Observerend leren & kunst analyseren Romantiek en Realisme Reisfoto uit Nederlands-Indië, 1860/1870
In deze opdracht gaan leerlingen door heel nauwkeurig te observeren en beschrijven, analyseren wat zij uit een afbeelding aan kennis en inzichten kunnen afleiden over de items:
- Effecten van kolonialisme en wereldtentoonstellingen.
- Kennis van de wereld vergroot door fotografie (etnografische foto’s, reisfoto’s)
Leerlingen gaan observerend beschrijven en beschrijvend observeren en vullen elkaar hardop denkend aan. Zij analyseren aan de hand van de houdingen, mimiek, kleding en attributen wat achtergronden en machtsverhoudingen zijn die je in de foto (pagina 8) weergegeven ziet.
HHA@laurenslyceum.nl
Onderwerp Romantiek & Realisme in de negentiende eeuw, reisfotografie Tijdsduur 50 minuten
Doelstellingen Leren nauwkeurig observeren van houding, mimiek, attributen, kleding Leren nauwkeurig beschrijven in woorden wat je ziet aan machtsverhoudingen, uitgedrukt in houding, mimiek, attributen, kleding
Leren objectief te beschrijven in woorden wat je afgebeeld ziet
Leren contextualiseren (plaatsing in een specifieke context: tijd/plaats/functie)
Leeractiviteiten Visueel analyseren;
Observerend beschrijven/beschrijvend observeren;
Kritisch evalueren Integreren Contextualiseren
Observerend leren & hardop denken
Beginsituatie 5 vwo
Tijdens het onderzoeken en/of bestuderen van de leerstof voor Romantiek en Realisme. De inleiding heeft plaatsgevonden, leerlingen hebben onderzoek gedaan naar verschillende invalshoeken, waaronder de invalshoek Kunst Intercultureel.
Tijdens het presenteren van onderzoeksresultaten wordt aan de hand van één specifiek voorbeeld uit de kunst
Voorbereiden De docent heeft de tekst over observerend leren (zie hierboven) en de bronnen teksten bestudeerd. De docent heeft de afbeelding groot /goed zichtbaar via een beamer geprojecteerd. De leerlingen zijn voorbereid en hebben gefocuste aandacht.
Instrueren Wat: De doelstelling van het goed en nauwkeurig observaties leren beschrijven en het belang daarvan voor het kunst analyseren staat centraal. Leerlingen leren dat je bij het kunst analyseren enerzijds heel nauwkeurig kunt observeren en beschrijven;
anderzijds dat je door heel aandachtig te kijken informatie kunt afleiden uit allerlei details over inhouden die aan een tijd, plaats of functie van kunst gerelateerd zijn.
Leerlingen leren dat je door te kijken naar kunst ook leert contextualiseren (een werk relateren aan een tijd of plaats). Daarnaast leren leerlingen hoe je door hardop denken leerstrategieën kunt aanleren gericht op het leren kunst analyseren.
Hoe: De docent gaat samen met leerlingen kijken en zit ook tussen de leerlingen.
Een leerling heeft informatie bestudeerd en onderzoek gedaan naar de context van de tijd (Romantiek en Realisme). Deze leerling beschrijft welke rol reisfoto's hadden en hoe in het Kolonialisme in de negentiende eeuw samenviel met het ontstaan van de fotografie, het toerisme en de reisfotografie (ca. 1850). Leerlingen en de docent kijken naar de afbeelding (ZIE PAG. 8). Elke leerling beschrijft om de beurt een van de afgebeelde figuren op de foto. De docent vraagt eerst of een andere leerling de beschrijving van leerling 1 aan wil vullen en de docent vult die beschrijving weer aan, om zodoende te laten zien dat het beschrijven wat je ziet een complexe taak is - de docent denkt eveneens hardop en verbetert de evt. eigen fouten.
Waarom: Door afwisselend leerlingen en de docent hardop te laten denken en naar elkaar te luisteren wordt inzichtelijk gemaakt wat de complexiteit is van de taak en hoe je de taak kunt leren uitvoeren. Docent en leerlingen stellen elkaar ook vragen als iets niet duidelijk is.
