DE EERSTE WET 3 - DE VAL VAN EEN KONING GRATIS
Auteur: Joe Abercrombie Aantal pagina's: 640 pagina's Verschijningsdatum: 2013-08-01
Uitgever: Boekerij EAN: 9789022564387
Taal: nl Link:
Download hier
De val van een koning
Elk van deze rechten was relatief klein, maar alles samen wogen deze lasten substantieel op de boerenschouders. Op 4 augustus stemde de Assemblée voor de afschaffing van de privileges. Het was niet te verwachten dat de vergadering, die uit rijke burgers, clerus en adel bestond, echt iets aan de situatie van de boeren zou doen. De vergadering wilde bij haar afgedwongen hervorming vooral het eigendomsrecht respecteren.
Tussen 5 en 11 augustus volgde een reeks nieuwe decreten die de essentiële heerlijke rechten als eigendomsrecht beschouwde en beschermde.
Men kwam dus meteen terug op de genomen beslissing. Zo bestond de revolutionaire "afschaffing" van de heerlijke rechten vooral uit een recht van de boeren om de belastingen en verplichtingen af te kopen.
Aan een tarief van 30 maal het jaarlijks cijnsbedrag kon de arme boer evenwel zijn cijns niet afkopen de normale prijs was Ook de banaliteiten moesten afgekocht worden. De mainmorte werd tot "successiebelasting" herdoopt. Cijns werd herdoopt tot pacht. De kerkelijke tienden werden afgeschaft - maar bleven van kracht tot men een ander middel ter financiering van de Kerk gevonden zou hebben.
Het adellijk monopolie op de jacht werd afgeschaft - de landeigenaren mochten nu ook jagen. De banaliteiten molen, oven Praktisch gezien verkregen de burgerlijke grootgrondbezitters de vroegere adellijke rechten - er werden alleen symbolische offers gebracht. Peter Kropotkin wijdt verschillende hoofdstukken en van zijn boek La Grande Révolution aan deze historische maskerade, en titelt zijn hoofdstuk 18 "De feodale rechten blijven".
Een artikel uit de decreten van stelt zelfs onomwonden. De nieuwe burger-grootgrondbezitters lieten geen enkele kans onbenut om de feodale uitbuiting van de boeren revolutionair legaal te sanctioneren. De wet van 15 maart stelde dat ook illegaal verkregen heerlijke rechten moesten betaald worden, tenzij dat de boer kon bewijzen ze niet verschuldigd te zijn. En dan nóg kreeg de burger-feodale heer de bovenhand: rechten die al sinds dertig jaar uitgeoefend werden, werden door de wet vanzelf erkend. Uiteindelijk worden de kerkelijke tienden afgeschaft. Maar als de boeren op een financiële verlichting rekenden, werden ze ontgoocheld. De landeigenaren verhoogden meteen de pacht en staken de winst in eigen zak.
Deze ondoeltreffende maatregelen hadden geen effect op de onrust onder de boeren, die reeds vóór waren gestopt met herendiensten te leveren, en cijns te betalen. In februari rapporteerde de abbé Grégoire aan de Assemblée dat de boerenonlusten bleven duren en in hevigheid toegenomen waren. De Assemblée voorzag de landeigenaren van de nodige legale wapens om de rechten af te dwingen, en de burgers organiseerden milities om de opstanden van wat zij "brigands" en "dieven" noemden, de kop in te drukken. In de Moniteur van 6 juni verschijnt. De Krijgswet is tegen hen van kracht.
Op 18 juni decreteerde de Assemblée dat de tienden dat jaar dus ook de achterstallige moesten betaald worden aan de rechthebbenden, en op de gewone manier. Diegenen die meenden dat sommige feodale rechten niet verschuldigd waren, deden er beter aan ze te betalen vooraleer een proces aan te spannen, want artikel 3 bepaalde dat processen de betaling van tienden etc. Het decreet van februari maakte de Krijgswet mogelijk tegen boerenbetogingen. Pas onder de jacobijnse dictatuur, in juli , kregen de boeren hun rechten. De verkoopbaarheid venalité van ambten, typisch voor het ancien régime en een belangrijke bron van inkomsten voor de overheid om een ambt erfelijk te houden, moest de ambthouder een belasting betalen, de "paulette" , werd eveneens afgeschaft en de eigenaars van de ambten werden vergoed voor de geleden schade, een
vergoeding die later weer in de staatskas vloeide toen die belangrijke bedragen opnieuw geïnvesteerd werden in de aankoop van de verbeurde kerkelijke bezittingen.
Hoewel nu iedereen gelijk is, blijven de boeren en arbeiders legaal onderdrukt, en zonder recht op politieke vertegenwoordiging. Ook vrouwen krijgen geen rechten. De slavernij blijft ingesteld in de koloniën, onder meer dankzij vertegenwoordigers als Barnave , Malouet en Alexandre de Lameth , die in de wet van 8 maart de beslissingsmacht over koloniale zaken aan de koloniale assemblées doen toewijzen. Ook het ijveren voor bevrijding van slaven wordt bij deze wet een gevaarlijke en strafbare zaak - een aanval op het eigendomsrecht, en dus een aanval op de Rechten van de Mens. De journalist en redenaar Camille Desmoulins , revolutionair van het eerste uur, schrijft L'esclavage, la tyrannie, l'oppression sont consacrés en loi Slavernij, tyrannie en verdrukking zijn vastgelegd in de wet. Het is opmerkelijk dat één Mensenrecht tweemaal genoemd wordt in de Verklaring, en de tweede keer onaantastbaar en heilig : het eigendomsrecht.
Door de heiligheid van het eigendom rechtvaardigt de bezittende klasse de handhaving van de feodale rechten - zij het dan onder andere namen -, het geweld tegen boeren en arbeiders vanwege de Nationale Garde, en de slavernij. Een decreet van schafte de Lettres de cachet af, een juridisch instrument uit het ancien régime waarmee een pleger van een misdrijf, of geldverkwister, herrieschopper, gek of dronkaard zonder tussenkomst van de rechtbank een tijd opgesloten kon worden, soms ook om de eer van een goede familie te vrijwaren door een proces te vermijden. Wie voorheen door zo'n Lettre de cachet was vastgezet in een Maison de Force werd nu, ook zonder vorm van proces, in een Maison d'amelioration opgesloten, met dezelfde strafmaat. Alles bleef bij het oude, en de "vooruitgang" bleef beperkt tot het geven van een andere naam.
Aangezien de term Maison d'amelioration geen ingang vond in de volksmond, leek de nieuwe situatie erg op de oude. Het decreet van 15 oktober schafte het Parlement van Parijs af, een rechtbank die in het ancien régime als grondwettelijk hof fungeerde, en de decreten van de "absolute"
koning aan de fundamentele wetten en vrijheden toetste. Ongehinderd door juridische oppositie zou de Wetgevende macht in het Revolutionaire Frankrijk nog absoluter kunnen regeren dan de koning daarvoor. Pas in zal het Franse regime weer een juridisch tegengewicht dulden, de Grondwettelijke Raad. In de Assemblée ontstond een opsplitsing in facties. Rechts werd vertegenwoordigd door de aristocraten. Zij verdedigden de belangen van de geprivilegieerden. Links stonden de democraten of jakobijnen met onder meer Robespierre ; zij eisten algemeen stemrecht voor mannen. Het centrum vormde de grootste groep, het waren de monarchisten. Zij aanvaardden de afschaffing van de privileges maar bleven koningsgezind.
Vanaf vergaderde in een leeg franciscanenklooster Couvent des Cordeliers de club der Cordeliers , een extremistische pressiegroep. In
tegenstelling tot de elitaire jakobijnen was hun lidmaatschap gratis. Vanuit deze club werden steeds verdergaande stappen geëist zoals de afzetting van de koning, het verbieden van religie of ontkerstening en werd agitatie en voortdurende opstand voorbereid, zoals de betoging van de Champ- de-Mars op 17 juli en de Bestorming van de Tuilerieën in De cordeliers werden gefinancierd door groepen die gebaat waren bij oorlog en chaos speculanten, corrupte politici, buitenlandse bankiers , die uiteindelijk de Cordeliers opdeelden in Hébertisten Exagérés, of "overdrijvers" en
Dantonisten Indulgents of "vergevingsgezinden".
Hoewel de Assemblée bijeengeroepen was om een oplossing te vinden voor de benarde financiële situatie van het land, had ze tot dan toe geen stappen daartoe ondernomen. De bevolking had de belastinginners verdreven, en de Assemblée had vele belastingen illegaal verklaard. Deze ingrepen waren niet van aard het overheidstekort te verkleinen. Er kwam een voorstel van een belastingvoet van 25 procent op alle inkomens, wat leidde tot grote consternatie onder de afgevaardigden - zó hoog waren de belastingen onder het ancien régime nooit geweest, men had juist gehoopt op een vermindering [noot 6] , en sommige dromers in de cahiers de doléances hadden zelfs gedacht aan een afschaffing van inkomstenbelasting de gehate taille. Maar de gehoopte geldsommen kwamen niet in de kas, en de banken verleenden geen krediet meer. De Assemblée koos voor een drastisch middel om de kas te kunnen vullen: bij de wet van 2 november werd beslag gelegd op de kerkelijke goederen.
