Voorwaarden voor de revolutie De vertaling van Pola Oloixaracs

Voorwaarden voor de revolutie

De vertaling van Pola Oloixaracs Condiciones para la revolución in het Nederlands,

met een theoretische beschouwing over de vertaling van realia en idiomen

Wouter Stukart

5741394

Scriptiebegeleider: Dr. E.R.G. Metz

Tweede lezer: Dr. O.J. Zwartjes

Masterscriptie voor:

Master Taalwetenschappen: Vertalen

Faculteit der Geesteswetenschappen

Universiteit van Amsterdam

2

Inhoudsopgave

1.4: Vertaling van realia in Condiciones para la revolución 9

1.4.1: Handhaving 11

1.4.2: Leenvertaling 15

1.4.3: Benadering 16

1.4.4: Omschrijving of definiëring in de doeltaal 18

1.4.5: Kernvertaling 19

1.4.6: Adaptatie 20

1.4.7: Weglating 21

1.4.8: Een combinatie van bovenstaande strategieën 21

1.4.9: Overige strategieën 25

Hoofdstuk 2: Idiomen

2.1: Introductie 26

2.2: Herkennen van een idioom 27

2.3: Potentiële problemen bij het vertalen van idiomen 27 2.4: Strategieën voor het vertalen van idiomen 28 2.5: Vertaling van idiomen in Condiciones para la revolución 29

2.5.1: Vertaling door middel van parafrase 29

2.5.2: Compensatie 31

2.5.3: Het gebruik van een idioom met soortgelijke betekenis, 33 maar met andere woorden

Conclusie 36

Geraadpleegde literatuur 38

Bijlage 1: Pola Oloixarac – Condiciones para la revolución

Bijlage 2: Pola Oloixarac – Voorwaarden voor de revolutie (Vertaald door Wouter Stukart) Bijlage 3: Pola Poloixarac – Conditions for the revolution (Vertaald door Mara Faye Lethem)

3

Inleiding

Voor mijn MA scriptie Vertalen heb ik ervoor gekozen het verhaal Condiciones para la revolución van de Argentijnse schrijfster Pola Oloixarac te vertalen in het Nederlands. Mijn vertaling gaat vergezeld van een vertaaltheoretische beschouwing, waarin ik mijn keuzes zal toelichten met behulp van theorie uit de vertaalwetenschap.

De keuze voor het verhaal heb ik kunnen maken met dank aan Roos de Ridder van het Nederlands Letterenfonds. Zij raadde mij uitgave 113 van tijdschrift Granta aan, genaamd The Best of Young

Spanish-Language Novelists, waarin voor de gelegenheid 22 korte verhalen en romanfragmenten van

veelbelovende jonge auteurs uit de Spaanstalige wereld in het Engels vertaald zijn. De originele teksten in het Spaans verschenen in uitgave 11 van Granta en español. Een van de criteria voor de selectie van deze teksten was dat de auteurs op het tijdstip van verschijnen van Granta 113 niet ouder waren dan 35 jaar; het betreft dus relatief jonge auteurs van wie de meesten nog niet, of in niet veel talen vertaald zijn. Mijn keuze viel vrijwel direct op het verhaal van Pola Oloixarac; het contrast tussen het kleine verhaal met een complexe chronologie en de grotere politieke achtergrond, en de afwisseling van filosofische beschouwingen met dagelijks (soms vulgair) taalgebruik spraken mij erg aan, en zag ik als een uitdaging om te vertalen.

In het literair vertalen is er al sinds jaar en dag sprake van een tweedeling tussen de zogenaamde domesticerende en de exotiserende benadering. Het onderscheid tussen de twee benaderingen werd begin 19e eeuw door Friedrich Schleiermacher besproken in Over de verschillende methoden

van het vertalen (Schleiermacher 2010). Bij de eerste benadering probeert de vertaler in de doeltekst

niet te laten blijken dat het om een vertaling gaat; de tekst moet lezen alsof deze oorspronkelijk in de doeltaal geschreven is. Bij de tweede benadering heeft de vertaler juist als doel dat de lezer zich ervan bewust wordt dat het om een vertaling gaat; de vertaler wil de lezer toegang verschaffen tot de cultuur waarin de brontekst tot stand gekomen is. Zelf heb ik gekozen voor een strategie die ergens in het midden ligt: ik heb geprobeerd de doeltekst in soepel Nederlands te schrijven, maar doordat de brontekst zich zo overduidelijk in Argentinië afspeelt, met Argentijnse personages en een Argentijns politiek decor, zou het onmogelijk zijn bij de lezer de indruk te wekken dat het om een authentiek Nederlands verhaal gaat. Zoals bij alle categorisaties zijn er altijd vele gevallen die in een grijs gebied vallen; er is vrijwel nooit sprake van een domesticerende of exotiserende vertaling pur

sang; zo ook niet de mijne.

Pola Oloixarac maakt deel uit van een nieuwe generatie schrijvers, een generatie die volgens de redacteuren van Granta de mogelijkheid heeft gekregen nieuwe paden in te slaan, daar zij zich, in

4

tegenstelling tot voorgaande generaties schrijvers in Spanje en Latijns-Amerika, geen zorgen hoeft te maken om zaken als censuur, ballingschap en vervolging (Aurelio Major & Valerie Miles in voorwoord

Granta en español 11). In een interview met Granta antwoordt Oloixarac op de vraag of schrijvers

een actieve rol in het publieke leven moeten spelen dat iedereen een hoger doel heeft dan slechts de dagelijkse broodwinning, en zij ziet de schrijvers van de 21e eeuw als een stem die krachtig wordt in verschillende teksten en contexten, (Oloixarac 2010). Dat zij naar deze overtuiging leeft wordt bevestigd door haar eclectische bestaan van schrijfster, vertaalster en fotomodel, met daarnaast betrokkenheid bij verschillende weblogs.

Een van mijn voornaamste criteria voor het selecteren van een te vertalen tekst was dat de tekst nog niet in het Nederlands vertaald was; dit maakt de vertaling relevant (het is immers niet simpelweg de herhaling van een vertaling), en er is geen sprake van mogelijke interferentie van een al bestaande vertaling in het Nederlands. Een praktische overweging was daarnaast dat Condiciones para la

revolución bijna 6400 woorden telt; in acht nemend dat vertalingen over het algemeen iets langer

zijn dan hun brontekst laat dit nog genoeg ruimte over voor een theoretische beschouwing. Deze theoretische beschouwing kan in principe vele vormen aannemen; vertaalwetenschap wordt immers gezien als een interdisciplinaire wetenschap, en heeft dus in potentie een ongekend ruim onderzoeksgebied. Bij de huidige masterscriptie is echter sprake van een probleem: aangezien ik de dubbele rol van zowel vertaler als vertaalwetenschapper aanneem, en dus feitelijk mijn eigen vertaling analyseer, is een hoge mate van objectiviteit niet haalbaar. Kortom, de gekozen invalshoek voor het theoretische gedeelte van mijn scriptie komt direct voort uit mijn persoonlijke ervaring bij het vertalen van de brontekst. De focus zal hierbij liggen op twee aspecten van literair vertalen waar mijn aandacht het meest op werd gevestigd. Het eerste aspect is de vertaling van begrippen die uniek zijn voor de broncultuur, en dus speciale aandacht vereisen bij vertaling in de doeltaal (de vertaalwetenschappelijke term voor dit soort begrippen is realia), het tweede aspect is de vertaling van woordgroepen die in figuurlijke zin gebruikt worden, oftewel idiomen (later zal ik de begrippen realia en idiomen in meer detail definiëren). Deze scriptie kan dus worden gelezen als een toelichting op de keuzes die ik gemaakt heb bij de vertaling van deze woorden en woordgroepen. Met behulp van vertaalwetenschappelijke theorie bespreek ik de vertaling van realia in hoofdstuk 1, en de vertaling van idiomen in hoofdstuk 2. Mijn tweeledige onderzoeksvraag luidt als volgt:

-Welke vertaalstrategieën kunnen worden onderscheiden bij de vertaling van realia en idiomen in een literaire tekst als Condiciones para la revolución?

5

Theoretisch kader

Bij de beantwoording van mijn onderzoeksvraag zal ik gebruik maken van verschillende

wetenschappelijke artikelen, maar waar het voor de selectie van Oloixaracs verhaal een pre was dat het werk nog niet in het Nederlands vertaald was, is dit voor het theoretische gedeelte als een nadeel te beschouwen. Oloixarac is over het algemeen nog weinig vertaald, en er zijn (nog) geen wetenschappelijke artikelen verschenen met als onderwerp de vertaling van haar werk, noch van haar gebruik van realia en/of idiomen; ik begeef mij hier dus op relatief onontgonnen terrein. Over de vertaling van realia en idiomen in het algemeen is echter wel het een en ander geschreven, en ik zal deze theorie kunnen toepassen op dit specifieke geval.

De term realia gemunt door de Bulgaarse onderzoekers Vlachov & Florin om woorden aan te duiden die dusdanig specifiek zijn voor een bepaald cultuurgebied dat de vertaling van deze woorden problematisch blijkt. Ook maakten zij een onderverdeling in de verschillende soorten realia. In de loop der jaren zijn er meer onderverdelingen gemaakt in realia, vaak met bijbehorende

vertaalstrategieën: Florin (1993), Nedergaard-Larsen (1993), Kujamäki (1998), Leppihalme (2001), Pedersen (2007) en Franco Aixelá (2010) zijn hier enkele voorbeelden van, maar zoals Leppihalme (2011) aangeeft komen de categorisaties grofweg op hetzelfde neer, enkele nuanceverschillen en verschillen in compleetheid daargelaten. Voor het huidige onderzoek heb ik ervoor gekozen om de categorisatie van Grit (2010) te gebruiken. Deze lijkt mij overzichtelijk en vrij compleet. Zijn

categorisatie van vertaalstrategieën heeft mij daarnaast geholpen bij het maken van de vertaling van

Condiciones para la revolución. In het theoretische deel zal weliswaar blijken dat ik de categorisatie

heb uitgebreid met twee nieuwe vertaalstrategieën. Djachy & Pareshishvili (2014), ten slotte, beschrijven de vertaling van politieke realia, en al heeft hun artikel voornamelijk betrekking op de vertaling van realia in de titels van krantenartikelen, het is niet moeilijk om hun ideeën te verbreden naar het veld van het literair vertalen.

