University of Groningen
Musculoskeletal pain & dysfunction in musicians
Woldendorp, Kees Hein
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date: 2019
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Woldendorp, K. H. (2019). Musculoskeletal pain & dysfunction in musicians. Rijksuniversiteit Groningen.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Summary
Introduction
Musicians are at risk of developing health-related problems during their musical career. The majority of these problems concern musculoskeletal complaints (MSC), which are highly prevalent among professional and amateur musicians. The impact of MSC on a musician’s career can be relevant when they interfere with the ability to play. MSC can even cause an unintended termination of their career. In Chapter 1 the relevance and aim of the thesis are introduced.
The physical demands on professional musicians are high. Professional pianists, for example, are capable of producing astonishingly high finger movement frequencies, of up to 1800 per minute (e.g. in Liszt’s Paganini piano etude). The demands imposed on the body posture are also high; most professional musicians play their instruments for over 8 hours a day, in positions which are often assumed to be ergonomically unfavourable. At the same time, professional musicians try to push their physical limits even further in order to raise their performance level.
Given the substantial impact of MSC on playing ability and the limited therapy results, it is important to reduce the risk of MSC and improve the results of treatment. It is assumed that prevention and better treatment results can be accomplished with the help of more insights into the causes of MSC in musicians and the ability to assess relevant motor functions and related body structures in musicians in a valid and reliable way.
This thesis consists of 2 parts, describing studies that focused on the two main aims of this research project: Part 1 concerns the causation of MSC in musicians, while Part 2 reports on studies of the assessment of motor functions & body structures in musicians.
Part 1: Causation of musculoskeletal complaints in musicians
The overarching aim of the studies described in chapters 2 – 4 of this thesis (Part 1) was to gain more insight into the causation of chronic nonspecific MSC in musicians. Three studies focused on associations between three physical aspects (muscle activation pattern, posture and variation in occupational load) and MSC. In view of the widely accepted idea that MSC is caused and mediated by a complex of many interacting bio-psycho-social factors, many factors were taken into account when studying these associations. The model of the International Classification for Functioning, Disability and Health (ICF) is suitable to present the complexity and dynamics of the different bio-psycho-social aspects of functioning and dysfunctioning in persons with MSC. The research underlying this thesis limited itself to associations in the domain of body functions and related body structures within the ICF.
In Chapter 2 a study is reported of the relation between muscle activation patterns and pain during a music task. This study was based on the assumption that pain complaints can be caused by increased muscle activation during playing or decreased
282
relaxation and/or more rapid onset of muscle fatigue. In this cross-sectional study, 36 student bass guitarists from conservatories in the Netherlands played a standard music piece for 30 minutes. Muscle activation levels and pain were recorded. Pain was recorded with a Numeric Rating Scale (NRS 0-10). The muscle activation level of both the trapezius muscles and the flexor carpi radialis muscles was measured with sEMG: we calculated the sEMG, as a percentage of the maximal voluntary isometric contraction (%MVC), and the slope of the sEMG (slope of %MVC). %MVC as a function of time and the slope of %MVC were calculated during playing and during rest periods before and after playing. No significant differences in %MVC or the slope of %MVC were observed between the bassists with and without MSC. The results indicate that MSC among bassists were not associated with a different muscle activation pattern. It can be concluded therefore that it is not likely that the pain is caused by increased muscle activation during playing and/or decreased relaxation, nor by more rapid onset of fatigue.
In Chapter 3 the association is discussed between work-related postures and MSC among professional or semi-professional bass players. Participants were 141 professional and student double bassists and bass guitarists. Data about self-reported functioning, general and mental health status, location and intensity of musculoskeletal complaints and psychosocial distress were collected online with self-constructed and existing questionnaires. The statistical analyses revealed no association between complaints and the playing position of the left shoulder area in double bassists, the right wrist area in the bass guitarists or the right wrist area for the German versus French bowing style. It can be concluded that in this sample of professional bass players, the long-lasting exposures to postural stress were not associated with musculoskeletal complaints. This challenges a dominant model in pain medicine focusing on postures for preventing MSC.
Variation in occupational exposure is assumed to have a protective effect against the development of MSC, but this common assumption is not strongly supported by the literature. Among musicians, who have a high prevalence of MSC, many play more than one type of instrument (multi-instrumentalism) for many hours a day. Since multi-instrumentalism implies a greater variation in the ergonomic load on specific musculoskeletal areas than mono-instrumentalism, musicians are a suitable study population to test the above assumption. In Chapter 4 a study is reported of a sample of professional bass players to investigate whether multi-instrumentalists were less likely to have MSC than mono-instrumentalists. Participants were 141 professional and student double bassists and bass guitarists. Demographic, MSC and exposure characteristics were collected online with self-constructed and existing questionnaires. The prevalence of MSC in the neck, back, right shoulder area and both wrist areas did not differ significantly between the two groups. Further analysis revealed that the likelihood of having MSC in the left shoulder area was higher among multi-instrumentalists than among mono-instrumentalists (Odds Ratio 0.30). It can be concluded that, in this sample of professional bass players, there was no protective effect of multi-instrumentalism against MSC. In fact, multi-instrumentalism was even associated with a higher prevalence of MSC in the left shoulder. This result challenges theoretical and clinical assumptions in occupational and pain medicine
about the influence of variation of occupational exposure on MSC. Part 2: Assessment of motor functions & body structures in musicians
The overarching aim of the studies described in chapters 5 – 8 of this thesis was to develop and test instruments to measure motor functions in musicians. Assessment of the physical functioning of musicians is important to enable the systematic observation, classification and diagnosis of MSC and its causes, and the evaluation of interventions. Identification of valid assessment instruments can be expected to open the way for future studies on motor functions and related body structures associated with MSC. The literature and clinical practice of performing arts medicine do not offer sufficient measurement instruments to assess motor functions and related body structures in musicians. Therefore, this part of the thesis focused on instruments that can be used in routine practice to enable (large) studies among musicians in the future. For some motor functions and related body structures, well-developed measuring methods already exist (such as measurement of the anthropometric characteristics of the hand), while for others, there are partly developed measuring methods (such as assessment methods for posture), and for some, no validated measuring methods at all (such as methods to measure embouchure). Four studies were carried out to achieve the aim: one concerned the assessment of posture, one the assessment of anthropometric characteristics of the hand, and two studies concerned embouchure. We chose to study the assessment of these particular motor functions and related body structures because of their relevance for musicians.
At the time we started our research, no systematic overview of assessment methods, their clinimetric properties and usability was available. The objective of the study discussed in Chapter 5 was to provide such an overview and to interpret the results for clinical practice. A systematic literature review was performed in accordance with existing guidelines. Two independent reviewers assessed the risk of bias and the clinimetric values of the assessment methods, as well as their usability (using a self-constructed checklist). Quality of evidence and strength of recommendations were determined according to the Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation working group (GRADE). Out of 27,680 records, 41 eligible studies were included. Thirty-two assessment instruments were identified, clustered into five categories: direct & indirect visual observation, direct & indirect body measurement, and digital assessment. The methodological quality of 27 (66%) of the studies was moderate to good. Reliability was most frequently studied. Little information was available about validity and none about responsiveness. Based on the results of the review, the tentative recommendation can be made to use a direct visual observation method with an interval score, recorded by a trained observer, for the assessment of global posture in clinical practice.
