II
(Besluiten op grond van het EG- en het Euratom-Verdrag waarvan publicatie niet verplicht is)
BESLUITEN/BESCHIKKINGEN
COMMISSIE
BESCHIKKING VAN DE COMMISSIE van 20 mei 2008
betreffende de door Nederland ten uitvoer gelegde staatssteun ter stimulering en vergemakkelijking van de herstructurering van de tuinbouwsector (C 74/03 ex N 450/01)
(Kennisgeving geschied onder nummer C(2008) 1847) (Slechts de tekst in de Nederlandse taal is authentiek)
(2008/875/EG) DE COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN,
Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeen
schap, en met name op artikel 88, lid 2, eerste alinea,
Gelet op de Overeenkomst betreffende de Europese Economi
sche Ruimte, en met name op artikel 62, lid 1, onder a),
Na de belanghebbenden overeenkomstig de genoemde bepalin
gen te hebben aangemaand hun opmerkingen te maken (1), en gezien deze opmerkingen,
Overwegende hetgeen volgt:
I. PROCEDURE
(1) Bij brief van 27 juni 2001, geregistreerd op 4 juli 2001, heeft de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de Europese Unie de Commissie overeenkomstig arti
kel 88, lid 3, van het Verdrag in kennis gesteld van de participatie in een vennootschap met beperkte aansprake
lijkheid in de sector glastuinbouw die bedrijven en ter
reinen aankoopt (geregistreerd onder nr. N 450/01).
(2) Bij brieven van 11 maart 2002, 15 juli 2002, 17 decem
ber 2002 en 21 oktober 2003, respectievelijk geregis
treerd op 12 maart 2002, 18 juli 2002, 26 december 2002 en 25 oktober 2003, hebben de Nederlandse auto
riteiten de Commissie schriftelijke gegevens verstrekt.
(3) Bij brief van 10 december 2003 (2) heeft de Commissie Nederland meegedeeld dat zij besloten had de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag in te leiden ten aanzien van de bovenbedoelde aanmelding.
(4) Het besluit van de Commissie tot inleiding van de pro
cedure is in het Publicatieblad van de Europese Unie bekend
gemaakt (3). De Commissie heeft de belanghebbenden verzocht hun opmerkingen binnen een maand kenbaar te maken. De Commissie heeft geen opmerkingen van belanghebbenden ontvangen.
(5) Bij brief van 11 januari 2004, geregistreerd op 21 januari 2004, hebben de Nederlandse autoriteiten aanvullende gegevens verstrekt. In 2004 hebben verscheidene bijeen
komsten van de Nederlandse autoriteiten en de Commis
sie plaatsgevonden. Voorts hebben de Nederlandse auto
riteiten bij brief van 18 mei 2005, geregistreerd op 23 mei 2005, opmerkingen over de inleiding van de procedure ingediend.
(1) PB C 15 van 21.1.2004, blz. 24. (2) C(2003) 4477 def.
(3) Zie voetnoot 1.
II. BESCHRIJVING Achtergrond van de maatregel
(6) In 2001 hebben de Land- en Tuinbouw Organisatie Ne
derland (LTO) (4) en de besloten vennootschap Ontwikke
lings- en Participatiebedrijf Publiek Private Sector BV (OPP) aangekondigd een vennootschap te willen oprich
ten,„Stallingsbedrijf Glastuinbouw Nederland Beheer BV”
(SGN). Deze vennootschap zou bedrijven en terreinen in de glastuinbouwsector aankopen, tijdelijk beheren en ver
kopen om de herstructurering in de tuinbouwsector te stimuleren en te vergemakkelijken.
(7) Na de oprichting van SGN zouden het Productschap Tuinbouw (PT) (5), het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), OPP en SGN een commandi
taire vennootschap oprichten. In deze commanditaire vennootschap zou SGN de beherende vennoot zijn en de andere partners de stille vennoten. De commanditaire vennootschap (CV) zou bedrijven en terreinen in de glas
tuinbouwsector aankopen, tijdelijk beheren en verkopen om de herstructurering in de tuinbouwsector te stimule
ren en te vergemakkelijken.