Voor het hoofdstuk over idiomen geldt Mona Bakers In Other Words (1992) als voornaamste bron. Andere bronnen waarvan ik gebruik heb gemaakt verwijzen hier veelvuldig naar en ik heb ervoor gekozen om haar nuttige categorisatie en vertaalstrategieën te gebruiken bij het maken van mijn eigen vertaling. Ook mijn definitie van idiomen, als tegengesteld aan non-idiomatisch taalgebruik, komt uit dit boek. Het gebruik van Bakers categorisatie en vertaalstrategieën door Adelnia & Dastjerdi (2011) heeft gediend als inspiratie om mijn eigen tekst op deze manier te analyseren, en hoewel Ghazala (2002) zich voornamelijk richt op voorbeelden van de vertaling van idiomen uit het Engels in het Arabisch, beschikt het artikel over een uitvoerige beschrijving van verschillende categorisaties van idiomen. Bij de motivatie van vertaalstrategieën van idiomen zal het onderscheid

6

tussen vijf soorten equivalentie van Koller (1979) daarnaast nuttig blijken. Tot slot heb ik veelvuldig gebruik gemaakt van vertaalwetenschappelijke terminologie uit Baker (2011) en Munday (2012); deze werken hebben voor mij tijdens mijn studie als vertaalwetenschappelijke handboeken gediend. In het theoretische gedeelte van mijn scriptie zal ik veelvuldig citeren uit de bron- en doeltekst, en enige malen ook uit de Engelse doeltekst van vertaalster Mara Faye Lethem. Aangezien in mijn scriptie de focus ligt op mijn eigen vertaalstrategieën heb ik de Engelse vertaling slechts in een aantal gevallen erbij genomen, alleen als mijn aandacht er speciaal op gevestigd werd. Het gebruik hiervan kan gezien worden als aanvullende informatie eerder dan als onderzoeksthema. Om de verschillende bronnen uit elkaar te houden zal ik citaten uit de brontekst vermelden onder ‘Oloixarac 2010’, citaten uit mijn eigen vertaling onder ‘Bijlage 2’ en citaten uit de Engelse vertaling onder ‘Bijlage 3’. Mede door de zeer aanwezige Argentijnse context bleven er voor mij tijdens het vertalen een aantal zaken onduidelijk. Uit een interview met de Engelse vertaalster van het verhaal, Mara Faye Lethem, blijkt dat ook zij worstelde met deze Argentijnse context: ‘The biggest challenge for me when translating this story had to do with that ineffable sense of place or, perhaps better put, the culture and politics embedded deep in language.’ (Faye Lethem 2010). Vanderschelden (1998) stelt dat vertalers regelmatig contact hebben met hun auteurs, en bespreekt welke vormen het contact tussen vertaler en auteur kan aannemen en welke consequenties dit voor de vertaling kan hebben. In mijn geval kon ik dankbaar (net als Faye Lethem) gebruik maken van de nieuwe technologieën die de 21e eeuw te bieden heeft, om zo via e-mail Pola Oloixarac te contacteren. Zij was gelukkig bereid tot het beantwoorden van mijn vragen, wat maakt dat ik de vertaling zonder twijfels heb kunnen afronden.

7

Hoofdstuk 1: Realia

1.1 Introductie

Voordat ik begin met de analyse van de realia in Condiciones para la revolución is het wellicht nuttig een korte introductie te geven van het begrip realia (enkelvoud: reale). Aangezien onderzoekers de term op verschillende manieren gebruikt hebben is het daarnaast van belang te specificeren met welke definitie ik zal werken in mijn analyse.

Zoals ik in de inleiding aangaf waren het Vlachov & Florin die de term realia voor het eerst gebruikten om woorden aan te duiden die dusdanig specifiek zijn voor een bepaald cultuurgebied dat de

vertaling van deze woorden problematisch blijkt. Dat dit type woorden problemen oplevert bij vertaling was niet nieuw voor de vertaalwetenschap, maar Vlachov & Florin waren wel de eersten die de verschillende soorten cultuurspecifieke woorden samenbrachten onder de term realia en van een categorisatie voorzagen. In de jaren na het artikel volgde een intensief onderzoek waarna zij in 1980 hetzelfde artikel, enigszins aangepast, in boekvorm publiceerden. De categorisatie werd gewijzigd, maar vrijwel dezelfde definitie als in hun oorspronkelijke artikel werd gebruikt. Het is deze definitie waar ik mee zal werken:

‘Realia zijn woorden (en woordgroepen) die verwijzen naar objecten die typisch zijn voor het dagelijkse leven (de cultuur, de sociale en historische evolutie) van een bepaald volk en die vreemd zijn voor een ander volk; zij zijn de dragers van het nationale en/of historische koloriet, en hebben geen precies equivalent in andere talen, waardoor hun vertaling een specifieke benadering vereist.’ (Vlachov & Florin, geciteerd in Vestraete 2004: 26)

In Grit (2010) wordt realia in ‘ruime’ zin gedefinieerd:

‘Met de term “realia” (enkelvoud “reale”) in ruime zin worden twee verschijningsvormen aangeduid: - de concrete unieke verschijnselen of categorale begrippen die specifiek zijn voor een bepaald land of cultuurgebied en die elders geen of hooguit een gedeeltelijk equivalent kennen;

- de voor deze verschijnselen/begrippen gebruikte termen.’ (Grit 2010: 189)

Anders dan bij de definitie van realia in ruime zin van Grit (2010), waarbij zowel de woorden als de culturele referenten onder de noemer van realia geschaard worden, heeft de term realia bij Vlachov & Florin (geciteerd in Verstraete 2004) slechts betrekking op de woorden, en dus niet op de

cultuurspecifieke referenten waar ze naar verwijzen. Dit is een belangrijk onderscheid; in de ruimere definitie van Grit schuilt namelijk het gevaar dat de woorden een ondergeschikte rol krijgen ten aanzien van de culturele referenten; het zijn immers slechts de gebruikte termen voor culturele verschijnselen. Hierbij wordt geen rekening gehouden met het feit dat woorden op zich ook culturele

8

verschijnselen zijn. Wanneer men realia dus ‘nauw’ interpreteert, als zijnde ‘slechts’ woorden, dan komt men tot de conclusie dat realia allerminst statisch zijn; in feite kan ieder woord in een bepaalde context tussen een specifiek talenpaar de rol van reale vervullen, ook woorden die op het eerste gezicht niet direct aan een specifieke cultuur gebonden lijken. Deze nauwe interpretatie blijkt dus paradoxaal genoeg veel ruimer te kunnen uitpakken dan de ruime definitie. Franco Aixelá, die in plaats van realia de term ‘cultuurspecifieke elementen’ gebruikt, illustreert dit met het voorbeeld van de maand april, en stelt dat in de Engelse traditie de maand april gezien wordt als een poëtische maand die geassocieerd wordt met het aanbreken van de lente, waar dit in Duitsland en Spanje pas in de maand mei het geval is. Wanneer in een taal vertaald zou worden waar in april bijvoorbeeld orkanen woeden die grote schade aanrichten is dit wellicht niet zo poëtisch meer, en zou er sprake zijn van een nog grotere cultuurkloof (Franco Aixelá 2010: 197-198). Of een woord de rol van reale vervult blijkt dus afhankelijk van het talenpaar in kwestie, maar ook vooral van de context waarin het woord zich bevindt. Zo borduurt Franco Aixelá voort op het voorbeeld van de maand april wanneer hij stelt dat als april niet refereert aan het begin van de lente maar bijvoorbeeld aan de verjaardag van een personage, er bij vertaling uit het Engels in het Spaans in principe geen sprake is van een cultuurspecifiek element, maar indien men in een taal met een andere tijdsrekening vertaalt weer wel (Franco Aixelá 2010: 198). In deze scriptie zal ik wanneer ik aan Franco Aixelá (2010) refereer de term ‘cultuurspecifiek element’ synoniem gebruiken aan ‘reale’.

Ondanks bovenstaande kanttekening bij de ruime definitie van realia van Grit (2010) wordt deze definitie wel vergezeld van een uitstekende categorisatie van realia en bijbehorende

vertaalstrategieën. Bij de analyse van de realia in Condiciones para la revolución maak ik hier dan ook dankbaar gebruik van.

