DE STRUCTUUR VAN DEN AFZET MET BETREKKING TOT DE VERBIZONDERING DER KOSTEN IN HET SEIZOENBEDRIjF (I)
door Dr. H, ]. van der Schroef[
O n d e r de vraagstukken, die de seizoenschom m elingen in de productie in het leven roepen, neem t de verbizondering van de kosten der inelastische productiem iddelen een belangrijke plaats in. D oor hun ondeelbaarheid kan de capaciteit dezer productiem iddelen niet aan de schom m elingen in den omvang van de voortbrenging w orden aangepast, m et het onverm ijdelijk gevolg, d at een overcapaciteit ontstaat, zoodra de om vang van de produc
tie kleiner w o rd t dan die, w aarop de productiecapaciteit w erd ingesteld.
D oo rd at de zich periodiek voordoende m axim a in de bedrijfsbezetting de grootte van het p ro d u c tie a p p a ra a t bepalen, beschikt het seizoenbedrijf buiten deze spitsm om enten over een productiecapaciteit, w elke grooter is dan de behoefte van het oogenblik. E en deel van de beschikbare produc
tiecapaciteit zal ongebruikt blijven; zelfs komt het voor, d a t buiten h et seizoen voor het geheele productieap p araat geen aanw endingsm ogelijkheid bestaat.
D e aanw ezigheid van een overcapaciteit doet in het kad er van het p ro bleem van den kostprijs de vraag rijzen, of de d aa raa n verbonden offers;
als productiekosten kunnen w orden aangem erkt. V o o r een seizoensover- capaciteit is deze v raag niet moeilijk te beantw oorden. Bij een ratio n eele organisatie van het productieproces zullen seizoenschom m elingen in de productie slechts voorkom en in die gevallen, w aarin een geregelde opvol
ging van de productieprocessen in den loop van het jaar niet mogelijk is, doordat grondstoffen w orden verw erkt dan wel goederen w orden v o o rt
gebracht, die voor opslag niet of m inder geschikt zijn, of w aarin kosten - en andere overw egingen (prijsrisico) zich tegen voorraadvorm ing v e r
zetten. H e t vorm en van voorraden schept de mogelijkheid van de v erg e- lijkm atiging der productie en daarm ede een kostenvoordeel, d oordat een overcapaciteit w o rd t verm eden. Z o o voorraadvorm ing althans technisch mogelijk is, sta a t de producent, die in de technische voortbrenging dan w el in den afzet van zijn product den invloed van het seizoen ondervindt, voor de keuze, öf de productie door m iddel van voorraadvorm ing te v er
vlakken öf het nadeel van een overcapaciteit bij seizoenproductie te a a n vaarden. W il de producent — zoo hebben wij ter andere plaatse uiteen
g e z e t1) — de nadeelen van de overcapaciteit vermijden, d an zal hij d e nadeelen van de voorraadvorm ing m oeten aanvaarden en om gekeerd, w enscht hij de nadeelen van de voorraadvorm ing niet te aa nvaarden, dan zal hij de nadeelen van de overcapaciteit moeten dragen. D e afw eging van deze beide nadeelen zal voor zijn keuze beslissend zijn. D e overcapaciteit, w elke op grond van deze kostenafw eging doelbew ust w o rd t aanvaard, is economisch onverm ijdbaar, w aaru it volgt, d at de offers, aan deze over
capaciteit verbonden, deel uitm aken van de kosten van de voortbrenging en als zoodanig in den kostprijs der voortgebrachte producten behooren te w orden opgenom en.
T e n aanzien van de verbizondering der kosten van de overcapaciteit schept het geval van seizoenproductie, d.i. in die gevallen, w aarin de
1) Over den invloed van het seizoen op de bedrijfshuishouding en haar bedrijfs- politiek. Openbare les, 1938, blz. 14.
invloed van het seizoen zich prim air op de technische voortbrenging doet gevoelen, geen bizondere moeilijkheden. D eze kosten toch staan in recht- streeksche oorzakelijke betrekking met de producteenheden, w elke in het seizoen w orden voortgebracht en elke producteenheid moet derhalve een gelijk aandeel in deze kosten dragen. In het geval van parallelisatie m oe
ten de kosten van de overcapaciteit over de verschillende producten w or
den verbizonderd in verhouding van het aa n tal w erkeenheden van de p ro ductiecapaciteit, d at voor het betreffende product effectief w o rd t aan g e
w end.