(8) Voor de oprichting van de CV was een startkapitaal no
dig. Deze kapitaalinbreng zou als volgt worden uitge
splitst:
— Ministerie van LNV (via het Bureau Beheer Land
bouwgronden (BBL)): kapitaal: 2 268 500 EUR; ach
tergestelde leningen, marktwaarde: 2 268 500 EUR
— PT (6): kapitaal: 2 722 500 EUR; achtergestelde lenin
gen, marktwaarde: 2 722 500 EUR
— OPP: kapitaal: 4 991 000 EUR
— SGN: kapitaal: 150 000 EUR
(9) Het rendement op het in de CV ingebrachte kapitaal en de achtergestelde leningen is vastgesteld op 15 % in kas
middelen per jaar tijdens de gehele looptijd van het pro
ject (15 jaar). De aandeelhouders krijgen jaarlijks dividend uitgekeerd. Het rendement en het dividend worden tegen de marktkoers vastgesteld.
(10) De CV en SGN zouden worden opgericht om de ruimte
lijke herstructurering in de tuinbouwsector te stimuleren.
Het doel hiervan is de tuinbouwers in specifieke gebieden te concentreren, zodat de sector zich gemakkelijker kan aanpassen aan de eisen op het gebied van de ruimtelijke ordening en de ecologische duurzaamheid.
(11) Op grond van haar statuten mag de CV zich niet inlaten met activiteiten op het gebied van vastgoedontwikkeling of speculaties die de grondprijzen zouden kunnen beïn
vloeden. Haar activiteiten mogen alleen bestaan uit het aankopen, verkopen en tijdelijk beheren van eigendom
men. Het aankopen, verkopen en tijdelijk beheren van grond door de CV en haar beherende vennoot SGN moeten gebeuren tegen de marktprijs. Het aankopen, verkopen en tijdelijk beheren onder de marktprijs zijn op grond van haar statuut verboden. De particuliere on
dernemingen in de sector worden door de autoriteiten noch verplicht noch aangemoedigd om met (in het bij
zonder) de CV samen te werken.
(12) Volgens de Nederlandse autoriteiten zal de maatregel de tuinbouwers geen direct of indirect voordeel opleveren dat de mededinging zou kunnen beïnvloeden of beper
ken, aangezien de CV de bedrijven of terreinen altijd tegen een marktprijs zal moeten verkopen, wil zij haar winstmarge handhaven, de haalbaarheid realiseren en haar activiteiten kunnen voortzetten.
(13) De maatregel heeft een looptijd van 15 jaar en is niet cumuleerbaar met andere steunmaatregelen. In totaal is voor de steunmaatregel een begroting van 15 123 000 EUR uitgetrokken.
Redenen voor de inleiding van de procedure (14) De Commissie heeft de procedure ten aanzien van de
aangemelde steunmaatregel ingeleid, omdat de Commis
sie op basis van de verstrekte beperkte informatie niet kon beoordelen of de maatregel verenigbaar was met artikel 87 van het Verdrag. In het besluit tot inleiding van de procedure heeft de Commissie toegelicht welke informatie nodig is om te kunnen beoordelen of de aan
gemelde maatregel staatssteun vormt en zo ja, of deze steun verenigbaar is met de interne markt.
(4) LTO Nederland is een privaatrechtelijke bedrijfsorganisatie in de landbouwsector.
(5) De Nederlandse landbouw en agro-industrie kennen naast de niet- gouvernementele organisaties met rechtspersoonlijkheid nog een vorm van vertegenwoordiging, nl. het productschap (een verticale publiekrechtelijke organisatie per sector). De productschappen zijn hoofdzakelijk werkzaam op het gebied van voedselveiligheid, dieren
welzijn, kwaliteit, afzetbevordering en arbeidsomstandigheden. Een deel van hun activiteiten betreft de tenuitvoerlegging van de Euro
pese regelgeving. De verordeningen van het Productschap Pluimvee en Eieren die producenten en ondernemingen heffingen opleggen om de verwezenlijking van een in die verordeningen genoemd spe
cifiek doel te financieren, moeten door de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit worden goedgekeurd.
(6) De participatie van het PT zal uitsluitend uit eigen middelen worden gefinancierd, er zal geen parafiscale heffing worden toegepast op de productie, verwerking of afzet van tuinbouwproducten.