1.2 Categorisatie realia

De categorisatie van Grit (2010) kan gezien worden als een beknopte variant van de categorisatie van Vlachov & Florin waarin drie categorieën worden onderscheiden: geografische, etnografische en sociaal-politieke realia, welke vervolgens voorzien zijn van subcategorieën, wat resulteert in een totaal van twaalf categorieën. Grit (2010) onderscheidt slechts zes categorieën, die logischerwijs iets ruimer zijn, maar desalniettemin zeer bruikbaar voor deze scriptie:

‘- Historische begrippen: Tachtigjarige Oorlog, Hollandse waterlinie, Willem van Oranje) - Geografische begrippen: “Den Haag”, “Staphorst”, Afsluitdijk, IJsselmeerpolders - Particulier-institutionele begrippen: VVD, RABO-bank, EO, STER, HEMA

- Publiek-institutionele begrippen: Tweede Kamer, waterschap, havo, kantongerecht, Opiumwet - Eenheidsbegrippen: dubbeltje, pond, zes min

9

- Sociaal-culturele begrippen: beschuit met muisjes, coffeeshop, ov-jaarkaart, Sinterklaas, peuterspeelzaal.’ (Grit 2010: 189)

Wat direct opvalt aan de voorbeelden bij de verschillende categorieën is het dynamische karakter van realia. Zo zijn enkele van de voorbeelden inmiddels al buiten gebruik geraakt (de ov-jaarkaart is vervangen door de ov-chipkaart, en het dubbeltje is geen geldig betaalmiddel meer), en levert de vertaling van andere realia op het moment van schrijven misschien wel geen problemen meer op bij de vertaling in sommige talen. Zo heeft Sinterklaas bijvoorbeeld nogal aan internationale bekendheid gewonnen sinds de polemiek in 2013, en heeft de HEMA zich inmiddels ook in Spanje gevestigd. Kortom, er kunnen nu wellicht andere vertaalstrategieën toegepast worden voor dezelfde realia. Grit (2010: 192-194) onderscheidt de volgende strategieën voor het vertalen van realia:

-Handhaving: de originele uitdrukking uit de brontaal wordt ongewijzigd in de doeltaal gebruikt. -Leenvertaling: (Calque): de originele uitdrukking wordt woordelijk vertaald.

-Benadering: een min of meer overeenkomende uitdrukking uit de doeltaal wordt gebruikt.

-Omschrijving of definiëring in de doeltaal: De reale wordt, eventueel met meer woorden dan in de brontekst, omschreven in de doeltaal. Op deze manier kan zowel de denotatie als de connotatie verklaard worden.

-Kernvertaling: vertaling van de kern van de betekenis, meestal betreft het een hyperoniem. -Adaptatie: De functie die de uitdrukking in de brontaal heeft wordt gereproduceerd in de doeltaal; hiervoor wordt een uitdrukking gebruikt met een andere betekenis, maar met een soortgelijke functie.

-Weglating: Deze strategie kan gebruikt worden wanneer de denotatie van de uitdrukking in de brontaal voor het doelpubliek irrelevant is.

-Een combinatie van bovenstaande vertaalstrategieën

Welke vertaalstrategie dient te worden toegepast is volgens Grit afhankelijk van een drietal factoren: ‘-de tekstsoort: gaat het bijvoorbeeld om een literaire, journalistieke of ambtelijke tekst?

-het tekstdoel: is het hoofddoel nauwkeurige informatie of sfeertekening? -de doelgroep: heeft deze veel, weinig of geen voorkennis?’ (Grit 2010: 190)

Bij de bespreking van de door mij vertaalde realia neem ik naast deze factoren van Grit ook de vijf parameters die door Vlachov & Florin onderscheiden worden in het onderzoek mee. Er is sprake van een zekere overlapping, maar waar de factoren van Grit nuttige handvatten bieden voor het kiezen van een algemene vertaalstrategie voor de gehele tekst, zijn parameters 2 en 3 van Vlachov & Florin uitermate geschikt om in beschouwing te nemen bij het kiezen van een vertaalstrategie per reale:

10

‘1) de tekstsoort; 2) het belang van de realia in de context; 3) het soort realia, hun bekendheid in de BT én de DT-cultuur; 4) de talen zelf, hun vermogen om woorden en collocaties te vormen, alsook de literaire en linguïstische traditie van die talen; 5) de DT-lezer, zijn achtergrondkennis en zijn reactie op de introductie van realia.’ (Vlachov & Florin, geciteerd in Verstraete 2004: 29)

1.3: Politieke realia

Zoals ik in de inleiding beschreef speelt Condiciones para la revolución zich af tegen een politieke achtergrond, en dat gaat gepaard met het gebruik van realia in het politieke domein. Jachy & Pareshishvili (2014) beschrijven de vertaling van politieke realia. Zij refereren hier aan de 'mass-media', waar volgens hen een specifieke set vertaalstrategieën bij hoort:

'The methods used in the process of translating the newspaper articles concerning politics, are generally confined to transcription, transliteration, calque, semi-calque, approximate translation, hyponymic translation and contextual translation. Other methods are rarely used in terms of translating political realia.' (Djachy & Pareshishvili 2014: 10)

Transcriptie blijkt volgens Djachy & Pareshishvili de meest gebruikte strategie te zijn bij het vertalen van politieke realia, daar het een erg economische vorm van vertalen is (er wordt bij benadering gebruik gemaakt van hetzelfde aantal tekens). Echter stellen zij ook dat ' The product of transcription is, as a rule, followed by a footnote or explanation.' (Djachy & Pareshishvili 2014: 12), waaruit blijkt dat verschillende disciplines van vertaling (in dit geval journalistieke en literaire vertaling) onderhevig zijn aan verschillende normen; in een literaire vertaling kan het de begrijpelijkheid van de tekst ten goede komen om getranscribeerde realia te voorzien van een toelichting of voetnoot, maar van een regel is allerminst sprake.

1.4: Vertaling van realia in Condiciones para la revolución

De realia uit Condiciones para la revolución, samen met mijn vertaling ervan uit Voorwaarden voor de

revolutie, heb ik in het volgende stuk samengebracht en ingedeeld naar de volgorde van

vertaalstrategieën van Grit (2010): handhaving, leenvertaling, benadering, omschrijving of definiëring in de doeltaal, kernvertaling, adaptatie, een combinatie van bovenstaande strategieën, en tot slot de overige strategieën die niet in een van de categorieën van Grit (2010) pasten. Ik zal in de analyse per reale bespreken welke vertaalstrategie ik heb toegepast en met welke reden.

1.4.1: Handhaving

Condiciones para la revolución speelt eind 2001/begin 2002 tegen het decor van een Buenos Aires

waar de mensen de straat op gaan als protest tegen de instabiele politieke situatie en de financiële crisis die het land te verduren heeft. De tekst is voornamelijk fictie, maar is verweven met non-fictie-elementen: zo hebben de beschreven protesten daadwerkelijk plaatsgevonden. Zoals uit de volgende

11

voorbeelden zal blijken, heb ik er niet zelden voor gekozen om realia uit de brontekst onveranderd in de doeltekst weer te geven, met als doel het Argentijnse karakter van de tekst te behouden. Het vallen van de regering van De La Rúa bijvoorbeeld; de reale wordt in de brontekst gebruikt om de maatschappelijke onrust van een kader te voorzien, en ik geloof dat ik met de woordelijke vertaling hetzelfde kader schets. Weliswaar zal niet iedere lezer van de vertaling weten wie Fernando de la Rúa is, maar in ieder geval wel dat er een regering gevallen is:

‘La desilusión democrática ante la caída del gobierno de De La Rúa se traducía en un campo semántico de “urgencia”, “cambio”, y planes para el futuro de la sociedad.’ (Oloixarac 2010: 169) → ‘De democratische desillusie na het vallen van de regering van De La Rúa vertaalde zich in een semantisch veld van 'urgentie', 'verandering' en plannen voor de toekomst van de samenleving.’ (Bijlage 2: 4)

Dat het verhaal van Condiciones para la revolución in Buenos Aires speelt wordt onder meer duidelijk door de geografische aanduidingen verspreid over de tekst, waarvan ik de meesten heb vertaald door middel van handhaving, aangezien dit helpt de Argentijnse context te schetsen. Ook geloof ik dat in de tekst duidelijk genoeg blijft dat het om geografische aanduidingen gaat, in dit geval bijvoorbeeld om kuststad La Plata:

‘(…) Quique y Cris habían militado juntos durante un breve lapso en el PCR1 de La Plata (…)’ (Oloixarac 2010: 167)→

‘(…) dat Quique en Cris in La Plata samen een korte periode hadden gestreden voor de PCR (…)’ (Bijlage 2: 2)

Of de straatnamen van Buenos Aires:

‘(…) reflexionaba la madre de Mara percutiendo su cacerola a lo largo de la avenida Coronel Diaz.’ (Oloixarac 2010: 177) →

‘(…) beredeneerde de moeder van Mara terwijl ze op haar roestvrij stalen pan sloeg en over de Coronel Díaz-laan liep. (Bijlage 2: 9)

Niet altijd is dit echter zo voor de hand liggend, en ‘Caballito’, het volgende geografische begrip, zou zonder context wellicht een kleine toelichting behoeven; er kan niet verwacht worden dat het Nederlandse doelpubliek weet dat het een wijk van Buenos Aires betreft. Maar de reale wordt slechts gebruikt om aan te geven dat Quique niet in La Plata geweest was. Het feit dat Caballito het geografische middelpunt van Buenos Aires is kan betekenisvol zijn, maar het contrast tussen La Plata en niet La Plata leek mij ook in de doeltekst groot genoeg om zelfs dit minder bekende geografisch begrip te handhaven:

12

‘(…) y vivió siempre en Caballito.’ (Oloixarac 2010: 167) → ‘(…) en altijd in Caballito gewoond had.’ (Bijlage 2: 2)

Ook bij de wijk Ezeiza heb ik hier, om soortgelijke redenen, voor gekozen. Van het beeld dat het bijpersonage Liti op haar netvlies gegrift heeft staan is haar zwangere moeder die kogels moet ontwijken meer van belang dan in welke wijk dat heeft plaatsgevonden. Voor de brontekstlezer geldt dit als achtergrondinformatie, en zo ook voor de lezer van de vertaling:

