

, als was het gedaen om de Gentenaers te tergen en razend te maken. Trouwens, in hunnen wrevel zonden zy eerlang nieuwe afgeveerdigden naer Frankryk, niet alleen dezen keer om koning Karel, maer om alle de vorsten van den bloede, die met het huis van Burgondië vermaegschapt waren, tegen den aertshertog op te hitsen en hunne hulp in te roepen

⁽³⁾

.

(1) Zie den brief der Staten by Kervyn, bl. 537-42.

(2) Zie Molinet, bl. 398, vlgg.

(3) Zie de geheime instructiën aen de gezanten gegeven, by Kervyn, bl. 543, vlgg.

Middelerwyl was Maximiliaen met krygsmagt naer Henegau gekomen, voornemens zynde om van daer Vlaenderen in te trekken. Zulks werd beproefd in het begin van February 1484, alswanneer hy, langs welke wegen dan ook, geheel onverwacht voor Brugge verscheen, en eenen krygsbode uitzond doende vragen dat men hem binnen liete, om met de stedelyke overheid te handelen; doch zulks gelukte niet. Een der wethouders, Francis van Bassevelde, antwoordde seer irreverentelic: ‘Ga, en zeg aen uw' meester die u hier gezonden heeft, dat, indien hy Myne Heeren van de wet spreken wil, zy hem geerne zullen gehoor geven in de Schepenen-Kamer waer zy vergaderd zyn, doch op voorwaerde dat hy niet meer dan tien of twaelf persoonen meêbrenge

⁽¹⁾

.’

Met dit bescheid keerde de krygsbode terug tot Maximiliaen, die waerschynlyk in verstandhouding was met eenige ingezetenen, en op eenen anderen uitslag gerekend had. Hy kon thans niet anders doen dan zich verwyderen, en trok naer de kanten

(1) Zie Despars, bl. 232. - Het feit staet daer op het jaer 1482; maer de heer Kervyn, bl. 354, brengt het tot 1484, en te regt zekerlyk.

van Oudenburg. Maer nauwelyks had hy Brugge verlaten, of daer werd van binnen scherp onderzoek gedaen naer degenen die verdacht waren van den vorst in de hand te hebben gewerkt, en op het einde der maend werden er een aental burgerlieden en edelen op de markt onthoofd, anderen voor eeuwig uitgebannen of tot de gevangenis verwezen

⁽¹⁾

, gelyk men reeds meer dan eens, om dezelfde reden, te Gent gedaen had en in 't vervolg nog deed; want geheel Vlaenderen bevond zich als in eenen staet van burgerkryg, zoo algemeen was de argwaen van de eenen tot de anderen.

Deze onlusten, waer ook de overige provinciën schade by leden, konden niet uitloopen dan tot het voordeel van Frankryk dat, door de dwaesheid der Gentenaers, hopen mogt welhaest de wet te zullen geven aen beide twistende partyen. Inderdaed gedurende den zomer zag men onophoudelyk fransche uitzendelingen herwaerts komen, om met de Gentenaers woorden te wisselen en een verbond tot stand te brengen tusschen de Vlamin-

(1) Zie Despars, bl. 237, vlgg.

gen en Karel VIII, die werkelyk den 25 October een akkoord teekende, waerby hy zich verbond om zyne lieve vrienden van Vlaenderen by te staen tegen alwie hen zou durven dwarsboomen in het bestier van het graefschap, of in de bewaring van hunnen vorst

⁽¹⁾

.

De aertshertog, wien al dat over en weêr geloop niet onbekend was gebleven, had van zynen kant ook vertrouwelingen gezonden naer de fransche bloedverwanten zyner kinderen

⁽²⁾

, naer den hertog van Bretagne en naer andere vorsten, ten einde die op zyne hand te brengen en tegen de Gentenaers in te nemen

⁽³⁾

; doch nu diende hy zich te haesten om de tusschenkomst des konings voor te zyn en te verydelen.

Hebbende dan toereikende krygsmagt te Mechelen verzameld, zoo trok hy, in den nacht van 26 November, naer Dender-

(1) Zie Kervyn, bl. 358, in de aenteekeningen.