(15) De aanmelding bevatte gegevens over de oprichting van SGN, die 50 % van haar startkapitaal uit overheidsmid
delen zou financieren (7). Daarnaast zou de overheid de belangrijkste deelneemster zijn, die de CV startkapitaal verschaft. Bij de inleiding van de procedure kon de Com
missie niet vaststellen of het beginsel van „een particu
liere investeerder in een markteconomie” in acht was genomen bij de vaststelling van de participaties door de Nederlandse autoriteiten, noch of van de regeling gebruik kon worden gemaakt om ondernemingen in moeilijkhe
den te redden. De Commissie bleef derhalve bij haar standpunt, dat de inbreng van overheidskapitaal in SGN en de CV de Nederlandse glastuinbouwsector een voor
deel kon opleveren en bijgevolg steun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag vormt.
III. OPMERKINGEN VAN NEDERLAND
(16) Bij brief van 18 mei 2005 heeft de Commissie opmer
kingen over de inleiding van de procedure van de Neder
landse autoriteiten ontvangen. Daarnaast zijn aanvullende gegevens verstrekt bij brieven van 11 januari 2004 en verscheidene bilaterale bijeenkomsten in de loop van 2004.
(17) In hun brief van 11 januari 2004 hebben de Nederlandse autoriteiten de volgende informatie verstrekt:
— Het bestuur van SGN heeft gepreciseerd dat „sale-and- lease back”-constructies van bedrijven en terreinen uitgesloten zijn en dat dit expliciet zal worden ver
meld in de verkoopcontracten.
— Het haalbaarheidsonderzoek inzake de verkoop en ruimtelijke herstructurering is uitgevoerd (door De
loitte & Touche, een auditbedrijf). Het onderzoek be
vat berekeningen over de economische haalbaarheid van het investeringsbeleid, alsook een rendementsver
wachting.
— Het bestuur van SGN heeft erop gewezen en verze
kerd, dat de berekeningen en rendementsverwachtin
gen van het onderzoek van Deloitte & Touche als basis hebben gediend voor de in het ondernemings
plan vastgestelde rendementsverwachting van 15 %, die marktconform is.
(18) Tijdens de bilaterale bijeenkomsten hebben de Neder
landse autoriteiten verklaard dat het dividend van 15 % zal worden verdeeld volgens de risicoparticipaties van de
verschillende aandeelhouders. Dit zou de volgende verde
ling geven: 50 % voor OPP, 25 % voor PT en 25 % voor het ministerie van LNV.
(19) LTO-Nederland en OPP hebben elk een aandeel van 50 % in SGN, de beherende vennoot van de CV. Bij een even
tuele winst van SGN wordt deze gelijkelijk verdeeld tus
sen LTO-Nederland en OPP.
(20) In hun brief van 18 mei 2005 hebben de Nederlandse autoriteiten inlichtingen verstrekt over de CV en haar activiteiten. De Nederlandse autoriteiten hebben verklaard dat het haalbaarheidsonderzoek is uitgevoerd nadat LTO het initiatief had genomen om een grondbedrijf op te starten, en dat het als basis voor het ondernemingsplan en het investeringsrendement heeft gediend. Alle financi
ele risico's zijn opgenomen in het ondernemingsplan.
Zowel particuliere als publieke partners zijn benaderd om deel te nemen in de onderneming. De particuliere investeerders die zijn benaderd om als partner deel te nemen aan het project, waren niet bekend met de modus operandi en de aanpak van de door SGN voorgestelde activiteiten (8). Uiteindelijk betekende dit een te grote on
zekerheid voor deze particuliere investeerders en hebben zij afgezien van de kapitaalinbreng in de CV. Aangezien in het haalbaarheidsonderzoek sprake was van een inves
teringsrendement voor de activiteiten die door de CV zouden worden ontwikkeld, en het risico niet groter zou zijn dan op de markt, hebben de publieke partners besloten te participeren in het bedrijf.
(21) De Nederlandse autoriteiten hebben bevestigd dat de CV de„actor” op de markt is. Aangezien stille vennoten per definitie geen beheersactiviteiten mogen uitoefenen, wor
den deze uitgeoefend door SGN als beherende vennoot.