E en probleem w o rd t de verbizondering van de kosten, verbonden aan de beschikbare inelastische productiecapaciteit (capaciteitskosten) bij de bedrijven, die den seizoeninvloed op de productie door de seizoenfluc- tuaties van hun afzet ondervinden. D e vraag n a a r vele goederen is niet gelijkmatig, w aardoor de afzet van de bedrijven, die deze goederen vóórt
brengen, fluctuaties vertoont. W ij staan hier ter plaatse bij de oorzaken, die tot seizoenschommelingen in de consum ptie leiden, niet stil. D eze w is
selingen zijn voor een deel terug te brengen op de natuurlijke verschillen van den om vang der behoeften op de verschillende m om enten van de jaar-, m aand-, w eek- of dagperiode, voor een ander deel op den sm aak, gew oon
te en traditie van den consum ent.2) De schom m elingen in den afzet, die door de ongelijkm atigheid van de vraag n aa r goederen en diensten on t
staan, doen vraagstukken rijzen met betrekking tot de verbizondering van de kosten der overcapaciteit. Z ooals wij boven vaststelden, zetten deze schomm elingen in den afzet in de gevallen, w aarin voorraadvorm ing tech
nisch niet mogelijk 3) dan wel economisch niet rationeel is, zich in de p ro ductie voort. E en overcapaciteit van het inelastische deel van het produc- tie-apparaat, w aartoe in de eerste plaats de duurzam e productiem iddelen moeten w orden gerekend, is d aarvan het onvermijdelijk gevolg. H e t zijn de afnem ers, die door de ongelijkm atigheid van hun vraag die overcapa
citeit doen o ntstaan en bij de verbizondering van de kosten (de kosten van de overcapaciteit daarbij inbegrepen) zal moeten w orden gezien, w elke a f
nem ers, c.q. groepen van afnem ers voor de kosten verantw oordelijk zijn.
V oor deze verbizondering zal kennis van de stru ctu u r van den afzet noo- dig zijn, o pdat v astgesteld kan w orden, w elke afnem ers de verantw oorde
lijkheid voor het o ntstaan van de seizoenspits dragen. H et is de bedoeling van dit opstel om den invloed van de stru ctu u r van den afzet op de ver
bizondering der kosten te analyseeren, teneinde de grondslagen v ast te stellen voor de verbizondering van de kosten der overcapaciteit in bedrij
ven met een seizoenafzet.
A an de hierboven bedoelde analyse m ogen wij een enkel w oord laten voorafgaan om trent een tw eetal in de praktijk veel voorkom ende m ethoden van verbizondering, w aarvan er een onmiddellijk als foutief van de hand kan w orden gewezen. M et deze laatste doelen wij op die wijze .van v er
bizondering, w aarbij de kosten van de overcapaciteit als kosten w orden beschouw d van den afzet in de periode, w aarin de overcapaciteit voor
komt. H e t zal weinig betoog behoeven, d at deze zienswijze geheel foutief is. E r b estaa t geen verband tusschen de kosten van de overcapaciteit en
2) Zie mijn Openbare les, blz. 8—11.
3) Men denke bijv. aan de dienstverleeningsbedrijven, die voor het meerendeel groote schommelingen in hun bedrijfsbezetting vertoonen.
m a b blz. 3
den afzet in de slappe m aanden. W e lk e gevallen ook zijn te onderschei
den, in elk geval ligt de kritische oorzaak van het o n tstaan van de over
capaciteit bij de seizoendrukte. H e t organische verband tusschen den a f
zet in de verschillende jaarperioden is in de opvatting, volgens welke de kosten van de overcapaciteit ten laste van den afzet van de slappe m aan
den zouden m oeten w orden gebracht, geheel overzien. D eze foutieve kost
prijsberekening zal leiden tot een averechtsche prijspolitiek, aangezien het bedrijf in den tijd van de kleinste v raag door zijn verm eenden hoogeren kostprijs m et een hoogeren vraagprijs ter m arkt zou komen dan tijdens de m om enten van den grootsten afzet, w aarop blijkens het seizoen de be
hoefte van het goed het grootst is. V o o r een juiste verbizondering zal de organische sam enhang in afzet en productie wel in het oog m oeten w orden gehouden.