‘(…) Liti llevaba bajo los ojos una imagen de su mamá embarazada corriendo bajo las balas en Ezeiza.’ (Oloixarac 2010: 178) →

‘(…) Liti had een beeld van haar moeder op het netvlies gegrift staan: zwanger, de kogels ontwijkend in Ezeiza.’ (Bijlage 2: 10)

Dat de tweede parameter van Vlachov & Florin voor mij erg nuttig is geweest bij de vertaling van realia blijkt uit het volgende voorbeeld, waar een gevangenis de rol van reale vervult. De Rawson-gevangenis in de brontekst namelijk niet zo belangrijk als een andere Rawson-gevangenis die later aan bod zal komen, waar ik een andere vertaalstrategie heb moeten toepassen. In dit geval blijkt uit de context al dat het om een gevangenis gaat en volstaat handhaving:

‘(...) con los ojos encendidos (como se ponían los de esa amiga suya, presa en Rawson (...)’ (Oloixarac 2010: 176) →

‘met een gepassioneerde blik in haar ogen (net zoals die van die ene vriendin van haar, gevangene in Rawson (...)’ (Bijlage 2: 9)

Zoals Franco Aixelá (2010) uiteenzet kan in principe ieder woord de rol van cultuurspecifiek element vervullen. In het voorbeeld hieronder blijkt dat uit het jaartal 1973: aanvankelijk verre van

onvertaalbaar in het Nederlands, maar door de context is het toch te beschouwen als reale: ´Después contó cuando se embarcó a España, en el 73.´ (Oloixarac 2010: 169) →

´Daarna vertelde hij hoe hij in ‘73 naar Spanje vertrokken was.´ (Bijlage 2: 3)

Maar de vertaler heeft ook wel eens een gelukje, en hier volstond een simpele handhaving dankzij de omschrijving van wat er precies in dat jaartal gebeurde door een van de personages zelf:

¡Pero si fue el momento más luminoso! ¡Toda nuestra generación, toda la juventud, como nunca, en las calles! ¡No te podés haber ido en el 73! (…) ¡Y cuando liberamos a los presos! ¡Y cuando tomamos el Centro de Estudiantes e hicimos echar a todo el plantel de la reacción! ¡Y cuando…–‘ (Oloixarac 2010: 169) →

13

straat! Ik kan het echt niet geloven dat je bent vertrokken in ‘73! (…) En toen we de Studentenraad overnamen en alle tegenstanders eruit lieten gooien! En toen…! –‘ (Bijlage 2: 3)

Veel Argentijnser dan de warme drank ‘mate’ wordt het bijna niet, en het is geen verassing dat ook in deze tekst het drankje terugkomt. In Argentinië (en ook in Uruguay en Paraguay) kan mate gezien worden als de nationale drank, en het is niet overdreven te stellen dat de meerderheid van de bevolking op meerdere momenten van de dag de drank nuttigt, vergelijkbaar met het gebruik van koffie in Nederland. Echter is er een belangrijk verschil: mate wordt, in tegenstelling tot koffie, veelal samen gedronken, dat wil zeggen, uit dezelfde mate (de beker waarin gedroogde en gemalen blaadjes van de yerba mate boom gaat), met dezelfde bombilla (het stalen rietje waaruit gedronken wordt), en het nuttigen ervan is dus vooral ook een sociale bezigheid. Het belang van deze reale in de brontekst, oftewel parameter 2 van Vlachov & Florin, is dus hoog wanneer men in beschouwing neemt dat de reale in hoge mate helpt bij het situeren van de tekst in Argentinië. Uit de context (‘inschenken’ en ‘slurpen’) blijkt dat het om een drankje gaat, en met dit in ogenschouw heb ik gekozen voor de handhaving van de begrippen ‘mate’ en ‘bombilla’, weliswaar cursief om aan te geven dat het om geïmporteerde begrippen gaat:

‘Inmediatamente Cris cebó el mate de Mara.’ (Oloixarac 2010: 182) → ‘Cris schonk meteen een mate in voor Mara.’ (Bijlage 2: 14)

‘Cris sorbió el mate.’ (Oloixarac 2010: 183) → ‘Cris slurpte aan de mate’ (Bijlage 2: 15)

‘Cris cebó un nuevo mate y lo acercó a Jerom. Jerom acercó la boca a la bombilla, sin mirarla.’ (Oloixarac 2010: 183) →

‘Cris schonk nog een mate in en gaf hem aan Jerom, die zijn mond bij de bombilla bracht zonder haar aan te kijken. (Bijlage 2: 15)

Ook muziek blijkt uitermate cultuurspecifiek; zo kan niet verwacht worden dat het Nederlandse doelpubliek bekend is met Cancion para mi muerte van de Spaanse rockgroep Sui Genesis, maar misschien wel met Mon légionnaire, oorspronkelijk geschreven door Marie Dubas, beroemd geworden door de versie van Edith Piaf. Het is hier de context die meehelpt; hieruit blijkt namelijk dat het om titels van liedjes gaat, en een eenvoudige handhaving volstaat om de betekenis over te brengen. Overigens is dit ook een voorbeeld van hoe de vertaler af en toe de kans heeft de brontekst te verbeteren. Tijdens mijn research naar ‘mon leggionaire’ kwam ik er namelijk achter dat de oorspronkelijke titel mon légionnaire is. Of het bewust verkeerd is gespeld of dat het een vergissing betreft weet ik niet zeker, maar ik heb ervoor gekozen het te interpreteren als een fout, om deze vervolgens te verbeteren in de doeltekst:

14

‘Rodrigazo guitarreaba el cancionero exacto, y la voz de Quique no era mala; además de los acordes de “Canción para mi muerte”, el compilado “Cuba Libre” y los hits revolucionarios, habían aprendido “Mon leggionaire”.’ (Oloixarac 2010: 171) →

‘Rodrigazo speelde het precieze repertoire op de gitaar en de stem van Quique was niet slecht; naast de akkoorden van “Cancion para mi muerte ”, de verzamelaar “Cuba Libre ” en de revolutie-hits hadden ze ook “Mon légionnaire” geleerd’ (Bijlage 2: 5)

Het is niet overdreven te stellen dat vrijwel iedere Argentijn bekend is met de volgende artiesten (al is Celia Cruz afkomstig uit Cuba) , maar ik betwijfel dat dit ook voor het Nederlandse doelpubliek geldt. Toch heb ik gekozen voor handhaving, aangezien de context duidelijk maakt dat het om artiesten gaat. Dat de doeltekstlezer misschien niet bekend is met de artiesten zie ik hierbij niet als probleem, maar eerder als een mogelijkheid tot een leermoment. Zeker in het internettijdperk kost het de lezer weinig moeite een onbekende naam op te zoeken, en via de literatuur heeft hij of zij zo de mogelijkheid tot het leren kennen van nieuwe muziek. Met dit in gedachten heb ik om het zoeken te vergemakkelijken in het geval van Nano Serrat ervoor gekozen de naam voluit te schrijven in plaats van alleen zijn Argentijnse koosnaam. Hier is dus sprake van twee handhavingen, en een handhaving met kleine omschrijving in de doeltaal:

‘(...) se escuchaban canciones del “Nano” Serrat, Celia Cruz, Juan Luis Guerra, y alguna que otra Internacional.’ (Oloixarac 2010: 172) →

‘(...) men luisterde naar liedjes van Joan Manuel “Nano” Serrat, Celia Cruz, Juan Luis Guerra, en zo nu en dan de Internationale.’ (Bijlage 2: 5)

In het volgende voorbeeld is het niet zozeer de context als wel de reale zelf die helpt de betekenis over te brengen. De relatie tussen Quique’s erectie en de ‘Banana’ in de artiestennaam van César Honorio Pueyrredón Tornquist, Argentijnse zanger van romantische liedjes, blijft ook in de doeltekst evident en grappig zonder dat het doelpubliek per se bekend hoeft te zijn met de zanger:

‘(...) Quique tenía una erección feroz. Quiso apoyarla para marcársela, pensando que tal vez la alegraría, y justo pusieron un tema de César “Banana” Pueyrredón.’ (Oloixarac 2010: 172) → ‘(...) Quique had een harde erectie. Hij wilde hem tegen haar aan drukken, met het idee dat ze daar misschien wel blij van zou worden, toen precies op dat moment een nummer van César “Banana” Pueyrredón werd opgezet.’ (Bijlage 2: 5)

Een van de meest gebruikte termen in de Argentijnse spreektaal is de aanspreekvorm ‘Che’, voornamelijk gebruikt om iemand de aandacht te vragen. Het equivalent hiervan in het Nederlands zou zoiets zijn als ‘Hé’, en het zou niet verkeerd hebben gestaan als ik het onderstaande voorbeeld had vertaald als: ‘Hé Marita, heeft je moeder je wel eens verteld dat (…)’. Maar het gebruik van ‘Che’

15

is zo typisch Argentijns dat het een mooie gelegenheid biedt om de Argentijnse context die elders in de vertaling verloren is gegaan te compenseren. De lezer zal bij het lezen van Che wellicht in eerste instantie de associatie maken met Che Guevara, maar dit zie ik niet als iets negatiefs. Ernesto Guevara werd namelijk zo genoemd omwille van zijn Argentijnse afkomst; het gebruik van Che in deze context kan de lezer dus iets leren over de oorsprong van de bijnaam van de wereldberoemde revolutionair. Daarnaast kunnen talen er veel baat bij kunnen hebben wanneer vertalers het

aandurven om woorden en stijlfiguren uit een andere taal te importeren (Qing Wang 2010: 408-409), wat maakt dat ik mij gemotiveerd voel om de doeltekst (en zo de Nederlandse taal) met behulp van de handhaving te verrijken met deze respectvolle Argentijnse aanspreekvorm:

‘-Che, Marita, ¿te contó tu mamá que (...)’ (Oloixarac 2010: 174) → ‘Che Marita, heeft je moeder je wel eens verteld dat (...) (Bijlage 2: 7) 1.4.2: Leenvertaling

In drie gevallen heb ik bij de vertaling van Condiciones para la revolución een reale vertaald door middel van een leenvertaling. In het eerste voorbeeld kan betoogd worden dat het geen reale pur sang betreft, aangezien de door mij gebruikte leenvertaling ‘peronisme’ al een erkend Nederlands woord is (bron: http://woordenlijst.org), maar het peronisme is dusdanig verbonden met de Argentijnse cultuur (het woord stamt af van Juan Luis Perón, de vertegenwoordiger van de politieke stroming), dat ik het woord wel als volwaardige reale behandel. De reale komt meermaals in de tekst voor, en is voor de gehele tekst van belang, voornamelijk bij het schetsen van de politieke

achtergrond waartegen het verhaal zich afspeelt. Ik wilde deze Argentijnse politieke context bewaren, maar wat de politiek van Perón precies inhoudt is daarbij van ondergeschikt belang. Daarom volstaat voor mij de leenvertaling zonder eventuele definiëring:

‘Yo dejé el peronismo cuando me di cuenta de que la violencia era el único camino que me quedaba por recorrer.’ (Oloixarac 2010: 169) →

‘Ik liet het peronisme achter me toen ik merkte dat geweld het enige pad was dat ik nog kon bewandelen.’ (Bijlage 2: 3)

De keuze was echter niet zo eenvoudig bij ‘gramsciano’, een term gebaseerd op de Italiaanse marxist Antonio Gramsci. In het Nederlands bestaat geen equivalent voor deze term, maar ik heb ervoor gekozen er een te introduceren. Ik voelde mij hierbij geholpen door de context: Quique gebruikt de term in combinatie met twee andere politieke perspectieven, en dit maakt het voor de lezer

eenvoudig te begrijpen dat ‘gramsciaan’ ook uit het politieke register komt. Daarnaast heb ik zoals ik in mijn inleiding aangaf contact gehad met Oloixarac over mijn vertaling, en hierbij voorzag zij mij ook van een document met de vragen die de Engelse vertaalster haar bij het maken van de Engelse

16

vertaling gesteld had. Een van de vragen had betrekking op de alinea waar ook de huidige reale in staat, en Oloixarac legde uit dat Quique in deze monoloog onzin uitkraamt om indruk te maken op de vrouw tegenover zich. Later in de tekst blijkt dan ook dat ze vrij weinig van zijn woorden begreep. Hierdoor voelde ik mij vrij om ervoor te zorgen dat de doeltekstlezer misschien ook niet direct begrijpt waar het precies over gaat. Tot slot is het eerder genoemde inzicht van Qing Wang (2010) voor mij van doorslaggevend belang geweest bij het introduceren van een nieuwe term in het Nederlands:

‘Siempre anduve en política, pero siempre me consideré más gramsciano que peronista. Troskista, también.’ (Oloixarac 2010: 169) →

‘Ik was altijd politiek actief, maar ik beschouwde me altijd meer gramsciaan dan peronist. Trotskist ook.’ (Bijlage 2: 3)

Mede door de context van demonstranten die door de straten van Buenos Aires lopen, heb ik ervoor gekozen ‘El congreso’ door middel van een leenvertaling te vertalen. In het Nederlands heeft het woord congres voornamelijk betrekking op een grote samenkomst met een didactisch doeleinde. Zo geeft de Van Dale de volgende definitie: ‘samenkomst, in 't bijzonder van hoofden of

vertegenwoordigers van verschillende staten tot enige gemeenschappelijke bespreking’. (“Congres”) Het betreft dus een bijeenkomst, en niet (zoals in de brontekst) het gebouw waar daadwerkelijk politieke besluitvorming plaatsvindt. Maar het doelpubliek zal niet concluderen dat de groepen demonstranten tussen het protesteren door een congres bijwonen, en vormt waarschijnlijk (mede dankzij de politieke context) zelf het correcte beeld. Het behoud van de hoofdletter draagt ook bij aan het officiële karakter:

‘Las columnas de caceroleantes se dirigían al Congreso (…)’ (Oloixarac 2010: 177) → ‘De colonne demonstranten ging in de richting van het Congres (…)’ (Bijlage 2: 10) 1.4.3: Benadering

Waar handhaving en leenvertaling strategieën zijn waarbij de reale betrekkelijk heel wordt overgebracht naar de doeltekst is er bij benadering sprake van enige aanpassing in betekenis, weliswaar zo min mogelijk. Ik heb van deze strategie drie keer gebruik gemaakt.

De politieke thematiek van het verhaal gaat hand in hand met het gebruik van

particulier-institutionele begrippen die de rol van reale vervullen. Grit (2010) geeft als voorbeeld van dit soort begrippen de VVD, en ook in Condiciones para la revolución zijn politieke partijen, vakbonden en andere particuliere instituties terug te vinden die uniek zijn voor een specifiek cultuurgebied. Zoals uit de voorbeelden zal blijkt betreft het veelal afkortingen, en bij overzetting hiervan naar de

17

doeltekst zonder enige toelichting zal bij het doelpubliek veel onduidelijk blijven. Zo is er tijdens de buurtvergadering kort sprake van de ‘UOM’, die Oloixarac zelf in een voetnoot specificeert als de ‘Unión de Obreros Metalúrgicos’. Dit is echter terloops, en de ‘dikke mannen’ krijgen verder geen rol of stem in het verhaal. Het leek mij dus niet noodzakelijk de voetnoot over te nemen (in plaats daarvan gebruik ik de voetnoot ergens anders, waar het mij meer van belang lijkt), en ik heb ervoor gekozen om door middel van benadering het begrip te vertalen. De vakbonden in bron- en

doelcultuur zullen namelijk niet geheel overeenkomen, en zo verenigen metaalbewerkers in

Nederland zich onder vakbondsorganisatie ‘FNV Metaal’. Om stilistische redenen, en om het feit dat ‘FNV’ wel erg Nederlands is heb ik besloten tot het neutrale ‘vakbond voor metaalbewerkers’:

‘Quique sintió que unos gordos de la UOM2 le hacían señas con los brazos, invitándolo a avanzar (…)´ (Oloixarac 2010: 168) →

´Het was alsof een paar dikke mannen van de vakbond voor metaalbewerkers Quique met handgebaren wenkten voort te maken (Bijlage 2: 3)

In mindere mate ben ik ook publiek-institutionele begrippen tegengekomen, waarvan ik de eerste, het ‘Centro de Estudiantes’ met een benadering vertaald heb. De brontaaluitdrukking heeft een iets formeler karakter, maar in essentie zijn er grote gelijkenissen met onze ‘studentenraad’. Het formelere karakter heb ik geprobeerd over te brengen door in de doeltekst net als in de brontekst een hoofdletter te gebruiken :

‘¡Y cuando liberamos a los presos! ¡Y cuando tomamos el Centro de Estudiantes (…)’ (Oloixarac 2010: 169) →

‘-En toen we de gevangenen bevrijdden! En toen we de Studentenraad overnamen (…) (Bijlage 2: 3) Op de buurtvergadering, waar het bovenstaande gesprek tussen Cris en Quique plaatsvindt, wordt ook gegeten, wat een mooi voorbeeld biedt van een andere vorm van sociaal-culturele begrippen. Aangezien het eten in kwestie geen direct equivalent kent in Nederland heb ik een benadering gebruikt; het is niet van dusdanig belang wat er precies gegeten wordt, maar eerder dat er gegeten wordt (later speelt het eten ook nog en rol in de opheffing van de Buurtvergadering). Daarnaast zijn er in Nederland bekende zoetigheden die erg lijken op de Argentijnse hapjes uit de brontekst. Zo zijn ´buñuelitos´ gefrituurde deegbolletjes, vergelijkbaar met ´beignets´, en ´pasta frola´ lijkt erg op onze Limburgse vlaai (dit werd mij bevestigd door Argentijnse native speakers). Het gaat echter wel wat ver om Limburgse vlaai intrede te laten doen in Buenos Aires, en dus heb ik het bij ´puntjes vlaai´ gelaten:

‘Se armó la jarana, dijo Eduardo, que venía balanceándose con una bandeja de buñuelitos y pasta frola.’ (Oloixarac 2010: 172) →

18

‘Het feest kan beginnen!, zei Eduardo, die al balancerend met een schaal vol beignets en puntjes vlaai langskwam.’ (Bijlage 2: 5)

1.4.4: Omschrijving of definiëring in de doeltaal

Aangezien de vertaler in feite tussen twee culturen zit, bestaat er op sommige momenten de gelegenheid het doelpubliek van iets uitgebreidere informatie te voorzien dan aanvankelijk in de brontekst het geval was. In sommige gevallen is dit ten behoeve van de duidelijkheid van de tekst ook noodzakelijk, al dient men hiermee voorzichtig te zijn; te veel uitleg kan leiden tot een erg belerende vertaling, waarbij de lezer zich onderschat kan voelen in zijn kennis.

