Veulenziektes. door Berit Boshuizen

(1)

Veulenziektes

door Berit Boshuizen

(2)

Inhoud presentatie pasgeboren veulens

• Risicofactoren voor problemen: op tijd herkennen!

• Maatregelen voor het veulenen

• Het veulenen

– Draagtijd

– Wat is normaal?

– Wanneer ingrijpen?

– Sectio / veulen resuscitatie

• Het pasgeboren veulen

– Wat is normaal?

• Veel voorkomende veulenziektes

– Belang van biest en failure of passive transfer

• Neonatale isoerythrolyse

• Sepsis

– NMS/’dummy’

– Koliek – Diarree

– Blaasruptuur

– White muscle disease – Luchtwegproblemen

(3)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Prematuur • Premature lactatie

• Neonatal maladjustment syndrome • Vaginale uitvloeiing

• Hypothermie • Premature placenta separatie

• Failure of passive transfer • Placentitis

• Vertraagd staan en/of drinken • Prenatale ziekte merrie

• Niet geaccepteerd door de merrie • Dystocia

• Slechte stal hygiene/management • Slechte voeding en stal hygiene

(4)

Maatregelen voor het veulenen

• Schone afveulenbox voldoende bodembedekking +/- 6 weken voor afveulenen.

– Ziektekiemen uit omgeving! Biest….

• Merrie enten (tetanus en influenza) 6 weken voor het veulenen en eventueel ontwormen

– Actueel: tijdens de dracht 5, 7, 9 maand EHV1,4!

• Merrie openknippen +/- 2 weken voor het veulenen

• Merrie uier, staart en achterhand wassen

• Als merrie de biest vooraf al laat schieten:

– Opvangen (niet uitmelken) – Invriezen

– Risicoveulen!

– Vroegtijdig opuieren:……!

(5)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Prematuur • Premature lactatie

• Slechte stal hygiene/management • Slechte voeding en stal hygiene

(6)

Hoe lang draagt een merrie?

• Normale draagtijd +/- 335 - 342 dagen – NB: “normale” variatie: 330-365 dagen

• Iedere merrie heeft haar eigen “normale draagtijd” 330 – 365 dgn – Ziekte merrie voor het veulenen (vaginale uitvloeiing, prematuur

opuieren)

• Prematuur (<320 dagen MAAR …..) versus dysmatuur

– Klein en/of mager – Zijdezachte vacht

– Slappe oren en mond

– Slap; niet kunnen staan

– Ossificatie problemen

(7)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Prematuur • Premature lactatie

• Neonatal maladjustment syndrome • Vaginale uitvloeiing

• Failure of passive transfer • Placentitis

(8)

Normale geboorte

• Stage 1: voorbereiding & ontsluiting

– 30 min tot 4 uur

– “Koliek” - baarmoedercontracties – Waterblaas breekt (allantochorion)

→ Staart bandageren en de merrie achterzijde wassen en drogen

• Stage 2: uitdrijving veulen

– Buikpers in zijligging

– Veulen draait het geboortekanaal in

– 5-20 min na waterblaas: pootjesblaas (amnion) – 2 voorvoetjes + neus

– Amnion scheurt als schouders eruit (→ of wordt gescheurd!) – +/- 20-30 minuten totale duur

– 15-20 min rust als veulen tot en met heupen is uitgedreven

• Stage 3: uitdrijving nageboorte

– 30 min – 2 uur – → Opknopen

– → Check nageboorte

(9)

Tijdens de geboorte

Wanneer ingrijpen / dierenarts waarschuwen?

• Niet vorderende partus:

– Stage 1: >4 u onrust en geen waterblaas

– Stage 2: >30 minuten; geen voortgang; of als er geen 2 voorvoetjes en neusje te zien zijn.

• Red bag

• Afwijkende ligging

• Meconium in vruchtwater/op veulen

• Ademhaling veulen niet op gang komt: Normaal < 1 min.

→ Neusgangen vrijmaken, flink wrijven met handdoek, strootje in neus, koud water

• Afkomen nageboorte abnormaal kort na veulen: hypoxie

(10)

Tijdens de geboorte

• Als veulen er uit is en de neus is vrij, ademt normaal en worstelt zich ‘sternaal’ dan merrie en veulen met rust laten!