SGN handelt in deze namens de CV.
(22) De Nederlandse autoriteiten hebben verklaard dat bij de activiteiten van SGN, wat het beheer van de CV betreft, vrijwel uitsluitend kleine en middelgrote ondernemingen betrokken zijn. De publieke partners verschaffen uitslui
tend kapitaal en achtergestelde leningen aan de CV. De investeringsbesluiten moeten gebaseerd zijn op het voor
uitzicht van een rendement, en het ondernemingsplan is een leidraad voor de investeringen. Aangezien het pro
jectgebaseerde activiteiten betreft, zullen in latere stadia ook andere particuliere investeerders participeren. Naast het kapitaal en de achtergestelde leningen mag geen an
dere steun voor hetzelfde doel worden verleend.
(7) De middelen in de vorm van kapitaal en achtergestelde leningen die het Productschap Tuinbouw, het Ontwikkelings- en Participatiebe
drijf Publieke Sector b.v. en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) inbrengen, worden als staatsmiddelen be
schouwd. Het Productschap Tuinbouw is een publiekrechtelijke in
stantie. De OPP is een dochteronderneming van een bank die voor 100 % in handen van de overheid is.
(8) De particuliere partners waren nooit eerder actief betrokken geweest bij herstructureringsactiviteiten. Dat deze beperkt waren tot het aan
kopen, verkopen en beheren van de grond en dat er geen ruimte was voor andere (investerings)activiteiten, was hun niet bekend. Daar
naast gaven zij de voorkeur aan achtergestelde leningen boven kapi
taalinbreng. Voor de oprichting van de CV was ook kapitaal vereist.
De publieke partners hadden voldoende ervaring met de herstructu
rering van gebieden en terreinen en waren bekend met de betrokken markten.
(23) De Nederlandse autoriteiten hebben verklaard dat de CV niet de bedoeling heeft individuele ondernemingen te steunen, wel het Nederlandse beleid inzake ruimtelijke ordening te ondersteunen en de duurzame ontwikkeling van de glastuinbouwsector in specifieke gebieden te sti
muleren. Hiertoe koopt en verkoopt de CV grond in strategische gebieden (9). De verkoop en het weer uitge
ven van gronden en eigendommen moet tegen markt
prijzen gebeuren, zodat het rendement van de CV kan worden gehaald (10). De CV investeert niet in bedrijven in moeilijkheden en sale-and-lease-back contracten worden expliciet uitgesloten.
(24) Ten slotte hebben de Nederlandse autoriteiten verzekerd dat de aanbestedingsvoorschriften in acht zijn genomen omdat, aangezien gecertificeerde taxateurs betrokken zijn bij de aankoop van gronden en eigendommen door de CV, de overdrachten ruim onder het in artikel 7 van Richtlijn 2004/18/EG (11) vastgestelde maximum van 206 000 EUR zullen blijven en de taxateur in overleg met de andere bij de aankoop of verkoop van de eigen
dom betrokken partij moet worden geselecteerd.
IV. BEOORDELING VAN DE STEUN
(25) De CV en haar beherende vennoot SGN zouden zich in de glastuinbouwsector bezighouden met de aankoop van gronden en eigendommen voor de productie van tuin
bouwproducten. In de eerste plaats moet worden nage
gaan of de participatie in de CV en haar beherende ven
noot SGN kan worden beschouwd als staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag en zo ja, of deze steun verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt.
(26) Overeenkomstig artikel 87, lid 1, van het Verdrag zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde bedrijven of bepaalde produc
ties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.
(27) Zoals blijkt uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europse Gemeenschappen kan steun aan een
onderneming het handelsverkeer tussen de lidstaten on
gunstig beïnvloeden en de mededinging vervalsen, wan
neer die onderneming op een markt opereert die open
staat voor intracommunautair handelsverkeer (12). De CV en haar beherende vennoot SGN zijn actief op de markt voor grond, en in het bijzonder grond voor de productie van tuinbouwproducten. Op deze twee markten vindt een actief intracommunautair handelsverkeer plaats (13).