De volgende reale is een voorbeeld van hoe ik een omschrijving in de doeltaal heb toegepast. Het woord ‘perejil’, letterlijk ‘peterselie’, is in het Argentijns Spaans doorspekt van betekenis, en ik heb met een omschrijving geprobeerd zowel de denotatieve als de connotatieve betekenis te behouden. Op metalinguïstisch niveau is vertaling lastig aangezien de ‘jil’ uit ‘perejil’ hetzelfde uitgesproken wordt als ‘gil’, de Argentijnse afkorting van het Spaanse scheldwoord ‘gilipollas’. Maar vertaling is voornamelijk problematisch door de dubbele lading van het woord. In principe staat ‘perejil’ in dagelijks taalgebruik voor een onwetend, naïef persoon (enigszins despectief door het eerder besproken scheldwoord) , maar het heeft ook een politieke lading, en wordt gebruikt voor de (nu anonieme) tegenstanders van het regime. Kortom, voor het begrip dat Cris gebruikt om Quique te typeren is geen vertaling in het Nederlands, en al wordt de zin er langer van, het leek mij van belang zowel het aspect van onwetendheid als de politieke lading over te brengen:

‘Cris suspiró, un poco nerviosa; éste debe ser un cobarde, un perejil de superficie.’ (Oloixarac 2010: 171) →

‘Cris zuchtte, een beetje nerveus; dit moet wel een lafaard zijn, een nep-activist die praatjes heeft maar eigenlijk van niets weet..’ (Bijlage 2: 5)

Het volgende voorbeeld toont aan hoe een ellips een begrip tot reale kan maken. Het gaat hier om de referentie aan de Argentijnse vlag; voor het Argentijnse doelpubliek is het direct duidelijk dat het om de vlag gaat wanneer zij slechts de kleuren ‘celeste y blanca’, hemelsblauw en wit, leest,

vergelijkbaar met wanneer een Nederlander ‘rood-wit-blauw’ zou lezen. In mijn vertaling kan ik er echter niet van uitgaan dat het (Nederlandse) doelpubliek direct de associatie met de Argentijnse vlag maakt bij het lezen van de twee kleuren, en dus heb ik gekozen voor een korte omschrijving waarin ik het feit dat het om een vlag gaat expliciteer:

‘Mara caminaba a su lado; ir por dónde van los autos le recordaba al Mundial Italia 90, a su papá con la celeste y blanca.’ (Oloixarac 2010: 177) →

19

‘Mara liep aan haar zijde. Lopen waar normaal gesproken auto’s rijden deed haar denken aan het WK 1990 in Italië, aan haar vader met de hemelsblauw met witte vlag.’ (Bijlage 2: 9)

In het geval van de ‘Jotapé’ is het de afkorting van een begrip dat het begrip tot reale maakt. ‘Jotapé’ is de fonetische weergave van de letters J en P: een referentie aan Juan Perón. Bij vertaling blijkt dit problematisch aangezien J.P. voor de Nederlandse doeltekstlezer niet direct duidelijk zal zijn dat het de Argentijnse ex-leider betreft, en eerder de associatie oproept met de naam Jan-Peter. Daarom heb ik gekozen voor een definiëring in de doeltaal:

‘(…) en algunos casos los padres habían sido enemigos entre sí, por pertenecer a un bloque de la Jotapé (…)’ (Oloixarac 2010: 178) →

‘In sommige gevallen waren de ouders onderlinge vijanden geweest; omdat ze behoorden tot het kamp van Perón (…)’ (Bijlage 2: 11)

1.4.5: Kernvertaling

Van een aantal realia heb ik slechts de essentie van de betekenis overgenomen in de doeltekst. Zoals in het geval van het literaire tijdschrift Fierro. Literaire tijdschriften kennen in Nederland een vrij klein publiek, en genieten, de academische en literaire wereld buiten beschouwing gelaten, een relatief lage naamsbekendheid. Ik geloof dan ook dat het veilig is te stellen dat Argentijnse literaire

tijdschriften hier nagenoeg volledig onbekend zijn. Dit is de motivatie geweest voor een kernvertaling bij de reale Fierro:

‘Horacio escribió un tiempo en la revista Fierro (...)’ (Oloixarac 2010: 175) → ‘Horacio schreef een tijd voor een literair tijdschrift (...)’ (Bijlage 2: 8)

Een ander duidelijk voorbeeld van een sociaal-culturele reale die ik vertaald heb door middel van kernvertaling is de ‘Asamblea Popular de Vecinos’. Met vijf verschillende presidenten in twee weken tijd verloor een groot deel van het Argentijnse volk alle vertrouwen in de politiek, en er kwamen initiatieven voor nieuwe samenleving. De ‘Asamblea Popular de Vecinos’, letterlijk ‘Volksvergadering van Buren’ was een van de nieuwe initiatieven. Dit fenomeen was beperkt tot een concrete plaats en tijd, en aangezien het Nederlands geen uniek woord kent voor deze precieze gebeurtenis heb ik slechts de essentie van de gebeurtenis weergegeven, met behoud van de hoofdletter om het belang ervan voor de gemeenschap aan te duiden:

‘(…) la Asamblea Popular de Vecinos “Palermo Dale Para Adelante” (…) (Oloixarac 2010: 167) → ‘(…) de gloednieuwe Buurtvergadering “Palermo vooruit” (…) (Bijlage 2: 2)

De politieke onrust maakte dat de mensen zich verenigden op deze buurtvergaderingen, maar er was ook sprake van onrust op straat, en Buenos Aires was wekenlang gevuld met ‘caceroleantes’: mensen

20

die bij wijze van protest op potten en pannen slaan. Het onderstaande voorbeeld is de eerste keer dat deze reale in de tekst gebruikt wordt, en waar iedere Argentijn direct weet dat een ‘caceroleante’ een demonstrant is, zou de Nederlandse lezer eerder verward raken als ik dit vertaald zou hebben met ‘pottenslaanders’ of ‘pannenmeppers’. Later in de tekst komt het slaan op potten en pannen nog terug, en dus gaat dit type demonstrant niet geheel verloren nu ik hier gekozen heb voor een kernvertaling:

‘Lo de Horacio había sido unos días antes del cacerolazo, Mara lo recordaba perfectamente.’ (Oloixarac 2010: 176) →

‘Dat met Horacio was een paar dagen voor de protesten geweest, Mara kon het zich perfect herinneren.’ (Bijlage 2: 9)

‘(…) los grupitos de caceroleantes que conversaban cerca (…) (Oloixarac 2010: 169) → ´(…) de groepjes kletsende demonstranten die vlakbij stonden (…) (Bijlage 2: 3) 1.4.6: Adaptatie

Dat vertalen ook af en toe gepaard gaat met verlies aan betekenis blijkt uit het volgende voorbeeld. De ‘maximalistas’ zijn letterlijk te vertalen als ‘maximalisten’, maar in het Nederlands roept dit direct de Vlaamse context op, waar de maximalisten streven naar de vorming van een Vlaamse natie. Aangezien deze context zeer ongepast is in de huidige tekst heb ik ervoor gekozen om door middel van adaptatie de functie van de uitdrukking in de brontekst te reproduceren, namelijk het feit dat een opkomende politieke groep Quique deed vluchten. Extremisten leek mij hier een geschikt alternatief om de tekst helder te houden voor de lezer:

‘Las prerrogativas maximalistas empujaban el carril de los acontecimientos a una encrucijada.’ (Oloixarac 2010: 169) →

‘De opkomst van de extremisten bracht het spoor van gebeurtenissen op een kruispunt in mijn leven.’ (Bijlage 2: 3)

Voor het volgende geografisch begrip, ‘gran Buenos Aires’ is in het Nederlands weliswaar een directe vertaling, namelijk ‘Groot-Buenos Aires’, maar toch heb ik ervoor gekozen deze niet te gebruiken. In eerste instantie was dit voornamelijk uit stilistische overwegingen: het klonk simpelweg niet lekker. Later heb ik dit kunnen verklaren met parameter 3 van Vlachov & Florin; de reale is namelijk tamelijk onbekend in de DT-cultuur. Men spreekt in Nederland simpelweg van Buenos Aires, en weinigen zullen ervan op de hoogte zijn dat Groot-Buenos Aires een agglomeratie is waarvan Buenos Aires slechts de hoofdstad is. Dit in ogenschouw nemend heb ik gekozen voor een kleine adaptatie:

21

‘(...) las noticias de los saqueos en el gran Buenos Aires (...)’ (Oloixarac 2010: 176) → ‘(…) de nieuwsberichten over de plunderingen in heel Buenos Aires (…) (Bijlage 2: 9) 1.4.7: Weglating

In een tweetal gevallen heb ik gekozen voor het compleet weglaten van de reale. Zo heb ik dit bij het laatste geografische begrip uit het verhaal, ‘sede Balvanera’, de specificatie van de locatie van het hoofdkwartier van de Arbeiderspartij, besloten op grond van parameter 2 van Vlachov & Florin. De reale dient in de brontekst ter achtergrondinformatie, en zou in de doeltekst onnodig tot verwarring leiden:

‘Mara hizo planes mentales para ir a buscarla en los mítines del Partido Obrero, sede Balvanera, donde iba el fotógrafo que le gustaba, pero nunca lo hizo.’ (Oloixarac 2010: 184) →

‘Mara nam zich voor om haar op te zoeken bij een van de meetings van de Arbeiderspartij, waar de fotograaf die ze zo leuk vond naartoe ging, maar ze heeft het nooit gedaan.’ (Bijlage 2: 15)

Bij het particulier-institutioneel begrip, ‘MAS’ (een socialistische groepering) heb ik om dezelfde reden gekozen voor weglating; de reale dient slechts ter achtergrondinformatie en is mijn inziens niet belangrijk genoeg voor toelichting. De paar ‘columnas del MAS’, oftewel een aantal ‘kolommen (mensen) van de MAS’ heb ik ondergebracht in het woord ‘voornamelijk’:

‘Las hordas recién llegadas la empujaron; eran adolescentes haciendo pogo a los gritos, y un par de columnas del MAS.’ (Oloixarac 2010: 181) →

