Gesprekstool kaders stellen in de warmtetransitie
Foto: Alex Schröder
Waarom deze gesprekstool?
Raadsleden hebben een belangrijke rol in de overgang naar aardgasvrije wijken. Eind 2021 moet iedere ge- meente een Transitievisie Warmte hebben vastgesteld, waarna Uitvoeringsplannen volgen. De vormgeving van de eerste contouren van de eerste versie van de Tran- sitievisie Warmte is een belangrijk moment om kaders mee te geven aan het college. Maar veel raadsleden zijn hierin zoekende. Hoe stel je hiervoor goede kaders op? En welke kennis heb je daarvoor nodig? Deze ge- sprekstool helpt u op weg! Zodat u het college proactief randvoorwaarden en opdrachten mee kunt geven in hun uitwerking en uitvoering van het beleid in de warmte- transitie.
Hoe werkt de gesprekstool?
• Organiseer een ‘met de benen op tafel sessie’ voor uw gemeenteraad. U kunt hier ook een gewone raadsver- gadering voor gebruiken. Als dit niet fysiek kan dan kan het ook online.
• Kies de voor uw raad en situatie relevante vragen uit de thema’s en blokjes in de gesprekstool. U kunt ook zelf vragen toevoegen.
• De vragen zijn wanneer mogelijk gericht op de raad zelf. Wanneer het minder helder is wie iets zal uitvoe- ren, zijn de vragen gericht op ‘de gemeente’. Daarmee wordt dan het totaal van gemeenteraad, college en
ambtelijke organisatie bedoeld waarbij nader kan wor- den bepaald wie iets oppakt.
• Gebruik de vragen tijdens de sessie om gezamenlijk uw gedachten aan te scherpen over de warmtetransi- tie en welke kaders u hiervoor wilt stellen richting uw college.
• Gebruik de opbrengst van de sessie voor het opstellen van kaders over de warmtetransitie richting uw college.
Tip: Vraag verschillende collega raadsleden ook een selectie te maken en kom er zo achter welke vragen het meest leven en besproken kunnen worden binnen uw raad.
Kaders stellen
Naast de rol van rol van volksvertegenwoordiger en controleur, hebben raadsleden de taak om kaders te stellen. Duidelijke kaders bakenen het speelveld van het college af. Maar, bij een te ver ingevuld kader gaat de raad op de uitvoerende stoel van het college zitten. Een raad die heldere opdrachten formuleert aan het college is daarmee goed in staat om de vinger aan de pols te
houden over het tempo en de manier waarop de beoog- de doelen worden gerealiseerd (die vervolgens worden gecontroleerd door de raad). Goede kaders maken het voor de raad ook mogelijk politieke verantwoording af te leggen aan de samenleving over belangrijke politieke keuzes en prioriteiten. Deze gesprekstool gaat specifiek in op kaders stellen over de warmtetransitie. Als u meer wilt weten over kaders stellen in het algemeen dan vindt u hiervoor via de Nederlandse Vereniging voor Raads- leden en de Digitale Leeromgeving voor Raadsleden verschillende trainingen en leermodules (bijvoorbeeld de module ‘een krachtige raad’).
Achtergrond gesprekstool
In 2020 organiseerde Platform31, in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, de Vereni- ging van Griffiers, het Programma Aardgasvrije Wijken en het Programma Democratie in Actie een reeks online bijeenkomsten voor raadsleden en griffiers over de rol van raadsleden in de warmtetransitie. Een deel van de opbrengst uit deze bijeenkomsten is verwerkt in deze gesprekstool. Een andere opbrengst zijn de Wegwijzers Warmtetransitie waarin u basisinformatie vindt over de thema’s Inhoudelijke kennis, Besluitvorming en Parti- cipatie. Parallel aan dit traject ontwikkelde Democratie in Actie een Informatiekaart over de rollen van de raad rondom de Transitievisie Warmte.
Zoekt u achtergrondinformatie bij de thema’s uit deze gesprekstool? Raadpleeg deze Wegwijzers met basiskennis over de warmtetransitie.
Rol gemeenteraad in kaderstelling
• Welke rollen zien wij voor de gemeenteraad in de warmtetransitie? (Kijk voor inspiratie naar de Infor- matiekaart van Democratie in Actie over de rollen van raadsleden bij het opstellen van de Transitievisie Warmte)
• In hoeverre is het stellen van kaders gebruikelijk in onze gemeenteraad en weten wij goed hoe dit aan te pakken?
• Willen wij vroegtijdig (voorafgaand aan Transitievisie Warmte en/of Uitvoeringsplannen) kaders stellen?
Situatie in de gemeente
• Hoe zorgen wij dat we op de hoogte zijn van landelijke trends en ontwikkelingen in de warmtetransitie en deze kunnen volgen?
• In hoeverre wordt het debat over de warmtetransitie in onze gemeente overschaduwd door gepolariseerde stellingen en meningen?
• Hoe kunnen wij best practices in de warmtetransitie delen met andere gemeenten of ontvangen van hen?
Participatieambities
• Willen wij in de Transitievisie Warmte ruimte inbouwen voor participatie door bewoners tijdens het opstellen daarvan?