(28) Het kapitaal en de achtergestelde leningen worden ge
financieerd uit de begrotingen van het ministerie van LNV (via het Bureau Beheer Landbouwgronden, in totaal 4 537 000 EUR), het PT (5 445 000 EUR), het OPP (4 991 000 EUR) en SGN (150 000 EUR). Het PT is een bij wet ingestelde overheidsinstantie, het OPP een vennootschap met beperkte aansprakelijkheid waarvan 100 % van de aandelen in handen is van overheidsinstan
ties en SGN een vennootschap met beperkte aansprake
lijkheid waarvan 50 % in handen is van het OPP (en 50 % van LTO Nederland, een particuliere organisatie).
Gelet op de structuren van de kapitaalinbreng in de CV kan worden geconcludeerd dat de regering participeert in deze CV en dat dit kapitaal (ten dele indirect) afkomstig is uit overheidsmiddelen.
(29) De onderhavige maatregel is selectief aangezien wordt geïnvesteerd om bedrijven en terreinen in de tuinbouw
sector aan te kopen, tijdelijk te beheren en weer te ver
kopen om de ruimtelijke herstructurering in de tuin
bouwsector te stimuleren en te vergemakkelijken. Deze activiteiten stimuleren ontwikkelingen in de tuinbouw
sector en bijgevolg ook de productie van tuinbouwpro
ducten.
(30) Overeenkomstig artikel 87, lid 1, van het Verdrag is er evenwel geen sprake van steun wanneer geen voordeel wordt toegekend, aangezien de maatregel in dat geval de mededinging niet vervalst en het handelsverkeer tussen de lidstaten niet ongunstig beïnvloedt. Bijgevolg moeten de gevolgen van de maatregel worden bepaald om vast te stellen of aan de betrokken sectoren een voordeel wordt toegekend.
(31) Overeenkomstig de mededeling van de Commissie inzake de toepassing van de artikelen 92 en 93 (nu 87 en 88) van het EG-Verdrag en van artikel 5 van Richtlijn (9) Strategische gebieden zijn gebieden waar alle voorwaarden voor
glastuinbouw aanwezig zijn, bijv. mogelijkheden inzake heraanleg en water- en weginfrastructuur. Deze voorwaarden zouden door derde partijen tot stand worden gebracht, aangezien de CV en haar beherende vennoot SGN zich niet mogen inlaten met derge
lijke activiteiten.
(10) Het rendement wordt gehaald door verschillende percelen aan te schaffen, deze te herstructureren en te verkopen tegen een hogere prijs, aangezien dit een waardevermeerdering betekent die niet voortvloeit uit de kapitaalinbreng, doch louter te danken is aan de locatie en de mogelijkheden in de omgeving. Voorts kunnen de marktprijsontwikkelingen meestal een voordeel opleveren.
(11) Richtlijn 2004/18/EG van het Europees Parlement en de Raad van 31 maart 2004 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten (PB L 134 van 30.4.2004, blz. 114).
(12) Zie met name het Arrest van het Hof van 13 juli 1988, zaak C-102/87, Frankrijk /Commissie, Jurispr. 1988, blz. 4067.
(13) Grond is een verhandelbaar goed; de hoge waarde van grond en de investeer- en exploitatiemogelijkheden maken de verkoop ervan aantrekkelijk voor investeerders die op Europese of internationale schaal opereren. Er is een aanzienlijk intracommunautair handels
verkeer van tuinbouwproducten. Voor groenten en fruit bijv. was er in 2005 een intracommunautair handelsverkeer met een waarde van 7 099 miljoen EUR voor groenten en 5 899 miljoen EUR voor fruit (bron: Eurostat).
80/723/EEG op openbare bedrijven in de industriesec
tor (14) (hierna „de mededeling van 1993” genoemd) wordt een kapitaalinjectie als steun beschouwd wanneer deze geschiedt onder omstandigheden die voor een par
ticuliere investeerder die handelt onder normale markt
voorwaarden niet aanvaardbaar zouden zijn. Om vast te stellen of deze maatregel een voordeel oplevert, moet bijgevolg het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie worden toegepast (15).
(32) De Commissie merkt op, dat deze beslissing op geen enkele manier vooruitloopt of afdoet aan een verdere analyse door de Commissie op het gebied van openbare aanbestedingen en die hierop van toepassing zijnde regel
geving.