MSC of the hand is common among manual workers like musicians. Mismatch between anthropometric hand features and tasks can impact on the ability to perform hand activities, with an increased risk of complaints. While screening of hand features could improve our understanding of the causes of MSC of the hand, no validated screening tool was available. The Practical Hand Evaluation (PHE) screening tool might fill this gap, but its psychometric properties were unknown. The
284
study reported on in Chapter 6 tested the reliability of the Practical Hand Evaluation (PHE) instrument and explored whether reduction of the number of items in this instrument was possible, to enhance its usability. Right hand profiles of 117 healthy volunteers were independently assessed four times with the PHE by six pairs of researchers, twice on the first day and twice two weeks later. Intra- and inter-rater reliability, standard error of measurement (SEm), influencing factors and collinearity between the PHE items were calculated. The intra- and inter-rater reliability of the PHE was good for 12 out of 14 items (86%; r=0.67 to 0.90). Absolute SEm varied between 2.01 and 9.23 mm, and the potential percentage with a shift of at least 2 classes of misclassification in a repeated measurement was up to 15%. Cluster analysis identified 7 clusters of hand items. It can be concluded that the PHE is a reliable instrument to assess anthropometric hand variables at group level, but not yet for individual screening. Future reduction of items to 6 items might be considered. Brass players may experience difficulty producing an optimal sound (or range of sounds) from their instrument due to problems of embouchure. It is a challenge for music teachers, therapists and doctors to help these musicians with these problems (dysfunctional embouchure) in a theory-driven and evidence-based way. Assessing and treating dysfunctional embouchure requires knowledge about optimal and sub-optimal sound production in a brass instrument as generated by the players. The objective of the study presented in Chapter 7 was to provide a narrative overview of the nature of embouchure, its related body structures and body functions, and methods to assess embouchure that can be used in routine practice, based on information from different scientific and clinical fields. This was regarded as a first step towards the construction of a reliable, valid and practical multi-item method to assess embouchure among brass players. Three literature reviews were conducted concerning (1) the definition of embouchure, (2) the physics and acoustics of embouchure and (3) the functioning of the embouchure-related structures. In addition, embouchure experts (clinicians, scientists and elite wind players) were consulted for information and discussion. We concluded from our literature reviews that peer-reviewed information about the fundamentals of functional and dysfunctional embouchure is scarce, and that the available information is merely based on expert opinions, and is sometimes contradictory. Our study resulted in a proposal for a new definition of embouchure, an overview of the relevant physical and acoustic aspects, and functions of the embouchure-related body structures. The overview of the fundamentals of embouchure served in the development of an evidence-based multi-item assessment instrument for embouchure in brass playing, as described in the next chapter.
In Chapter 8 the results of a study about the content validity of a self-constructed assessment instrument for embouchure (the ‘CODE of Embouchure’) are described. The CODE of Embouchure covers the main aspects of the construct of embouchure in brass players. A panel of 35 international experts gave their opinion via a three-round digital Delphi survey, about whether the instrument, as a whole and in each of its items, adequately measured the construct of embouchure. Criteria for consensus and whether items should be retained in the next Delphi round were pre-determined. Data were independently analysed by two researchers. After three rounds we
concluded that consensus had been reached on 63 of the 64 items (98%), indicating the content validity of nearly all aspects of the ‘CODE of embouchure’. The final version of the multi-item assessment instrument consists of 4 domains and 64 items. In the General Discussion (Chapter 9) the results of the studies presented in this thesis are interpreted in terms of the two overarching aims. The results of the three studies discussed in Part 1 of the thesis challenge theoretical and clinical assumptions in occupational, pain and music medicine because no associations were observed between MSC and muscle activation pattern, posture or variation in occupational exposure. Various explanations for the outcomes of our studies are explored, and indicate that the designs of our studies may not have been adequate to find the associations of interest. Interactions between aetiological factors could not be studied because of the limited number of participants. Consequently, extracting practical advice for clinical practice may be premature. More studies with a different design, both small and large, are necessary to confirm or falsify the assumed causal relations. The focus in Part 2 of this thesis shifted from demonstrating causality to the identification of valid and reliable measuring instruments for physical characteristics relevant to musicians. The studies regarded three relevant motor functions and related body structures in musicians, viz. posture, hand function and embouchure. The ability to accurately measure motor function and its related body structures in music education and music medicine is an important step to improve awareness among teachers and therapists/physicians about the physical aspects of music performance in individual musicians, to monitor the effects of interventions and to enable the effectiveness of these interventions to be compared. International consensus about the use of assessment instruments is needed to enable the comparison of study results. For none of the physical functions and related body structures tested in musicians, viz. posture, hand and embouchure, is there currently such a consensus. The three measurement instruments described in Part 2 of the thesis have the potential to develop into validated clinical standards for the assessment of some of the above functions and related body structures.
The future:
Large, well-designed prospective cohort studies focusing on risk factors may help to clarify the causality of MSC in musicians and enable musicians at risk to be identified. The follow-up time of these cohort studies may need to be at least 20-30 years, depending on the research objective. It will be clear that this type of large-sample studies is only possible in a suitable research structure and only by means of multi-centre studies with sufficient financial support. This is a major challenge, made even bigger by the fact that music medicine lacks sufficient financial support due to its small and relatively new position in the spectrum of medical disciplines. The various societies for performing arts medicine might join forces and so offer an opportunity to set up such studies.
In addition, there is a need for systematic, formalized and close links between the fields of music medicine and music education, to enable the necessary large prospective
286
cohort studies among musicians, and also to facilitate exchange of knowledge between the two fields. Study designs like that of the two studies of embouchure in this thesis are useful to bridge the gap between music medicine and music education. At the moment, this link is restricted to a few individuals.
Detailed knowledge about the specific work situation of musicians is necessary in occupational medicine. It is worth recommending that the field of occupational medicine should develop specific prevention and reintegration programmes for professional musicians. This requires intensive longitudinal monitoring of the potential occupational causes of MSC in musicians and the results of interventions. This approach may also provide information on whether therapies and recommendations for non-musicians are valid for musicians.
Samenvatting
Inleiding
Musici lopen een grote kans op het ontwikkelen van gezondheidsproblemen tijdens hun muzikale carrière. De meeste van deze problemen betreffen musculoskeletale klachten (MSK). De impact van MSK op de carrière van een musicus kan aanzienlijk zijn wanneer deze het musiceren hinderen. MSK kunnen onbedoeld het einde van een muzikale carrière veroorzaken. In Hoofdstuk 1 worden de relevantie en doel van dit proefschrift beschreven.
De fysieke eisen die aan professionele muzikanten gesteld worden, zijn hoog. Professionele pianisten zijn bijvoorbeeld in staat verbazingwekkend hoge bewegingsfrequenties met de vingers te produceren, tot 1800 aanslagen per minuut (bijvoorbeeld in Liszts Paganini piano étude). Ook de duurbelasting is hoog; de meeste professionele muzikanten bespelen hun instrumenten meer dan 8 uur per dag, in speelsituaties waarvan wordt aangenomen dat ze ergonomisch ongunstig zijn. Tegelijkertijd proberen professionele musici hun fysieke grenzen verder te verleggen met het doel hun prestatieniveau te verhogen.
Gezien de impact van MSK op het speelvermogen en de wisselende therapieresultaten bij MSK, is het belangrijk dat het risico op MSK wordt verminderd en de resultaten van de behandeling verbeteren. Aannemelijk is dat zowel preventie van MSK als betere behandelresultaten kunnen worden bereikt bij een toegenomen inzicht in de oorzaken van MSK bij musici én als het mogelijk is de relevante motorfuncties en gerelateerde lichaamsstructuren bij musici op een valide en betrouwbare manier te beoordelen.
Dit proefschrift bestaat uit 2 delen: deel 1 betreft het meer inzicht krijgen in de oorzaak van MSK bij musici en deel 2 betreft onderzoeken naar meet- en beoordelingsmethoden van motorische functies en lichaamsstructuren bij musici.
Deel 1: Oorzaken van musculoskeletale klachten bij musici
Het overkoepelende doel van de studies beschreven in de hoofdstukken 2 - 4 van dit proefschrift (deel 1) was: meer inzicht krijgen in de oorzaken van chronische aspecifieke MSK bij musici. De drie studies concentreerden zich op associaties tussen fysieke aspecten (spieractivatiepatroon, houding en variatie in fysieke werkbelasting) en MSK. Het wordt algemeen geaccepteerd dat MSK wordt veroorzaakt en onderhouden door een complex van vele op elkaar inwerkende bio-psycho-sociale factoren. Daarom zijn veel factoren meegenomen tijdens het bestuderen van deze associaties. Het model van de Internationale Classificatie van ‘Functioning, Disability & Health’ (ICF) is geschikt voor het beschrijven van de complexiteit en dynamiek van de verschillende bio-psycho-sociale aspecten van functioneren en disfunctioneren in personen met MSK. Het onderzoek dat aan dit proefschrift ten grondslag ligt, beperkte zich tot associaties op het gebied van lichaamsfuncties en gerelateerde lichaamsstructuren binnen het ICF.