Uitvoeren Start: De docent vraagt aan één leerling om uit te leggen welke relatie er is tussen het onderwerp Romantiek en Realisme en de invalshoek intercultureel enerzijds, en Kolonialisme en reisfotografie anderzijds. De leerling heeft dit voorbereid en presenteert dit aan anderen. De leerling heeft een specifieke reisfoto geselecteerd [zie pag. 8] "Handelshuizen aan de Kali Besar te Batavia met het consulaat van de stad Bremen. Voor de huizen poseren Europeanen en Indiërs, links een baal met het logo B&K van de Duitse firma C. Bahre & G. Kinder. Ca. 1860/1870 "
https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-1988-30-D-15-1/streetwise Doel en Taak uitleggen: De docent legt het doel uit van de kunst analyse taak en licht toe waarom deze vaardigheid van belang is en wat moeilijk is aan deze vaardigheid. Daarna vraagt de docent leerling 1 om één
afgebeelde persoon te selecteren die opvalt in de foto. De docent vraagt waarom deze persoon opvalt en vervolgens vraagt de docent de leerling deze persoon nauwkeurig te beschrijven.
Leerling 1: De leerling beschrijft in eigen bewoordingen (subjectief: hij heeft een mooi wit pak aan) de docent vraagt de leerling het nog
nauwkeuriger te beschrijven en meteen door houding, mimiek, kleding en attributen iets meer te vertellen over de persoon die afgebeeld is.
Feedback en aanvulling: De docent geeft feedback op de beschrijving en vraagt of de leerling zelf of een andere leerling een aanvulling kan geven.
Demonstratie door docent: De docent demonstreert aanvullend onderdelen die nog niet besproken zijn en hoe deze iets over de context van de tijd, plaats en functie van kunst aanduiden. De docent denkt daarbij hardop en laat zien - door fouten te maken en deze te verbeteren - dat het een complexe vaardigheid is en dat je deze vaardigheid kunt ontwikkelen door kritisch te evalueren wat je hebt beschreven en na te denken hoe je dat nog zorgvuldiger zou kunnen doen
Vragen stellen: De docent stelt vragen gericht op de machtsverhoudingen tussen de afgebeelde personen en vraag aan leerlingen vervolgens te beschrijven waaraan je dat kunt zien. Gaandeweg worden de observaties steeds genuanceerder en gedetailleerder.
Leerlingen stellen uit zichzelf vragen aan de leerling die hardop denkt. De docent legt verbanden met de hedendaagse visie op kolonialisme: de postkolonialistische visie.
Nabespreken Wat: Bij het na bespreken worden de termen van de begrippenlijst voor kunst analyse bestudeerd, en wordt bekeken of/hoe bij fotografie zowel de aspecten van de beeldende vormgeving als aspecten van theatervormgeving (theatrale
vormgeving) toegepast kunnen worden. Daarbij wordt besproken dat/hoe de afgebeelde personen op de foto geen acteurs zijn maar wel zichtbaar poseren.
Verder wordt besproken en geëvalueerd wat leerlingen van deze opdracht geleerd hebben en geïnformeerd of zij dit een waardevolle en interessante leeractiviteit hebben gevonden.
Hoe: Op dezelfde wijze als een gesprek gevoerd is tijdens het observerend leren en het kunst analyseren, wordt ook de nabespreking gedaan.
Waarom: Door te bespreken welke plaats de begrippenlijst kan hebben en hoe je deze lijst kunt hanteren wordt voor leerlingen dit didactische middel duidelijk. Door te bespreken wat de leeractiviteit was en of leerlingen deze betekenisvol en interessant vonden, wordt geïnventariseerd of leerlingen de leerstof goed begrepen hebben.
Criteria proces Leerlingen durven hardop te denken, naar elkaar te luisteren en hebben gefocuste aandacht. Leerlingen doen actief mee en denken na over de eigen kunst analyse vaardigheden.
Criteria product Leerlingen proberen tijdens de opdracht elkaar inhoudelijk goede feedback te geven en durven elkaar en de docent te verbeteren en vragen te stellen.
Werkmateriaal Schema begrippenlijst + afbeelding vergroot op beamer
ITEMS: Effecten van kolonialisme en wereldtentoonstellingen en: Kennis van de wereld vergroot door fotografie (etnografische foto's, reisfoto's).
Bron 1: portret fotografie
http://www.cultuurnetwerk.nl/producten_en_diensten/bronnenbundels/2000/h2000_38.htm
Bron 2: Volkenkundige fotografie
"De 19e eeuw is de periode waarin de Europese koloniale mogendheden, waaronder Nederland, hun greep op de koloniale bezittingen willen versterken. Sommige gebieden buiten Europa zijn nog „van niemand‟, de grenzen van de eigen claims zijn nog niet vastgesteld en de inheemse bevolking is nog niet helemaal onder koloniaal bestuur gebracht. Er worden expedities op touw gezet waar vaak honderden mensen bij betrokken zijn. Militairen gaan mee om de expeditie te beschermen tegen vijandige stammen, geronselde dragers zijn nodig voor het transporteren van de voorraden en het bouwen van kampementen, wetenschappers gaan mee voor het onderzoek naar exploitatiemogelijkheden en bodemschatten. Als men de tocht als niet al te gevaarlijk inschat, gaan er ook onderzoekers mee om de inheemse bevolking te bestuderen. Dat is niet alleen
wetenschappelijk interessant, maar ook nodig om in te kunnen schatten of de bevolking zich tegen overheersing zal verzetten.