(33) De gevolgen van de maatregel dienen op de volgende niveaus te worden onderzocht: de kapitaalinjectie en de participatie van de overheid in de CV, voordeel voor SGN, de andere vennoten van de CV en eventueel toe
komstige belanghebbenden en voordeel voor derden (16).
Kapitaalinjectie en participatie van de overheid in de CV
(34) Voor de modellen van het ondernemingsplan voor de CV is een conservatieve planningsbenadering toegepast. Het eerste model is vastgesteld op de grondslag van een plan
ning over een periode van 10 jaar, het tweede over een periode van 15 jaar. Op basis van de berekeningen in het ondernemingsplan en de vastgestelde financiële risico's is gekozen voor een periode van 15 jaar als investerings
periode.
(35) Het ondernemingsplan bestrijkt een gemiddeld grondaan
bod van 140 hectare, dat geleidelijk zou worden aange
kocht. Gedurende de eerste drie jaar zou geen grond worden verkocht, alleen de aankoop- en verhuuractivitei
ten zouden worden gebruikt om de investering veilig te stellen (als onderpand; er wordt een minimale beschik
bare oppervlakte grond gegarandeerd). Na deze eerste jaren wordt de jaarlijkse verkoop bepaald op 50 hectare.
Als eigen vermogen wordt een minimum van 27 miljoen EUR vastgesteld. Om de risico's te beperken, wordt het eigen vermogen iets hoger vastgesteld. Dit wordt echter gedaan door middel van achtergestelde leningen en niet door middel van een rechtstreekse inbreng van kapitaal.
Volgens de overgelegde berekeningen is de netto con
tante waarde van de investering positief.
(36) Voorts werd noodzakelijk geacht dat de onderneming zo flexibel mogelijk is en een projectgebaseerde aanpak moet volgen om te kunnen inspelen op de economische
cyclus. In het ondernemingsplan is sprake van een inves
teringsrendement van 17,13 % per jaar. Rekening hou
dend met de marktrisico's is het investeringsrendement uiteindelijk vastgesteld op 15 % per jaar voor een totale investeringsperiode van 15 jaar.
(37) In zaak T-296/97, Alitalia (17), is bepaald dat het gedrag van een particuliere investeerder in een markteconomie is ingegeven door de vooruitzichten ten aanzien van de rendabiliteit.
(38) In zijn arrest in zaak T-228/99, Westdeutsche Landes
bank (18), oordeelt het Gerecht van eerste aanleg dat het gemiddelde rendement geen automatisch criterium kan zijn om te bepalen of er sprake is van staatssteun en wat de omvang daarvan is. Het gebruik van het gemid
delde rendement stemt overeen met de gedachte dat een verstandige particuliere investeerder, te weten een inves
teerder die winstmaximalisatie wenst zonder echter te veel risico's te lopen ten opzichte van andere marktdeel
nemers, bij de berekening van de voor zijn investering te verwachten passende vergoeding in beginsel een mini
mumrendement zou vereisen dat gelijk is aan het gemid
delde rendement van de betrokken sector. In het arrest in zaak C-305/89, Italië/Commissie (19), is het Hof van oor
deel dat een particuliere investeerder, waarmee de deel
neming van een publiek investeerder die doelstellingen van economisch beleid nastreeft, moet worden vergele
ken, zich niet noodzakelijkerwijs zal gedragen als een gewone investeerder die zijn kapitaal belegt om daaruit op min of meer korte termijn een rendement te halen, maar zich ten minste zal moeten gedragen als een parti
culiere holding of een particuliere groep ondernemingen die een structuurbeleid voert en die wordt geleid door het uitzicht op rendement op langere termijn.
(39) Daar de overheid participeert in een commanditaire ven
nootschap, zal de staat, als eigenaar van (een deel van) het aandelenkapitaal, uitsluitend aansprakelijk zijn voor de schulden van de vennootschap tot de liquidatiewaarde van de activa. Zo zal het financiële risico van de investe
ring waarin de overheid zou participeren, beperkt zijn.