D e eenvoudigste wijze, w aarop bij de verbizondering van de kosten de organische sam enhang van de deelen van den atze t kan w orden gezien is die, w aarbij h et totaal van de kosten van den seizoencyclus in betrekking w ordt gebracht met het totale kw antum der in deze periode voortge
brach te en afgezette producteenheden. D e gedachte, die aan deze opvat
ting ten grondslag ligt, is d a t voor de voortbrenging van de producteen
heden in en buiten het seizoen de aanw ezigheid van het ondeelbare pro- du ctie-ap p araat w o rd t vereischt. D e kosten van dit p ro d u ctie-ap p araat en ook de kosten van de seizoensovercapaciteit — zoo w o rd t gerede
neerd ■— hangen derhalve met dit aa n tal geproduceerde eenheden samen.
A lle producteenheden, onverschillig of zij in of buiten het seizoen w orden voortgebracht, moeten derhalve een gelijk aandeel in de kosten dragen.
T echnisch is deze verbizondering hoogst eenvoudig. D e berekening kom t neer op een doorsneecalculatie, w aarbij het totaal van de kosten over de producten w ordt om geslagen. Bij deze w ijze van verbizondering d ra a g t iedere producteenheid, d aa r ook een omslag plaats vindt van de kosten der onbezette w erkeenheden, een gelijk aandeel in de kosten van de over
capaciteit.
D e hier geschetste wijze van verbizondering heeft h a a r grooten een
voud voor. E n het is deze eenvoud, die de praktijk m enigm aal naar deze m ethode doet grijpen, zonder d at men zich steeds voldoende reken
schap geeft of deze m ethode principieel als juist a a n v aard b aar is en toepasselijk is op het gegeven geval. N og al te veel ziet men in de p rak tijk in de kostprijsberekening geen economisch probleem, dat een nauw keurige analyse v ra ag t van het oorzakelijk verband tusschen kosten en productie, m aar een rekenkundig vraagstuk, hoe uit de kosten voor een hoeveelheid producten de kosten voor een eenheid kan w orden bere
kend. H e t is veelal deze simplistische opvatting, w elke tot de hier be
schreven doorsneecalculatie als rekenkundige oplossing leidt, wijl men het economische probleem, d at achter de calculatie schuilt, niet heeft ge
zien.
D e m indere of m eerdere eenvoudigheid v an de technische berekening speelt uiteraard voor onze beoordeeling geen rol. H e t gaat om de be- oordeeling van de juistheid van de grondslagen, w aarop de berekening berust. H oe sta a t het daarm ede bij deze m ethode? Is de doorsneecalcu
latie — zoo dienen wij ons a f te vragen — theoretisch verdedigbaar?
H e t antw oord op deze vraag moet luiden, dat in sommige gevallen deze wijze van verbizondering als juist kan w orden aanvaard. H e t is niet moeilijk om aan te geven, w elke gevallen dit zullen zijn. D e doorsnee
calculatie im pliceert een gelijke betrekking tusschen elk van de product-
eenheden en de kosten van de overcapaciteit, w aaru it volgt dat de be
doelde wijze van verbizondering dan alleen kan w orden toegepast, in
dien de stru ctu u r van den afzet zoodanig is, dat kan w orden gezegd, d at alle producteenheden in gelijke m ate voor het o n tstaan van de over
capaciteit aansprakelijk zijn. Alleen in het geval, d a t de seizoenschom m e- ling o n tstaat door verhoogde vraag van afnem ers, die geregeld ook buiten het seizoen afnem en — zoo m eerdere productsoorten w orden voortge
bracht, nog slechts dan, w anneer deze producten een gelijke seizoenschom- meling in den afzet hebben 4 ) —, is de voorw aarde vervuld, die voor het toepassen van deze m ethode van verbizondering noodzakelijk is. Bij deze stru ctu u r van den afzet is een als boven bedoelde sam enhang tusschen het totale kw antum product en de kosten van de overcapaciteit aanw e
zig. 5 ) Z o o d ra echter in de afnem ers economisch zelfstandige groepen kunnen w orden onderscheiden of indien bij parallelisatie de afzet der verschillende producten een verschillende economische karakteristiek be
zit, kan de doorsneecalculatie niet w orden toegepast. W a t dit laatste be
treft, wijzen wij op de gevallen, w aarbij m eerdere producten w orden voortgebracht, w aarvan een of m eer geen seizoenproduct is, of w a a r
bij de seizoenschommeling in den afzet voor alle producten niet de
zelfde is. In deze gevallen zal niet langer een gelijke betrekking tusschen producten en overcapaciteit bestaan. Z elfs als er één product is, kan het zijn, dat als gevolg van de sam enstelling van den afzet de kosten van de overcapaciteit niet gelijkelijk kunnen w orden om geslagen. Z o o d ra er m eerdere groepen van afnem ers zijn, die in en buiten het seizoen v er
schillende hoeveelheden afnem en, komt het v ra ag stu k anders te liggen.
