Vis in de Waddenzee wat vertelt de monitoring ons (en wat niet)?

(1)

6 april, Ingrid Tulp & Loes Bolle

Vis in de Waddenzee

wat vertelt de monitoring ons (en wat niet)?

(2)

Waddenzee als opgroeigebied

(3)

Residente (standvis)soorten:

hele levenscyclus in Waddenzee

(4)

Trekvis: op doortrek door de Waddenzee

(5)

(6)

Vismonitoring Waddenzee

Demersal Fish Survey-WMR

Fuiken Kornwerder zand-WMR fuik-NIOZ

(7)

Demersal Fish Survey

• WMR sinds 1970

• sept/okt: 1x per jaar

• 300 trekken

• doel: aanwas tong en schol

• diepte 2-20m

• garnalenkor 20mm

• bodemgebonden soorten

(8)

NIOZ fuik

•NIOZ sinds 1960

•Voor- en najaar

•Dagelijks geleegd

•Trekvis +

kinderkamersoorten + standvis

(9)

Fuiken spuikom Kornwerderzand

• voor-en najaar

• twee keer per week geleegd

• trekvis

(zalm, zeeforel, fint, stekelbaars, rivierprik, spiering, bot, aal, zeeprik)

• kinderkamersoorten

• standvis

(10)

beeld van vis beperkt



Geen pelagische (scholende) vis



Geen grote/snelle vis



Alleen geulen



Vanaf 1960/1970

10

(11)

Onderzoek Waddenzee: historische focus op platvis en kinderkamerfunctie

11

(12)

DFS survey: Schol van jaar tot jaar

12

(13)

DFS survey: visbiomassa kg vis/km2

(14)

NIOZ fuik west Waddenzee: vergelijkbaar signaal

Van der Veer et al 2015 14

gemiddelde dagelijkse vangst (kg) gemiddelde dagelijkse vangst (kg)

(15)

Is voedselweb Waddenzee verarmd?

15

(16)

0 5 10 15 20 25

0 50 100 150 200 250 300

1965 1975 1985 1995 2005 2015

Waddenzee Oost

bodemdieren vis

0 20 40 60 80 100

0 20 40 60 80 100 120 140 160

1965 1975 1985 1995 2005 2015

Waddenzee West

Verdeling bodemdieren/vis (kg/ha)

groot verschil tussen west en oost

(17)

17

kinderkamer soorten

mean normalised trend

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

western Dutch Wadden Sea (01) eastern Dutch Wadden Sea (02)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Ems-Dollard (03) East Frisia (04)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Elbe (07) Dithmarschen (08)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

1970 1980 1990 2000 2010 North Frisia (09)

1970 1980 1990 2000 2010

(18)

18

mean normalised trend

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

western Dutch Wadden Sea (01) eastern Dutch Wadden Sea (02)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Ems-Dollard (03) East Frisia (04)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Elbe (07) Dithmarschen (08)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

1970 1980 1990 2000 2010 North Frisia (09)

1970 1980 1990 2000 2010

residente

soorten

(19)

19

1970-191981-191991-202001-202011-20

0

Waddenzee west Waddenzee oost

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50

0.0 0.4 0.8 1.2

0 1 2 3

0.0 0.2 0.4 0.6

0.0 0.2 0.4

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4

lengte (cm)

gemiddelde biomassa/opp (kg/ha)

diadroom estuarien resident marien juveniel onregelmati

(20)

20

Schol: verschil 0- en 1-jarigen

(21)

Wat kan monitoring ons vertellen?



Vinger aan de pols: hoe gaat het met verschillende soorten?



Verschillen patronen in verschillende gebieden?



Verschillen patronen tussen soorten?



Verschillen patronen tussen leeftijden?

=>Ideeën voor mogelijke oorzaken Maar: geen oorzakelijke verbanden!!!!

21

(22)

Monitoren we genoeg?



1 x per jaar: geen Waddenzeebrede seizoenspatronen (ter vergelijking: vogels in de Waddenzee worden

maandelijks geteld)



Geen pelagische vis (haring, sprot, zandspiering)



Geen grote/snelle vis (zeebaars, harder, haaien)



Beperking habitat (geulen, dieper water)

=>gebruik van wadvissers voor meer monitoring?

=> innovatieve (kostenefficiente) methoden voor monitoring

22

(23)

Pelagische vis: belangrijke voedselbron

voor viseters

(24)

Waterkolom-bodem: pelagisch-demersaal

(25)

Onderzoek Marsdiep pelagische vis: 2009-2010

Couperus et al 2016

(26)

Echosounder

scholen vis

kwallen?

zeebodem zandspiering?

getijstroom

wateroppervlak

(27)

Sterk getij effect

Couperus et al 2016

(28)

Verhouding pelagische demersale vis

pelagische vis demersale vis

Couperus et al 2016

(29)

Wat kan monitoring ons niet vertellen?

De oorzaken van al deze veranderingen:

=> Willen we weten om maatregelen te kunnen nemen

=> Daarvoor is onderzoek aan processen nodig

29

(30)

Hoe lossen we de ‘waardoor’ vraag dan op?

(en dat is eerst nodig om het tij te kunnen keren!)



Kennis over waarom een dier op een bepaald moment op een bepaalde plek is:

●

Voedsel/groei

●

Sterfte/predatie

●

Voortplanting

●

In/uit/doortrek

(31)

kinderkamerfunctie

immigratie emigratie

groei

sterfte

(32)

Is de Waddenzee te warm geworden?

voorjaar zomer

warm jaar 2002 koud jaar 1989

Teal et al 2012

Waar kan 1- jarige schol goed groeien?

(33)

internationale vangst garnaal (t)

Rol van visserij

(34)

2006 2007 2008

2009 2010 2011

2012 2013 2014

(35)

Bijvangst garnalenvisserij

Vermindering volwassen scholbestand 12-17%

(van der Hammen et al. 2015)

Verduurzamings traject en MSC

(36)

Predatie door zeehonden?

36

1900 1920 1940 1960 1980 2000 202

050001000015000

Dutch Harbour seal population size sluiting jacht

Geert Aarts et al subm

(37)

Predatie door zeehonden?

Geert Aarts et al subm

Zeehonden in staat om lokaal de jaarlijkse

visproductie met 40-60% ‘af te grazen’

(38)

Verminderde eutrofiering?

38

(39)

Verminderde eutrofiering?

39



Groei residente soorten



Bv puitaal, zeedonderpad



Vergelijken groei jaren 1980 met >2000

(40)

Swimway benadering

trekvis kinderkamersoorten seizoensmigranten dwaalgasten residente soorten

• Levenscyclus centraal

• Proceskennis nodig

• Identificeren bottlenecks

(41)

Dank

Marcel de Vries, Thomas

Pasterkamp, Andre Dijkman (WMR)

Henk van der Veer, Hans Witte (NIOZ)

Paddy Walker (PRW)

41

(42)

Wat voor onderzoek is dan nodig?



Wat bepaalt de groei?

● Veld en labmetingen (fysiologische beperkingen)

● voedselrelaties



Wat bepaalt de sterfte?

● Voedselweb interacties: wie eet wie?

● Natuurlijke/visserijsterfte



Wat bepaalt de in- en uittrek?

● Larvenmodellering/labexperimenten

● Merken/zenderen/otoliet microchemistry



Hoe gebruikt vis (verschillende habitats in de) Waddenzee?

● Merken/zenderen

● Meten op kleine tijd en ruimteschaal

● Otoliet microchemistry