290
In Hoofdstuk 2 wordt het onderzoek beschreven naar de relatie tussen spieractivatie-patronen en pijn tijdens een muziektaak. Deze studie was gebaseerd op de veronderstelling dat pijnklachten kunnen worden veroorzaakt door een verhoogde spieractivatie tijdens het spelen, een verminderde ontspanning (vooraf en/of na het spelen) en/of een sneller begin van spiervermoeidheid. In dit cross-sectionele onderzoek speelden 36 studenten basgitaristen van diverse conservatoria in Nederland een standaard muziekstuk gedurende 30 minuten. Het niveau van spieractiviteit en pijn werd geregistreerd; pijn registratie via een Numerieke Rating Schaal (NRS 0-10) en het spieractiviteit niveau (van zowel de musculus trapezius als de musculi flexor carpi radiales) werd gemeten met oppervlakte-EMG (sEMG). Het sEMG werd berekend als een percentage van de maximale vrijwillige isometrische contractie (% MVC) en de helling van dit sEMG signaal (helling van %MVC). Het %MVC als functie van de tijd en de helling van %MVC werden berekend tijdens het spelen en tijdens rustperioden voor en na het spelen. Er werden geen significante verschillen in %MVC of de helling van %MVC waargenomen tussen de bassisten met en zonder MSK. De resultaten geven aan dat MSK bij bassisten niet geassocieerd was met een ander spieractivatiepatroon. Daarom is geconcludeerd dat het niet waarschijnlijk is dat de pijn wordt veroorzaakt door verhoogde spieractivatie tijdens het spelen en/of verminderde ontspanning, noch door een sneller begin van vermoeidheid.
In Hoofdstuk 3 wordt de associatie besproken tussen werkgerelateerde houdingen en MSK bij (semi)professionele bassisten. Deelnemers waren 141 professionele en student-contrabassisten en basgitaristen. Gegevens over zelfgerapporteerd functioneren, algemene en mentale gezondheids-toestand, locatie en intensiteit van klachten aan het houding- en bewegingsapparaat en psychische stress werden online verzameld met zelf geconstrueerde en bestaande vragenlijsten. De statistische analyses lieten geen verband zien tussen klachten en de speelpositie van het linkerschoudergebied in dubbele bassisten, het rechter polsgebied in de basgitaristen of het rechterpolsgebied voor de Duitse versus de Franse strijkstijl. Geconcludeerd werd dat in dit voorbeeld van (semi)professionele bassisten de langdurige blootstelling aan fysieke stress door houding niet geassocieerd was met MSK. Dit daagt het dominant verklaringsmodel in de pijn geneeskunde uit dat zich richt op het aspect houding om MSK te voorkomen .
Er wordt verondersteld dat variatie in blootstelling aan een beroepsmatige ongunstige ergonomische houding een beschermend effect heeft op de ontwikkeling van MSK. Deze algemene aanname wordt echter niet sterk ondersteund door de literatuur. Zoals eerder al aangegeven hebben musici een hoge prevalentie van MSK. Professionele musici spelen vele uren per dag en afhankelijk van het type instrumentalist ook regelmatig meer dan één type instrument (instrumentalisme). Omdat multi-instrumentalisme een grotere variatie in de ergonomische belasting op specifieke gebieden van het houding- en bewegingsapparaat impliceert dan musici die één instrument bespelen (mono-instrumentalisme), zijn deze musici een geschikte onderzoekspopulatie voor het testen van bovenstaande veronderstelling. In Hoofdstuk 4 wordt een studie beschreven waarin een aantal (semi)professionele bassisten werden geïncludeerd om te onderzoeken of multi-instrumentalisten minder vaak MSK hadden dan mono-instrumentalisten. Deelnemers waren wederom 141 professionele en student-contrabassisten en basgitaristen. Demografische,
MSK- en belastingskenmerken werden online verzameld met zelf geconstrueerde en bestaande vragenlijsten. De prevalentie van MSK in de nek, rug, rechter schoudergebied en beide polsgebieden verschilde niet significant tussen de twee groepen. Verdere analyse liet zien dat de kans op MSK in het linker schoudergebied groter was bij multi-instrumentalisten dan bij mono-instrumentalisten (Odds Ratio 3,3). Geconcludeerd werd dat, in dit voorbeeld van professionele bassisten, multi-instrumentalismegeen beschermend effect had tegen MSK. Multi-instrumentalisme was dus zelfs geassocieerd met een hogere prevalentie van MSK in de linkerschouder. Dit resultaat is een uitdaging in het licht van de theoretische en klinische aannames zoals die bestaan binnen de bedrijfs- en pijngeneeskunde met betrekking tot de invloed van variatie in blootstelling aan beroepsmatige ongunstige ergonomische houding en MSK.
Deel 2: Beoordeling van motorische functies &
lichaams-structuren bij musici
Het overkoepelende doel van de studies beschreven in de hoofdstukken 5 - 8 van dit proefschrift was instrumenten te ontwikkelen en/of te testen die motorische functies in musici meten. Beoordeling van het fysieke functioneren van muzikanten is belangrijk voor de systematische observatie, classificatie, diagnostiek en vaststelling van de oorzaken van MSK als ook de evaluatie van interventies mogelijk te maken. Identificatie van valide beoordelingsinstrumenten kan naar verwachting de weg openen voor het goed meten van motorische functies en gerelateerde lichaamsstructuren in toekomstige onderzoeken naar fysieke etiologische factoren van MSK bij musici. De literatuur en de klinische praktijk van de podiumkunsten bieden op dit moment nog onvoldoende meetinstrumenten voor het beoordelen van motorische functies en gerelateerde lichaamsstructuren bij musici. Daarom richtte dit deel van het proefschrift zich op instrumenten die in de dagelijkse praktijk kunnen worden gebruikt om (grote) studies onder musici in de toekomst mogelijk te maken. Voor sommige motorische functies en de daaraan gerelateerde lichaamsstructuren bestaan al ontwikkelde meet- of beoordelingsmethoden zonder goed zicht op de psychometrische eigenschappen (zoals het meten van de antropometrische kenmerken van de hand en beoordelingsmethoden voor de houding) bestaan, terwijl voor sommige motorische functies (en gerelateerde lichaamsstructuren) nog helemaal geen meetmethoden bestaan (zoals methoden voor embouchure meten). Vier onderzoeken werden uitgevoerd met dit doel; één onderzoek betrof de beoordeling van de houding, een ander onderzoek het meten van de antropometrische kenmerken van de hand en twee studies betroffen het onderwerp embouchure. Gekozen werd voor de beoordeling van deze specifieke motorfuncties en gerelateerde lichaamsstructuren vanwege hun relevantie voor musici.
Bij aanvang van ons onderzoek was nog geen systematisch overzicht beschikbaar van methoden en hun klinimetrische eigenschappen en bruikbaarheid, voor beoordeling van de globale houding van musici. Het doel van de studie in Hoofdstuk 5 was een overzicht te geven en de resultaten voor de klinische praktijk te interpreteren. Een systematisch literatuuronderzoek werd uitgevoerd in overeenstemming met de bestaande richtlijnen. Twee onafhankelijke beoordelaars beoordeelden het risico
292
van bias in de studies en de klinimetrische waarden van de beoordelingsmethoden, evenals hun bruikbaarheid. De kwaliteit van het bewijsmateriaal en de sterkte van de aanbevelingen werden bepaald volgens de Beoordelingsclassificatie Evaluatie, Ontwikkeling en Evaluatie (GRADE). Van de in eerste instantie als mogelijk relevant geïdentificeerde studies (27.680 titels) werden 41 studies geselecteerd voor de uiteindelijke analyse. Tweeëndertig beoordelingsinstrumenten werden geïdentificeerd, geclusterd in vijf categorieën: directe- en indirecte visuele waarneming, directe- en indirecte meting aan het lichaam, en digitale beoordeling. De methodologische kwaliteit van 27 (66%) van de onderzoeken was matig tot goed. Betrouwbaarheid werd het meest frequent bestudeerd, weinig informatie over validiteit en geen informatie over responsiviteit. Op basis van de resultaten van dit onderzoek kan de beoordeling van de globale houding in de klinische praktijk het beste via een directe visuele observatiemethode met een intervalscore plaats vinden, toegepast door een getrainde observator.