(2) Hy zond zynen hofmeester Olivier de la Marche, tot de broeders van wylen Isabelle van Bourbon, hertog Karels tweede gemalin en moeder van wylen vrouw Maria. Zie de instructiën aen den hofmeester gegeven in de Preuves de Commines, V, bl. 333-41.

(3) Zie nagenoeg dezelfde instructiën aen andere afgeveerdigden gegeven, aldaer, bl. 342-68.

monde, en verraste die stad op het eigen oogenblik dat Jan van Coppenolle, een der Gentsche kapiteins, daer met manschap naertoe kwam om de bezetting te versterken, doch nu onverrigter zaken naer huis moest keeren

⁽¹⁾

.

Thans was de kogel door de kerk en moest er maer spoediglyk voortgewerkt worden. Dit deed de aertshertog: hy kwam naer Brussel, en schreef aen den Groot-Baljuw van Henegau, alsmede aen den gouverneur van Bergen, dat zy maetregelen te nemen hadden om de Vlamingen uit het graefschap te houden, byaldien deze beproefden daerin te dringen

⁽²⁾

. Trouwens, de graef van Romont

⁽³⁾

, toen geheel verkleefd aen de Gentenaers, kwam eerlang met talryke krygsbenden naer de kanten van Halle, brandende en plonderende alsof zy in het land der Sarrazynen waren; doch zy werden er aengerand door den rooden loop

⁽⁴⁾

die er velen

(1) Zie de byzonderheden by Molinet, bl. 410, vlgg. of by La Marche, chap. 11.

(2) Zie de beide oorkonden in de Bulletins de la Commission d'Hist. 2^esérie, II, bl. 311 en 312.

(3) Zie ons achtste Deel, bl. 537, aenteek. 1.

(4) By Molinet, bl. 413, heet het la caqsangue.

deed sterven. Intusschen was Maximiliaen met zyn leger naer Ath getrokken, van waer hy, eene gunstige kans te baet nemende, den 3

^den

January 1485 Audenaerden overviel, er door het toedoen van den slotvoogd Wouter van Rechem in geraekte, en bykans zonder slag of stoot zich van de stad meester maekte

⁽¹⁾

. Met deze twee steden had hy veel gewonnen: door Dendermonde dekte hy Brabant, en door Audenaerden zat hy schrydelings op de Schelde, gereed om by goede gelegenheid regt naer Gent te trekken.

't Is waer, het verbond, dat de opstandelingen met Frankryk aengegaen hadden, bragt thans zyne vruchten voort. De nieuwe koning schreef dringende brieven aen Maximiliaen om hem te vermanen de vyandlykheden te staken

⁽²⁾

; maer de aertshertog bekommerde er zich niet om, en ging voort met de leenmannen uit Henegau, Brabant en andere provinciën op te roepen, ten einde hem ter zyde te staen in zynen kryg tegen Vlaenderen

⁽³⁾

.

(1) Zie de byzonderheden by Molinet, bl. 413-17. - Zie mede La Marche, chap. 11 cit.

(2) Zie Karels brief by Kervyn, bl. 363-68, of by Du Mont, III, Part. II, bl. 138.

(3) Zie de verschillende oorkonden hiertoe betrekkelyk, in de pasgenoemde Bulletins de la Commis. d'Hist. 2^esérie, II, bl. 314, vlgg.

Hy mogt geenen tyd verliezen om het fransche leger voor te blyven, dat Karel aen de Gentenaers beloofd had, en waer Philippe de Crèvecoeur aen het hoofd van stond.

Dit werd verwacht over Doornik en Kortryk, weshalve de graef van Romont met zyne benden tot naby Audenaerden voorttrok, om daer de hulp af te wachten; doch Maximiliaen liet er hem geenen tyd voor. Terwyl, den 5

^den

April, twee zyner koenste ridders, de een Geertsberghen, de andere Ninove overrompelden