De eerste contacten komen tot stand,soms gemakkelijk,maar vaker vallen er doden. In dezelfde periode wordt de fotografie uitgevonden. Kort na de officiële bekendmaking van het fotografisch procédé in 1839 vertrekken de eerste fotografen naar de koloniale gebieden. Al in de jaren „40 komen ze terug met de eerste gelukte opnamen. Het zijn voornamelijk foto‟s van archeologisch bouwwerken zoals de Borobudur- tempel in Nederlands-Indië of de piramides in Gizeh. De sluitertijden zijn extreem lang voor het maken van deze daguerreotypieën, maar na de uitvinding van een eenvoudiger en reproduceerbaar procédé volgen er spoedig veel meer fotografen. Sommigen gaan mee op expedities, anderen gaan er alleen op uit en weer anderen vestigen zich als fotograaf in de grotere steden van de koloniën. Ze maken foto‟s waarop voor het eerst Papoea‟s, indianen, pygmeeën en andere tot de verbeelding sprekende volken te zien zijn. Er gingen wel verhalen over die vreemde volken en er stonden tekeningen in boeken, maar tegen de realiteit van de foto‟s konden deze natuurlijk niet op.
De 19e eeuw is ook de eeuw waarin de volkenkunde zich ontwikkelt tot een zelfstandige wetenschappelijke discipline. Exotische voorwerpen, dieren en planten worden verzameld, buit gemaakt en aangekocht. Olifanten en tijgers kunnen nu in Europa in het echt gezien worden. Ook geprepareerd en opgezet lijkt het alsof ze zo uit de wildernis het museum zijn binnengewandeld. Expedities en veldtochten leveren veel van dit materiaal op.
De verzamelingen komen terecht in musea die speciaal voor dit doel worden opgericht, waaronder het huidige Rijksmuseum voor Volkenkunde. Fotografie speelt een belangrijke rol in deze beginfase van volkenkundig onderzoek. Net als de opgezette olifanten en tijgers worden de foto‟s van exotische mensen moeiteloos geaccepteerd als getrouwe weergaven van een werkelijkheid ver weg."
Linda Roodenburg. (2005). De bril van Anceaux. Volkenkundige fotografie vanaf 1860. Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor volkenkunde. www.rvm.nl
http://volkenkunde.nl/sites/default/files/attachements/bril_van_anceaux.pdf
Bron 3: Reisfotografie
"Reis- en koloniale fotografie (tweede helft 19e, begin 20e eeuw): de verspreiding van de fotografie viel in tijd samen met de hoogtijdagen van het kolonialisme en met de opkomst van het toerisme. Fotografie werd ingezet om nieuwe wereld delen te exploreren en aan het thuisfront te laten zien, vaak in de vorm van fotoalbums." http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/bijzondere-collecties/fotografie/deelcollecties-fotos.html
Bron 4: Nederlands-Indië in foto's, 1860-1940
"De hoogtijdagen van het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië (het huidige Indonesië) speelden zich ongeveer rond 1900 af. Gebieden buiten Java werden onder Nederlands bestuur gebracht en de economie verregaand gemoderniseerd. Er werd ook nagedacht over het lot van de inheemse bevolking en het belang daarvan voor de verhouding tussen Nederlanders en inheemsen (Indonesiërs). De collectie toont bijna 3000 foto‟s uit de periode 1860-1940. Ze zijn meestal gemaakt door beroepsfotografen die naast portretten, groepsfoto‟s, huizen en bedrijven ook landschappen en het straatleven fotografeerden. Sommige fotografen gingen zelfs op reis om Nederlands-Indië in al zijn aspecten vast leggen."
http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/collecties/nederlands-indie_in_fotos,_1860-1940
Visuele bronnen
Handelshuizen aan de Kali Besar te Batavia met het consulaat van de stad Bremen. Voor de huizen poseren Europeanen en Indiërs, links een baal met het logo B&K van de Duitse firma C. Bahre & G. Kinder. Ca.
1860/1870 https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-1988-30-D-15-1/streetwise