MSK van de hand komen veel voor bij personen die beroepsmatig veel met de handen werken, zoals muzikanten. Antropometrische handkenmerken die ongunstig lijken voor de taken die moeten worden uitgevoerd, kunnen van invloed zijn op het vermogen deze handactiviteiten goed uit te voeren. Het gevolg hiervan zou een verhoogd risico op MSK kunnen zijn. Hier is echter nog niet veel over bekend. Te verwachten valt dat door onderzoek, waarbij gebruik gemaakt wordt van een goed meetinstrument voor handkenmerken, beter inzicht in de oorzaken van MSK van de hand zou kunnen worden bereikt. Een probleem is dat hiervoor nog geen gevalideerde meetinstrumenten beschikbaar zijn. Het meetinstrument ‘de Praktische Hand Evaluatie (PHE)’ zou deze lacune kunnen opvullen, maar de psychometrische eigenschappen ervan waren onbekend. In de in Hoofdstuk 6 gerapporteerde studie werd de betrouwbaarheid van het PHE-meetinstrument getest. Ook werd nagegaan of reductie van het aantal onderdelen in dit instrument mogelijk was en daarmee de bruikbaarheid te vergroten. Rechterhand profielen van 117 gezonde vrijwilligers werden vier keer onafhankelijk beoordeeld met de PHE, door zes paar onderzoekers, twee keer op de eerste dag en twee keer twee weken later. Intra- en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, standaard meetfout (SEm), beïnvloedende factoren en collineariteit tussen de PHE-items werden berekend. De intra- en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de PHE was goed voor 12 van de 14 items (86%; r = 0,67 tot 0,90). De absolute SEm varieerde tussen 2.01 en 9.23 mm, en het potentiële percentage misclassificatie met een verschuiving van tenminste 2 klassen bij een herhaalde meting liep op tot 15%. Clusteranalyse identificeerde 7 clusters van hand-items. Geconcludeerd werd dat de PHE een betrouwbaar instrument is voor beoordeling van antropometrische handvariabelen op groepsniveau, maar nog niet voor individuele screening. Toekomstige reductie tot 6 items kan worden overwogen. Koperblazers kunnen problemen ondervinden bij het produceren van een optimaal geluid (of een reeks geluiden) met hun instrument ten gevolge van embouchureproblemen. Het is een uitdaging voor muziekleraren, therapeuten en artsen musici met deze problemen (disfunctionele embouchure) te helpen op een theoriegestuurde en wetenschappelijke manier. Het beoordelen en behandelen van disfunctionele embouchure vereist kennis over optimale en suboptimale
geluidsproductie in een koperinstrument zoals gegenereerd door de koperblazers. Het doel van de studie gepresenteerd in Hoofdstuk 7 was een beschrijvend overzicht te geven van het construct embouchure, de bijbehorende lichaamsstructuren en lichaamsfuncties en van de huidige methoden embouchure te beoordelen in de dagelijkse praktijk. Dit overzicht van informatie uit verschillende relevante wetenschappelijke en klinische kennisvelden zou een eerste stap kunnen zijn in de constructie van een betrouwbare, valide en praktische multi-item meetmethode voor de beoordeling van embouchure bij koperblazers. Drie literatuuronderzoeken werden uitgevoerd met betrekking tot (1) de definitie van embouchure, (2) de fysica (en akoestiekleer) van embouchure en (3) de werking van de embouchure-gerelateerde structuren. Daarnaast werden embouchure-experts (clinici, wetenschappers en topblazers) geraadpleegd voor informatie en discussie. Uit onze literatuuroverzichten werd geconcludeerd dat peer-reviewed informatie over embouchure schaars is en dat de beschikbare informatie vooral gebaseerd is op meningen van experts met daarbij soms tegenstrijdigheden. Deze studie resulteerde in een voorstel voor een nieuwe definitie van embouchure, een overzicht van de relevante fysieke en akoestische aspecten en functies van de embouchure-gerelateerde lichaamsstructuren. Het overzicht van deze basis elementen van embouchure vormde de leidraad voor de ontwikkeling van een multi-item beoordelingsinstrument voor embouchure bij het bespelen van koper, zoals beschreven in het volgende hoofdstuk.
In Hoofdstuk 8 worden de resultaten beschreven van een studie naar de content validiteit van een zelf geconstrueerd meetinstrument voor embouchure (de ‘CODE of Embouchure’). Dit meetinstrument meet de diverse aspecten die samen het construct van embouchure bij koperblazers bepalen. Een panel van 35 internationale experts gaf hun mening via een digitale Delphi-enquête (bestaande uit 3 rondes), over de vraag of het instrument als geheel het construct van embouchure adequaat heeft gemeten. Tevens werd gevraagd naar de relevantie en juistheid van de formuleringen van de diverse individuele items. Criteria voor consensus (en of items moesten worden meegenomen naar de volgende Delphi-ronde) waren vooraf bepaald. Gegevens werden onafhankelijk geanalyseerd door twee onderzoekers. Na drie rondes werd geconcludeerd dat voor 63 van de 64 items (98%) consensus was bereikt, wat content validiteit voor bijna alle aspecten van de ‘CODE of embouchure’ aangeeft. De definitieve versie van het multi-item meetinstrument bestaat uit 4 domeinen en 64 items.
In de algemene discussie (Hoofdstuk 9) worden de resultaten van de in dit proefschrift gepresenteerde onderzoeken geïnterpreteerd in termen van de twee overkoepelende doelen. De resultaten van de drie studies die in deel 1 van dit proefschrift werden besproken, dagen theoretische en klinische aannames in de bedrijfs, pijn- en muziekgeneeskunde uit omdat geen associaties zijn gevonden tussen MSK en spieractivatiepatroon, ergonomische ongunstige houding of variatie in houdingen. Verschillende verklaringen voor de resultaten van onze studies zijn aan te geven, waarbij het kan zijn dat de onderzoeksmethoden niet voldoende valide zijn geweest voor het vinden van relevante associaties. Interacties tussen mogelijke etiologische factoren konden niet worden onderzocht vanwege het beperkte aantal deelnemers. Het is daarom nog te vroeg adviezen voor de klinische praktijk te geven op basis van
294
de resultaten. Meer studies met andere onderzoeksmethoden, zowel met een klein als groot aantal proefpersonen, zijn nodig wil men de veronderstelde causale relaties kunnen bevestigen of ontkrachten.
De focus in deel 2 van dit proefschrift verschoof van het onderzoeken van causaliteit naar de identificatie van valide en betrouwbare meetinstrumenten voor het meten van fysieke eigenschappen die relevant zijn voor muzikanten. De studies beschouwden drie relevante motorische functies en gerelateerde lichaamsstructuren bij musici, namelijk houding, handfunctie en embouchure.
Indien het mogelijk is de motorische functies en de bijbehorende lichaamsstructuren nauwkeurig te meten in muziekeducatie en muziekgeneeskunde, dan kan dat een belangrijke stap zijn de kennis van docenten en therapeuten/artsen te vergroten met betrekking tot de fysieke aspecten van muziekprestaties bij individuele musici. Ook wordt het dan mogelijk de effecten van interventies te onderzoeken en kan de mate van effectiviteit van interventies met elkaar worden vergeleken. Internationale consensus over het gebruik van beoordelingsinstrumenten is dan nodig voor het vergelijken van studieresultaten. Over geen van de fysieke functies en gerelateerde lichaamsstructuren getest in muzikanten, namelijk houding, hand en embouchure, is consensus. De drie meetinstrumenten die in deel 2 van het proefschrift worden beschreven, kunnen zich ontwikkelen tot gevalideerde klinische standaarden voor de beoordeling van de bovengenoemde functies en gerelateerde lichaamsstructuren.
De toekomst:
Grote, goed ontworpen prospectieve cohortstudies, die zich richten op risicofactoren, kunnen helpen de causaliteit van MSK bij musici te verhelderen. De resultaten van deze studies kunnen tevens zorgen dat musici die een verhoogd risico lopen op MSK vroegtijdig geïdentificeerd kunnen worden. De follow-up tijd van deze cohortstudies dient minimaal 20-30 jaar te zijn, afhankelijk van het onderzoeksdoel. Het zal duidelijk zijn dat dit soort grote onderzoeken alleen mogelijk is in een goede onderzoeksstructuur door middel van multicenter studies met voldoende financiële ondersteuning. Dit is een grote uitdaging, vanwege de kleine en relatief nieuwe positie van de muziekgeneeskunde in het spectrum van medische disciplines. De (para) medische verenigingen voor de podiumkunsten in de diverse landen zouden hun krachten moeten bundelen en de mogelijkheden creëren voor grootschalige studies. Daarnaast is behoefte aan systematische, geformaliseerde en nauwe banden tussen de werkvelden van muziekgeneeskunde en muziekeducatie, eveneens voor de grote prospectieve cohort studies onder muzikanten. Bovendien wordt daarmee de uitwisseling van kennis tussen de twee velden vergemakkelijkt. Studieontwerpen, zoals die van de twee studies met embouchure in dit proefschrift, zijn nuttig de kloof tussen muziekgeneeskunde en muziekeducatie te overbruggen. Op dit moment is deze verbinding tussen de twee werkvelden meestal beperkt tot de inzet van enkele enthousiaste individuen.