⁽¹⁾

, trok de aertshertog Romont te gemoet om hem slag te leveren, maer vond diens leger te wel verschanst, en dorst de kans niet wagen. Daer werd slechts eenigen tyd geschermutseld, zonder veel uitslag, tot dat Maximiliaen met de zynen zich verwyderd hebbende, de Gentenaers nieuwen moed schepten, en beproefden om de bezetting van Audenaerden uit te lokken in plaetsen waer zy hinderlagen bereid hadden. Wat gebeurt er? De bevelhebber van binnen had den krygslist geraden, maer deed alsof hy geen kwaed vermoedde: men zag hem naer buiten

(1) Zie Molinet, bl. 418-22.

komen met een deel zyner manschap, doch bykans even zoo haest terugkeeren, of liever hals over kop de vlugt nemen. De Gentenaers meenden het zoo, en naderden thans tot tegen de poorten van Audenaerden, gereed om in te gaen: toen zy op eens eene hagelbui van ballen op het lyf kregen, en tevens voor goed door de bezetting overvallen werden. Zy lieten dryhonderd dooden op de plaets, en meer dan tweehonderd gevangenen in 's vyands handen, behalve hunne groote krygsbanier wat hun nog het meeste spyt deed. Adriaen van Villain, hun voornaemste opleider, had zelf een pylschot dwars door zyn aenzigt gekregen, en week thans met zyn overschot in aller yl naer Gent

⁽¹⁾

.

Terwyl dit gebeurde, was de aertshertog in het land van Waes gevallen, en had daer het burgslot van Themsche veroverd; maer hoorende thans hoe het te

Audenaerden afgeloopen was, trok hy aenstonds met al zyne magt naer Vlaenderens hoofdstad, alwaer hy voor de poorten verscheen den derden Sinxendag, 24 Mei, eerlang nog versterkt door eene bende ruitery en twee honderd mannen

(1) Zie Molinet, bl. 427, vlgg.

van wapenen uit Audenaerden aengebragt door Daneel van Praet. De Gentenaers zaten geweldig in 't nauw, want Crèvecoeur met zyn fransch leger was nog niet afgekomen. Hy had de poorten van Doornik gesloten gevonden, omdat de stad onzydig wilde blyven, en aldus veel tyd verloren met andere wegen in te slaen

⁽¹⁾

. Nu naderde hy echter; doch de Gentenaers onverduldig geworden, en kunnende over hun hart niet krygen dat de duitsche vaendels onder hunne vesten fladderden, grepen naer de wapens en deden eenen uitval. Jammer maer, het ding mislukte. Eene tweede pooging was even zoo vruchteloos; en de derde, daegs daerna met volle magt beproefd, viel nog veel slimmer uit: zy lieten zich verschalken door den heer van Hoorn die ze in eene hinderlaeg trok, en er met honderden neêrvelde, terwyl de overigen, op de vlugt gedreven zynde, door de ruitery achtervolgd en neêrgehakt werden tot tegen de muren der stad. Maximiliaen zou daer oogenblikkelyk ingerukt zyn, hadde niet de

overdeken

⁽²⁾

Justaes

(1) Zie Molinet, bl. 423-25.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 143, aenteek. 2.

Schietcatten de poorten doen sluiten en de stormeggen doen neêrlaten

⁽¹⁾

.

Gent bleef dan voor het oogenblik nog gered, want de aertshertog was met zyn leger naer Dendermonde geweken, om niet ontydiglyk met de Franschen te doen te krygen. En inderdaed, hy had nauwelyks de laetstgenoemde stad bereikt, of hy vernam dat Crèvecoeur met achtduizend voetknechten, dry duizend ruiters en zes en dertig stukken grof geschut te Gent was aengekomen, het hoofd in de lucht stekende en zich beroemende dat hy welhaest een eind aen den twist stellen zou

⁽²⁾

. Zyn meester zelf, koning Karel, nam deel aen die snoevery, dusdanig dat hy, by brieven van den 27 Mei, aen die van Brabant en Henegau liet weten dat zy op te houden hadden van den aertshertog te helpen tegen de Vlamingen, of hy zou weten wat hem te doen stond

⁽³⁾

. Dat de Brabanders en hunne naburen zich aen de fransche dreigementen weinig gelegen lieten, spreekt genoeg-

(1) Zie Molinet, bl. 430-31, en Despars, bl. 250, vlgg.

(2) Zie Molinet, bl. 437.