M en behoeft daarbij -— om het eenvoudigste geval te nem en •—■ slechts te denken aan een groep geregelde afnem ers, die gedurende het ge- heele ja a r het product betrekt, en een groep van afnem ers, die uitslui
tend in het seizoen afneem t. A an de voorw aarde, die wij voor de toe
passing van de doorsneecalculatie hebben gesteld, voldoet dit geval niet.
D e sam enhang van de kosten der overcapaciteit m et beide deelen van den afzet is verschillend en de wijze van verbizondering van de kosten zal dan ook een andere m oeten zijn.
D e stru ctu u r van den afzet zal blijken beslissend te zijn voor de ver
bizondering van de kosten. W ij zullen m oeten trach ten voor de ver
schillende casusposities het oorzakelijke verband tusschen overcapaci
teit en afzet v ast te stellen, teneinde het verband tusschen de kosten van de overcapaciteit en het afgezette goederenkw antum te leeren ken
nen. Om de behandeling van de gevallen, die zich daarbij voordoen, te vergem akkelijken en te verduidelijken willen wij ons voor de analyse van ons probleem bedienen van een eenvoudig voorbeeld. D it voorbeeld is niet anders dan een dem onstratievoorbeeld, dat ons in sta a t stelt op gem akkelijke wijze aan de han d v an eenige eenvoudig gekozen getallen de verschillende casusposities uiteen te zetten.
D enken wij ons een bedrijf met een seizoenafzet, dat over een pro
ductiecapaciteit beschikt, w aarm ede bij volle bezetting 10.000 producteen
heden per m aand kunnen w orden voortgebracht. D e kosten van het o n deelbare productie-ap p araat bedragen ƒ 120.000.— per jaar. D oordat 4) Een verbizondering van de kosten over de productsoorten wordt alsdan nood
zakelijk, omdat het aandeel in de capaciteitskosten per productsoort niet gelijk behoeft te zijn.
5) Bijv. een ijsfabriek met vaste afnemers en een grooteren afzet in de zomermaanden.
m a b blz. 5
voorraadvorm ing niet mogelijk is, zetten de seizoenfluctuaties in den a f
zet zich in de productie voort. 6) G edurende den seizoen tijd, die n a a r wij aannem en vier m aanden duurt, w ordt om aan de vraag te voldoen de beschikbare gelijktijdelijke capaciteit van het bedrijf ten volle in beslag genom en en w orden derhalve 10.000 eenheden p er m aand geprodu
ceerd. In het overige deel van het ja a r — zoo w illen wij veronderstellen
— is de afzet slechts 5000 eenheden per m aand en w o rd t dan ook dit aa n ta l eenheden p er m aand voortgebracht.
T eek en t men voor dit bedrijf een productiediagram , dan vindt men de volgende figuur:
D G H C
In dit diagram w ordt de bezetting van de beschikbare productiecapa
citeit aangegeven door de getrokken lijn; het gearceerde gedeelte geeft de overcapaciteit aan. D e figuur beeldt tevens den om vang van den afzet in de verschillende jaarperioden uit.
Bij onze analyse zal het noodzakelijk zijn de verschillende deelen van den afzet te onderscheiden, w a ard o o r de behoefte zich doet gevoelen aan eenige term en om deze deelen aan te geven. V o o r het vervolg van onze beschouw ingen zullen wij het deel van den afzet, aangegeven door de letters G F IH aanduiden met den term fopafzet, het deel A B K E met basis- afzet en het deel G L M H met den term m axim um aizzt. A angezien ■— doordat wij voorraadvorm ing uitsloten >— productie en afzet in de perio
den van den seizoencyclus gelijken tred houden, kan de hierboven ge
m aakte onderscheiding ook w orden toegepast op de productie. W ij zullen dan ook in het hierna volgende top-, basis- en m axim um productie o n d er
scheiden.