→ 20-30 min gekoppeld laten liggen

• Navelstreng: scheurt zelf, als niet: christmas cracker techniek:

• Navelstreng ontsmetten met chloorhexadine of betadine

– Geen touwtjes om binden, als bloedt dan liever een

navelklemmetje

(11)

Repositie en extractie onder

narcose

Keizersnede

(12)

Sectio

Luchtwegen vrij, droogwrijven, zuurstof intranasaal, biest toedienen, navel ontsmetten…

(13)

Resuscitation protocol veulen

(14)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Neonatal maladjustment syndrome • Vaginale uitvloeiing

• Hypothermie • Premature placenta separatie

• Niet geaccepteerd door de merrie • Dystocia

(15)

Richtlijn neonatale viabiliteit

Respons veulen Tijd na geboorte Normale ademhaling en hartslag < 1 min

Borstbuik liggen (oprichtreflex) < 5 min

Zuigreflex < 5 min

Pogingen tot staan < 30 min

Zelfstandig kunnen staan < 60 – 120 min

Drinkt uit uier < 120 min

Mest meconium < 6 uur

Urineert < 10 uur na drinken

Melkmest < 24 uur

Als veulen zich hier niet aan houdt:

contact opnemen met dierenarts

(16)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Hypothermie • Premature placenta separatie

• Failure of passive transfer • Placentitis

• Vertraagd staan en/of drinken • Prenatale ziekte merrie

(17)

Veulen

pakket:

(18)

Drinken: Biest

• Waarom voor paard zo belangrijk?

– Geboren zonder antistoffen

– Placenta paard: epitheliochoriaal 6-lagig

– Wel passabel voor: O2, CO2, glucose, ureum, creatinine – Niet passabel voor: immunoglobulines, rode bloedcellen

• Wat bevat biest t.o.v. normale melk?

– Afweer: Antistoffen IgG’s + IgA’s

– 1 aandoening waarbij veulen geen biest mag drinken:

→Neonatale isoerythrolyse “Rhesus”

→Immuun-gemedieerde bloedarmoede

→Antilichamen tegen bloedgroepen: Aa, Qa, Qc & Ua

Veulen

Merrie

(19)

Bloed veulen ALTIJD checken

voor hemolyse!

Management:

Serumbuis merrie id laatste maand dracht

naar Rossdales Laboratory sturen→

Hemolytische/aggluti- nerende AB

(20)

Drinken: biest

• Op tijd drinken: → waarom op tijd???

– Sluiten darmbarrière!

– Infectie VOOR opname biest

• Eerste 8u meeste opname; daarna minder, maar kan tot ong. 24u.

– Direct gaan drinken → Als eerst de hele box (met mest bevuilde achterbenen/

staart merrie!) afschuimt, dan kans op problemen groter!

– 2 liter biest in de eerste 8 u

– Elke 2 uur ongeveer 500 ml biest – 1 of 2 minuten; 6-7 x per uur.

• Als dit NIET lukt: Failure of Passive Transfer (FPT)

• Redenen voor FPT: onvoldoende goede biest gedronken

– Niet goed kunnen staan (gladde bodem, standsafwijking)

– Ziekte of zwakte (zuurstoftekort tijdens of voor het veulenen, al ziek zijn in de baarmoeder t.g.v. placentitis, meconiumaspiratie, zware geboorte etc…)

– Biest gelekt voordat het veulen is geboren

– Agalactie / slechte kwaliteit colostrum → check dus of je merrie (goede kwaliteit) biest geeft!

– Sterfte van de merrie

(21)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Hypothermie • Premature placenta separatie

• Vertraagd staan en/of drinken • Prenatale ziekte merrie

• Niet geaccepteerd door de merrie • Dystocia

(22)

Gevolgen van onvoldoende biest

• Te weinig afweer

• INFECTIE – energietekort - dehydratie

• Vatbaar voor ziektes

– Veulenziekte/lidziekte: (poly)arthritis – Sepsis

– Diarree

– Longontsteking – Navelontsteking – …….

• Meconium obstipatie

– Biest werkt laxerend

– Maagvulling stimulerend gastrocolic

reflex

(23)

Check IgG-level bloed

- Dag 1: <24u

- Preventief checken bloedonderzoek - Te laag & <18u? → Evt. oraal oplossen

- Biest per fles

- Merriebiest per maagsonde - Koebiest + dextrose/glucose

- NB: langzaam ontdooien; NIET in magnetron

- Te laag & >18u? Te laag & slapte/ziekte neonaat

- Plasma infuus/kliniek

(24)

Drinken: Flesvoeding versus bakje

(25)

Bijvoeden veulen? Liefst onder het

uier…..

(26)

Herkennen van ziekte: algemeen

• Sloomheid: staan, maar niet drinken, borst buik liggen slapen, staand slapen teveel liggen.