De geestelijken werden ambtenaren en moeten een eed van trouw afleggen. De kloostergeloften werden afgeschaft en de geestelijken hoorden nu bij de "constitutionnels" of bij de "réfractaires", naargelang ze al dan niet trouw zwoeren. De geconfisqueerde goederen van de Kerk werden als Nationaal goed in een Caisse ondergebracht, in afwachting van hun geleidelijke verkoop. Zij dienden als onderpand voor de uitgifte van papiergeld, de Assignaten. Deze financiële kunstgreep verliep zo goed en de belastinginning zo slecht , dat men steeds meer assignaten ging drukken, met hyperinflatie tot gevolg. Om de uitgifte van assignaten voort te kunnen zetten, nam de overheid vanaf de goederen van geëmigreerde edellieden in beslag. Daarna werden ook de goederen van de "verdachten" en veroordeelden aan het nationaal goed toegevoegd. Toen bleek dat dit ook niet volstond, werd er oorlog gevoerd. De veroverde gebieden werden geplunderd onder meer het huidige België en de domeinen van kerken, kloosters en emigranten gingen in de veiling.
Veel historisch waardevolle gebouwen, kastelen, kerken en kloosters, werden gesloopt Lijst van cultureel erfgoed dat teloor ging door de Franse Revolutie door de nieuwe eigenaars later de bande noire genoemd. Zij kozen er vervolgens vaak een industriële bestemming voor of verkochten de gesloopte materialen. De verkoop van het nationaal goed en de speculatie maakte de corrupte revolutionaire politici rijk. Dat één enkele
revolutionair zich niet verrijkt, was een eretitel waard: zo werd Robespierre de onomkoopbare genoemd - het zou hem zuur opbreken, de meest corrupten zouden later Robespierre ten val brengen.
Onvoorstelbare fortuinen - de bezittingen van de Kerk, adel en veroordeelden - werden kunstmatig onder de waarde aan de corrupte speculanten verkocht - vaak revolutionaire politici die met stromannen werkten. De administrateurs van het Nationaal Goed werden door "syndicaten", verenigingen van speculanten, [11] ertoe gebracht door betaling of andere middelen om de te verkopen loten samen te voegen tot één groot lot, zodanig dat de prijs buiten bereik van individuele beleggers lag. Het syndicaat werd dus de enig mogelijke koper. Na de toewijzing hielden de leden een nieuwe, besloten veiling van de opnieuw in kleinere behapbare stukken verdeelde grote loten.
De opbrengsten werden verdeeld onder de leden, en een deel werd aan de corrupte administrateurs gegeven. Een andere bron van rijkdom kwam beschikbaar in , bij het uitbreken van de oorlog. Er werd grof geld verdiend aan de leveranties van goederen aan het leger. Ook de bevoorrading kwam in handen van speculanten. Uiteindelijk verenigden de belanghebbenden zich in een politieke groepering rondom de journalist en uitgever Hébert - Hébertisten of ook Exagérés - met als doel de Revolutie verder te radicaliseren, oorlog te voeren en hun critici uit te schakelen.
Vooraanstaande bankiers de Laborde, de Koch steunden de beweging en de Hébertistische pers, en betaalden agitatoren.
Hoewel een aantal Hébertisten tijdens de Terreur aan de guillotine werden overgeleverd, slaagden de meesten erin te overleven. Sommigen werden pas onder Napoleon gevat. Velen werden ongemoeid gelaten - de Hébertist Joseph Fouché was bij zijn dood in de rijkste man van Frankrijk. Santerre stierf arm: de kleine brouwer en bestormer van de Bastille werd in enkele jaren tijd kasteelheer en grootgrondbezitter, maar werd door toedoen van de Onomkoopbare Robespierre vastgezet en moest na de Terreur enorme sommen verduisterd geld terugbetalen. Na de plundering van de Tuilerieën in augustus kwam aan het licht dat sommige revolutionairen zich door de koning hadden laten betalen. Uit de ijzeren kast van de koning kwamen bezwarende documenten tevoorschijn.
De bekendste omgekochte politicus was de ondertussen overleden Mirabeau. Ook volksmenner Santerre had koninklijk geld aanvaard om een gematigdere koers te varen. Politici haastten zich naar de Tuilerieëen om de gevonden documenten te "ordenen", een ordening die onder meer de papieren over de corruptie van Danton deed verdwijnen. Ook voor kleinere garnalen bood de Revolutie kansen. De exagéré en gewezen monnik François Chabot verdiende als lid van het Comité de Sûreté générale goed geld door vervolging te verhinderen van verdachten in ruil voor steekpenningen. Ook betrokken bij de frauduleuze liquidatie van een overheidsinstelling, de Compagnie des Indes, voelde hij zich verplicht een huwelijk aan te gaan om via een fictieve "bruidsschat" Hij werd door toedoen van Robespierre onthoofd in De bankier Jean-Frédéric Perregaux was een opmerkelijke spin in het corruptienet en een financier van de agitatie van de Exagérés. Oorspronkelijk liet hij zich in met graanspeculatie, en later met het financieren van de oorlogsinspanningen.
Hij versluisde grote omkoopsommen uit Engeland naar vooraanstaande Exagérés, met het doel onrust te zaaien en de militaire operaties in de war te sturen. Hij speelde een rol bij het financieren van de agitatie die leidde tot de Commune insurrectionnelle en de aanval op de Tuilerieën. Door hem betaalde revolutionairen droegen bij tot de radicalisering van de Revolutie. De "onverklaarbare" militaire nederlagen onder meer in de Vendée en in het algemeen onder het ministerie van Pache zijn wellicht aan zijn steekpenningen te wijten: revolutionaire helden zoals generaal Westermann, en minister François Louis Deforgues van Buitenlandse Zaken, een stroman van Pache, ontvingen via hem geld uit Engeland.
Om hun agitatie uit te dragen, de Sansculotten op te hitsen en hun tegenstanders uit te schakelen hadden de Exagérés een demagogische pers op maat: Hébert gaf het scheldblad Le Père Duchesne uit, financieel gesteund door het Ministerie van Oorlog van Pache, dat Op 14 juni werd de Wet Le Chapelier afgekondigd. Historici [bron? In hun ijver de Revolutie als een modernisering voor te stellen, [bron? De Wet Le Chapelier, die stelt het is niet toegestaan de burgers te scheiden van het Publiek Belang door in een geest van samenwerking een intermediair belang te creëren beoogde in het bijzonder de arbeidersverenigingen compagnonnages en stakingen te verbieden. Tot dan toe regelden de compagnonnages collectief het loon van de arbeiders, na de wet stond de arbeider alleen tegenover de patroon. De Wet werd tot in de 19e eeuw gebruikt om syndicaten en stakingen te onderdrukken. De koning en de koninklijke familie probeerden op 20 juni in een koets naar de citadel van Montmédy te vluchten maar werden op 21 juni gevat in Varennes op korte afstand van hun bestemming.
Het gezelschap werd vernederd terug naar Parijs gebracht. De meerderheid van de Assemblée bleef de koning trouw. De Assemblée en de koning kwamen tot een vergelijk: in ruil voor een degelijke positie als hoofd van de Uitvoerende Macht en het schrappen van de artikels met betrekking tot de geestelijkheid, zwoer Lodewijk trouw aan de grondwet. De arrestatie van de koning in Varennes zou een keerpunt worden in de Franse Revolutie.
Het ontzag voor de persoon van de vorst had een gevoelige klap opgelopen en de idee van een republiek als staatsvorm won terrein. De vluchtpoging, zo stelden republikeinen zoals de Cordelierse leiders Danton, Desmoulins en Marat, [7] toonde aan dat Lodewijk liever zijn volk in de steek liet om zijn eigen hachje te redden dan onder hen te blijven in de roerige tijden die het land in hun greep hielden, laat staan mee te werken aan het in goede banen leiden van de Revolutie en in het nieuwe Frankrijk een gewijzigde rol als koning op te nemen, waarbij hij zijn volk diende in plaats van zijn volk hem.
Een constitutionele monarchie, waarover nu al 2 jaar werd onderhandeld, ging wellicht nog niet ver genoeg: het gehele koningschap leek
onverenigbaar te worden met de nieuwe samenleving van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Op 3 september werd de grondwet definitief door stemming goedgekeurd. De koning kreeg de uitvoerende macht. Het koninklijk handelen werd evenwel gedekt door de ministers. De wetgevende macht kwam toe aan de Assemblée Nationale Législative. Deze assemblée vormde het machtscentrum van de nieuwe maatschappij. Deze maatschappij was er een van rijke burgers. De evidentie waarmee dit uit de wetteksten was op te maken, de talloze compromissen en de bescherming van de koning, vormden oorzaak van een diepe kloof tussen de Assemblée en de publieke opinie. Nu het werk van de Assemblée constituante klaar was, ontbond men de vergadering en hield verkiezingen. Alvorens uiteen te gaan, legde de Assemblée vast, dat haar leden geen lid mochten zijn van de nieuwe Assemblée.