(40) Het ondernemingsplan is goed doordacht en gebaseerd op gematigde verwachtingen. De CV en SGN gaan beide uit van een langetermijnvisie met een gematigd groeimo
del. De financiële risico's die samenhangen met de eco
nomische cyclus worden op die manier uitgesloten om de kans op een investeringsrendement en de hoogte daar
van te vergroten. Het plan bevat beleidsdoelstellingen, cijfers betreffende de rendementsverwachting en bereke
ningen van het financiële risico. Uitgaande van de con
clusies van het haalbaarheidsonderzoek van Deloitte &
Touche kan het project als haalbaar worden beschouwd.
De terughoudendheid van de particuliere markt ten aan
zien van het financieren van de startfase van het project had te maken met de onbekendheid met de herstructure
ring van land en de specifieke kenmerken van de land
bouw- en glastuinbouwmarkt.
(14) Mededeling van de Commissie— Toepassing van de artikelen 92 en 93 van het EG-Verdrag en van artikel 5 van Richtlijn 80/723/EEG op openbare bedrijven in de industriesector (PB C 307 van 13.11.1993, blz. 3).
(15) Zie mededeling van 1993.
(16) Deelnemers zijn personen van wie grond of eigendom wordt ge
kocht, en die deze beheren of aankopen.
(17) Zaak T-296/97, Alitalia/Commissie, Jurispr. 2000, blz. II-3871, punt 84.
(18) Zaak T-228/99, Westdeutsche Landesbank Girozentrale/Commissie, Jurispr. 2003, blz. II-435, zie met name de punten 251 en 255.
(19) Zaak C-305/89, Italië/Commissie, Jurispr. 1991, blz. I-1603.
(41) De kapitaalinjecties waren in het onderhavige geval ge
baseerd op redelijke rendementsverwachtingen op mid
dellange tot lange termijn. De verschillende partijen ver
langden een investeringsrendement van 15 % per jaar over een periode van 15 jaar. Dit rendement was in overeenstemming met het gemiddelde rendement in de betrokken sector (20). De investeerders hebben dezelfde criteria gehanteerd als kapitaalverstrekkers onder normale marktvoorwaarden.
(42) De Commissie ziet niet in waarom een investeerder in een markteconomie geen kapitaal zou mogen verstrek
ken, wanneer kan worden verwacht dat deze initiële in
vesteringen de onderneming zal helpen om rendabel te worden.
(43) Op grond hiervan kan worden gesteld, dat de Neder
landse autoriteiten met het verstrekken van een startkapi
taal van 15 123 000 EUR geen voordeel aan het stal
lingsbedrijf hebben toegekend en hebben gehandeld als een investeerder en kredietgever in een markteconomie.
Voordeel voor SGN, de andere vennoten van de CV en eventuele toekomstige belanghebbenden (44) Uit de door de Nederlandse autoriteiten verstrekte infor
matie blijkt dat de aankoop, het beheer en de wederver
koop van terreinen en bedrijven tegen marktprijzen ge
schiedt. De beslissing om te participeren in een vennoot
schap was gebaseerd op de noodzakelijke flexibiliteit van de onderneming en de mogelijkheid om op basis van projecten te werken. Dankzij een projectgebaseerde aan
pak kunnen particuliere investeerders deelnemen aan ver
schillende projecten, wat het financiële risico vermindert en het rendement op de startinvestering garandeert (21).
Door de regelingen tot oprichting van de CV en SGN wordt gegarandeerd dat de marktpositie van de CV zelf, en namens haar van SGN, niet verschilt van die van andere investeerders en dat zij alleen activiteiten uitoefe
nen voor de hierboven genoemde doeleinden (waarbij investeringen in de ontwikkeling van de betrokken loca
ties expliciet worden uitgesloten). Voorts geldt voor de grond en de eigendommen die de CV, en namens haar SGN, zou willen aankopen, de marktprijs voor grond en eigendommen, die wordt vastgesteld met de hulp van onafhankelijke taxateurs die door de kopende en verko
pende partij worden ingeschakeld. Als beherende ven
noot kan SGN aansprakelijk worden gesteld voor tekor
ten van de CV.
(45) Volgens de door de Nederlandse autoriteiten verstrekte gegevens is alleen het startkapitaal uit staatsmiddelen
verstrekt, en zijn geen andere steun of staatsmiddelen beschikbaar voor de CV of haar beherende vennoot SGN.