Gedetailleerde kennis van de specifieke werksituatie van musici is noodzakelijk in de bedrijfsgeneeskunde. Het verdient aanbeveling op het gebied van arbeidsgeneeskunde
specifieke preventie- en reïntegratieprogramma’s voor professionele musici te ontwikkelen. Dit vereist een intensieve longitudinale monitoring van de potentiële beroepsoorzaken van MSK bij musici als ook onderzoek naar de resultaten van interventies. Deze studies kunnen daarnaast informatie verschaffen over de vraag of therapieën en aanbevelingen voor musici ook van toepassing zijn op niet-musici en visa versa.
Curriculum Vitae
Kees Hein Woldendorp (1963) groeide op in Munstergeleen en Heelsum. Na het behalen van zijn VWO diploma aan het Wagenings Lyceum (1983) studeerde hij 2 jaar geneeskunde aan de Rijks Universiteit Limburg (Maastricht) en vervolgens aan de Rijks Universiteit Utrecht. Aansluitend startte hij met de geïntegreerde tropenopleiding in het Groene Hart Ziekenhuis te Gouda al waar hij in contact kwam met de revalidatiegeneeskunde. Na ANIOS schappen revalidatiegeneeskunde in het revalidatiecentrum de Hoogstraat te Utrecht en de St. Maartenskliniek te Nijmegen heeft Kees Hein van 1994 tot 1998 de opleiding revalidatiegeneeskunde (circuit UMCG – Revalidatie Friesland) doorlopen bij prof. W. Eisma en prof. J. Geertzen.
Vanaf 1998 is hij werkzaam als revalidatiearts bij Revalidatie Friesland, locatie Beetsterzwaag, met de focus op (poli)klinische neurorevalidatie en complexe poliklinische pijnrevalidatie. Vanaf het begin is Kees Hein actief geweest in het opzetten van de revalidatiebehandeling van musici met muziek gerelateerde gezondheidsproblematiek, aangepast musiceren en de toepassing van muziek in de revalidatie. Hierbij kon hij zijn passie voor (Ierse) muziek combineren met zijn kennis als revalidatiearts. In de loop van 20 jaar zijn al deze activiteiten op gebied van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek samengevoegd tot een uniek Revalidatie Expertise Centrum voor Muziek en Dans (REC-MD). Een interdisciplinair revalidatieteam van medewerkers is hier bij betrokken en de vele activiteiten zijn ingebed in een regionaal, landelijk en internationaal netwerk. Kees Hein is vanaf 2005 intensief betrokken bij de Stichting Sailing Brass (met Hans Boschma† en Waël Massri) en de daaraan gekoppelde digitale database www. embouchure.nl over embouchure. Vanuit de wens om tot een evidence based behandeling van musici te komen, is hij vanaf ± 2007 met wetenschappelijk onderzoek begonnen. Dit is uitgemond in de huidige promotie, een internationaal symposium over Embouchure, Zang en Ademsteun (IEPE) en drie educatieve films over Embouchure (Total Breathing Concept, the Code of Embouchure en the Liptilt; zie YouTube).
Naast bovenstaande activiteiten is Kees Hein actief in de Nederlandse Vereniging voor Dans en Muziekgeneeskunde (NVDMG) als founding member. Ter preventie van onnodige primaire -, secundaire -, of tertiaire revalidatieproblematiek, is hij sinds begin 2017 bezig met het onderwerp leefstijlgeneeskunde (via AM-Lifestyle Medicine te Heerenveen). Deelname aan de recente uitgave van een voedingsboek voor rolstoelgebruikers is een eerste concreet resultaat van deze samenwerking. Sinds begin 2018 is Kees Hein betrokken bij de Revalidatie Friesland Academie. In mei 2018 is hij toegetreden tot de wetenschappelijke advies raad van de Dystonievereniging.
Kees Hein deelt zijn kennis en ervaring graag met anderen, onder andere middels presentaties op congressen, het geven van onderwijs aan onderwijsinstellingen in de gezondheidszorg en muziek educatie, en begeleiding van studenten met hun (afstudeer) onderzoek.
In de tijd die dan nog resteert, speelt hij graag Keltische muziek (Carritwen), reist hij graag, of is in de tuin dan wel natuur te vinden (bij voorkeur met zijn gezin, familie en/ of vrienden). Hij is sinds 1992 getrouwd met Geralien Bonnema, samen hebben ze twee dochters (Merel en Anne).
Publications
This thesis
2013: Woldendorp KH, van de Werk P, Boonstra AM, Stewart RE, Otten E. Relation Between Muscle Activation Pattern and Pain: An Explorative Study in a Bassists Population. Arch Phys Med Rehab. 94 (6):1095-1106.
2016: Woldendorp KH, Boonstra AM, Tijsma A, Arendzen JH, Reneman MF. No association between posture and musculoskeletal complaints in a professional bassist sample. Eur J Pain. Mar;20(3):399-407. doi: 10.1002/ejp.740.
2016: Woldendorp KH, Boschma H, Boonstra AM, Arendzen HJ, Reneman MF. Fundamentals of embouchure in brass players: towards a definition and clinical assessment. Med Probl Perform Art. 31(4):232-243.
2018: Woldendorp KH, Boonstra A.M., Arendzen, H.J. & Reneman, M.F. Variation in occupational exposure associated with musculoskeletal complaints; a cross-sectional study among professional bassists. Int Arch Occ & Environm Health. 91(2):215–223 .
2018: Woldendorp KH, Ploos van Amstel E, Boschma H.†, Anne M. Boonstra, Hans J. Arendzen, Michiel F. Reneman. Towards consensus on clinical assessment of embouchure in brass players: a Delphi study. Med Probl Perform Art. 2019:3(1):6-13. 2018: Kees H. Woldendorp, Antoine W. de Schipper, Anne M. Boonstra, Corry K. van der Sluis, J. Hans Arendzen, Michiel F. Reneman. Reliability of an instrument for screening hand profiles: the Practical Hand Evaluation. J Hand Ther. 31(4): 544-553 e1.
2018: Kees H Woldendorp, Jonas FE Kleinbergen, Anne M Boonstra, Antoine W de Schipper, J Hans Arendzen, Michiel F Reneman. Quality and usability of clinical assessments of static standing and sitting posture: a systematic review. (Submitted in 2018).
Peer reviewed
2012: Woldendorp KH, W. van Gils. One-Handed Musicians--More Than a Gimmick. Med Probl Perform Art. 4 (Dec): 231-233.
2012: Woldendorp K.H., J.Hurkmans, R.Waaksma, M. de Bruijn. Central auditory processing disorder following stroke(CAPD). Proposal for a diagnostic guideline. Poster presentation. 18th European Congress of Physical and Rehabilitation Medicine. Edizione Minerva Medica, Thessaloniki, Greece. May 2012. In: Proceedings of the 18th European Congress of Physical Medicine PRM, Thessaloniki, Greece, May 28- Juni 1, 2012: 39-41.
304
Non-peer reviewed
1998: Woldendorp KH, Pot HJ, Eisma WH. “Problems in the definition and diagnostics of the post-stroke-depression”. Revalidata. 19 ( okt) .
1998: Woldendorp KH, Pot HJ, Eisma WH. poster presentation “Problems in definition and diagnostics with Post Stroke Depression”. International congress “Vascular mood disorders” at Houthem- St.Gerlach (the Netherlands).
2004: Woldendorp KH , J.Hurkmans, R.Waaksma, M. de Bruijn. ‘Auditieve verwerkingsproblemen; een case-report ter illustratie’. Themanummer van Stem-, Spraak- en Taalpathologie. 12 (3): 220-234.
2006: Woldendorp KH. ‘Mu-sick’: adapted music-making’. Medl Probl Perform Art. 21(1): 37.
2007: Woldendorp KH. ‘Waarnemingsproblemen bij niet-aangeboren hersenletsel’, Revalidatie Magazine. 4.
2010: Woldendorp KH. Neurology & Rehabilitation. Central Auditory Processing Disorders following Stroke. Part 1: theoretical frame work & Part 2: Practical aspects. Organ der DGNR, DGNKN, OEGNR, SNRG. 6: 321.
2009: K. H. Woldendorp and S. Kloosterman. “Blessureleed in de orkestbak”. Nederlands Dagblad, 14 januari 2009.
2009: Woldendorp KH, de Haas GJF, Winterkorn-Pierrot CICA. Genees & Kunst 8: Eighth Biannual Symposium on Medical Problems of Dancers & Musicians, Revalidatie Friesland, Beetsterzwaag, April 4th, 2009. Congress proceedings. Med Probl Perform Art. 24 (4): 191-96.