Er bestonden nu twee nieuwe "Standen" zonder ze te noemen, want iedereen was nu citoyen of burger : "actieve burgers" , mannen van boven 25 jaar die een minimum aan belastingen betalen en "passieve burgers", vrouwen, jongeren, en de meeste arbeiders, boeren en armen. De "passieven"
mochten niet stemmen of deelnemen aan de Nationale Garde. Het algemeen stemrecht , waarmee de koning de Staten-Generaal de Assemblée had samengeroepen, was dus afgeschaft - de Revolutie kon niet voorgesteld worden als een democratische vooruitgang. Tegenover 4 miljoen actieven stonden 26 miljoen passieve burgers. De verkiezingen - volgens een getrapt cijnskiesstelsel - alleen wie voldoende belastingen betaalde mocht stemmen voor kiesmannen, die voldeden aan nóg hogere inkomenseisen, en die de uiteindelijke afgevaardigden aanwezen - brachten een onervaren burgerelite aan de macht. In de nieuwe Assemblée législative werd de rechterzijde nu bevolkt door de feuillants die gehecht bleven aan de constitutionele monarchie, zoals die door de Assemblée constituante in de grondwet werd vastgelegd.
Links bestond uit de jakobijnen en de girondijnen die de grondwet verwierpen en streefden naar een republiek. Daartussenin bevond zich een grote groep weifelende afgevaardigden die deze of gene beslissing steunden afhankelijk van de politieke situatie of hun interpretatie ervan. De jakobijnen probeerden de koning uit te schakelen door lastercampagnes en georganiseerd geweld. De girondijnen stuurden aan op oorlog om de bestuurlijke en financiële chaos te doen vergeten en de koning, die vrede wenste, als verrader te kunnen elimineren. Om de interne moeilijkheden en opstanden te boven te komen, beraamden de girondijnse revolutionairen een oorlog.
Ze hadden drie motieven. De girondijnse minister Brissot verklaarde in december "Oorlog is noodzakelijk voor de toestand van onze financiën en de interne rust. Minister Roland: "we moeten de duizenden mannen die we onder de wapens hebben zo ver laten marcheren als hun benen hun dragen kunnen, anders komen ze terug om onze keel open te snijden. Lodewijk XVI schreef in december aan baron de Breteuil "in haar ongeluk zal de Natie geen andere uitweg meer weten dan zich in mijn armen te storten. Hierbij riepen ze de andere Europese grote mogendheden op om in te grijpen als Lodewijk XVI in gevaar zou komen.
Hun interventie reikte niet verder dan woorden, want Pruisen hield zijn troepen liever klaar in het oosten, om een zo groot mogelijk stuk van Polen te kunnen annexeren, met Rusland als concurrent tweede Poolse Deling. Op 15 maart benoemde Lodewijk XVI een girondijns kabinet dat aanstuurde op oorlog, met Charles-François Dumouriez als minister van buitenlandse zaken. Daarop antwoordde Pruisen door de oorlog te verklaren aan Frankrijk. Enkele dagen na de oorlogsverklaring veroverden Franse soldaten het Zwitserse stadje Porrentruy op het Oostenrijkse garnizoen 28 april. Een ander Frans leger viel de Oostenrijkse Nederlanden binnen, maar werd verslagen in de Slag bij Marquain 29 april en vluchtte terug naar Frankrijk.
Het nieuws over de ongelukkige afloop van de confrontaties deed het revolutionaire enthousiasme weer oplaaien. Eind mei en begin juni nam de Assemblée drie decreten aan:. De koning sprak zijn veto uit tegen de decreten, en toen zijn girondijnse ministers protesteerden, ontsloeg hij zijn ministers Roland van binnenlandse zaken, Clavière van financiën en generaal Servan, waarna Dumouriez ontslag nam als minister van buitenlandse zaken en het Armée du Nord inging. De girondijnse ministers werden vervangen door feuillants , constitutioneel monarchisten. Dit ontlokte grote verontwaardiging in revolutionaire kringen. Half juni stevende de Revolutie op haar einde af en leek de monarchie haar gezag te kunnen herstellen.
Voor het ontgoochelde stadsproletariaat en de boeren was er niets veranderd. De Wet-Le Chapelier en voor de boeren was de met veel omhaal aangekondigde afschaffing van de feodaliteit een maat voor niets geweest - de rijke burgers-grootgrondbezitters hadden de plaats van de adel ingenomen.
De volksaanvoerder Marat schreef in l'Ami du Peuple. De koning en de royalisten voelden hun macht groeien. Grote delen van Frankrijk waren in handen van de royalisten en in vele gebieden waren opstanden uitgebroken tegen de revolutionaire regering, zoals in Perpignan , Arles , Mende Lozère en de hele Vivarais. Op 20 juni drongen demonstrerende Parijse burgers het Tuilerieënpaleis binnen en eisten dat de koning de ontslagen girondijnse ministers opnieuw aannam en zijn veto tegen de drie decreten van de Wetgevende Vergadering zou intrekken.
Hoewel de koning onder druk van de demonstranten een revolutionaire Frygische muts opzette en rode wijn dronk om zijn trouw aan het volk te bewijzen, zou hij de andere eisen niet inwilligen. Vervolgens ontsloeg het royalistische departementsbestuur de burgemeester van Parijs, Pétion. De opstandelingen werden voor de rechtbank gedaagd. De koning en de royalisten voelden zich steeds zekerder van hun stuk, maar tegelijkertijd marcheerden gewapende sansculotten vanuit Marseille op Parijs onder het zingen van de door Rouget de Lisle gecomponeerde Marseillaise , dat later het volkslied van Frankrijk zou worden en ook vanuit Brest kwamen groepen sansculotten opmarcheren.
Men wist dat het volk zich bewapende. Toen de Pruisisch-Oostenrijkse vijand half juli dreigde Frankrijk binnen te vallen, sloeg de schrik de revolutionaire machthebbers om het hart. Het Manifest van Brunswijk 1 augustus werd evenwel breed afgewezen. De republikeinse girondijnen poogden de koning aan hun kant te krijgen, teneinde wat hun heilig was - het eigendom, de macht en de corruptie die vele politici schatrijk maakte - te beschermen, [bron?
De ontknoping leek in zicht en leek de vorm aan te nemen van een bloedig herstel van de monarchie. De jakobijnen wachtten af en deden slechts ineffectieve voorstellen, zoals Robespierre, die nieuwe verkiezingen van een Grondwetgevende Vergadering voorstelde. Op 9 augustus maakten de Parijse sansculotten en de militie van Marseille gebruik van de dreigende nadering van het Oostenrijkse leger om de burgemeester, Pétion, en het gemeentebestuur van Parijs de Commune légale af te zetten en te vervangen door een "Commune insurrectionnelle" , een eerste deel van een gewelddadige staatsgreep.
De burgermilities beschikten nu over leiders met een officiële functie, die hun wet konden stellen in de hoofdstad. De Commune Insurrectionnelle beheerste vanaf dat moment de politiek en betwistte de macht van de Assemblée en nadien de Convention. Op 10 augustus vond de Bestorming van de Tuilerieën plaats. Een deel van de Gardes-Françaises keerden zich tegen de koning, maar de Zwitserse lijfwachten bleven de koning trouw.
De gecombineerde strijdkrachten van de Gardes, Parijse sansculotten en Zuid-Franse jakobijnen raakte in een hevig vuurgevecht met de Zwitsers, waarvan ongeveer van de werden gedood. De koning vluchtte, maar werd opgesloten in de Temple.
De volksopstand, voorbereid en opgezweept door personen buiten de Assemblée en de gevestigde politiek Santerre, Fournier, Lazowski, Carra, Simon, Westermann, en de milities van Marseille en Brest werd op het nippertje gerecupereerd door de jakobijnen - Robespierre en Danton hadden toenadering gezocht tot Marat. De Assemblée, om haar deel van de volkswoede te ontlopen, [bron? In de paniekstemming volgend op het nieuws van de val van Verdun 2 september aan de Pruisen en in de aanloop naar de verkiezingen, vonden op verschillende plaatsen, in
gevangenissen en tijdens transporten van verdachten de Septembermoorden plaats. Deze waren gericht tegen vermeende tegenstanders van de Revolutie, waarvan men vreesde dat zij tijdens een royalistische contrarevolutie of buitenlandse invasie zouden worden bevrijd en zich erbij aansluiten. Tussen 2 en 7 september werden in Parijs en andere steden zo'n tot gevangenen vermoord, zonder waarschuwing of na een schijnproces.