‘De pas aangekomen hordes duwden haar; het waren voornamelijk tieners die al schreeuwend pogoden.’ (Bijlage 2: 13)

1.4.8: Een combinatie van bovenstaande vertaalstrategieën

Hoewel bij sommige realia volstaan kan worden met een enkele vertaalstrategie is dit niet altijd het geval. Zo heb ik bij de vertaling van de reale ‘Campo de Mayo’ gekozen voor een combinatie van handhaving en definiëring in de doeltaal. Campo de Mayo refereert hier aan de gelijknamige legerbasis buiten Buenos Aires, waar tijdens de late jaren ’70 en begin jaren ’80 tegenstanders van het regime van Jorge Videla illegaal gevangen werden gehouden. Iedere Argentijnse lezer is hiervan op de hoogte, en het lijkt mij, met parameter 2 van Vlachov & Florin (het belang van de reale in de context) in het achterhoofd, daarom van belang dat ook de Nederlandse lezer deze context begrijpt. Wel moet de vertaler er zich voor behoeden niet te belerend te worden, en zo zou het bijvoorbeeld het literaire gehalte van de tekst niet ten goede komen als ik ‘Campo de Mayo’ vertaald zou hebben als ‘Campo de Mayo, een legerbasis buiten Buenos Aires waar in de late jaren ’70 en begin jaren ’80 tegenstanders van het regime van Jorge Videla illegaal gevangen gehouden werden.’ Ondanks dat ik de reale van groot belang acht, is het ook niet dusdanig noodzakelijk voor het begrip van de tekst om

22

mij tot een voetnoot te wenden. Ik heb daarom gekozen voor een korte toevoeging, waardoor de doeltekstlezer er ten minste van op de hoogte is dat Campo de Mayo een legerbasis is, en door ‘secuestrada’ (letterlijk: ontvoerd) te vertalen als ‘illegaal gevangen’ kan de lezer volgens mij een correct beeld vormen:

‘(...) una amiga de la facultad de Cris que estuvo secuestrada en Campo de Mayo y ahora vivía en España.´ (Oloixarac 2010: 174) →

´(...) een studievriendin van Cris die illegaal gevangen gezet was op de legerbasis Campo de Mayo en nu in Spanje woonde. (Bijlage 2: 7-8)

In het geval van de ‘ERP’ (Ejército Revolucionario del Pueblo) heb ik ook gekozen voor een

combinatie van handhaving en definiëring in de doeltaal. Het gebruik van afkortingen zie ik als een onderdeel van de algehele stijl van de tekst, en het lijkt mij van belang deze zo veel mogelijk te respecteren. Echter wanneer ik ‘ERP’ simpelweg als ‘ERP’ zou vertalen zou de doeltekstlezer dit waarschijnlijk niet begrijpen, vandaar de korte definiëring:

´Los papás de Liti eran de ERP (…)´ (Oloixarac 2010: 178) →

´De ouders van Liti waren van de ERP, het Revolutionaire Volksleger (…)’ (Bijlage 2: 10) Nauw verwant aan de vorige voorbeelden is de volgende combinatie van handhaving en

omschrijving. Voor de niet-Argentijnse lezer (wellicht ook voor de niet zo belezen Argentijnse lezer) is het waarschijnlijk onduidelijk waar ‘Rocamadour, bebé’ op slaat. Het betreft hier een citaat uit het gedicht Rayuela van de Argentijnse dichter Julio Cortázar, waarin het personage La Maga een brief aan haar zoon Rocamadour schrijft. De naam van haar zoon is waarschijnlijk geïnspireerd op het gelijknamige dorp in Frankrijk. Ik achtte dit citaat van belang voor de tekst, en koos voor handhaving. Rekening houdend met de door Grit (2010) beschreven (veronderstelde) kennis van het doelpubliek heb ik deze gecombineerd met een omschrijving:

‘¡Rocamadour, bebé!, gritarían con el diafragma en posición.’ (Oloixarac 2010: 171) →

‘Met het diafragma in de juiste positie zouden ze Rocamadour, bebé! schreeuwen, geïnspireerd door La Maga uit het gedicht van Julio Cortázar.’ (Bijlage 2: 5)

Franco Aixelá (2010: 198-199) onderscheidt een speciale vorm van cultuurspecifieke elementen: sprekende namen. In Condiciones para la revolución is hiervan sprake bij het bijpersonage Rodrigazo, en waar ik tot nu toe heb kunnen volstaan met relatief kleine ingrepen en toevoegingen heb ik bij het volgende voorbeeld moeten gebruikmaken van de strategie die in de vertaalwereld bekend staat als laatste redmiddel: de voetnoot. Wel voel ik mij gerechtvaardigd in het gebruik hiervan, aangezien ook in de brontekst twee voetnoten voorkomen, en dus ook dit formele aspect van het verhaal zet ik

23

over naar de doeltekst. De voetnoten dienden ter verduidelijking van twee afkortingen, maar dat heb ik in de doeltekst op andere manieren opgelost. De passage waarbij ik de eerste voetnoot heb toegepast heeft betrekking op Rodrigazo, in eerste instantie de naam van een personage, maar daarnaast ook de benaming voor een serie van economische maatregelen die door Celestino

Rodrigo, minister van Economische Zaken in de regering van Isabel Perón, in 1975 werd doorgevoerd (Het suffix –azo wordt in het Spaans gebruikt om aan te geven dat er een klap uitgedeeld wordt, en zo is een puñetazo, van puño, vuist, een vuistslag). De serie maatregelen zorgde voor een enorme inflatie, en kan gezien worden als een van de oorzaken voor de staatsgreep van Jorge Videla in 1976. In de tekst interpreteer ik het gebruik van de naam Rodrigazo als zijnde illustratief voor het gebrek aan politiek engagement van Quique: zelfs met een maatregel die het land doet instorten sluit Quique vriendschap als hij er maar meer vrouwen mee kan versieren. Dit laatste staat natuurlijk open voor interpretatie, maar het lijkt mij wel van belang de doeltekstlezer ervan te informeren dat het een sprekende naam betreft. Aangezien dit niet in de lopende tekst kan zonder deze te verstoren heb ik gekozen voor een combinatie van handhaving en definiëring, deze laatste als paratextuele toevoeging in een voetnoot. Het is vervolgens aan de lezer om te interpreteren waarom de naam Rodrigazo gebruikt is, maar dit kan alleen met een beetje hulp van de vertaler:

‘En el exilio, Quique y Rodrigazo habían descubierto que (...)’ (Oloixarac 2010: 170) → ‘Tijdens hun ballingschap hadden Quique en Rodrigazo1 ontdekt (...) (Bijlage 2: 4)

1: Rodrigazo, hier de naam van een personage, wordt normaal gesproken gebuikt als benaming voor de serie van economische maatregelen die door Celestino Rodrigo, minister van Economische Zaken in de regering van Isabel Perón, in 1975 werd doorgevoerd. De maatregelen zorgden voor een enorme inflatie. (WS)’ (Bijlage 2: 4)

Het bovenstaande is ook een voorbeeld van hoe het contact tussen auteur en vertaler de kwaliteit van de vertaling kan waarborgen. Het is niet zeldzaam dat vertalers contact onderhouden met hun auteurs, en dit contact kan verschillende vormen aannemen: zo kunnen vertalers de hulp van hun auteurs nodig hebben bij het ophelderen van onduidelijkheden in de tekst, maar ook voor het correct interpreteren van referenties (Vanderschelden 2012: 23). Dit laatste was hier het geval; tijdens mijn research had ik ontdekt dat ‘Rodrigazo’ de benaming was van de eerder beschreven serie

economische maatregelen uit de jaren ’70, maar ik was er niet zeker van of de naam hier bedoeld was als sprekende naam. In mijn correspondentie met Oloixarac heeft zij dit inderdaad bevestigd, en daarmee mijn interpretatie dat de naam gebruikt is om het zwakke politieke engagement van Quique te schetsen, versterkt.

24

De tweede keer dat ik de doeltekst van een voetnoot heb voorzien betreft een nadere verklaring van het gebruik van een strofe uit een gedicht van Antonio Machado, dat door de eerder genoemde “Nano” Serrat verwerkt is in het nummer Cantares. Het feit dat Serrat al eerder in de tekst voorkomt verhoogt het belang van de reale in de brontekst, en dus heb ik ervoor gekozen de strofe in de originele taal te handhaven, weliswaar schuingedrukt om de lezer niet te veel te verwarren. Maar waar het bij de eerder behandelde ‘Banana’ en ‘Partido Comunista Revolucionario’ nog tamelijk transparant Spaans betrof, ook voor de Nederlandse doeltekstlezer, is dat hier niet het geval en blijkt vertaling noodzakelijk. Gezien de lengte van de strofe zou het in de lopende tekst erg geforceerd overkomen, en dus heb ik, net als de Engelse vertaalster (Bijlage 3: 88), gekozen voor een combinatie van handhaving in de lopende tekst, en een omschrijving in een voetnoot:

’Qué cosa la imaginación pensó Quique, todo está y no está presente al mismo tiempo, todo paaasa y tooodo queeda, pero lo nuestro es pasar, pasar haciendo caminos, caminos sobre la maaar.’ (Oloixarac 2010: 174) →

‘Wat is de verbeelding toch iets prachtigs dacht hij bij zichzelf, alles is aan- en afwezig op hetzelfde moment, todo paaasa y tooodo queeda, pero lo nuestro es pasar, pasar haciendo caminos, caminos

sobre la maaar.2’ (Bijlage 2: 7)