2010: Woldendorp KH. De ‘strijkprothese’: daar zit muziek in! Ned Tijdschr Handther. 19(1): 36-37.
2010: Woldendorp KH. Zit er (nog) muziek in een CVA. CVA Magazine. Aug/sept: 12-16.
2012: Woldendorp KH. Muziekblessures. Chapter 5: Muziektherapie in de revalidatie, handboek voor de klinische praktijk. Madeleen de Bruijn (Red.). Publisher Garant. 227-237.
2012: Woldendorp KH. Focale handdystonie bij pianisten, een reactie. Ned Tijdschr voor Revalidatiegeneeskunde 2012, juni/juli (3): 147-148.
2012: Woldendorp KH. Relatie tussen spieractivatiepatronen en aspecifieke pijn in het houding- en bewegingsapparaat; een overzicht van de bestaande theorieën versus de realiteit. Nederlands Tijdschrift voor Pijn en Pijnbestrijding. 31(52): 65.
2013: Woldendorp KH. Tandheelkundige problemen bij musici. Nederlands Tandartsenblad. Sept;16: 24-27.
2013: Woldendorp KH. Artsen herkennen muziekblessures niet. Medisch Contact. Okt: 2198-2200.
2015: Woldendorp KH. Musici in de mondzorgpraktijk. Standby, vakblad voor assistenten in de tandheelkunde. Juni;29(3): 18-21.
2019: Vries-Postma de A, Woldendorp KH. Gezond eten als rolstoeler, zó doe je dat! De Vrije Uitgevers (in press).
2019: de Vries-Postma A, Woldendorp KH. Het Sit Smart Dieet; het complete voedingsprogramma voor rolstoelers (1e druk). De Vrije Uitgevers, ISBN: 9789082059946 (in press).
Digital database
2000- ..: Boschma H (2018†), Woldendorp KH, Massri W: www.embouchure.nl; digital database about embouchure related topics.
Educational video streams
(Woldendorp KH, Boschma H†, Massri W.)
2015: “Total Breathing Concept” (Youtube); 3.5 hours about the interaction of breathing, motor function and the abdominal area for professional sports, - musicians and chronic stress related syndromes.
2016: “the CODE of Embouchure” (youtube): 1.5 hours of instruction about the fundamentals of embouchure and assessment of embouchure.
2018: “the Lip-tilt” (youtube): 0.45 hours of instruction about the meaning of the level of pressure of the brass instrument-mouthpiece on the embouchure of a brass player, and how to measure it with the lip-tilt assessment tool. 2019: “The HANBO- embouchure education & therapy method for brass” (in
Acknowledgments / Dankwoord
‘Een proefschrift schrijf je niet alleen’. Hoewel ik deze zin ik al heel vaak heb gelezen, besef ik nu pas ten volle wat voor een wereld zich achter een dergelijke zin bevindt. Heel veel mensen hebben me de afgelopen jaren geholpen in alle fasen van het traject. Mijn dank gaat dan ook uit naar een ieder die direct of indirekt heeft bijgedragen aan de totstandkoming hiervan. De volgende mensen wil ik in het bijzonder danken: Allereerst mijn (co)promotoren groep als geheel; jullie waren samen een fijn begeleidingsteam, ieder met een eigen rol. Bijzonder was dat geen van jullie zelf musiceert; dat zou een potentieel nadeel kunnen zijn, ik zag het echter vooral als een meerwaarde omdat het me dwong voorbij het expert-opinion denken met betrekking tot musiceren te kijken. De dominantie van dit expert-based denken binnen de muziekgeneeskunde was de reden dat ik met dit proefschrift ben begonnen, en bovenstaande argumentatie heeft zich meermalen in onze discussies bewezen. Prof. dr.M.F. Reneman, beste Michiel, het eerste overleg op je werkkamer kan ik me nog levendig herinneren en is exemplarisch voor de manier waarop je me hebt begeleid. Boven de deur hing een schilderij met de kritische kijkende Waldorf & Stadtler (Muppetshow) richting ons overleg. Precies in de juiste blikrichting. Ik moest nog een heel traject doorlopen, echter toen al wist ik dat dit plaatje een plek zou krijgen op de binnenzijde van de achterkaft van mijn uiteindelijke boekje. Een plaatje dat stemt tot kritische beschouwing over wat werd opgeschreven. Daar is het jaren later dus inderdaad van gekomen. Met ‘wij van wc-eend’ en ‘Gronings-kort’ heb je me in het juiste gareel proberen te krijgen. Het proces wat ik bij je heb doorlopen is vergelijkbaar met de appelboom die jij en Judith uit onze tuin de ruimte bij jullie hebben gegeven. Flink snoeien en daarna kwam er een prachtige appelboom met heerlijke appels tevoorschijn. Dank voor je –bijna cruciale- begeleiding en mentaal snoeiwerk; ik hoop er nog jaren van de vruchten te kunnen plukken.
Prof dr. J.H. Arendzen, beste Hans, ik wil je bedanken voor je vriendelijke en kritische begeleiding. Er waren momenten waarop ik niet meteen begreep wat je met een bepaalde zinscorrectie bedoelde, in de discussie achteraf bleek dat je dan haarscherp de vinger op de zwakke plek van mijn redenering had weten te leggen. Je werk als hoogleraar zit er nu echt op nu je mij als laatste van je promovendi uitgeleide mag doen. Ik hoop dat je nog lang van je pensioen in goede gezondheid mag genieten samen met Heleen.
Dr. A.M. Boonstra, beste Annemarijke, ik wil je enorm bedanken voor de vele uren die je met positieve intenties en haast onmenselijk geduld in mijn begeleiding hebt gestopt. Je kon me precies dat geven wat ik tijdens het hele promotie traject nodig had. Begonnen met herhaalde basale uitleg over SPSS, nominale variabelen en in mijn beleving tientallen correcties op artikelen, nam de moeilijkheidsgraad van bijvoorbeeld statistiek ongemerkt toe tot en met de regressie analyses. Je nauwgezetheid bij het letten op de details heeft bijna mythische proporties. Aan het eind heb je me langzaam steeds meer losgelaten, ook dat ging je goed af. Nu ik zelf steeds meer studenten begeleidt, hoor ik geregeld je stemmetje in mijn hoofd als ik ze op soortgelijke zaken opmerkzaam maak als wat jij bij mij hebt gedaan. Je gaat
308
binnenkort met pensioen, voor Revalidatie Friesland én de revalidatiegeneeskunde in het algemeen een forse aderlating. Ik wens je vooral een fijne tijd toe en hoop nog af en toe van je wijsheid gebruik te mogen maken…
De leden van de leescommissie en de oppositie, prof. dr. A.M.C.F. Verbunt, prof. dr. L.H.V. van der Woude, prof. dr. E.J.A. Scherder, prof. dr. C.K. van der Sluis, prof. dr. S. Brouwer en dr. V.A.E. Baadjou, dank voor de tijd en energie die jullie hebben gestoken in het lezen en beoordelen van mijn proefschrift.
Hochgelehrte Profesoren dr. M.A. Bertsch und dr. E. Altenmüller, besten Matthias und Eckart: Ich danke Ihnen beiden für Ihre Bemühungen, meine Dissertation zu lesen und zu bewerten, in die Niederlande zu reisen, und für die lehrreichen Diskussionen im Bereich der Motorik unter den Musikern. Auch die Besuche in Hannover-Berlin-Ruhrgebiet und Wien waren sehr aufschlussreich. Matthias, zum Glück konnte ich mir (nachdem IEPE Kongress) das Beispiel der ersten Seite einer Bedienungsanleitung für ein Auto vorstellen. Ansonsten denke ich, dass die Artikel über Embouchure niemals gekommen wären. Vielen Dank auch für Ihre Präsentations, jetzt in Verbindung mit der Eröffnungskonferenz des Rehabilitation Expertise Center für Musik & Tanz (REC-MD), Revalidatie Friesland.
I would like to continue to thank Jaume Rosset i Llobet. You were basically the basis of the second part of my PhD trajectory with regard to measuring the motor skills of musicians. Together with Wiecher Leidekker we have copied the construction of your embouchure-stroboscope to measure embouchure. We did not understand why it did not work. An expensive, but instructive lesson, and the prelude to the IEPE conference in Beetserzwaag in 2013. I want to thank you for our friendship, the beautiful visits to your fantastic institute (incombination with Martha and later Merel) and the exchange programm here in the Netherlands (together with Sylvia). Your son Arnau was also of great help in the production of the instruction movies! It was wonderful to see the same kind of patients with you, only the palms in front of the windows showed me how far away I was from home. It is nice and special (because you are so busy) that you are present at my PhD, and that you were immediately prepared to contribute to the congress about your phenomenal knowledge of the sensomotor training of dystonia among musicians. I hope to be able to continue our discussions in future... Gràcies de nou per tot.
