Architectuurgeschiedenis en bouwhistorie in Amsterdam
A m s t e r d a m telt bijna 8 6 0 0 m o n u m e n t e n . Ze behoren tot de m e e s t intensief gebruikte g e b o u w e n van het land en hebben vaak al lang geleden hun oorspronkelijke b e s t e m m i n g verlo
ren. Hoewel vele van deze objecten hun betekenis ontlenen aan hun historische en architectonische bijzonderheden, zijn ze voor hun voortbestaan a a n g e w e z e n op doelmatig en pas
send hergebruik. Leegstand is geen optie. Om te zorgen dat het proces van f u n c t i e w i j z i g i n g , a a n p a s s i n g en restauratie g o e d verloopt en het m o n u m e n t geen of zo min mogelijk s c h a d e lijdt, zijn b e h o e d z a a m h e i d en d e s k u n d i g h e i d eerste vereisten. De m o n u m e n t e n van A m s t e r d a m die hier van ver
schillende kanten worden getoond, zijn alle recent onderzocht d o o r in monumenten gespecialiseerde, architectuur- en b o u w - historici van het gemeentelijk Bureau M o n u m e n t e n & Arche
ologie, ter voorbereiding o p een v e r a n t w o o r d e p l a n b e o o r d e ling. Dat onderzoek levert behalve de noodzakelijke adviezen met betrekking tot bouwactiviteit en restauratie, vaak belang
w e k k e n d e nieuwe informatie op. Indirect draagt de huidige, d o o r velen als a g r e s s i e f e r v a r e n druk o p m o n u m e n t e n in A m s t e r d a m zo ook weer bij aan de verdieping van kennis van de historische stad, die vervolgens weer kan dienen ter verbe
tering van argumentaties omtrent sloop, behoud of vernieu
wing van andere m o n u m e n t e n .
De artikelen in dit n u m m e r gaan o v e r datering van bouwfa
sen, o v e r bijna vergeten b o u w t e c h n i e k e n en -m a t e r i a l e n , ambachtelijke expertise en de werkverdeling tussen opzich
t e r s , a a n n e m e r s en architecten, m a a r o o k o v e r de eisen en v o o r k e u r e n van o p d r a c h t g e v e r s , e i g e n a r e n , g e b r u i k e r s en b e w o n e r s , en hoe die in a r c h i t e c t u u r w e r d e n o m g e z e t . D e monumenten die hier de revue passeren geven toegang tot het verleden, tot de geschiedenis van A m s t e r d a m en van het bou
wen en wonen in de stad. Het is voornamelijk te danken aan v o o r t d u r e n d nieuw o n d e r z o e k , interpretatie en beschrijving dat menig m o n u m e n t van een weinig of nietszeggend g e b o u w kan veranderen in een lieu de mémoire, een plaats van herin
nering waar het voelt alsof er een venster naar een bijna ver
geten verleden is opengezet.
Het is o v e r d r e v e n o m te b e w e r e n dat de hier b e s p r o k e n m o n u m e n t e n kunnen wedijveren met nationale plaatsen van herinnering. Z e leveren niet direct 'het v o o r o u d e r g e v o e l ' o p , behoren vooralsnog niet tot de g e w a a r m e r k t e vensters van de canon van de Nederlandse geschiedenis of tot het collectieve g e h e u g e n van N e d e r l a n d . Slechts de oplettende passant, de nostalgicus en de architectuurliefhebber zullen zonder grote inspanningen historische associaties krijgen. M a a r als monu
menten zijn het stuk voor stuk artefacten van een gebruiksge- s c h i e d e n i s . belangrijke stukken van de historische collectie
Nederland, die g e w o o n o p straat liggen. T o e g e g e v e n , op de plaats w a a r het m o n u m e n t staat, herinnert vaak n o g m a a r weinig aan de fysieke, culturele en maatschappelijke context w a a r u i t het ooit is v o o r t g e k o m e n en waarin het o p t i m a a l functioneerde. M a a r o m niet volledig betekenisloos te wor
d e n , is het j u i s t nodig om het verhaal van de o n t w i k k e l i n g van de g e b o u w d e o m g e v i n g s t e e d s o p n i e u w te v e r t e l l e n . A m s t e r d a m is immers behalve een p e r m a n e n t e b o u w p u t ook een archief dat d o o r sloop, nieuwbouw, herstel en restauratie t e l k e n s n i e u w e feiten en g e g e v e n s o p l e v e r t , die n i e u w e geschiedenissen mogelijk maken. O n d e r het eigentijdse uiter
lijk van bijna elk m o n u m e n t met zijn actuele b e s t e m m i n g en geschiedenis, ligt een ander uiterlijk met een eerdere bestem
ming en een vroegere geschiedenis verborgen. Die historische gelaagdheid moet worden gekoesterd om d o o r elke generatie o p n i e u w te k u n n e n w o r d e n o n d e r z o c h t . A r c h i t e c t u u r - en bouwhistorici zoeken naar sporen van vroeger in de g e b o u w de o m g e v i n g , en geven die een geschiedenis en d a a r m e e extra b e t e k e n i s . Voor d e a r c h i t e c t u u r - en b o u w h i s t o r i c u s is elk m o n u m e n t in feite een palimpsest, waarbij onder de huidige verschijningsvorm een eerdere schuil gaat, die met het oplich
ten, verwijderen of gedeeltelijk wegschrapen van het meest recente oppervlak, gedeeltelijk zichtbaar wordt.
De artikelen in dit n u m m e r vertellen de geschiedenis van de A m s t e r d a m s e g e b o u w d e o m g e v i n g zoals die nu. met gebruik
m a k i n g van de huidige stand van k e n n i s , naar de n i e u w s t e inzichten en vanuit het huidige tijdsgewricht m o g e l i j k is.
Alleen al daardoor verschilt dat wat hier wordt verteld aan
zienlijk van wat e e r d e r e g e n e r a t i e s o n d e r z o e k e r s o v e r A m s t e r d a m s e ' o u d h e d e n ' o p s c h r e v e n . Wat d e z e a r t i k e l e n bovendien duidelijk m a k e n , is dat historisch onderzoek naar de g e b o u w d e o m g e v i n g m i s s c h i e n wel de m e e s t t a s t b a r e vorm van herinnering oplevert. M o n u m e n t e n bieden de mens e e n s i m p e l e m a n i e r o m met zijn o m g e v i n g in c o n t a c t te komen en zich tegelijkertijd rekenschap te geven van de bete
kenis van zijn eigen ingrijpen en dat van zijn voorgangers in d i e o m g e v i n g . G e z i e n dat b e l a n g zouden m o n u m e n t e n een grotere rol mogen spelen in de huidige brede maatschappelij
ke discussie over geschiedenis of in het wijsgerige onderzoek naar de historische sensatie. De taak om geschiedenis tastbaar te maken en te h o u d e n , ligt bij de beheerders van het b o u w kundig erfgoed, en bij architectuur- en bouwhistorici, z o a l s m o g e blijken uit dit speciale Amsterdam-fi////>///z.
N a m e n s de redactie.
Freek Schmidt