(3) Zie 's Konings brieven by Molinet, bl. 432-34, en Maximiliaens antwoord, aldaer, bl. 435.

zaem van zelf; maer de aertshertog antwoordde aen den gekroonden vlaschbaerd dat hy de moeite sparen mogt van nieuwe brieven uit te zenden, zullende zyne woorden, zoo min als zyne werken, hier te lande niemand beletten te doen wat hem pligt scheen.

Maximiliaens antwoord draegt het datum van den 25 Juny; maer toen was de toestand der zaken al vry wat veranderd. De Franschen waren kwalyk eenige dagen te Gent, of men hoorde daer klagten over hun gedrag: behalve velerlei

schandelykheden waer het hier niet betaemt gewag van te maken, wilden zy in de stad meester spelen, toonende niet dan minachting voor de fiere burgers, die aldra hunnen ouden wrok in 't hart voelden opstaen en hunne tanden lieten zien. Te vergeefs beproefde Crèvecoeur om de driften te dempen; hy zelf werd een voorwerp van den haet des volks, dat zyne verradery van Atrecht

⁽¹⁾

ophaelde, en hem den slag van Guinegate

⁽²⁾

naer het hoofd wierp. Een onbeduidend toeval stak de

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 610, aenteek. 2, alsmede bl. 657, aenteek. 1.

(2) Zie daer, bl. 658, vlgg.

lont aen 't kruid: Crèvecoeur had den jongen Philip verzocht te peerd te springen en zich aen de menigte te vertoonen; maer aenstonds verspreidde zich het gerucht dat de Franschen voornemens waren den prins op te ligten en naer hun land te voeren.

Het volk geloofde dat, en de poppen gingen aen 't dansen, op zulken maetzang, dat Crèvecoeur met zyne krygsbenden den 11 Juny Gent ruimde, latende al zyn geschut en heel den legertros in den brand

⁽¹⁾

.

Hy mogt aen zyn' meester gaen vertellen hoe hy gevaren was, en de Gentenaers, van hunnen kant, zagen nu ook wat zy gewonnen hadden met de vreemdelingen ter hulp te roepen. Maer het spel ging thans naer zyn eind. De Bruggelingen waren het de eersten moede: zy begonnen met processiën te doen voor 's lands welvaert, en luisterden naer de stem van sommige edellieden die, den 1

^sten

Juny, aldaer onvoorziens op de markt verschenen, stellende aen het volk zyne rampen voor oogen, en vragende wat het wilde, den vrede of den kryg. ‘Den vrede’ riep men van alle kanten.

(1) Zie Molinet, bl. 438-39, en, voor het vervolg van Crèvecoeurs aftogt, bl. 444.

‘Maer zult gy dan ook den aertshertog tot voogd en stadhouder van zynen zoon erkennen?’ - ‘Ja zeker’ was het antwoord der menigte. Alsdan las men de conditiën voor: de stad zou eene matige boet betalen, naest de achterstallige renten van mevrouw van Yorck; zy zou tien persoonen uitleveren, die de voornaemste vuerstokers waren, en mitsdien volle kwytschelding krygen, met bevestiging zelfs van alle hare oude privilegiën en vryheden. Zulks werd aenstonds toegestemd, ja met luidruchtige dankzegging dat zy er zoo goedkoop afkwamen

⁽¹⁾

.

Zoo haest de aertshertog den uitslag zyner bezending vernomen had, kwam hy over water naer Sluis, dat hem zyne poorten opende, en werd, den 21 Juny, te Brugge plegtiglyk ingehaeld

⁽²⁾

.

Nu moest Gent ook zwichten. De pensionnaris

⁽³⁾

van Brugge, Jan Rogiers, werd derwaert gezonden, om in onderhandeling te treden met Matthys Speyaert, een gewezen Schepen van der Keure

⁽⁴⁾

,

(1) Zie het omstandig verhael van dit alles by Despars, bl. 252, vlgg.

(2) Zie Kervyn, bl. 374.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 438.