De Pruisisch-Oostenrijkse "bevrijders" van de koning zouden nooit aankomen: een onverwachte schermutseling van artillerie, de Slag bij Valmy 20 september , werd een keerpunt. Hoewel de slag tactisch onbeslist bleef, was het een Franse strategische overwinning, omdat de Duits-
Oostenrijkse coalitie zich terugtrok. Hun gebrek aan motivatie is toe te schrijven aan de dreiging dat Rusland ondertussen een deel van Polen zou kunnen bezetten, terwijl de Pruisische en Oostenrijkse troepen op het Franse front vochten. De Franse zege in de Slag bij Jemappes 6 november onder Dumouriez was groter en leidde tot een tijdelijke bezetting van de Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik , waar de revolutie werd doorgevoerd.
Ongeveer 10 procent van de bevolking nam deel aan de verkiezingen. De verkiezingen zagen opnieuw het personeel van de éérste Assemblée de Constituante verschijnen, die zichzelf uitgesloten hadden van de Assemblée Législative - behalve de gevluchten en de geïntimideerden. Zo nam onder meer Robespierre zijn plaats opnieuw in. De in nog weinig betekenende jonge Robespierre had zich in korte tijd ontpopt tot een belangrijke radicale leider, samen met Danton en Jean-Paul Marat.
De radicalen onder leiding van Robespierre kregen de benaming montagnards , omdat ze de hoogste banken bezetten in de Conventie. Hun tegenstanders werden girondijnen of brissotins genoemd. Zij stonden onder leiding van de journalist en politicus Jacques Pierre Brissot. Tussen hen bevond zich weer een grote groep 'onafhankelijke' afgevaardigden. Hun zetels bevonden zich letterlijk en figuurlijk meer op de vlakte la Plaine. De Conventie werd in haar begin gedomineerd door de girondijnen.
Men noemt deze eerste fase de Girondijnse Conventie. Een van de eerste bestuursdaden van de Nationale Conventie was het afschaffen van het koningschap op 21 september Dit werd het jaar I van de Franse Republiek. De Franse republikeinse kalender werd ingevoerd en de maanden van het jaar kregen een nieuwe benaming. Op 14 januari veroordeelden afgevaardigden tegen Lodewijk XVI , nu gewoon "burger citoyen Louis Capet", tot de doodstraf.
Op 21 januari viel zijn hoofd onder de guillotine. De Conventie stelde een nieuwe Grondwet samen die, wegens de oorlogsomstandigheden, niet toegepast werd. Het regeren werd steeds moeilijker. Militair verliep de Franse veldtocht in de Nederlanden moeizaam en op 24 februari nam de Conventie daarom een decreet aan waarin de Republiek werd verplicht De daaropvolgende boerenopstanden werden gewelddadig onderdrukt. In maart stond de hele Vendée op tegen de Republiek, die reageerde met een bloedige burgeroorlog tegen de Vendéens. Een enorme slachting vond plaats. In Parijs verweten de montagnards de girondijnen een gebrek aan kordaat optreden. Met betogingen, geleid door de sansculotten van de Commune intimideerden Robespierre, Danton en Marat de Convention, die uiteindelijk toestemde in uitzonderingsmaatregelen: het Comité de Salut Public en het Revolutionair Tribunaal werden opgericht.
Op 26 mei lanceerde Robespierre een oproep tot een opstand en eiste dat de patriottistische afgevaardigden de verraders - de girondijnen - deden arresteren. Op 2 juni zette de oorlogsmachine van de sansculotten zich in beweging: een betoging van De afgevaardigden probeerden nog in stoet naar buiten te komen, maar werden bedreigd met de kanonnen.
Uiteindelijk moesten de afgevaardigden instemmen met de arrestatie van 29 girondijnse leiders. De Conventie had in feite de macht uit handen gegeven aan het Comité de salut public. De gematigden werden geweerd, velen werden beschuldigd van verraad en vervangen door radicale Montagnards. Dat was voor de ministers reden om af te treden.
Op de kabinetten die in de periode werden benoemd drukte Willem III zwaar zijn stempel en we spreken dan ook wel van koninklijke kabinetten.
Hun basis in het parlement was echter te zwak, om veel te bereiken. Voor het terugdraaien van de hervormingen van was evenwel nauwelijks steun en dat gebeurde dan ook niet. De koning kon in deze periode soms nog wel rekenen op vertrouwelingen in de Eerste Kamer. Mede
daardoor werd een wet over spoorwegaanleg in verworpen. Daarbij speelde onder meer mee, dat de positie van Amsterdam verzwakt zou worden. In bracht de Senaat de liberale ministers van Koloniën en van Buitenlandse Zaken ten val, die beiden eerder ook de steun van de Koning hadden verspeeld. Na een periode van liberaal bewind Thorbecke was in opnieuw kabinetsleider kwam er, door onderlinge problemen bij de liberalen, in een conservatief kabinet.
Spoedig daarna ontstond er een conflict tussen kabinet en Koning en Tweede Kamermeerderheid. Daarop ontbond de Koning de Kamer. In de verkiezingsstrijd gebruikten de conservatieven het koninklijk gezag als strijdmiddel. Veel succes had dat niet. Een jaar later ontstond opnieuw een conflict over het buitenlands beleid en vond een tweede Kamerontbinding plaats. Wederom bleven de liberalen in de meerderheid en een derde conflict zorgde voor de definitieve nederlaag voor de regering en voor de overwinning van de Kamer.
Sindsdien kan geen kabinet meer optreden zonder voldoende steun in de Tweede Kamer. Na die tijd verloor de koning steeds meer zijn belangstelling voor staatszaken. Toen in het liberale kabinet-Kappeyne van de Coppello met een nieuwe Lager-onderwijswet kwam, rees veel verzet van christelijke protestantse zijde. De nieuwe wet bemoeilijkte de stichting van christelijke scholen. Ondanks steun voor een petitionnement, en ondanks sympathie daarvoor, tekende de koning echter de nieuwe wet. Enkele keren liep het oplossen van een kabinetscrisis vertraging op, omdat Willem III op een buitenlandse kuurvakantie was en geen haast maakte om terug te keren naar het vaderland. De ministers hielden de Koning verder zoveel mogelijk buiten het regeringsbeleid; de notulen van de ministerraad waren heel summier. Willem III had een moeilijk karakter.
Hij kon bars uitvallen tegen ministers en hoffunctionarissen en was vaak humeurig. Dat gold zeker als hij meende dat zijn rechten werden aangetast, bijvoorbeeld bij benoemingen, bevorderingen en bij het verlenen van onderscheidingen. Via de Luxemburgse Orde van de Eikenkroon - Willem III was ook groothertog van Luxemburg - kon hij overigens zonder ministeriële goedkeuring zelf onderscheidingen uitdelen.
Een bron van conflicten was verder zijn persoonlijke leven. Zijn huwelijk met Sophia van Wurtemberg was slecht en feitelijk was sprake van een scheiding van tafel en bed. Na haar dood in legde de koning het enige tijd aan met een Parijse operazangeres, Mlle. Slechts met moeite wisten de ministers en zijn oom Frederik hem van een huwelijk met haar af te houden. Zijn twee zonen zijn derde, middelste zoon was al in overleden hadden steeds de kant van hun moeder gekozen en hadden een slechte verhouding met hun vader. Dat verergerde door de huwelijksplannen in en doordat Willem de huwelijksplannen van zijn oudste zoon Willem met gravin Mathilde van Limburg Stirum dwarsboomde.
Die zoon vertrok naar Parijs en overleed daar in Zijn jongste zoon, Alexander , was ziekelijk en weinig geïnteresseerd in staatszaken. Ook hij stierf, in , op betrekkelijk jonge leeftijd. Dat huwelijk had een positieve invloed op de gemoedstoestand van de koning en zorgde in voor een nieuwe mogelijke troonopvolger, Wilhelmina. Willem III kreeg in de tweede helft van zijn regeerperiode een afkeer van openbare optredens en liet huldigingen vaak nogal gelaten over zich heen gaan.
Franse Revolutie
De Commune Insurrectionnelle beheerste vanaf dat moment de politiek en betwistte de macht van de Assemblée en nadien de Convention. Op 10 augustus vond de Bestorming van de Tuilerieën plaats. Een deel van de Gardes-Françaises keerden zich tegen de koning, maar de Zwitserse lijfwachten bleven de koning trouw. De gecombineerde strijdkrachten van de Gardes, Parijse sansculotten en Zuid-Franse jakobijnen raakte in een hevig vuurgevecht met de Zwitsers, waarvan ongeveer van de werden gedood. De koning vluchtte, maar werd opgesloten in de Temple. De volksopstand, voorbereid en opgezweept door personen buiten de Assemblée en de gevestigde politiek Santerre, Fournier, Lazowski, Carra, Simon, Westermann, en de milities van Marseille en Brest werd op het nippertje gerecupereerd door de jakobijnen - Robespierre en Danton hadden toenadering gezocht tot Marat.