D e top in den afzet kan op verschillende wijzen o ntstaan. Zij kan w orden veroorzaakt door een verhoogde vraag en afzet van de goederen en diensten, die gedurende het geheele ja a r w orden voortgebracht of be
wezen; zij kan ook een gevolg zijn van den afzet van andere artikelen of van de verleening van andere diensten dan die, w elke to t den basisafzet behooren. M et betrekking tot de groepen van afnem ers, die door hun v raag de seizoendrukte doen ontstaan, tree d t als eerste onderscheiding n a a r voren de indeeling in de afnem ers, w ier v raag n a a r de goederen of diensten uitsluitend in de seizoenperiode v alt en de afnem ers, die geregeld hun goederen betrekken of van de diensten van het bedrijf gebruik m aken en daarbij in het seizoen m eer afnem en, dan in de overige perioden. C om binaties van deze gevallen zijn uiteraard mogelijk.
6) W ij zien voorloopig ook af van andere wijzen, waarop de fluctuaties in de bedrijfs
bezetting kunnen worden vervlakt.
W a n n e e r wij de oorzakelijke betrekking tusschen afzet (c.q. productie) en overcapaciteit analyseeren, dan laten zich daarbij drie mogelijkheden denken, t.w .: de kritische oorzaak van het ontstaan van de overcapaciteit m oet w orden gezocht bij: le . den topafzet, 2e. den m axim um afzet, 3e bij den basis- èn den topafzet. V a n deze drie m ogelijkheden ligt de eerste het m eest voor de hand. H et lijkt zelfs vanzelfsprekend om den topafzet als de kritische oorzaak van het o ntstaan van de overcapaciteit aan te wijzen. V o o r de topproductie is de grootere productiecapaciteit noodzake
lijk en w are de top er niet — zoo zou kunnen w orden geredeneerd —•
dan zou een overcapaciteit niet voorkomen. T och is dit verband niet zoo vanzelfsprekend als dit op het eerste gezicht lijkt. M et evenveel recht kan w orden gezegd, d at w are de basisproductie er niet gew eest (alth an s voor- zoover het b etreft het gedeelte L F IM ), geen top en evenmin de over
capaciteit zou zijn ontstaan. D eze laatste redeneering moet logisch leiden to t de conclusie, dat het optreden van de seizoenspits het gevolg is van de cum ulatie van top- en basisafzet en dat deze beide tezam en v e ra n t
w oordelijk zijn voor het o ntstaan van de overcapaciteit. T w e e beschou
w ingsw ijzen staan hier tegenover elkander; welke van deze beide voor een gegeven geval zal gelden, w ordt bepaald door de stru ctu u r van den afzet. D e topafzet kan dan alleen als kritische oorzaak voor het ontstaan van de overcapaciteit w orden aangem erkt, indien er geen organische sam enhang is tusschen basis- en topafzet. B estaat die sam enhang wel (hetgeen meestal het geval zal zijn), dan geldt de tw eede beschouw ings
wijze. In het m eerendeel van de gevallen zullen wij den topafzet, doordat deze m et den basisafzet sam enhangt, niet op zich zelf mogen beschouwen.
N iettem in blijft het geval denkbaar, dat de topafzet en daard o o r ook de topproductie de overcapaciteit veroorzaakt, n.1. indien de topproductie be
trekking heeft op de voortbrenging van andere goederen of het verleenen van andere diensten dan die van de basisproductie. E en dergelijke stru c
tu u r van afzet en productie komt in de praktijk betrekkelijk zelden voor.
N iet uit het oog mag w orden verloren, d at als voorw aarde voor deze ver- bizondering geldt, d at er geen verw antschap in productie of sam enhang in afzet b estaat tusschen de voortgebrachte goederen of bew ezen dien
sten in en buiten de seizoenperiode. V oorbeelden van bedrijf shuishoudin- gen, w aarbij deze verbizondering rationeel zou kunnen w orden toegepast, zal men m oeten zoeken bij bedrijven met een parallelisatie van de produc
tie, welke niet usantieel is voor den bedrijfstak. M en zal zich een bedrijf moeten denken, d at n aa st zijn hoofdartikel (d a t geen seizoenproduct is) een seizoenartikel voortbrengt, dat niet door andere bedrijven uit den- zelfden bedrijfstak w ordt geproduceerd, zooals bijv. een seizoenspecialité in de m ode-industrie.