(46) Aangezien de CV een normaal rendement moet betalen aan haar investeerders, geen voordelige of bevoorrechte positie op de markt heeft en activiteiten uitoefent op basis van vrij vastgestelde marktprijzen, kan de Commis
sie niet stellen dat er sprake is van een concurrentievoor
deel dat de CV niet had kunnen krijgen onder normale marktvoorwaarden. De Commissie is van oordeel, dat de CV zelf en haar vennoten (LTO- Nederland) of eventueel toekomstige belanghebbenden geen voordeel wordt toe
gekend.
Voordeel voor derden
(47) Volgens de door de Nederlandse autoriteiten verstrekte gegevens gebeuren de aankoop, het beheer en de weder
verkoop van de grond en de kasopstanden tegen markt
prijzen. Voor de door de CV aangekochte grond en ei
gendommen geldt de marktprijs voor grond en eigen
dommen, die wordt vastgesteld met de hulp van onaf
hankelijke taxateurs die door de verschillende partijen worden ingeschakeld.
(48) Door de regelingen tot oprichting van de CV en haar beherende vennoot SGN wordt gegarandeerd dat geen andere activiteiten worden uitgeoefend en dat de CV een maximaal rendement nastreeft. Het toekennen van voordelen aan bepaalde derden is niet in overeenstem
ming met de in de regelingen tot oprichting van de CV neergelegde doelstelling. Aangezien wordt uitgesloten dat de CV eigendommen aankoopt, verkoopt en beheert te
gen andere prijzen dan de marktprijs, wordt gegaran
deerd dat geen steun wordt verleend aan bedrijven in moeilijkheden.
(49) Voor de vaststelling van de prijs van de grond worden erkende taxateurs ingeschakeld. Bij het gebruik van deze en van andere diensten, worden de voorschriften van Richtlijn 2004/18/EG nageleefd.
(50) Daar de CV, en namens haar SGN, volgens de door de Nederlandse autoriteiten verstrekte informatie handelt zoals iedere andere marktdeelnemer ten aanzien van zijn klanten (de personen van wie de eigendom of grond wordt gekocht, en die de eigendom of grond beheren of kopen), kan worden geconcludeerd dat derden die bij de activiteiten van de CV en haar beherende vennoot SGN zijn betrokken, geen voordeel, en bijgevolg geen enkele vorm van steun wordt toegekend.
V. CONCLUSIE
(51) Op grond van het voorgaande is de twijfel weggenomen, die de Commissie heeft gebracht tot de inleiding van de procedure en tot de voorlopige bevindingen in het besluit tot inleiding van de procedure.
(20) Investeringen in grond. De verschillende particuliere investeerders (NBM Amstelland, Arcadis, Grontmij, Groenfonds, ING, Fortis, Na
tionale Investerings Bank, Locatie Ontwikkelingsbedrijf, ABN AMRO, Rabobank) die zijn benaderd om deel te nemen aan het project, verklaarden dat een investering in grond meestal op mid
dellange termijn wordt gedaan (10 tot 20 jaar) en dat de investeer
ders een winst van 15 % zouden moeten krijgen wanneer men vergelijkt met (min of meer) vergelijkbare of soortgelijke investerin
gen in grond.
(21) Deze particuliere investeringen zullen projectmatig worden gedaan en worden gerelateerd aan de verschillende fasen van het project.
(52) De Commissie concludeert derhalve, dat de participatie van de Nederlandse autoriteiten in de CV en SGN door middel van kapitaalinbreng en achtergestelde leningen gebaseerd is op het beginsel van de particuliere investeer
der in een markteconomie en bijgevolg geen staatssteun vormt in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag,
HEEFT DE VOLGENDE BESCHIKKING GEGEVEN:
Artikel 1
De participatie van de Nederlandse autoriteiten in de comman
ditaire vennootschap ter stimulering en vergemakkelijking van de herstructurering van de tuinbouwsector, voor een bedrag van
15 123 000 EUR aan kapitaal en achtergestelde leningen, vormt geen staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag.
Artikel 2
Deze beschikking is gericht tot het Koninkrijk der Nederlanden.
Gedaan te Brussel, 20 mei 2008.
Voor de Commissie Mariann FISCHER BOEL
Lid van de Commissie