• Willen wij als gemeente alleen gaan voor aardgasvrij of gaan we de wijk in met een breder verhaal (met bijvoorbeeld ook sociale doelen, wijkverbetering, etc.) waar de warmtetransitie onderdeel van is?
• Wat is onze visie op participatie in de warmtetransitie?
• Willen wij als gemeente een participatienota opstel- len waarin we vastleggen aan welke democratische waarden de warmtetransitie (en mogelijk ook andere processen) binnen de gemeente moet voldoen?
(Hiermee bereidt u zich tegelijkertijd voor op de Omgevingswet, waarvoor het opstellen van participa- tiebeleid verplicht wordt)
Starten met kaders stellen
Objectieve, toegankelijke & toereikende informatie
• Hoe gaat het college of de gemeente ervoor zorgen dat wijkbewoners en andere belanghebbenden van meet af aan goede, objectieve informatie krijgen over de warmtetransitie in hun wijk en gemeente?
• Hoe managen wij als gemeente de verwachtingen bij bewoners rondom de warmtetransitie? (wat gaat er gebeuren, wanneer, wat levert dit op en wat kost het)
• Hoe willen wij financiële informatie (zoals welke subsi- dies er bestaan) toegankelijk maken voor bewoners?
Technische warmteoplossingen
• Willen wij als raad een overzicht krijgen van de techni- sche mogelijkheden voor een duurzame warmtevoor- ziening en de voor- en nadelen daarvan per wijk? Zo ja, hoe zorgen we ervoor dat we dit krijgen?
• Hoe houden wij onze kennis over de warmtetransitie als raad up-to-date?
Betaalbaarheid & financiering
• Hoe krijgen wij als raad inzicht in de gemeentelijke keuzes die worden gemaakt over kosten van de warm- tetransitie (op collectief en individueel niveau)?
• Hoe wil het college het financiële aanbod per wijk vormgeven aan bewoners? Maakt het college daarbij voldoende gebruik van bestaande regelingen?
• Hoe willen wij dat bewoners inzicht krijgen in de betaalbaarheid van de warmtetransitie en wat dit hen oplevert?
• Willen we als gemeente financiering voor maatregelen organiseren? Zo ja, wat komt daar dan bij kijken?
• Hoe kunnen wij er als gemeente voor zorgen dat be- woners prikkels krijgen om van het aardgas af te gaan?
• Hoe zorgen we ervoor dat bewoners met een lager inkomen en weinig geld op de bank ook mee kunnen doen in de warmtetransitie?
• Hoe moet er in de warmtetransitie worden omgegaan met huiseigenaren met schulden?
Inhoudelijke kennis
Rol van de raad, gemeente en bewoners
• Welke regierol zien wij voor onze gemeente in de warmtetransitie? (Kijk voor inspiratie naar de Informa- tiekaart van de Argumentenfabriek over regierollen die een gemeente kan kiezen voor het maken van de Transitievisie Warmte)
• Bij welke mijlpalen in de warmtetransitie willen wij als raad geïnformeerd worden? (bijv. per wijk wanneer bewoners voor het eerst worden geïnformeerd of wanneer er een concreet beeld is van een alternatieve warmtebron in een wijk)
• Op welke manier vindt publieke verantwoording vanuit de gemeente plaats over de warmtetransitie en richting wie of welke fora? (politieke, juridische, admi- nistratieve en maatschappelijke verantwoording1)
• Zijn wij eventueel bereid om als gemeente de regie over de warmtetransitie in een wijk (deels) te laten voeren door een bewonersinitiatief? En wat betekent dat dan voor de democratische legitimiteit?
• Zijn wij als gemeente bereid om mee te werken aan een coöperatieve warmteoplossing in bepaalde wijken of kiezen wij liever standaard voor grotere warmtenet- ten met bekende warmteleveranciers?
• Willen wij (aan iedere wijk) een werkbezoek afleggen met de raad over de warmtetransitie?
Betaalbaarheid & financiering
• Wat verstaan wij als gemeenteraad onder een betaal- bare warmtetransitie?
• Hoe krijgen wij inzicht in de risico’s op het gebied van betaalbaarheid van de warmtetransitie, zowel voor bewoners, bedrijven, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties als voor de overheid of de externe partij die bijvoorbeeld een warmtenet aanlegt?
• Willen wij weten hoeveel budget er beschikbaar is voor de warmtetransitie vanuit de gemeente en waar dit aan wordt besteed?
• Vinden wij het in sommige gevallen verantwoord om meer kosten te maken in de warmtetransitie als dit op de langere termijn meer oplevert (qua besparing of andere baten)?
Besluitvorming
1. Bovens, M. (2005). Publieke verantwoording. Een analysekader. In W. Bakker en K. Yesilkagit (Red.) ‘Publieke verantwoording’ (pp. 25-55). Amsterdam: Boom.
Rechtvaardigheid & democratie
• Wanneer vinden wij dat de warmtetransitie rechtvaar- dig is? (Denk bijvoorbeeld aan: hoe verdelen we de lusten en lasten, zijn er gelijke kansen, hoe is de ver- deling van lusten en lasten tussen huidige en toekom- stige generaties?)