De Assemblée, om haar deel van de volkswoede te ontlopen, [bron? In de paniekstemming volgend op het nieuws van de val van Verdun 2 september aan de Pruisen en in de aanloop naar de verkiezingen, vonden op verschillende plaatsen, in gevangenissen en tijdens transporten van verdachten de Septembermoorden plaats. Deze waren gericht tegen vermeende tegenstanders van de Revolutie, waarvan men vreesde dat zij tijdens een royalistische contrarevolutie of buitenlandse invasie zouden worden bevrijd en zich erbij aansluiten. Tussen 2 en 7 september werden in Parijs en andere steden zo'n tot gevangenen vermoord, zonder waarschuwing of na een schijnproces. De Pruisisch-Oostenrijkse "bevrijders" van de koning zouden nooit aankomen: een onverwachte schermutseling van artillerie, de Slag bij Valmy 20 september , werd een keerpunt.
Hoewel de slag tactisch onbeslist bleef, was het een Franse strategische overwinning, omdat de Duits-Oostenrijkse coalitie zich terugtrok. Hun gebrek aan motivatie is toe te schrijven aan de dreiging dat Rusland ondertussen een deel van Polen zou kunnen bezetten, terwijl de Pruisische en Oostenrijkse troepen op het Franse front vochten. De Franse zege in de Slag bij Jemappes 6 november onder Dumouriez was groter en leidde tot een tijdelijke bezetting van de Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik , waar de revolutie werd doorgevoerd.
Ongeveer 10 procent van de bevolking nam deel aan de verkiezingen. De verkiezingen zagen opnieuw het personeel van de éérste Assemblée de Constituante verschijnen, die zichzelf uitgesloten hadden van de Assemblée Législative - behalve de gevluchten en de geïntimideerden. Zo nam onder meer Robespierre zijn plaats opnieuw in. De in nog weinig betekenende jonge Robespierre had zich in korte tijd ontpopt tot een belangrijke radicale leider, samen met Danton en Jean-Paul Marat. De radicalen onder leiding van Robespierre kregen de benaming montagnards , omdat ze de hoogste banken bezetten in de Conventie. Hun tegenstanders werden girondijnen of brissotins genoemd. Zij stonden onder leiding van de journalist en politicus Jacques Pierre Brissot. Tussen hen bevond zich weer een grote groep 'onafhankelijke' afgevaardigden.
Hun zetels bevonden zich letterlijk en figuurlijk meer op de vlakte la Plaine. De Conventie werd in haar begin gedomineerd door de girondijnen.
Men noemt deze eerste fase de Girondijnse Conventie. Een van de eerste bestuursdaden van de Nationale Conventie was het afschaffen van het koningschap op 21 september Dit werd het jaar I van de Franse Republiek. De Franse republikeinse kalender werd ingevoerd en de maanden van het jaar kregen een nieuwe benaming.
Op 14 januari veroordeelden afgevaardigden tegen Lodewijk XVI , nu gewoon "burger citoyen Louis Capet", tot de doodstraf. Op 21 januari viel zijn hoofd onder de guillotine. De Conventie stelde een nieuwe Grondwet samen die, wegens de oorlogsomstandigheden, niet toegepast werd. Het regeren werd steeds moeilijker. Militair verliep de Franse veldtocht in de Nederlanden moeizaam en op 24 februari nam de Conventie daarom een decreet aan waarin de Republiek werd verplicht De daaropvolgende boerenopstanden werden gewelddadig onderdrukt. In maart stond de hele Vendée op tegen de Republiek, die reageerde met een bloedige burgeroorlog tegen de Vendéens. Een enorme slachting vond plaats. In Parijs verweten de montagnards de girondijnen een gebrek aan kordaat optreden. Met betogingen, geleid door de sansculotten van de Commune intimideerden Robespierre, Danton en Marat de Convention, die uiteindelijk toestemde in uitzonderingsmaatregelen: het Comité de Salut Public en het Revolutionair Tribunaal werden opgericht.
Op 26 mei lanceerde Robespierre een oproep tot een opstand en eiste dat de patriottistische afgevaardigden de verraders - de girondijnen - deden arresteren. Op 2 juni zette de oorlogsmachine van de sansculotten zich in beweging: een betoging van De afgevaardigden probeerden nog in stoet naar buiten te komen, maar werden bedreigd met de kanonnen. Uiteindelijk moesten de afgevaardigden instemmen met de arrestatie van 29 girondijnse leiders. De Conventie had in feite de macht uit handen gegeven aan het Comité de salut public. De gematigden werden geweerd, velen werden beschuldigd van verraad en vervangen door radicale Montagnards. Hierna volgt de periode van het Schrikbewind de Terreur.
Tegenstanders van de revolutie, gematigden en corrupten, zoals Brissot , Jacques-René Hébert , Georges Danton , Camille Desmoulins , werden veroordeeld tot de doodstraf door de guillotine. Maximilien de Robespierre en Saint-Just speelden in deze periode een grote rol. Onder hun leiding werd de Terreur met groot succes een staatsdoctrine en kreeg het beleden vrijheidsstreven van de revolutie een paradoxale wending.
De vrijheden werden opgeschort en duizenden verdachten werden gevangengezet, vermoord, of na een summier proces, waar bewijzen van geen belang waren, naar de guillotine gebracht. De afgezette koningin Marie Antoinette behoorde ook tot de aangeklaagden, met een samenraapsel van aanklachten, variërend van incest tot verraad.
Zij werd op 16 oktober onthoofd. Vele bekende figuren uit het ancien régime , en ook revolutionaire politici volgen elkaar op aan de guillotine. In maart en april maakt Robespierre korte metten met de facties : eerst de Cordeliers Hébertisten en Enragrés , een nest van corruptie en agitatie, daarna de Indulgents waaronder Danton en Fabre d'Églantine , beiden ook corrupt die werden terechtgesteld op 5 april. Op 17 september werd de wet tegen de verdachten aangenomen. Volgens Jean Tulard werden Verdacht is:. Onder het Schrikbewind werden eindelijk een aantal beslissingen genomen ten voordele van het volk.
De prijs van het brood en de belangrijkste levensmiddelen werd weer gereguleerd, zoals onder het ancien régime. De rijken moesten gedwongen intekenen op een staatslening. De slavernij werd afgeschaft op 23 augustus , evenals het politieke onderscheid tussen actieve en passieve burgers.
De wet op de staat van beleg van , die toeliet op demonstrerende boeren te schieten, werd afgeschaft. Er werd van staatswege, op kosten van de geconfisqueerde goederen, voor de armen gezorgd. Robespierre pakte ook de corrupte politici en de speculanten hard aan. Onder de bedreiging van vervolging losten de corrupte oorlogsleveranciers hun greep die in goud wilden betaald worden , de valsemunterij nam af en de koers van de assignaten herstelde zich.
Naarmate het nationale scheermes onschuldigen en schuldigen wegmaaide, maakten de rijke burgers en de zich verrijkende toonaangevende politici zoals Joseph Fouché zich terecht zorgen. Een linkse factie binnen de Conventie pleegde een staatsgreep tegen het Montagnardse Terreurregime van Robespierre. In de nacht van 27 op 28 juli werden Robespierre en verschillende andere leidende figuren van het Comité de Salut Public rond gearresteerd in het Stadhuis van Parijs en in de middag van 28 juli terechtgesteld.
De rol van de Montagnards was uitgespeeld. Revolutionaire politici zoals Fouché hoefden niet meer voor hun leven te vrezen. Voor de gewone vervolgde veranderde er weinig. De vervolging van priesters bleef doorgaan, die met duizenden naar de strafkolonie in Frans-Guyana
gedeporteerd werden en de Conventie bevestigde de wetten die onder de Terreur aangenomen waren, onder meer de wet tegen de Verdachten.
De leidende posities werden nu ingenomen door de republikeinse, gegoede burgerij. Zij kwamen niet terug op de antifeodale maatregelen, waren overtuigde antiroyalisten en voorstanders van het economisch liberalisme. De maximumprijzen voor levensmiddelen werden afgeschaft. Een nieuwe grondwet werd aangenomen op 17 augustus Om aan de macht te blijven, ondanks verkiezingen, decreteerde de Conventie, dat twee derde van de verkozenen uit haar rangen moesten komen.
De burgerij in Frankrijk verwierf, dankzij de inflatie , voor spotprijzen de goederen van de clerus zwart goed en de uitgeweken adel en versterkte daardoor haar economische positie en won aan maatschappelijk aanzien. De nieuwe grondwet installeerde het Directoire en creëerde het eerste tweekamerstelsel in Frankrijk. Dit parlement bestond uit afgevaardigden, de "Raad van Vijfhonderd", en senatoren , de " Conseil des Anciens ".
Het nieuwe regime had af te rekenen met een democratische oppositie van zowel royalisten als overgebleven jakobijnen.