• Niet voldoende drinken

– Sloomheid

– Naar binnen gekrulde oogleden – Koude extremiteiten

– Uier merrie vol / pijnlijk

• Temperaturen! T 37,5 – 38,7

– Ondertemperatuur!

– NB: niet opwarmen voor glucose toediening

– Koorts: > 38,7

(27)

Sepsis bij de neonaat

• Respons lichaam op microorganismes en hun toxines

– SIRS = systemic inflammatory response syndrome – Multi Organ Failure

• Meest voorkomende oorzaak van ziekte en sterfte

– Vaak primaire infectie wel overleven, maar daarna complicaties met slechte prognose voor de lange termijn

• Risicofactoren: voor, tijdens en na de geboorte!

• Infectie kan lokaal/gegeneraliseerd zijn

– Porte d’entrees: placenta, longen, darmkanaal,

navel, ligplekken

(28)

Herkennen van ziekte: Navel

Leknavel = patente urachus Navel ontsteking / abces

Navel desinfectie!

Chloorhexidine 0,5% oplossing in 70% alcohol

Nabloeden? Navelklemmetje!

(29)

Herkennen van ziekte: gewrichten

• Septische (poly) arthritis: ontsteking en

infectie; hematogene verspreiding bacteriën

• Zwelling, opgezet gewricht, koorts en kreupelheid

• Snelle en agressieve behandeling

(30)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Prematuur • Premature lactatie

• Neonatal maladjustment syndrome • Vaginale uitvloeiing

• Hypothermie • Premature placenta separatie

• Failure of passive transfer • Placentitis

• Niet geaccepteerd door de merrie • Dystocia

• Slechte stal hygiene/management • Slechte voeding en stal hygiene

(31)

Veulenziektes

Risk factors predisposing to neonatal infectious disease

Foal: Mare:

• Prematurity • Premature lactation

• Neonatal maladjustment syndrome • Vaginal discharge

• Hypothermia • Premature placental separation

• Failure of passive transfer • Placentitis

• Delayed time to stand and/or nurse • Prenatal illness dam

• Rejection by the dam • Dystocia

• Poor husbandry • Poor nutrition and husbandry

(32)

Herkennen van “risicoveulen”

• Onvoldoende biestopname: IgG <800 mg/dl

• Placenta probleem

– Placentitis ( gewicht > 11% LG veulen) – Red bag delivery

– Placenta heel snel na het veulen eraf <30 minuten

→ Kans op dummy veulen

• Prematuur!

• Zware partus (meconium op veulen/ in vruchtwater, hard moeten trekken)

• Ziekte merrie!

→ Dierenarts er naar toe; liefst vlot, niet een dag laten wachten….

(33)

Reduce the risk

• Omgeving:

– Schone afveulenstal

– Na het veulenen vers stro in de stal

– Schoonmaken/desinfectie afveulenstal tussen de merries – 1/2x daags mesten boxen

• Handlers:

– Schone handen: vooral bij stimuleren van drinken

• Uier hygiene:

– Schoonmaken uier/perineum/achterhand voordat het pasgeboren veulen drinkt – Zeep en water en droogmaken na het wassen

– Buiten de stal

• Colostrum:

– Goede kwaliteit biest? Testen BRIX >22 – Zorgen dat goed drinkt <12h leeftijd

– Als zorgen over de kwaliteit biest: andere IgG bron

– Als zorgen over of het veulen goed drinkt: sonderen met biest – IgG testen; als onvoldoende: plasma

• Navelstreng zorg:

– Chloorhexidine of povidone-jodium – 2x daags gedurende 2-3 dagen

– Handen wassen voor en na; of zelfs handschoenen dragen

(34)

Herkennen van ziekte: Afwijkend gedrag ; “dummy’s”

• Neonatal maladjustment syndrome

– Schade aan organen door hypoxie rondom geboorte

→ Encephalopathy; necrotizing enterocolitis; nier necrose

• T.g.v. red bag / placenta previa; dystocia

• Ontsteking placenta: ‘placentitis’

• Neurologisch probleem van voorbijgaande aard

• <24u tot 48-72u na geboorte ontstaan

• Afwijkend gedrag:

– Uier niet vinden, zuigen niet goed, tong functie – Staan in de hoek te duwen

– Stargazing – centraal blind – Afwijkende vocalisatie

– Reageren niet of juist overmatig op omgeving of merrie

• Slap, weinig spiertonus – seizures, coma, apneu

• Drinken daardoor niet/weinig → FPT & sepsis

(35)