D e verbizondering van de kosten biedt voor dit geval geen moeilijk
heden. In wezen m oeten hier tw ee afzonderlijke calculaties w orden ge
m aakt voor tw ee verschillende producten (of groepen van produ cten ), w aarbij de kosten van de overcapaciteit als kosten van de productie, die den top veroorzaakt, moeten w orden beschouwd. In ons voorbeeld zou aan het seizoenproduct ƒ 60.000.— per ja a r voor de capaciteitskosten in rekening m oeten w orden gebracht, bestaande uit ƒ 20.000.—- als kosten van de aangew ende w erkeenheden in de seizoenperiode en ƒ 40.000.—•
als kosten van de overcapaciteit. V o o r het andere product zal ƒ 60.000 — m oeten w orden gecalculeerd. H et voortgebrachte kw antum van beide soorten producten b ed raag t 4 X 5000 = 20.000, resp. 12 X 5000 = 60.000 eenheden. H et aandeel van de capaciteitskosten in den kostprijs
m a b blz. 7
van beide producten zal derhalve zijn ƒ 3 .— (voor het seizoenartikel), resp. ƒ 1.'— per productieeenheid, D e relatief hooge kostprijs van het sei
zoenartikel tegenover den kostprijs van het andere artikel zal maken, dat de producent eerst dan tot de aanm aak van een dergelijk product zal overgaan, als de te m aken prijzen dit loonend maken.
D e opvatting, die wij in het voorgaande leerden kennen, n.1, dat de sei- zoenspits o n tstaat door de cum ulatie van den topafzet en dat gedeelte van den basisafzet, dat in de seizoenperiode valt, doet de v raag rijzen in welke gevallen de a fze t ten tijde van d e m axim um productie als de kritische oor
zaak van het o n tstaan van de overcapaciteit kan w orden beschouw d. E en verbizondering van de kosten, w aarbij de kosten van de overcapaciteit ten laste van den m axim um afzet w orden gebracht, v indt men in de praktijk herhaaldelijk toegepast en wel bij die bedrijven m et een seizoenvraag, w a a r de productie buiten het seizoen een incidenteel k arak ter draagt. D e gedachtengang, die aan deze wijze van verbizondering ten grondslag ligt, is de volgende: D e productiecapaciteit dient zoo groot te w orden gekozen, dat de productie in de v raag op de m axim um m om enten kan voorzien. 7) D e om vang van de v raag op het moment, d at deze in de v raag der gezam en
lijke afnem ers zijn maximum bereikt, is beslissend voor de grootte van de productiecapaciteit, w aarover het bedrijf moet beschikken en is d a a r
m ede tevens beslissend voor den om vang van de overcapaciteit en de kosten, die daarm ede sam enhangen. H e t zijn derhalve de aanspraken, die door de afnem ers op dit maximum van de capaciteit w orden gedaan, die de kritische oorzaak vorm en van de kosten van de overcapaciteit. O p het maximum moment van de v raag w orden
40.000
eenheden afgenom en.D eze m axim um afzet vorm t in deze gedachte de kritische oorzaak van de totale capaciteitskosten. D e totale jaark o sten ad ƒ
120
.000
.■—■ m oeten derhalve w orden toegerekend op den afzet in de spits, w a ard o o r het aandeel in de capaciteitskosten van elke producteenheid ten tijde van de maxim um productie ƒ 3.— b edraagt. A angezien het totaal van de kosten op de m axim um productie w o rd t verbizonderd, zijn de onbezette w erkeenheden buiten de seizoenperiode vrije w erkeenheden gew orden, aan de aanw en
ding w aarv an geen offers zijn verbonden.
D e om standigheid, dat de totale capaciteitskosten ( en dus ook de kosten van de overcapaciteit) bij deze wijze van verbizondering ten laste w orden gebracht van de productie in het seizoen (m axim um productie), leidt tot een differentieele kostprijsberekening, indien de m ogelijkheid zich voor
doet om voor de vrije w erkeenheden een aanw ending te vinden. E en p ra k tische toepassing van deze calculatie vindt men in een hotel, d at alleen gedurende enkele seizoenm aanden is geopend. In de pensionprijzen ge
durende deze m aanden zullen de totale jaarkosten van de bedrijfsinrich
ting (d u s ook de kosten van de m aanden, w aarin het bedrijf gesloten is) w orden verrekend. Indien bij gunstige w eersgesteldheid, w an n eer vóór of na het seizoen v raag b estaat n aa r logies, besloten w ordt het hotel vroeger te openen of later te sluiten, behoeft nog slechts m et de differentieele kosten rekening te w orden gehouden. Buiten het seizoen kan ■—• op vol
komen rationeele wijze <—• de differentieele kostprijsberekening w orden toegepast en op grond van den lageren kostprijs zal een dergelijk bedrijf de pensionprijzen in den voor- en natijd lager kunnen stellen dan in het hoogseizoen. N iet m ag echter uit het oog w orden verloren, dat deze wijze
7) Voorraadvorming sloten wij uit.