Het leger werd ingezet om rellen en contrarevolutionaire activiteiten te onderdrukken. Napoleon Bonaparte kreeg meer macht toen hij de Opstand van 13 Vendémiaire neersloeg door met 40 kanonnen kartetsen op de menigte te schieten. Een communistische samenzwering onder Gracchus Babeuf , die de algemene dienstplicht en de gelijkstelling van arm en rijk eiste en particulier eigendom van grond verwierp, werd onderdrukt.
Babeuf werd in terechtgesteld. Naarmate het democratische proces verder schreed de verkiezingen, gebaseerd op het cijnskiesstelsel , vervingen jaarlijks één derde van de verkozenen , kwam er een royalistische meerderheid. De Directoire pleegde dan een staatsgreep 4 september en liet de vooraanstaande royalisten deporteren. Uiteindelijk kwam Frankrijk terug bij de situatie van vóór de Revolutie en gebeurde datgene wat Lodewijk XVI tien jaar voordien ten allen prijze had willen vermijden en wat de Revolutie in beweging gebracht had : het bankroet van de Staat.
Op 30 september besloot de Directoire de Staatsschuld terug te brengen tot één derde, dat ze eufemistisch het "Geconsolideerde Derde Deel"
noemen Tiers consolidé. Minister Dominique Ramel verklaarde. Hiermee kwam er een eind aan de Directoire en aan de Franse Revolutie. Les hommes ont fait le 14 juillet, les femmes le 6 octobre. Les hommes ont pris la Bastille royale, et les femmes ont pris la royauté elle-même. De mannen deden 14 juli, de vrouwen 6 oktober. De mannen namen de koninklijke Bastille en de vrouwen namen het koningschap zelf. Vóór de Franse Revolutie hadden vrouwen een beperkte rol in het politieke proces. Een zeer kleine elite van aristocratische vrouwen had wel wat in te brengen in dynastieke politiek, maar de overgrote meerderheid van vrouwen had geen politieke rechten in het pre-revolutionaire Frankrijk; ze
konden niet stemmen of een politiek ambt bekleden. Ze werden beschouwd als "passieve" burgers aangewezen op mannen om te bepalen wat het beste was voor hen.
Begin deden vrouwen mee aan het eerste politieke protest tegen de gang van zaken in Frankrijk in de cahiers de doléances en eind april aan de Réveillon-rellen. Markt- en wasvrouwen organiseerden zich steeds sterker uit protest tegen de economische malaise. Een door de pers overdreven gerucht dat de revolutionaire kokarde begin oktober zou zijn onteerd op het koninklijk paleis tijdens een decadent uitbundig feestmaal, terwijl er honger en armoede heerste onder het gewone volk, was aanleiding voor grootschalige verontwaardiging onder de Parijse vrouwen, die op 5 en 6 oktober de Mars op Versailles ondernamen om de koninklijke familie mores te leren. Toen de revolutie startte, grepen sommige vrouwen met kracht in om zich te laten gelden in het breekbare politieke klimaat.
Nog voor Léon pleitte al een aantal liberalen voor gelijke rechten voor vrouwen met inbegrip van het vrouwenkiesrecht. Nicolas de Condorcet was vooral bekend om zijn pleidooi, in zijn artikelen gepubliceerd in het Journal de la Société de en door het uitgeven van De l'admission des femmes au droit de cité in In Frankrijk werden niet-katholieken gediscrimineerd en soms vervolgd sinds de bekering van Clovis I ca. Heidenen en ariaanse christenen werden onderdrukt. Incidentele vervolgingen van de joden pogroms vonden plaats sinds de 11e eeuw. Sinds de Reformatie van de vroege 16e eeuw was er een significante populatie van protestanten in Frankrijk, vooral calvinisten , die bekend kwamen te staan als hugenoten.
Negen Hugenotenoorlogen — waren ervoor nodig om tolerantie jegens protestanten wettelijk te laten waarborgen bij het Edict van Nantes , en verscheidene Hugenotenopstanden — waren er nodig om schendingen van het Edict te voorkomen. Desalniettemin kwam er onder koning Lodewijk XIV toch weer een totaalverbod op iedere niet-katholieke vorm van het christelijk geloof met het Edict van Fontainebleau , dat het eerder zo bevochten Edict van Nantes herriep. Zijn opvolgers Lodewijk XV en XVI handhaafden het verbod niet al te streng, maar echt sprake van tolerantie was er ook niet en niet-katholieke onderdanen waren hun leven nooit zeker. In , het jaar van het uitbreken van de Franse Revolutie, was het katholicisme de officiële godsdienst van de Franse staat. Op 7 november , vlak vóór de Revolutie, had koning Lodewijk XVI al een zekere mate van godsdienstvrijheid afgekondigd, met het Edict van Versailles — protestanten en Joden kregen hierdoor enkele burgerrechten en het recht hun godsdienst openbaar te belijden.
Het Edict van Versailles, dat in werking trad in januari , beëindigde formeel de discriminatie van veel niet-katholieken, maar herbevestigde de Katholieke Kerk als staatskerk en hield een reeks voorrechten voor katholieken op calvinisten, lutheranen en joden in stand. De Franse Katholieke Kerk erkende het gezag van de paus als hoofd van de Kerk, maar had bepaalde vrijheden onderhandeld - het gallicanisme - die het gezag van de Franse monarch bevoorrechtten. Daardoor kreeg zij een duidelijk nationale identiteit, gekenmerkt door een aanzienlijke autonomie.
De Revolutie bracht de Katholieke Kerk harde klappen toe. De kerkelijke bezittingen werden in november in beslag genomen. De inkomsten van de Kerk, de kerkelijke tienden, werden afgeschaft door de wet van 11 augustus , waardoor de Kerk haar armenhulp en scholen moest sluiten. De priesters werden tussen en van overheidswege bezoldigd. In besloot de Constituante dat de priesters een eed van trouw en gehoorzaamheid moesten zweren constitutionele priesters om erkend en bezoldigd te blijven.
Contemplatieve kloosterorden werden afgeschaft. Bisschoppen werden afgezet en vervangen door constitutionele. Massale weigering en protest, hoofdzakelijk in rurale gebieden en het westen van het land, leidden tot een bittere scheuring en droegen bij tot de impopulariteit van de Revolutie.
Op 29 november decreteert de Constituante alle niet-constitutionele priesters tot "verdachten". In mei werden alle niet-constitutionele, die door 20 burgers aangeklaagd werden, als vogelvrij beschouwd. De koning weigerde deze wetten te ondertekenen. In juli vonden er moordpartijen op priesters plaats in een aantal grote steden, zoals Bordeaux en Limoges.
In augustus werd de te zweren eed aangescherpt: de priesters moesten nu zweren de principes van Liberté en Egalité met hun leven te verdedigen.
Wie weigerde, moest het land verlaten. De klassieke christelijke kalender werd vervangen door een de Franse republikeinse kalender met de afschaffing van de monarchie in september Lekenfeestdagen werden ingesteld en een aantal kerken werden omgevormd tot "temples de la loi".
Er werd in een burgerlijke liturgie in het leven geroepen, een Cultus van de Rede , die daarna, onder de Terreur, vervangen werd door de Cultus van het Opperwezen mei—juli Priesters moesten - onder dwang - een eed op de nieuwe orde afleggen, een eed van onderwerping aan de Republiek werd ingevoerd evenals een eed van haat tegen het koningschap. Veel priesters weigerden de eed af te leggen en doken onder.
Anderen werden gearresteerd. Er werd beslag gelegd op de kerken en pastorieën die niet bemand waren met beëdigde priesters. In werden de kerken van Frankrijk gesloten, alle religieuze orden opgeheven en religieuze erediensten onderdrukt. Het decreet van 29 september regelde de scheiding tussen Kerk en Staat. Het voorzag strenge antikatholieke verordeningen voor de uitoefening van de erediensten waarvan alle plechtigheid en uiterlijke tekenen werden afgeschaft.
Het dragen van kerkelijke gewaden werd verboden. Er kwam een verbod op de kerkelijke processies en op klokkengelui. Op 17 juni wordt bij wet de burgerlijke stand opgericht en de overdracht van de door de geestelijkheid bijgehouden registers aan de gemeentehuizen verordend. De liefdadigheidsinstellingen, die van de clerus afhingen, werden omgevormd tot publieke lichamen onder toezicht van de lokale overheid. De wet van 1 september verordende de sluiting van de kloosters en de naasting van hun goederen.
De religieuze congregaties die aan onderwijs en ziekenverzorging deden werden een jaar later eveneens opgeheven. Download Kunnen burgers Europa van koers laten veranderen? Download Liedjes van verlangen pdf Nirav Christophe. Download Maak het verschil pdf Max Lucado.
Download Maanvrouw pdf Dolores Thijs. Download Nederlands-Chinees woordenboek pdf I. Download Nico Vrielink pdf Nico Vrielink.
Download Onsterfelijk Torino - Roberto Pennino pdf. Download Patchwork pdf Rey. Download Paulus pdf Fik Meijer. Download Privacy in het internettijdperk pdf Brenno de Winter.