Veel dank gaat uit naar de co-auteurs van de verschillende artikelen. Andert Tijsma, ik kan me nog herinneren hoe ik met jou in een kroeg te Groningen zat en ik voor het eerst het woord promoveren in de mond nam. Dank zij jouw contacten in de bassisten wereld werd het onderzoek met deze categorie musici opgestart; pas later zou duidelijk worden dat deze groep eigenlijk ideaal was om als onderzoeksgroep te gebruiken. Ik vond het fijn om met je te werken, ondanks dat de resultaten van deze eerste studie in de prullenbak konden worden gegooid. Gelukkig hebben we het andere deel van de studie nog wel kunnen gebruiken voor publicatie. Tijdens dit eerste onderzoek kregen we aan het eind hulp van Prof. dr. E. Otten. Beste Bert, ik wil je danken voor je waardevolle hulp en inspanning om dit onderzoek naar een hoger plan te tillen in de vorm van het vervolg onderzoek en de publicatie die we
samen met Pieter van der Werf hebben geschreven. Heel leerzaam. Ook wil ik je bedanken voor de inzichten die je me hebt aangereikt op het gebied van bijvoorbeeld embodied cognition. Je bijdrage aan het IEPE-congres te Beetsterzwaag staat me nu jaren later nog helder voor de geest. Dit is een prima leidraad voor hoe volgens mij naar de bewegingsaansturing van supersnelle bewegingen van musici zou moeten worden gekeken. Op dit vlak hoop ik dat er in de toekomst meer verbinding valt te maken tussen bewegingswetenschappen en de muziekgeneeskunde zodat beter grip te krijgen is op oa. het beeld van musicians’ dystonia. Pieter, ook jou zou ik vanaf deze plaats willen bedanken. Je wist helemaal niets van musici, je hebt je er dapper doorheen geslagen en een pracht stuk werk afgeleverd! Roy Stewart, je bent de enige mede-auteur die ik nog nooit in levende lijve heb mogen aanschouwen. Hopelijk gaat dat nog een keer gebeuren. Bedankt voor je statistiek adviezen en controles van de desbetreffende stukken tekst, allemaal via de mail, en essentieel om een artikel tot een goed einde te brengen. Prof. dr. C.K. van der Sluis, beste Corry, ik denk dat ons handenartikel een mooie eerste stap is in hopelijk een reeks aan vervolg publicaties op het gebied van handen. Het is heel prettig met je samen te werken, lekker concreet en efficiënt met de nodige humor. Er moeten nu nog ‘even’ 2 publicaties opgeschreven worden, en het volgende handen-onderzoek met Thomas Allersma (en Daniel Huisman) lijkt ook heel voorspoedig van start te gaan. Elise Ploos van Amstel, zonder streepje ertussen, wat ben jij een kei van een vrouw. Niet voor niets was je scriptie uiteindelijk genomineerd voor een drietal prijzen. Met je niet aflatende hulp, je nauwgezetheid en je tactische wijze van correspondentie met vele experts over de hele wereld hebben we de Delphi studie snel tot een goed einde gebracht. Ondertussen heeft het leven zich hernomen en ben je gestopt met de logopedie. In de toekomst hoop ik je ergens toch nog een keer te kunnen strikken voor de embouchure. Je weet en kan te veel om dat ongebruikt te laten.
Hans Boschma, een speciale paragraaf aan jou gewijd. Wat hebben we een intensieve tijd gehad de laatste 10 jaar. Eigenlijk te veel om op te noemen, vaak hadden we dagelijks overleg. De digitale database over embouchure, de organisatie van IEPE en onze instructiefilms zijn prachtig resultaten waar je trots op mag terugkijken vanaf die wolk daar ergens boven. Ik mis je kennis, verhalen en intense vriendschap nog steeds. Wat een kleurrijk figuur was jij. En ook de figuren die je aantrok; zo kan ik me nog de grote doos met verse makrelen uit Katwijk herinneren bij de filmopnames te Adams. Wat hebben Wiecher en ik gelachen. Je Koninklijke onderscheiding vond ik meer dan verdiend. Fijn dat je broer en zoons een musicale hommage aan je brengen tijdens het congres aansluitend aan mijn promotie.
Het management (Greet Meijhuizen-de Regt, Gerrie Eijkelboom, Gerard Hoogvliet, Peter Tammeling, Harriet Lassche, Gerrit Renes) en de medische staf van Revalidatie Friesland, wil ik enorm bedanken voor de mentale steun en de mogelijkheden die jullie me geven om het onderwerp revalidatie & muziek op de kaart te zetten. Zo hebben jullie 5 jaar mijn wekelijkse onderzoeksdag gefinancierd (waardoor mijn promotietraject mogelijk werd), de organisatie van IEPE in 2013 en nu een tweede internationaal congres mogelijk gemaakt, én vervolgens de oprichting van het REC-MD. Met de recente uitbreiding richtig revalidatie & dans, heeft Revalidatie Friesland naar mijn mening een prachtig visite kaartje in handen.
310
Het ‘muziekblessure team’ wil ik ook graag bedanken voor de prettige samenwerking gedurende ruim 20 jaar. Een hele tijd én een hele groep therapeuten, te veel om allemaal hun persoonlijke kwaliteiten te benoemen; sorry Martha, Siepie, Jantje, Ineke, Inge, Line, Piet, Ariska, Anne, Gerdien, Robert, Ellen en Jan Hendrik (OIM). Voor Madeleen de Bruijne wil ik echter een uitzondering maken; we hebben samen aan het begin gestaan van wat nu het REC-MD is geworden. Je hebt zo veel betekend voor de muziektherapie in het algmeen; niet in de laatste plaats met het leerboek ‘muziektherapie in de revalidatie’ waaraan verschillende mensen van Revalidatie Friesland een bijdrage hebben geleverd.
Wiecher en Winout bedankt voor de vele opnames die jullie hebben gemaakt voor de instructie films, ook te Limburg. Waël dank voor je onvolprezen werk voor de Stichting Sailing Brass; die 4e film gaan we afmonteren binnenkort! Het is fijn om met je te werken en de betrokkenheid te voelen.
Robin, bedankt voor het opmaken en drukken van mijn proefschrift. Annemarie en Joris, jullie dank ik voor de vriendschap en kennis die jullie me aanreiken op het gebied van leefstijlgeneeskunde. Ik kijk uit naar het verschijnen van onze 2 boeken op het gebied van voeding en rolstoelgebonden functioneren.
Mijn directe collega’s Annemarijke, Paul Pieter, Judith, Rik, Irene, Sabine, Marianne, Karin, Sara, Nanne, Hester, Barbara, Berna, Jitze en met name ook de zaalartsen op mijn afdeling (Anton, Machteld en Sifra) verdienen veel dank voor de vele uren dat ze taken van mij hebben overgenomen als ik er weer eens niet was. Het is na 20 jaar nog steeds fijn om bij RF te werken, dat komt mede door de saamhorigheid die er onderling is.
De verpleging en het behandelteam van VBE-C dank ik voor de meer dan prettige samenwerking. Wat zijn jullie betrokken bij de patiënten en bij elkaar! Dank ook voor jullie geduld met mij; her en der een uitglijer als ik weer eens patiënten namen door elkaar haal. Line, Ellen, Steven en Ineke jullie zijn keien in het voorzitten en administreren van het BTB, ik waardeer het elke keer weer dat jullie dat doen! Lieve secretaresses, ondertussen heten jullie ‘polimedewerkers’, maar dat vind ik maar anoniem klinken. De band is daar veel te hecht voor. Jullie zijn onovertroffen in het wegbereiden voor mij (en mijn collega’s) van de agenda of het voeren van gesprekken in het Engels terwijl jullie daar helemaal niet voor zijn aangenomen. Hilda, Margreet, Wietske, Froukje (en in de vorige eeuw Jestine) bedankt dat jullie mijn secr. zijn/ waren.
De leden van de NVDMG dank ik ook voor onze gemeenschappelijke interesse in de muziek en dansgeneeskunde. Boni, Inge, Gert Jan, Joris, Marc, Rike, Marjon, Rianne, Bart, Vera, Laura, Anandi, Saskia en Esther zijn slechts enkele van de vele namen die ik hier zou willen noemen. Berend Meiborg jij ook bedankt voor je visie en kennisoverdracht met betrekking tot luistergedrag.