van verbizondering slechts dan juist is, indien er sprake is van een inciden- teele verlenging van de seizoenperiode, Z o o d ra er m eerdere seizoenen optreden, zooals zom er- en w interseizoen (b.v, in cen tra van w in tersp o rt) of indien er blijvend buiten de periode van het seizoen v ra ag n a a r logies bestaat, moet de organische sam enhang van de diensten in deze periodes bij de verbizondering van de kosten in acht genom en w orden.
T a l van voorbeelden zijn te noemen van seizoenbedrijven m et een incidenteelen afzet buiten de seizoenperiode. W ij bepalen ons tot de be
spreking van een enkel typisch geval. W ij kiezen daartoe het w asscherij- bedrijf. Langen tijd ondervonden deze bedrijven een seizoenfluctuatie in hun productie als gevolg van de bestaande gew oonte bij het m eerendeel der huisvrouw en om des M aan d ag s de w asch te verzenden en deze aan het einde van de w eek terug te verlangen. D eze seizoenfluctuatie, die h aar oorsprong vond in een traditie, leidde ertoe dat de w asscherijen in de laatste dagen van de week geen bezetting h ad d en voor een deel van hun m achines en er een overcapaciteit ontstond, D e kosten van deze overcapa
citeit kw am en u iteraard ten laste van de in het weekseizoen verw erkte w asch. P aul A tk in s, die een onderzoek instelde n a a r de wijze, w aarop in A m erika de bedrijven het seizoenprobleem hebben trach ten op te los
sen, 8) deelt mede, d at de w asscherijen hebben gezocht n a a r een aanw en- dingsm ogelijkheid voor de overcapaciteit en daarbij op de gedachte zijn gekom en om lagere tarieven vast te stellen voor de w asch, die in de laatste drie dagen van de week w ordt ontvangen voor terugbezorging in het b e
gin van de volgende week. D oo rd at de kosten van de overcapaciteit reeds in den kostprijs van de diensten zijn gecalculeerd, kunnen de tarieven voor de extraw asch, die het bedrijf nog kan verw erken, op de differentieele kostprijsberekening w orden gebaseerd, w aard o o r deze tarieven lager kon
den w orden gesteld. D oor de lagere prijzen ontving de w asscherij ook w asch voor de dagen, w aarin zij anders een seizoenslapte had. D e diffe
rentieele prijspolitiek heeft gunstige gevolgen gehad voor de vergelijk- m atiging van de bezetting van het b e d rijf.9 ) D e toepassing van deze prijsdiscrim inatie heeft verscheidene beperkingen, die wij hier verd er bui
ten beschouw ing laten. 10) D e beperking, die m et betrekking tot ons o n derw erp van bizondere beteekenis is, is deze, dat de differentieele kost
prijsberekening die aan de lagere tariefvaststelling ten grondslag ligt.
slechts tijdelijk zal kunnen w orden gevolgd. Z o o d ra de toevoeging niet meer van tijdelijken a a rd is, kan de differentieele berekening niet langer w orden toegepast. D e beide deelen van de productie zullen in organisch verband dienen te w orden beschouw d en v anaf dat moment zal de v e r
bizondering van de kosten op integrale wijze m oeten geschieden.
E venals bij de bedrijven met seizoenproductie vindt men bij de bedrijven 8) Paul M. Atkins, Solving the Problem of Seasonal Goods, Administration (Ronald Press Company), October 1921.
9) In ons land hebben tal van wasscherijen het seizoenprobleem op bevredigende wijze weten op te lossen, zonder dat zij een differentieele prijspolitiek behoefden toe te passen. Ook ten onzent vindt men echter bij sommige bedrijven verschillende tarieven van de wasch, die in het begin van de week gehaald nog in diezelfde week wordt thuis
bezorgd en voor de z.g. „overweeksche" wasch, die eerst in de daarop volgende week wordt afgeleverd. Men vindt zelfs vastrechttarieven, die aan die van het electriciteits- bedrijf doen denken, n.1. een vast bedrag per wasch vermeerderd met een bedrag per kilogram. Dit vast bedrag is voor „overweeksche" wasschen lager dan voor de
„weeksche”, die de seizoenspits doen ontstaan.