(4) Zie ons achtste Deel, bl. 141.

en die veel vrienden had onder de vleeschhouwers en de schiplieden

⁽¹⁾

. Het ding was haest geklonken: op een gegeven teeken galmde het door al de straten van Pais, pais, Oostenryk en onzen prins, dusdaniglyk dat de andersgezinden zich niet dorsten laten hooren; want by zulken ommekeer der menigte liepen de tegensprekers het grootste gevaer. Het was zelfs al te laet voor de hoofden der vorige beroerte: de advokaet Willem Rym, die tot dan toe in Gent meer te zeggen had gehad dan de vorst zelf, werd nog den eigen dag aengehouden met den Voorschepen

⁽²⁾

Daneel Onredene, Adriaen van Villain, Jan Coppenolle en anderen. De twee eersten betaelden het met hun hoofd; de heer van Rasseghem week sedert naer Doornik, later naer Ryssel, en de laetstgenoemde zocht schuilplaets in Frankryk

⁽³⁾

. Zoo ging het gewoonlyk in de vlaemsche steden: van daeg de afgoden des volks, morgen de slagtoffers van hetzelfde volk,

(1) Zoo hiet men de leden van het ambacht dat met laden en lossen zich geneerde, en een der voornaemste was. In 't fransch zeide men navieurs.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 143, en de aenteek. 3.

(3) Zie Despars, bl. 258, vlgg.

naer dat diens belangen of driften het in verschillende rigtingen meêsleepten.

Weldra trokken de afgeveerdigden naer Brugge om van vrede te spreken. Deze werd gesloten den 28 Juny op de volgende voorwaerden: Maximiliaen zou erkend worden als voogd en stedehouder zyns zoons, dien men hem moest in de handen leveren; hy zou naer Gent gaen met niet meer krygsvolk dan hy te Brugge had by zynen intrede aldaer; alle banvonnissen, tegen zyne voorstanders geveld, zouden herroepen worden; men zou hem eene zekere som gelds aftellen binnen den tyd van dry jaren; het land zou bevestigd worden in alle zyne regten, vryheden en privilegiën, en de Gentenaers volle ontslag krygen van hetgeen zy misdreven hadden, behalve een tiental belhamels

⁽¹⁾

, wier goederen aengeslagen en ten gemeenen nutte verkocht zouden worden

⁽²⁾

.

Dit verdrag wederzyds toegestemd en bezegeld zynde, zoo maekte de aertshertog gereedschap om Gent te bezoeken. Hy verliet Brugge den 6 July,

(1) Zie hunne namen by Despars, bl. 262.

(2) Zie dit verder uitgebreid by Molinet, 445-48, of by Despars, bl. 259-68.

vernachtte te Eecloo, en trok den volgenden dag voort

⁽¹⁾

. De heer van Ravenstein, met andere edellieden, vergezelde den jongen Philip tot eene myl of wat buiten de Brugsche poort, waer de stoet naderde. Het kind kende zyn' vader niet meer, van wien het sedert dry jaren afgescheiden was geweest, en begon te weenen toen de aertshertog bukte om het te omhelzen. Alles liep, voor het oogenblik, vreedzaem en feestelyk af, alhoewel Maximiliaen uit voorzorg veel meer volks meêbragt dan besproken was

⁽²⁾

. Hy betrok met zyn gevolg het Hof ter Wallen, en deed, des anderdags de gewoone omwandeling naer de abtdy van Sint Pieters, naer de hoofdkerk van Sint Jan en naer de

(1) Molinet, bl. 449, stelt Maximiliaens intrede te Gent verkeerdelyk op den 7 February.

(2) Maer was dat werkelyk besproken? Molinet zegt het zoo, bl. 446; doch hy is de eenigste. By Despars daerentegen leest men, bl. 260, dat de aertshertog te Gent sal vermeughen te comene met al soo veel volx als synen staet toebehoirt ende wel betaemt. La Marche, chap. 12, drukt zich nagenoeg in denzelfden zin uit, zeggende: jour fut pris que l'archeduc devoit aler à Gand, fort et foible et à son plaisir. De zaek blyft dus twyfelachtig, en men mag den aertshertog niet ligtveerdiglyk van meineed beschuldigen.