Post-natale persistence van foetale inhibitie

• In de baarmoeder veulen veelal in slaap: intra- uteriene bewusteloosheid:

– Hormonaal in slaap gehouden + warmte/dobberen

• Inhiberend/valium-werking: Adenosine, allopregnanolone, pregnanolone en prostaglandin D2 (Progesteron

metabolieten)

– Knijpen van het bekken op de borstkas van het veulen tijdens geboorte: trigger hersenen veulen vrijzetten stimulerende hormonen

• 17β-estradiol en noradrenaline

• Zintuigen input: koud; input via zicht en geluid; merrie tactiele stimulatie

• Link: Hypoxie verhoogt de inhiberende stoffen in

het bloed van het veulen

(36)

(37)

(38)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

• Hypothermie • Premature placenta separatie

• Failure of passive transfer • Placentitis

• Vertraagd staan en/of drinken • Prenatale ziekte merrie

• Niet geaccepteerd door de merrie • Dystocia

• Tweelingen • Geriatrische merrie/PPID

• Overdragen/post term

• Keizersnede

• Opgewekte geboorte

(39)

Madigan foal squeeze methode

http://vetmed.ucdavis.edu/compneuro/local_r esources/pdfs/mfsm_instructions.pdf

1) Veulen <24u met NMS

2) Geen ribfx; benauwdheid; sepsis 3) Touw 5,5 m lang, 2 cm dik max

(40)

Madigan foal squeeze method

http://vetmed.ucdavis.edu/compneuro/local_r esources/pdfs/mfsm_instructions.pdf

1) Veulen <24u met NMS

2) Geen ribfx; benauwdheid; sepsis 3) Touw 5,5 m lang, 2 cm dik max

(41)

Herkennen van koliek:

Bijv Meconium obstipatie

Koliek bij veulens:

• Rollen, onrust

• Stilliggen op rug

• Knarsetanden

• Borst-buik liggen

• Kwispelen – ‘flagging’

• Kreunen

• Persen

– Holle rug?

– Bolle rug?

(42)

Andere oorzaak koliek: diarree

• Enteritis/enterocolitis

– Clostridium difficile/perfringens

– Necrotizing enterocolitis door O2-tekort – Rotavirus

– Salmonella spp – Cryptosporidium – Zand

– Lactose intolerantie – Corona virus

– Rhodococcus equi – Etc etc

--- – Veulenhengstigheid

• Parasitair: Spoelwormen vanaf 10-16 weken oud

• NB: Vaak voorkomend 2^nd probleem: maagzweren/gastro- duodenale ulceratie! Rugliggen; kwijlen; schuimen;

depressive

– Maagwandbeschermers/maagzuurremmers!

• NB2: Dehydratie: geef het veulen een wateremmer!

Koorts Depressie

Koliek Dehydratie

Diarree

(43)

Veulenziektes

Risicofactoren voor neonatale ziektes/infecties

Veulen: Merrie:

(44)

Andere oorzaak koliek:

Blaas ruptuur

• Oorzaken:

– Foetale blaas distentie en dan

scheurt door druk tijdens geboorte – Sepsis/infectie blaas en secundaire

necrose

• Hengstveulens > merrieveulens – Meestal 1-4 dagen oud

• Verschijnselen

– Te weinig drinken/depressie – Persen op urine

– Bolle buik + snel ademen – Koliek

– Weinig of niet zien urineren

• Let op: soms wel kunnen urineren!

(45)

White Muscle Disease

• Nutritionele spierziekte:

– Vooral bij zeer jonge veulens: 0-7 dgn

– Spierzwakte / spiertrillingen / moeite met opstaan en lopen – Sloomheid

– Niet goed slikken → FPT 2nd – Skeletspieren EN hartspier – Hoge mortaliteit: 30-45%!

– Bloedonderzoek: Spierenzymen verhoogd

• Selenium/GSH-px verlaagd (+ Vitamine E)

– Antioxidanten – vrije radicalen overschot in de spieren

• Zandgrond laag in Selenium → at risk

– Zeker als de merries gevoerd worden met lokaal geoogst ruwvoer

• Controleer en supplementeer de merrie met organisch Selenium tijdens de dracht!

– Individuele verschillen – andere stressoren/exercise etc.

➢ Selenium opname tijdens de dracht via de placenta – post partum nauwelijks via colostrum/melk

➢ Vitamine E opname via de colostrum

(46)

White Muscle Disease

Maximum available Selenium in top soil for absorption by plants/grass

(47)