10) De toepassing van prijsdiscriminatie stelt zekere voorwaarden aan de wijze van afzet, wil prijsbederf worden voorkomen. Vgl. /. M. Clark, The Economics of Overhead Costs, 1923, chapter XX, Discrimination in the modern market, blz. 416 e.v.
m a b blz. 9
met een seizoenvraag parallelisatie toegepast als een m iddel om buiten het seizoen een productieve bestem m ing aan de overcapaciteit te geven. D e A m erikaansche litteratu u r geeft aan deze parallelisatie den karakteristieken naam van „dove-tailing”. 11) T a l van typische voorbeelden van „dove
tailing” vindt men opgenom en in de reeds genoem de studie van A tk in s.
Klassiek w elhaast is het voorbeeld van de dagbladdrukkerij, die door de dagspitsen van de productie van ochtend- en avondeditie tot de bedrijven met een dag-„seizoen” moet w orden gerekend. G edurende een aantal uren per etm aal zijn de zetm achines, drukpersen en de overige technische installatie niet in gebruik. D oo rd at deze overcapaciteit onverm ijdbaar is, behooren ■— zooals duidelijk zal zijn -— de d aa raa n verbonden offers tot de productiekosten van het courantenbedrijf, D e onbezette w erkeenheden konden d aa rd o o r als „vrije” w erkeenheden w orden beschouw d, hetgeen er toe heeft geleid, d at deze drukkerijen de differentieele calculatie hebben toegepast, indien de gelegenheid zich voordeed om een order af te sluiten voor het drukken van een tijdschrift, w eek- of m aandblad, van een boek dan wel voor het uitvoeren van handelsdrukw erken of anderszins, welke ten tijde van den stilstand van de zetm achines en drukpersen konden w or
den uitgevoerd. D eze calculatie bood een rationeelen grondslag voor den aanbiedingsprijs van deze toegevoegde productie, zoolang deze paralleli
satie een incidenteel k arak ter droeg. N u echter de sam envoeging van beide producties een algem eene toepassing in den bedrijfstak heeft verkregen, is de differentieele calculatie niet langer te handhaven. D e parallelisatie heeft aan het bedrijf het seizoenkarakter ontnom en, doordat de bezetting van de productiecapaciteit is vergelijkm atigd. D e beschouw ingsw ijze van de kosten behoort daarbij de integrale te zijn.
(S lot v o lg t).
HET BESLUIT OP DE DIVIDENDBEPERKING 1941
door W . W e s t ra H et Besluit op de D ividendbeperking 1941 (bij het aangeven van a rti
kelen aangeduid met: B esl.), opgenom en in het V ero rdeningenblad N o.
170/1941, en het daarop gegeven aanvullingsbesluit D ividendbeperking 1941, (bij het aangeven van artikelen aangeduid met: A a n v .), opgenom en in de N ederlandsche S taatsco u ran t van 28/29 N ovem ber 1941, N o. 233, treden in w erking op 30 A ugustus 1941.
D eze besluiten hebben alleen betrekking op vennootschappen, w a a r
o n d er w orden verstaan: binnen het Rijk gevestigde N .V .’s en com m an
ditaire vennootschappen op aandeelen, w aarv an het aandeelenkapitaal ƒ 500.000.-—of meer b e d raag t (art. 7, lid 1. B esl.). O n d e r aandeelenkapi
taal w ordt hier verstaan: het nom inale bedrag der uitgegeven aandeelen, met inbegrip van de na de uitgifte door de vennootschap ingekochte eigen aandeelen (a rt. 22, lid 1, Besl ). D it aandeelenkapitaal behoeft dus niet te zijn volgestort.
D e uitvoering dezer besluiten is opgedragen aan den inspecteur der directe belastingen of aan den inspecteur der registratie, binnen wiens dienstkring de vennootschap is gevestigd. D e volgens deze besluiten v er
schuldigde belasting moet w orden voldaan bij den o n tvanger der directe belastingen, onder w iens kantoor de vennootschap is gevestigd.