Vrydag-markt

⁽¹⁾

, om beurtelings zynen eed te doen en den eed der gemeente te ontvangen

⁽²⁾

. Ongelukkiglyk het schoon weder duerde niet lang. Een paer Duitsche krygsknechten waren, voor slecht gedrag, door de stedelyke wethouders in hechtenis gesteld, toen, den 11

^sten

July

⁽³⁾

, eenige anderen dier vreemdelingen beproefden om met geweld in het Saestelet

⁽⁴⁾

te breken en hunne kamaraden te verlossen.

Zulks was genoeg om de menigte op te ruijen die daer toegeloopen kwam, en oogenblikkelyk naer het Schepenen-huis stoof om regt te eischen tegen de Duitschers.

Doch daer bepaelde het zich niet by: neen, de ambachtslieden trokken, vol-

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 372-73.

(2) Zie Molinet, bl. 449-50, en La Marche, chap. 12.

(3) Zoo zegt het Molinet, bl. 451, met het Dagboek der Gentsche Collatie, bl. 495, en alle de vlaemsche Kronyken. La Marche alleen, die daer tegenwoordig en van alles ooggetuige was, stelt het feit voor als geschied zynde den eigen dag van Maximiliaens intrede. Doch zulks is niet aennemelyk, en moet aen de slordigheid van dezen of genen afschryver zyner Mémoires toegeweten worden.

(4) Zie ons achtste Deel, bl. 149, aenteek. 2.

gens gewoonte, naer de Vrydag-markt met wapens en banieren, en bleven daer staen den ganschen dag door. Te vergeefs zond Maximiliaen den bisschop van Kameryk en Philip van Kleef, Adolfs zoon

⁽¹⁾

, om met goede woorden de geesten te stillen; zy werden niet aengehoord. Laet in den avond ging het nog erger: alsdan verliet de menigte de Vrydag-markt, en ging post nemen voor het Hof ter Wallen, waer de aertshertog en zyne edelen een zeer angstigen nacht doorbragten, onzeker hoe dat alles af zou loopen. Daegs daerna begaf zich de vorst, sterk vergezeld, naer het stedelyk raedhuis, toen onderwege de overheid hem smeeken kwam om geene geweldige middelen te gebruiken, terwyl in tegendeel de graef van Nassau raedde het woeste volk met de wapens aen te randden. Ware deze raed gevolgd geweest, Gent zou een bloedbad zyn geworden; want daer waren met duizende krygsknechten in de stad

⁽²⁾

. Gelukkiglyk

(1) Zie de Stamtafel van het huis van Kleef by Butkens, Trophées, II, bl. 166-67, alwaer hy echter Adolfs eerste gemalin verkeerdelyk zyne tweede noemt. Vglk. de Probationes van Vredius, II, bl. 349. Zie boven, bl. 22.

(2) Molinet spreekt van zes duizend, maer La Marche slechts van de helft.

luisterde de aertshertog naer Philip van Kleef, die hem dringend verzocht de perel van Vlaenderen te sparen, en naer het Hof ter Wallen weêr te keeren. Zulks werd dan ook gedaen, doch niet te min bleef het gepeupel nog gedurende dezen tweeden dag in de wapens, immer gereed om tot uitersten over te slaen, en tergende door zyne houding de niet min opgewonden Duitschers. Kort, het kwam zoo verre dat de worsteling onvermydelyk werd, toen des anderdags morgens de wethouders al vroeg de tyding bragten dat de Vrydag-markt geruimd en ieder naer zyn huis gekeerd was.

Voorts baden zy om genade voor het uitzinnige volk, beloofden eene geldboet van honderd zeven en twintig duizend kroonen, en zwoeren den 22 July trouw en gehoorzaemheid aen Philips vader

⁽¹⁾

.

Aldus eindigde de Gentsche oproer van 1485; doch Maximiliaen deed, uit voorzigtigheid, zynen zoon naer Dendermonde leiden

⁽²⁾

, van waer de jonge vorst eerlang zyn verblyf ging nemen te

(1) Zie Molinet, bl. 451, vlgg. - Zie mede La Marche, chap. 12 cit.

(2) Zie Molinet, bl. 454, en La Marche, chap. cit.