‘2: Strofe uit een gedicht van Antonio Manchado, gezongen door Joan Manuel Serrat, in Argentinië liefkozend “Nano” (dwerg) genoemd. De vertaling van de strofe is: ‘Alles gaat en alles blijft, maar het onze is gaan, gaan al paden vormend, paden over de zee. (WS)’ (Bijlage 2: 7)

Tot slot nog een voorbeeld van hoe de vertaler de mogelijkheid heeft de brontekst te verbeteren. In eerste instantie was ik onbekend met het begrip Itaka, en mijn research leverde weinig op. Maar na veel zoeken kwam ik erachter dat het een shotgun betreft van het merk Ithaca. Wederom weet ik niet of de auteur bewust voor een andere spelling gekozen heeft, maar ik heb ervoor gekozen de correcte spelling aan te houden. Met de derde factor van Grit (2010), de voorkennis van het doelpubliek, in beschouwing genomen leek het mij noodzakelijk de (verbeterde) handhaving transparanter te maken door middel van een kleine omschrijving:

‘(...) cuando describía al jefe de las FAR con una Itaka en la mano y esa cosa increíble brillando en los ojos, que venía a liberarla (...)’ (Oloixarac 2010: 176) →

‘(...) als ze het had over de leider van de FAR, die haar met een Ithaca shotgun in de hand en een intense glinstering in zijn ogen kwam bevrijden (...)’ (Bijlage 2: 9)

1.4.9: Overige strategieën

Waar tot nu toe de categorisatie van vertaalstrategieën van Grit (2010) erg productief blijkt, zijn de volgende vertaalstrategieën niet in één van deze categorieën in te delen. Zo is bij de volgende reale

25

de Nederlandse lezer misschien niet compleet op de hoogte van de historische gebeurtenis in kwestie, maar er volstaat een woordelijke vertaling, een strategie die niet voorkomt in Grit (2010). Zoals ik aan het begin van dit hoofdstuk besproken heb, werk ik met een brede definitie van realia, en zo interpreteer ik ook ‘lucha armada’, een verwijzing naar de protesten van de jaren ’70, die anders dan bij de protesten van 2001 kenmerken van een burgeroorlog vertoonden, als een reale. Wederom blijkt parameter 2 van Vlachov & Florin hierbij nuttig om in overweging te nemen. De reale wordt namelijk slechts gebruikt als opzet voor de grap dat vluchten ook als ‘actieve participatie’ aan een gewapende strijd gezien kan worden, en in het Nederlands wordt hetzelfde humoristische effect bereikt, ook zonder te weten om welke gewapende strijd het hier precies gaat:

‘Tanteando las coordenadas de la grilla, la batalla naval de Quique sobre la fantasía hembra incluía vivencia de camarada, espíritu juvenil revoltoso, compromiso genuino con las bases, participación activa en la lucha armada (¡hundido!).’ (Oloixarac 2010: 170) →

‘De coördinaten van het raster aftastend omvatte Quique’s zeeslag om de vrouwelijke fantasie: levenservaring als kameraad, een jong en opstandig karakter, oprechte betrokkenheid bij de gemeenschap en actieve participatie aan de gewapende strijd (gevlucht!).’ (Bijlage 2: 4)

In het geval van de ‘PCR’ had ik in eerste instantie net als de eerder besproken ‘ERP’ vertaald door middel van een combinatie van handhaving en definiëring, dus als ‘PCR, de Communistische

Revolutionaire Partij’, maar na kritische revisie vond ik dat enigszins minachtend ten aanzien van de doeltekstlezer. De lezer ziet namelijk een afkorting met vervolgens dezelfde beginletters van de woorden, maar in een andere volgorde. Daarnaast lijken de woorden in de brontaal dusdanig op hun letterlijke vertaling dat volgens mij een definiëring in de brontaal een goed alternatief biedt, en daarnaast de lezer een stukje naar de schrijver van de broncultuur brengt:

‘(…) Según la versión oficial (…) Quique y Cris habían militado juntos durante un breve lapso en el PCR1 de La Plata (…)’ (Oloixarac 2010: 167) →

‘Het officiële verhaal (…) luidde dat Quique en Cris in La Plata samen een korte periode hadden gestreden voor de PCR, de Partido Comunista Revolucionario.’ (Bijlage 2: 2)

26

Hoofdstuk 2: De vertaling van idiomen

Tijdens de London Book Fair van 2014 was ik aanwezig bij een korte lezing voor beginnende vertalers, waar ervaren vertalers spraken over hoe zij aan werk komen, en wat de moeilijkheden van het vertalen zijn. Tijdens de lezing stelde een van de sprekers bij wijze van grap de vraag wie van de vertalers er wel eens de fout gemaakt had om idiomatisch taalgebruik niet als zodanig te herkennen en dus letterlijk te interpreteren en te vertalen. Het gelach in het publiek was als een eenduidig antwoord: nagenoeg iedereen was dit al eens overkomen. Dit wekte mijn interesse, en tijdens het vertalen van Condiciones para la revolución ben ik daarom bewust omgegaan met het vertalen van idiomen, en het lijkt mij interessant dit aspect van vertalen in het huidige onderzoek te betrekken. De categorisatie en vertaalstrategieën van Baker (1992) zullen hiertoe als voornaamste leidraad dienen, en ik zal werken met haar definitie van een idioom. In deze definitie zijn idiomen versteende

taaluitingen waarin qua vorm weinig variatie mogelijk is, en waarvan de betekenis niet kan worden afgeleid uit de betekenis van de afzonderlijke componenten.

Daarnaast zijn er volgens Baker (1992) vijf voorwaarden waaraan een uitdrukking moet voldoen om als idioom geclassificeerd te kunnen worden:

-De woordvolgorde van een idioom kan niet veranderd worden (*De muizen dansen op tafel als de kat van huis is).

-Er kunnen geen woorden van het idioom weggelaten worden. (*Hoge bomen vangen wind).

-Er kunnen geen extra woorden aan het idioom worden toegevoegd (*Wie een diepe kuil graaft voor een ander).

-Woorden uit het idioom kunnen niet vervangen worden voor andere woorden (*Zo vrij als een vis). -De grammaticale structuur van een idioom kan niet veranderd worden (*Aan de grote klok

hangende).

Baker stelt dat er bij vertaling twee soorten problemen kunnen ontstaan: allereerst het herkennen van het idioom, en vervolgens het juist overzetten van het idioom in de doeltaal:

‘The main problems that idiomatic and fixed expressions pose in translation relate to two main areas: the ability to recognize and interpret an idiom correctly; and the difficulties involved in rendering the various aspects of meaning that an idiom or a fixed expression conveys into the target language.’ (Baker 1992: 65)

27

2.2: Herkennen van een idioom

De mate van gemak waarmee een idioom door de vertaler herkend wordt blijkt omgekeerd evenredig te zijn met hoe logisch de woorden in een bepaalde context klinken. Een duidelijk

voorbeeld hiervan zijn idiomen die wanneer ze letterlijk geïnterpreteerd worden volkomen onlogisch zijn, zoals bijvoorbeeld in de aap gelogeerd zijn en op de fles gaan. Ook grammaticaal incorrecte uitdrukkingen kunnen ervoor zorgen dat de vertaler zich ervan bewust wordt dat hij of zij met een idioom te maken heeft: appeltje-eitje, door dik en dun en soldaat maken.

Niet alle idiomen zijn echter eenvoudig te herkennen, en er zijn volgens Baker (1992: 66-67) twee soorten idiomen die bij vertaling gevoelig zijn voor misinterpretatie. De eerste soort zijn idiomen die de vertaler op het verkeerde been brengen doordat ze wanneer ze letterlijk geïnterpreteerd worden ook goed in de context passen. Het is namelijk zo dat idiomatische uitdrukkingen vaak zowel een letterlijke als een figuurlijke betekenis hebben, en schrijvers kunnen dit als stijlfiguur gebruiken. De uitdrukking voor pampus liggen zou bijvoorbeeld in een roman die zich op een zeilboot op het IJsselmeer, vlakbij het eilandje Pampus afspeelt zowel de letterlijke als de figuurlijke interpretatie teweeg kunnen brengen. Een vertaler die niet op de hoogte is van de figuurlijke betekenis van de uitdrukking die ook letterlijk geïnterpreteerd kan worden zal een deel van de inhoud missen en dus ook niet overbrengen naar zijn doelpubliek. De tweede soort idiomen die volgens Baker problemen oplevert zijn de idiomen die erg lijken op een idioom in de doeltaal, maar met een (deels of

compleet) andere betekenis.

2.3: Potentiële problemen bij het vertalen van idiomen

Wanneer de vertaler een taaluiting als idioom herkend en correct geïnterpreteerd heeft volgt de volgende stap: het vertalen ervan. Hierbij krijgt de vertaler volgens Baker (1992: 68-71) voornamelijk te maken met de volgende vier vertaalproblemen:

-Aangezien talen de werkelijkheid op hun eigen manier weergeven, hetzij met een enkel woord, hetzij met een idiomatische uitdrukking kan het zo zijn dat er van een bepaald idioom in de brontaal geen equivalent van bestaat in de doeltaal. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer het idioom sterk cultuurgebonden is. Echter zijn niet alle cultuurgebonden idiomen onvertaalbaar, en zo heeft bijvoorbeeld de Engelse uitdrukking to carry coals to Newcastle (door de plaatsverwijzing sterk cultuurgebonden) nagenoeg dezelfde betekenis als water naar de zee dragen in het Nederlands. -Zoals hierboven besproken zijn er ook idiomatische uitdrukkingen die in bron- en doeltaal qua vorm sterk overeenkomen, maar waarvan de betekenis verschillend is. Dit kan zich ook op zowel