Download Proef! Download Race pdf Maren Stoffels. Download Sigmund weet wel raad met plussers - Peter de Wit pdf. Download Stamppot - Werner Drent pdf. Download Taal voor in bed, op het toilet of in bad - Heidi Aalbrecht pdf. Download Traject Welzijn - Leefomgeving pdf M.
Download Uitgelezen Descartes pdf R. Download Vijf frustraties van projectmanagers pdf Marieke Strobbe. Download Voedingsinterventie bij
kanker pdf E. Download Volledig Vrij pdf Annette Raaijmakers. Download Vrouwenzaken pdf Adriaan Hiele. Download Was ik maar Download Wat is wijsheid? Download Water en vuur pdf R. Download Zachte winter - Labordus Hansma pdf. Download Zelf schilderen en tekenen pdf Allen.
Download Zeven korte beschouwingen over natuurkunde pdf Carlo Rovelli. Download Zout op mijn huid - Benoïte Groult pdf. Dozijntje Nijntje boek - Dick Bruna. Drägan Duma 3 - Het zwarte kristal ebook - Patty van Delft. Duivelskitten boek Anaïd Haen epub. Duizend wegen naar succes boek R. Allen epub. Von Winterstein pdf. E-bikeroutes in en om de Veluwe boek - Ad Snelderwaard. Economie van de volksgezondheid boek - Merkloos. Eddie Gaat Naar De Dierentuin. Een geschiedenis van de wereld door moslimse ogen pdf download Tamim Ansary.
Een langzame val boek. Een mooie jeugd in Hillegersberg boek - Gerard Felius. Elementaire Deeltjes 12 - Economie boek - Partha Dasgupta.
Emanuel Querido pdf download Willem van Toorn. En de burger van Medemblik Engelen Ontdekken boek - C. Er was eens Essentie van dienstenmarketingmanagement boek - Wouter de Vries. Feestelijke hoogtepunten pdf download Cocky Cox. Financien voor zzp'ers en andere zelfstandige ondernemers boek.
Fiscaal Gunstig Beleggen boek Marjan S. Langbroek epub. Gedachtjes uit niet verloren tijd boek C. Goedhart epub. Genderidentiteit en seksuele diversiteit in de ouderenzorg. Geneeskundig tijdschrift voor nederlandsch-indie, volume 31 boek. Geschiedenis van de tango boek L. Labrana epub. Gezondmakend onderwijs pdf download Rudolf Steiner. Go H2O - Op heterdaad! Gods plannen voor jou. Goeiemiddag, beste sportliefhebbers. Groninger kleibossen. Haal meer uit je leven met mindfulness boek. Haar genot ebook - Jose Kuijpers. Handleiding Marketingplan boek - E. Heit van ùs mem ebook - Piet Prins. Het elfje van Jet pdf download Jette Schröder. Het groene optimisme ebook - Wijnand Duyvendak. Het kan nog erger. Het koele land in de hete zon boek. Het land van melk en honing boek Grace Mccleen pdf. Het mysterie van Mont Saint-Michel ebook - M. Het oog in de storm Handboek 2 boek. Het renpaard 2 - Het renpaard dat verdween ebook - Clare Balding.
Het woud van Emberwilde boek - Sarah E. Hoe de Duitsers dapper stand hielden in Vietnam boek Oscar Westers epub. Honingdauw boek - Edith Pearlman. Hoofdlijnen Nederlands Recht boek -. How blogs work ebook - Stephanie Duval. Human resource management boek DaniËLle van Bennekom pdf. In dienst van de ouderdom. Inspirerende poëzie Jiddisch fruit boek. Ruyters pdf. Jouw papa is géén moordenaar!! Juffrouw Jane boek Brad Watson epub. Kansrijk Over boek B. Helmich pdf. Kennemerland ebook - Arjen Bosman. Kiezen voor kinderen? Kostbaar bezit boek. Kruiden en andere nuttige planten download PDF J.
Kunst In De Wandelgangen boek. Langstlevende echtgenoot boek - Hans Jansen. Leerboek der psyhologie boek. Leren In Het
Beroepsonderwijs boek -. Levenslessen boek - Katie Fforde. Lezergame - In het bos pdf download Marian van Gog. Maak het zelf met kurk en hout ebook - Elize van der Werff. Managen van transities boek - William Bridges. Marcel Jouhandeau - Dagboeken pdf download Ethel Portnoy.
Marleen Gorris boek - Marleen Gorris. Meningen en media ebook - O. Mijn Keuken ebook - Stijn Switters. Mijn tweede Van Dale je lichaam boek. Model Kitchen - Model kitchen boek - Cesar Casier. Montana boek Smith Henderson epub. Neue Kontakte Havo spreken luisteren Lehrbuch. Neuro-oncologie in beeld boek W. Boogerd epub. Niet vanzelfsprekend Leerboek boek - Helga van Loo. Nieuwe liefde na 50 ebook - Ariane de Borger. Non-dualiteit boek. Omzien in verbijstering boek - Leida Verhagen. Onderhuids boek - Nicci French. Op de koude helling boek - Esther Kinsky.
Op Loopafstand - 20 gebundelde wandeltochten ebook - Loek Heskes. Open Source Jaarboek boek. Opkomen voor jezelf boek - Dickson.
Opwindend kerstbal ; verleid met kerst 2-in-1 boek - Maisey Yates. Passend onderwijs voor begaafde leerlingen. Perfecte moeders bestaan niet boek Diana Koster epub. Persoonlijke bewustwording en vrije markt boek Kim Tjoa pdf. Persoonlijke ontwikkeling boek Godfried Ijsseling epub. Piet Mondriaan boek - Katjuscha Otte.
Plakboek pdf download. PMO-special - Kansrijk risicomanagement in projecten boek. Poly-sociaal zakboekje geh herz dr ebook - Auteur Onbekend. Praktische cursus zinsontleding boek. Praktische huisartsgeneeskunde - Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten boek -. Praktische statistiek boek. Proberen niet te proberen ebook - Edward Slingerland. Rainbow essentials - Boem Paukeslag! Revelaties boek.
Revolutionair Rusland boek. Sam Schoffel doet het weer! Het is een geheime strijd waarin niemand veilig is en iedereen een vijand. Gelukkig is hij een meester in bedreiging, afpersing en omkoping Gerelateerde schrijvers. Robin Hobb. Raymond E. George R. Terry Brooks. Bernhard Hennen.
Brandon Sanderson. Robert Jordan. Anthony Ryan. David Gemmell. Patrick Rothfuss. Trudi Canavan. Tanith Lee.
ISBN 13: 9789022553428
Circus Amerika boek Tom Kleijn epub. Color the psalms weekly planner boek - Diverse auteurs. Complot - September boek. Csi: Ny: Vermist.
Darwins nobele streven pdf download Adrian Desmond. Dat nooit meer boek - Chris van der Heijden. De affaire - dwarsligger compact formaat.
De art deco van Ella Riemersma boek. De art deco van Ella Riemersma boek Peter van Dam epub.
De bijbel als schepping boek - Friedrich Weinreb. De bodemloze put boek - Niels Peter Groen. De Boeddha Methode pdf download H. De claim. De Cosmo Kama Sutra boek. De dood van Marco Pantani. De franse tuinman. De geheimen van de onsterfelijke Nicolas Flamel 1 ebook - . De Gitaar boek - Ralph Denyer. De griekse mythologie in een notendop boek. De kleine prinses en de chaos in het project boek - Nicoline Mulder. De laatste held boek - Rick de Leeuw. De laatste kus van de keizer. De laatste reis van de ballerinus boek Arienne Bolt pdf. De labrador retriever boek De Nederlandse Labradorvereniging pdf. De liedjesalmanak Herfst en winter; Lente en zomer boek Koos Meinderts pdf. De magie van de liefde boek - Geert Kimpen. De man die alles achterliet boek - Tanya Commandeur.
De meest gestelde vragen aan A. Vogel boek - Vogel. De Nedergrim 2 - De Skyllers. De profeet download PDF F. De ruimte spreekt voor zich boek H. Eijsackers epub. De stekelige jaren boek Jan Lensen pdf. De Tuinplantengids boek - W. De verborgen realiteit boek. De verdediging boek. De verjaardag pdf download Danielle Steel. De vijf in de knel boek - Enid Blyton. De waarde van opvoeden boek Fernando Savater epub.
De welgezinden van Permeke ebook - Bert Popelier. De wereld der Romeinen boek. De Wet Mulder boek L. Rogier pdf. De whoopie kit pdf download Susanna Tee. De zon en haar bloemen pdf download Rupi Kaur. De zwarte lord. Denkende Machines boek. Deutsch dreidimensional
boek. Dichtgedachten boek - Martin Gijzemijter. Discipline van geluk boek. Doe het zelf! Download vragen over paarden en pony's pdf Wim Hornman. Download 4 a Hoofdzaken biologie - Ysseling pdf. Download 6 expert Ms-dos pdf Schildermans. Download Aan de slag met policy governance pdf Caroline Oliver.