• Aan welke democratische waarden hechten wij als raad met name veel belang in de warmtetransitie? Rond- om welke democratische waarden zien wij de meeste risico’s? Willen wij het college vragen om daar specifiek aandacht aan te besteden? (Veelgebruikte democrati- sche waarden vindt u in de Wegwijzer Participatie)
• Willen wij (als raad zelf) met bewoners(groepen) in ge- sprek gaan over het belang van democratische waar- den in de warmtetransitie (bijvoorbeeld over collectief belang versus individueel belang van bewoners)?
• Vinden wij dat het college moet laten zien hoe zij rekening houden met bewoners of andere belangheb- benden die niet blij zijn met de warmtetransitie? Hoe zouden zij dit kunnen doen?
Mogelijkheid tot bijsturen
• Hoe denken wij over het tot nu toe gevoerde en ge- plande beleid in de warmtetransitie?
• Is het beleid van het college van burgemeester en wethouders in de warmtetransitie consistent en haal- baar?
• Welke mogelijkheden willen wij hebben om binnen de warmtetransitie bij te sturen? (bijv. op manier van in- formeren bewoners of bepalen van de keuze voor een duurzame warmtebron)Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat er mogelijkheden worden ingebouwd om beslui- ten in de warmtetransitie te heroverwegen wanneer voortschrijdende kennis (bijvoorbeeld over techniek) hierom vraagt?
• Hoe zorgt het college ervoor dat ze twijfels en bezwa- ren van bewoners over de warmtetransitie gedurende het proces ophaalt en meeneemt in het besluitvor- mingsproces?
• Wat zijn de mogelijke consequenties van een (moge- lijk aankomend) besluit?
• Vinden wij het een optie om in onze gemeenten sommige wijken niet van de aardgasinfrastructuur af te sluiten?
• Hoe zorgen wij ervoor dat maatwerk per wijk moge- lijk blijft binnen de eventuele door de raad gestelde kaders?
Besluitvorming (vervolg)
Bewoners bereiken
• Welke vormen van participatie gebruiken wij als gemeente om verschillende groepen bewoners (ook de minder actieve) te bereiken?
• In hoeverre hebben wij als gemeente zicht op de voorkeuren van wijkbewoners in de warmtetransitie?
• Hoe zorgen wij ervoor dat er in onze gemeente niet alleen over bewoners maar ook met bewoners wordt gepraat?
• Bereiken wij als gemeente verschillende groepen bewoners over de warmtetransitie of alleen een specifieke groep?
• Hoe zorgt het college ervoor dat ze twijfels en bezwaren van bewoners over de warmtetransitie ophaalt en serieus neemt?
• Kunnen wij activiteiten in de warmtetransitie
versnellen zodat hiermee vertrouwen wordt gekweekt bij bewoners omdat ze zien hoe het werkt?
Bewonersinitiatieven
• In welke wijken zijn al bewonersinitiatieven actief (die van het aardgas af willen of iets anders willen)?
Kunnen wij als gemeente aansluiten bij wat er bij hen leeft? En zorgen zij voor voldoende democratische legitimiteit?
• Vinden wij het als gemeente belangrijk om (bijvoor- beeld in de Transitievisie Warmte of een ander visie- of beleidsdocument) bewonersinitiatieven te stimuleren?
• Willen wij bewonersinitiatieven in de warmtetransitie als gemeente ondersteunen en zo ja hoe?
(bijv. faciliteren van bijeenkomsten, ontwikkelen gezamenlijke visie of plan, financiële ondersteuning)
• Hoe kunnen wij als gemeente samenwerken met een al aanwezige lokale energiecoöperatie of ander soort bewonersinitiatief in de warmtetransitie?
Rechtvaardigheid & democratie
• Willen wij het college vragen om in het organiseren van participatie vanuit specifieke democratische waarden te werken? (Veelgebruikte democratische waarden vindt u in de Wegwijzer Participatie)
• Hoe kunnen wij het proces van de warmtetransitie versterken door ons te richten op ‘procedurele rechtvaardigheid’? (wanneer het proces als
rechtvaardig wordt ervaren dan accepteren mensen een besluit eerder)
Participatie
Besluitvorming
• Op welke manier, wanneer en waarover willen wij dat bewoners betrokken worden bij de warmtetransitie?
(bijv. bij beslissing alternatieve warmtebron, wanneer de wijk van het aardgas af gaat) Wat willen bewoners zelf?
• Waaraan moet het participatieproces in het kader van de warmtetransitie in iedere wijk getoetst worden?
(bijv. bepaalde democratische waarden of de trede op de participatieladder)
• Willen wij als gemeente al in een vroeg stadium van de warmtetransitie in gesprek met bewoners in iedere wijk of doen wij dat pas als er een concreet aanbod ligt van een alternatieve warmteoptie?
• Hoe willen wij dat de resultaten van participatie- activiteiten worden meegenomen in het beleid (zoals Transitievisie Warmte, Uitvoeringsplannen)?