Mechelen

⁽¹⁾

, by de hertogin weduwe Margareet van Yorck, en onder de bewaring der trouwe burgery

⁽²⁾

.

(1) Volgens Molinet zou Maximiliaen, in het akkoord van 28 Juny, beloofd hebben zynen zoon, gedurende diens minderjarigheid, uit Vlaenderen niet te zullen trekken, en derhalve nog eens zyn woord hebben geschonden, met hem naer Mechelen te voeren. Maer vooreerst spreekt Despars van die belofte niet; 2^odaer was na den nieuwen oproer te Gent reden genoeg om een ander besluit te nemen; 3^omen kan het woord Flandre, door Molinet gebruikt, zeer wel vertalen door de Nederlanden of door België, als Pontus Heuterus doet; eindelyk 4^o, daer wordt niet van gerept in de klagten welke de Gentenaers tegen Maximiliaen doen in hunnen brief van 10 Nov. 1487 aen de Schepenen van Bergen in Henegau. Zie de oorkonde in de Bulletins de la Commiss. d'Histoire, bl. 328, vlgg. alsmede hieronder, bl. 53, aenteek. 2.

(2) Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 261 en de aenteek. 3.

Tweede hoofdstuk.

MAXIMILIAEN VERHEVEN TOT DE WEERDIGHEID VAN ROOMSCH

-

KONING

. -

HY HERVAT DEN KRYG MET FRANKRYK

. -

NIEUWE OPROER EN WAPENING TE GENT

. -

DE KONING GAET NAER BRUGGE OM AEN DEN VREDE TE WERKEN

. -

MAER WORDT BESTOOKT DOOR DE GENTENAERS

. -

DIE VAN BRUGGE SLUITEN HUNNE POORTEN

. -

EN VOLGEN HET VOORBEELD VAN GENT

. -

DE AMBACHTEN NEMEN DE WAPENS EN BEZETTEN DE MARKT

. -

MAXIMILIAEN OPGESLOTEN IN CRANENBURG

. -

OVERKOMST DER GENTENAERS

. -

AMBTENAREN EN EDELLIEDEN WORDEN GEVANGEN

. -

ONTHALZINGEN OP DE MARKT EN ELDERS

. -

OVERVOERING VAN DEN ROOMSCH

-

KONING NAER HET HUIS VAN RAVENSTEIN

. -

NIEUWE BLOEDVERGIETING

.

1486-1488.

Tot dus verre had Maximiliaen, wederhouden door de Vlaemsche onlusten, tyd noch

gelegenheid gehad om zyne opvolging in het Ryk te verzekeren. Maer nu de orde

hersteld was, en ten minste eenigen duer scheen te zullen hebben, haestte hy zich in

dat hoogbelang te voorzien,

want zyn vader had nagenoeg den ouderdom van zeventig jaer bereikt, en kon hem van dag tot dag ontrukt worden. Reeds waren er geschenken gedaen aen de

Keurvorsten

⁽¹⁾

, en brieven gezonden tot de aenzienlykste leden des Ryks om hunne gunst te winnen

⁽²⁾

toen, in 't begin der maend November 1485

⁽³⁾

, de aertshertog

⁽⁴⁾

naer Duitschland vertrok, na eerst zyn zevenjarigen zoon te hebben toevertrouwd aen den heer van Ravenstein, het bewind der landen aen Philip van Kleef, den graef van Nassau en andere edellieden, en de bediening van het regt aen, zyn' kanselier Jan Carondelet, bygestaen door de gewoone leden des Grooten Raeds

⁽⁵⁾

. Maximiliaen, vergezeld als het betaemde, nam zynen weg uit Noord-Brabant

(1) Zie, over de Keurvorsten, hunne regten en pligten, ons vyfde Deel, bl. 236, vlgg.

(2) Zie La Marche, chap. 12, op het einde.

(3) Zie Molinet, III, bl. 4.

(4) Het is slechts sedert het jaer 1484 dat Maximiliaen den titel voerde van aertshertog, hebbende hy zich tot dan toe enkelyk hertog genoemd. Wy hebben, voor het gemak, hem van het begin af den eersten titel gegeven, naer het voorbeeld van andere schryvers.

(5) Zie Molinet, bl. 4.