Mijn mede bandleden van Carritwen (Theo, Maaike, Rutger, Anne, Jan, Eelke, Erik, en Wietze) wil ik bedanken voor de vele mooie muziekuren en avonturen die we
samen hebben meegemaakt. Ik hoop er nog vele jaren aan te knopen, net als met de sessies in Marktzicht te Drachten en O’Ceallaigh te Groningen. Annemarie en Evert-Jan, jullie even speciaal in het zonnetje omdat jullie bij herhaling een muzikale input hebben geleverd rondom de muziek congressen en ik altijd op jullie kon rekenen. Jappie bedankt voor je muziek lessen, je leerde me luisteren én genieten van muziekmaken in mijn eentje.
Langzaam maar zeker komt er nu toch een eind aan deze bijna onafzienbare rij van bedankjes. Mijn vrienden, (oud)buren en familie komen er wat bekaaid af. Ik prijs me ondertussen gelukkig met jullie.
Rients Ritskes, dank zij jou heb ik destijds mijn studie geneeskunde op een tamelijk onorthodoxe manier af kunnen maken. Ik heb 30 jaar later nog steeds veel aan je adviezen. Plannen in een traject als promoveren is dan belangrijk. Grappig dat je ook in Haulerwijk hebt gewoond.
Mijn paranimfen Antoine en Jonas wil ik bedanken voor jullie vriendschap, inzet en ondersteuning de afgelopen jaren. Niet meer dan passend dat juist jullie mijn paranimfen zijn! Antoine, wat begon met een partijtje schaken in Rolduc en een nachtelijke struinpartij door het Limburgse heuvelland, is uitgegroeid tot een intensieve samenwerking. Wat een tijd heb je in de data structurering, tabellen, figuren en statistiek gestopt! Het laatste meetweekend in Brabant met het Nederlands Studenten Orkest was daar weer een prachtig voorbeeld van. Mooi dat Manja en jij binnenkort iets dichterbij komen wonen! Jonas, je begon bij mij als fysiotherapiestudent voor je eindscriptie. Deze scriptie was de opmaat voor een lang traject, met veel appeltaart, warme chocolademelk en intensieve gesprekken bij cafe Hooghoudt, waarbij we duizenden titels en abstracts hebben mogen screenen. Na 2,5 jaar kwam het bericht dat we er nog 8000 mochten gaan beoordelen; daar werden jij en ik niet blij van. Toch heb je vol weten te houden! Nog is niet duidelijk hoe dit artikel gaat aflopen; helaas bestaat er volgens mij geen sterkte correlatie tussen de tijd en energie die men in een publicatie stopt, en de kans op publicatie. Intussen ben je een volleerd fysiotherapeut en manueel therapeut. Het vervolg dient zich al weer aan. Nu even tijd voor een feestje!
Alle proefpersonen, de betrokken conservatoria, de musici die participeerden in de instructiefilms, de expert-panelleden, de fysiotherapiestudenten van de Hanze Hogeschool (incluis de aansturing daarvan door Sandra Jorna-Lakke), het management, het lectoraat en de docenten van het Prins Claus Conservatorium (en andere betrokken conservatoria) ook bedankt.
Mijn ouders, helaas al overleden, wil ik danken voor de kansen die jullie me hebben gegeven. Ik vind het bijzonder dat ik in de dezelfde zaal als mijn vader destijds mag staan tijdens mijn promotie.
Hans en Frank, jullie zijn de beste broer en zwager die ik me kan wensen.
Tot slot de 3 belangrijkste mensen in mijn leven. Geralien, mijn levensmaatje, al ruim 30 jaar delen we lief en leed, ik hoop dat er minstens nog zoveel tijd bij komt
312
om nieuwe avonturen samen te beleven! Merel & Anne, wat fijn dat jullie in mijn leven zijn gekomen! Jullie zijn een stel prachtige meiden, die me af en toe lekker de waarheid zeggen en me een spiegel voorhouden. Tijd voor iets anders dan steeds maar weer die verhalen over promoveren. Op naar Rome…
Previous dissertations Groningen Graduate School of Medical
Sciences (SHARE)
Research Institute for Health Research SHARE
Research Institute SHARE
This thesis is published within the Research Institute SHARE (Science in Healthy Ageing and healthcaRE) of the University Medical Center Groningen / University of Groningen.
Further information regarding the institute and its research can be obtained from our internet site: http://www.share.umcg.nl/
More recent theses can be found in the list below. ((co-) supervisors are between brackets)
2019 Joustra ML
Similar but different; implications for the One versus Many Functional Somatic Syndromes Discussion.
(prof JGM Rosmalen, prof SJL Bakker, dr KAM Janssens) Nandi T
Neural control of balance in increasingly difficult standing tasks. (prof T Hortobagyi, prof BE Fisher, dr CJM Lamoth, dr GJ Salem) Fontanella F
Antenatal diagnosis and management of fetal megacystis and lower urinary tract obstruction.
(prof CM Bilardo, prof D Oepkes) 2018
Osterthun R
Outcomes after spinal cord injury. (prof MWM Post, dr F van Asbeck) Dammen L van
Women’s health and wellbeing: the roles of early life adversity, stress and lifestyle. (prof A Hoek, prof TJ Rosenboom, dr H Groen, dr SR de Rooij)
Dorland-Pel HF
Work functioning in cancer patients: looking beyond return to work. (prof U Bültmann, prof AV Ranchor, dr FI Abma, dr CAM Roelen) Simoons M
Somatic monitoring of patients with mood and anxiety disorders; problem definition, implementation and further explorations.
314 Bouma AJ
The barrier-belief approach; a new perspective of changing behavior in primary care. (prof RL Diercks, prof A Dijkstra, prof CP van Wilgen)
Looijmans A
Lifestyle interventions in patients with a severe mental illness; addressing self-management and living environment to improve health.
(prof RA Schoevers, prof RP Stolk, dr F Jörg, dr E Corpeleijn) Phí XA
Breast cancer screening in women at elevated risk; comparative evaluation of screening modalities to inform practice.
(prof GH de Bock, prof N Houssami, dr MJW Greuter) Kooiman TJM
The use of self-tracking technology for health. (prof CP van der Schans, dr M de Groot, dr A Kooy) Schulz T
Adjustment to kidney transplantation; predictors of perceived health and psychological distress.
(prof AV Ranchor, prof RJ Ploeg, prof JJ Homan-van der Heide, dr J Niesing) Verburg PE
Pregnancy outcome in South Australia; population and cohort studies. (prof JJHM Erwich, prof GA Dekker, prof CT Roberts)
Krops LA
Physical activity in hard-to-reach physically disabled people; development, implementation and effectiveness of a community-based intervention.
(prof JHB Geertzen, prof PU Dijkstra, dr R Dekker) Golenia L
A new perspective on the development of motor variability during middle childhood. (prof E Otten, dr MM Schoemaker, dr RM Bongers)
Bebber J van
Computerized adaptive testing in primary care: CATja.
(prof RR Meijer, dr JTW Wardenaar-Wigman, dr A Wunderink) Drenth JC
Motor function, paratonia and glycation cross-linked in older people; motor function decline and paratonia and their relation with Advanced Glycation End-products. (prof CP van der Schans, prof SU Zuidema, prof I Bautmans, dr JSM Hobbelen) Selivanova A
Health-state valuation using discrete choice models. (prof E Buskens, dr PFM Krabbe)
Wetenschappelijk onderzoek afdeling Revalidatiegeneeskunde- Centrum voor Revalidatie UMCG
EXPAND
Extremities, Pain and Disability
Missie: EXPAND draagt bij aan participatie en kwaliteit van leven van mensen met aandoeningen en amputaties van de extremiteiten of met pijn aan het bewegingsapparaat.
EXPAND omvat twee speerpunten: onderzoek naar aandoeningen aan en amputaties van extremiteiten met nadruk op stoornissen, activiteiten en participatie en onderzoek naar chronische pijn en arbeidsparticipatie. EXPAND draagt bij aan het UMCG-brede thema Halthy Ageing.
Research Department of Rehabilitation Medicine – Center for Rehabilitation UMCG
EXPAND
Extremities, Pain and Disability
Mission: EXPAND contributes to participation and quality of life of people with conditions and amputations of the extremities and musculoskeletal pain.
EXPAND focuses on two spearheads: research on the conditions and amputations of the extremities with emphasis on body functions and structures, activities and participations, and chronic pain and work participation. EXPAND contributes to Healthy Aging, the focus of the UMCG.
