BIJLAGE C WATERSCHEPEN OP SCHILDERIJEN Schilder : Hendrik Cornelisz. Vroom (1562/63-1640)
Naam : De slag op het Haarlemmermeer 26 mei 1573 Datering : circa 1621
Plaats : Rijksmuseum Amsterdam, inventaris nr. SK-A-602
Schilder : Abraham de Verwer (1585-1650) Naam : Gezicht op een scheepswerf Datering : 1631
Plaats : Maritiem Museum Rotterdam, inventaris nr. P3991
Opmerkingen: Een zeventiende-eeuwse scheepswerf, waar zowel nieuwbouw als reparatie plaatsvindt. De scheepswerf is in een stedelijke omgeving gesitueerd aan een breed water. Linksvoor wordt een waterschip met behulp van een windas op de kant getrokken. De roef en een viskorf zijn te zien. Verder vinden er activiteiten plaats zoals timmerwerk, het hijsen van zwaar hout, het teren van de scheepshuid (met teerketel ernaast) en het draaien aan het windas. Links is een veldoven te zien, waar mogelijk de teer wordt verwarmd. Bijzonder is ook de afbeelding van een hijsinstallatie voor het in aanbouw zijnde schip. Plaats is vermoedelijk de Zaanstreek. Allereerst omdat er een waterschip is te zien van de Zuiderzee. De vlag op het fluitschip toont het stadswapen van Haarlem. Er ligt een scheepshol gereed (een romp zonder opbouw en tuigage), wat kenmerkend is voor de Zaanstreek omdat daar op eigen risico casco’s werden gebouwd. Tenslotte duiden de afgebeelde gebouwtjes op de achtergrond op Noord-Holland omdat het houten huizen betreft met één verdieping en een zadeldak.
Schilder : Ludolf Backhuyzen (1631-1708)
Naam : De Vrijheid en andere schepen op de rede van Amsterdam Datering : 1660
Plaats : Nederlands Scheepvaart Museum Amsterdam
Opmerkingen: De voorstelling laat het IJ zien, met op de achtergrond het stadsprofiel van Amsterdam. Iets links van het midden het oorlogsschip Vrijheid, gebouwd in Amsterdam in 1651. Links op de voorgrond een waterschip, waarop men bezig is de pasgevangen vis over te geven aan een man in het bijbootje. Er bevinden zich vijf man aan boord en één in het bijbootje. Het waterschip is gedetailleerd afgebeeld met tuigage, kwakkeboom of drijfboom1, delen van het kuilnet en netverzwaarders.2
Schilder : Jan van de Capelle (1626-1679) Naam : Gezicht op ’s Landsdiep
Datering : circa 1660
Plaats : Onbekend. Uit Catalogue raisonne vol. VII nr. 86a.
Opmerkingen: De zeilen van op de rede van Den Helder gearriveerde oorlogsschepen worden gegeid, de eerste handeling van het opdoeken. Volgens van den Bergen3 zijn de oorlogsschepen op weg zijn naar Amsterdam, met de moeizame tocht over de ondiepten van het Enkhuizerzand en Pampus voor de boeg. Geschut en ballast zijn gelost, en sleepboothulp wordt ingeroepen. De schilder brengt dit thema in beeld. De
vice-admiraal, herkenbaar aan de vlag in de grote mast, houdt recht aan op het waterschip op de voorgrond. Het waterschip heeft de fok gebruiksgereed liggen, en het op de roef liggende sprietzeil is vast gemaakt aan de ondersteboven hangende spriet. Het kan elk moment worden gehesen door met de voetreep de spriet te kiepen. Het vistuig ligt nog aan dek, alsof het recent is gebruikt.
3
Schilder : Jan Moolenaar
Naam : Meester-scheepstimmerman Jacob Mathijsz. Osterlingh (1628-1712) Datering : 1682
Plaats : Edams Museum
Opmerkingen: Jacob Osterlingh, op het schilderij rechtsonder, laat vol trots de door hem en zijn familie gebouwde schepen zien aan zijn dochter en schoonzoon Tjerk Lolckes. Het schilderij bevat 92 schepen, waaronder een groot aantal waterschepen (donker geschilderde schepen in het middengebied van het schilderij). Enkele waterschepen zijn getuigd, maar de meeste zijn als scheepshol afgebeeld (zonder opbouw en tuigage). Jacob Osterlingh is een van de laatste belangrijke scheepsbouwers van Edam, waar veel vissersschepen en binnenvaart schepen werden gebouwd, maar ook zeegaande schepen.
Schilder : Willem van de Velde de Jonge (1633-1707) Naam : De Gouden Leeuw op het IJ voor Amsterdam Datering : 1686
Plaats : Rijksmuseum Amsterdam
Opmerkingen: Iets links van het midden is het voormalige vlaggeschip met de naam Gouden Leeuw van Admiraal Cornelis Tromp afgebeeld op het IJ. De stad Amsterdam is zichtbaar op de achtergrond. Rechtsonder is een waterschip afgebeeld. De zeilen zijn net gestreken, en het schip ligt voor anker. Er kunnen vier bootjes worden
onderscheiden die langszij liggen, waarvan één met gehesen zeilen. Het aantal bemanningleden is niet te onderscheiden. Het schip zou bezig kunnen zijn met het lossen van vis voor de markt, gezien de viskorven op drie bijbootjes.
Schilder : Abraham Storck (1644-1708) Naam : Scheepvaart op het IJ
Datering : circa 1705
Plaats : National Maritime Museum, Londen, BHC0925
Opmerkingen: In de verte is het woud van masten te zien tegen de contouren van de stad Amsterdam, midden in beeld een Oost-Indiëvaarder. Rechts op de voorgrond is een waterschip afgebeeld, onder zeil met bijbootje, die naar binnenvaart. Interpretatie is dat het waterschip op weg naar de vismarkt, de bun gevuld met levende vis. Het kuilnet is geborgen, maar hangt gedeeltelijk over het boord. De netverzwaarders stuurboord achter zijn goed te zien, evenals de liggende kwakkeboom vastgebonden op het boord. Er zijn vier man op dek aan het werk, en één man in het bijbootje. De man in het bijbootje lijkt een deel van het kuilnet te inspecteren.