Download Aardverven voor de kunstenaar - A. Wall Thomas pdf. Download Alles wordt anders pdf Dik Bijl. Download Amsterdamse cahiers 24 - Jozua pdf Diverse auteurs. Download Artemis Fowl pdf Eoin Colfer. Download Aurora - Ellen Tijsinger pdf. Download Baby's eerste boek blauw pdf Brown, Janet Allison. Download Basishandleiding personal computer pdf Oskar de Wilde. Download Beck's dieetoplossing pdf Judith S. Download Bijbel hebr. Vertaling Koster. Download Bijbel voor een kleine kanjer pdf Juliet David. Colting pdf. Download Black eyed Susans - Julia Heaberlin pdf.
Download Bloed aan de klomp - E. Vanvugt pdf. Download Briefkaarten uit het graf pdf E. Download BV in balans Omzetbelasting - J.
Mastenbroek-Penninga pdf. Download Cepezed architecten architects pdf Vollaard. Download Cursusboekje Indoor Voorklimmen pdf.
Download Dag kleine pinguin - Anne Takens pdf. Jodorowsky pdf. Download De Druivenstreek - Anne Peeters pdf.
Download De eerste wandelaar pdf Flip van Doorn. Download De geluksfabriek - Maurits Bruel pdf. Download De gevangene van de hemel pdf Carlos Ruiz Zafon. Download De Meelstreep pdf Martin Bossenbroek. Download De ongelikte beer - Jack London pdf. Download De uitgelezen Plato pdf Jos Decorte. Download De val van een koning pdf Joe Abercrombie. Download De Vertraging pdf Margot Vanderstraeten. Download Des christens groot interest - William Guthrie pdf. Download Dit is de zee pdf Nicola Davies. Download Dumonts kleine kaas lexicon pdf A.
Download Een galerie met couleur pdf J. Download Een nacht en een morgen pdf Remco Campert.
Download Een opwindende uitdaging pdf Carole Marinelli. Download Een schot in de roos pdf A. Moling pdf. Download Gerard Brouwer - Gerard Brouwer pdf. Download Handboek haptonomisch verplaatsen pdf Inga Mol. Download Handboek sociaal-emotionele vaardigheden pdf Evert Scholte. Download Het geheim van opa toetoet - C. Veraart pdf. Download Het grote verlangen pdf Marcel Möring. Download Het wonder Bondsrepubliek pdf Willem Melching. Download Hordenlopen dr 2 - H. Plooij-Van de Rijt pdf. Download In de maneschijn pdf Marian van Lieshoud. Download J. Paauwe - Diverse auteurs pdf. Download Jaar dat ik 2x moeder werd - Aaf Brandt Corstius pdf. Download Japan opkomst wereldmacht - Storry pdf. Download Kijk eens naar je hond pdf Monique Bladder. Download Kookboek van alice b. Download Kosmos pocket satellietatlas pdf Auteur Onbekend. Download Kunnen burgers Europa van koers laten veranderen? Download Liedjes van verlangen pdf Nirav Christophe. Download Maak het verschil pdf Max Lucado.
Download Maanvrouw pdf Dolores Thijs. Download Nederlands-Chinees woordenboek pdf I. Download Nico Vrielink pdf Nico Vrielink.
Download Onsterfelijk Torino - Roberto Pennino pdf. Download Patchwork pdf Rey. Download Paulus pdf Fik Meijer. Download Privacy in het internettijdperk pdf Brenno de Winter. Download Proef! Download Race pdf Maren Stoffels. Download Sigmund weet wel raad met plussers - Peter de Wit pdf. Download Stamppot - Werner Drent pdf. Download Taal voor in bed, op het toilet of in bad - Heidi Aalbrecht pdf.
Download Traject Welzijn - Leefomgeving pdf M. Download Uitgelezen Descartes pdf R. Download Vijf frustraties van projectmanagers pdf Marieke Strobbe. Download Voedingsinterventie bij kanker pdf E. Download Volledig Vrij pdf Annette Raaijmakers. Download Vrouwenzaken pdf Adriaan Hiele. Download Was ik maar Download Wat is wijsheid? Download Water en vuur pdf R. Download Zachte winter - Labordus Hansma pdf. Download Zelf schilderen en tekenen pdf Allen. Download Zeven korte beschouwingen over natuurkunde pdf Carlo Rovelli.
Download Zout op mijn huid - Benoïte Groult pdf. Dozijntje Nijntje boek - Dick Bruna. Drägan Duma 3 - Het zwarte kristal ebook - Patty van Delft. Duivelskitten boek Anaïd Haen epub.
Duizend wegen naar succes boek R. Allen epub. Von Winterstein pdf. E-bikeroutes in en om de Veluwe boek - Ad Snelderwaard. Economie van de volksgezondheid boek - Merkloos. Eddie Gaat Naar De Dierentuin. Een geschiedenis van de wereld door moslimse ogen pdf download Tamim Ansary. Een langzame val boek. Een mooie jeugd in Hillegersberg boek - Gerard Felius. Elementaire Deeltjes 12 - Economie boek - Partha Dasgupta. Emanuel Querido pdf download Willem van Toorn. En de burger van Medemblik Engelen Ontdekken boek - C. Er was eens Essentie van dienstenmarketingmanagement boek - Wouter de Vries. Feestelijke hoogtepunten pdf download Cocky Cox. Financien voor zzp'ers en andere zelfstandige ondernemers boek. Fiscaal Gunstig Beleggen boek Marjan S. Langbroek epub. Gedachtjes uit niet verloren tijd boek C.
Goedhart epub. Genderidentiteit en seksuele diversiteit in de ouderenzorg. Geneeskundig tijdschrift voor nederlandsch-indie, volume 31 boek.
Geschiedenis van de tango boek L. Labrana epub. Gezondmakend onderwijs pdf download Rudolf Steiner. Go H2O - Op heterdaad! Gods plannen voor jou. Goeiemiddag, beste sportliefhebbers. Groninger kleibossen. Haal meer uit je leven met mindfulness boek. Haar genot ebook - Jose Kuijpers. Handleiding Marketingplan boek - E. Heit van ùs mem ebook - Piet Prins. Het elfje van Jet pdf download Jette Schröder. Het groene optimisme ebook - Wijnand Duyvendak. Het kan nog erger. Het koele land in de hete zon boek. Het land van melk en honing boek Grace Mccleen pdf. Het mysterie van Mont Saint-Michel ebook - M. Het oog in de storm Handboek 2 boek. Het renpaard 2 - Het renpaard dat verdween ebook - Clare Balding. Het woud van Emberwilde boek - Sarah E. Hoe de Duitsers dapper stand hielden in Vietnam boek Oscar Westers epub. Honingdauw boek - Edith Pearlman. Hoofdlijnen Nederlands Recht boek -. How blogs work ebook - Stephanie Duval. Human resource management boek DaniËLle van Bennekom pdf.
In dienst van de ouderdom. Inspirerende poëzie Jiddisch fruit boek. Ruyters pdf. Jouw papa is géén moordenaar!! Juffrouw Jane boek Brad Watson epub. Kansrijk Over boek B. Helmich pdf. Kennemerland ebook - Arjen Bosman. Kiezen voor kinderen? Kostbaar bezit boek. Maar de koning van de Unie ligt op sterven, het volk komt in opstand en de edelen verdringen zich om de macht over te nemen. Er is een plan om de wereld te redden, maar daar zijn risico s aan verbonden. En er is geen risico zo groot als het overtreden van de Eerste Wet. Bij een bestelling kunt u online direct afrekenen. Vanzelfsprekend worden deze gegevens ook over een beveiligde SSL verbinding verstuurd waarmee uw veiligheid is gegarandeerd.
Naar overige landen verzenden wij niet. Over het algemeen worden nieuwe Nederlandstalige boeken die u voor Tweedehands boeken en ramsj worden op werkdagen dagelijks verzonden. Als u de bestelling vóór Let op: vanwege grote drukte bij PostNL kan de levertijd momenteel helaas
langer zijn dan u van ons gewend bent.
Nieuwe, tweedehands boeken en ramsj kunt u reserveren wanneer deze op voorraad zijn. U kunt uw reservering direct online betalen of u betaalt bij het afhalen van uw reservering in de winkel. De betaalwijze kunt u aangeven bij stap 3 'Betaalwijze'. Het laatste nieuws en aanbiedingen van Scheltema ontvangen? Schrijf u dan hieronder in voor onze nieuwsbrief. Let op: vanwege grote drukte bij PostNL kan de levertijd helaas langer zijn dan u van ons gewend bent. Scheltema maakt gebruik van cookies en daarmee vergelijkbare technieken. We gebruiken functionele en analytische cookies om jou een optimale gebruikerservaring te bieden.
Plauti Bacchides
The Man From Skibbereen Large Print : Mr. Miracle
