Atalanta-project Emmen: Metamorfose van het centrum

Atalanta-project Emmen:

Metamorfose van het centrum

Sturen in het donker!?

Masterthesis Planologie L.Y. Coopman

Groningen Augustus 2011

Atalanta-project Emmen: metamorfose van het centrum Sturen in het donker!?

Auteur: Lodewijk Ype Coopman Begeleider: drs. T. van der Meulen

Masterthesis Planologie

Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen RijksUniversiteit Groningen

Augustus 2011

Samenvatting

Het onderwerp van dit rapport is de complexe besluitvorming binnen het Atalanta-project. Het zogenaamde rollenspel dat ontstaat binnen de ruimtelijke ordening waarin meerdere actoren rollen spelen die niet zijn geregisseerd of te regisseren zijn, creëert complexiteit. De manier waarop met een dergelijk rollenspel omgegaan kan worden, is onderwerp van vele wetenschappelijke studies geweest. Het belang ervan is namelijk groot. Tegenwoordig is het ondenkbaar dat grote projecten gerealiseerd worden zonder dat relevante actoren in beeld zijn gekomen of gebracht. De onderlinge wisselwerking en wederzijdse afhankelijkheid die hierdoor ontstaan, kunnen een zegen zijn voor het vakgebied waarbinnen deze scriptie is geschreven; de planologie. Door samen te werken met andere partijen wordt een extra dimensie aan een project toegevoegd met alle mogelijkheden die daarbij horen.

Deze extra dimensie draagt bij aan het complexer worden van een project. Complexiteit is niet een puur positief of negatief fenomeen binnen de ruimtelijke ordening. Het is de manier waarop er door de actoren mee omgegaan wordt die bepaalt of het als positief of negatief wordt ervaren. Elk probleem is tevens een kans en elk nadeel heeft zijn voordeel. Naast het samen werken met andere partijen, wordt de complexiteit binnen een project eveneens bepaald door zaken als context, projectinrichting, het overstijgen van traditionele bestuurslagen en allerlei onverwachte ontwikkelingen. Al deze zaken kunnen het leven van de planoloog moeilijk maken. Aan de andere kant bieden ze ook weer kansen.

Kenmerk van complexe besluitvorming is dat de werkzaamheden zich niet voordoen in een

„contextresistent vacuüm‟. Het project is onderdeel van een grillige en weerbarstige omgeving die balanceert op de grens van orde en chaos. Sturing en besluitvorming zijn hierin complex maar niet onmogelijk. Het project is dan ook geen losgeslagen speelbal in de wind van de context, maar meer een surfer op volle zee; overgelaten aan de omstandigheden, maar nog wel in staat het hoofd boven water te houden. Door middel van kennis en kunde kan koers worden gehouden. Het is een kwestie van sturen in het donker.

Voorwoord

Voor u ligt mijn afstudeerscriptie van de masterstudie Planologie aan de RijksUniversiteit te Groningen. Het onderwerp van dit rapport is:

Atalanta-project Emmen: Metamorfose van het centrum. Sturen in het donker!?

In eerste instantie valt te vermelden dat om de Master Planologie tot een succesvol einde te kunnen brengen, het noodzakelijk is een scriptie te schrijven over een planologisch gerelateerd onderwerp. Aangezien het vakgebied behoorlijk breed is, is er volop keus. Naast de voordelen die hieraan verbonden zijn, is het voor mij ook lastig gebleken uit de overvloed aan mogelijkheden een geschikt onderwerp te destilleren.

Toen mij bekend werd dat het dierenpark in Emmen verplaatst zou gaan worden, wekte dit mijn interesse op. Meermalen ben ik naar dit park geweest, omdat ons gezin in mijn jeugd regelmatig naar kennissen in Emmen reisde. Dit uitje ging dan vaak gepaard met een bezoekje aan de lokale zoo. Dit verleden, in combinatie met mijn interesse in dieren, bracht mij op het idee om hierover een scriptie te gaan schrijven. Ik had inmiddels al een flinke periode zitten denken over een onderwerp en nog nimmer was ik geïnspireerd geraakt door een onderwerp.

Het begint met nieuwsgierigheid. Ik begon te zoeken naar bronnen die mij meer konden vertellen over de verhuizing van het dierenpark. In eerste instantie leek het hele idee van een verhuizing nogal omslachtig. Naarmate ik me verder in de materie verdiepte, ontdekte ik echter steeds meer de positieve kansen van dit unieke project. Wat een kans!

Na te hebben besloten met dit onderwerp aan de slag te gaan, kwam het volgende lastige punt aan het licht; wat valt hieraan te onderzoeken dat scriptiewaardig is?

Bij het schrijven van deze scriptie zijn de werkzaamheden in Emmen nog altijd in volle gang.

Het centrum zal de komende jaren een heuse gedaanteverwisseling ondergaan. Het welbekende dierenpark in hartje Emmen zal verhuizen naar de Noordbargeres een halve kilometer verderop. Hier zal een gloednieuw, duurzaam en vooruitstrevend nieuw dierenpark verschijnen. Het vrijkomende gebied in het centrum zal een nieuwe inrichting moeten krijgen.

Tevens worden er enkele grote infrastructurele aanpassingen gedaan in het centrum. Emmen ondergaat momenteel een metamorfose van formaat. In deze scriptie zal aandacht worden geschonken aan de rol van de planologie binnen dit geheel.

Hoe gaat de planoloog tewerk om zo‟n kans met beide handen aan te grijpen en deze unieke opgave tot een mooi resultaat te brengen? Is het daadwerkelijk de planoloog die de spreekwoordelijke touwtjes in handen heeft, of stuurt hij in het donker? Dit zijn de vragen die centraal staan in deze scriptie.

Ik wil iedereen bedanken die mij heeft geholpen gedurende de periode waarin ik met de voorgaande vragen aan het werk ben geweest. Allereerst wil ik de mensen bedanken waarmee ik een interview heb gehouden. Bedankt voor de ruime tijd die mij is geboden om over het project te spreken. Verder wil ik mijn ouders, vrienden en Hannah bedanken voor de ondersteuning, interesse en het doorzettingsvermogen.

Veel plezier met het lezen van mijn scriptie toegewenst, Wyko Coopman

Groningen, Augustus 2011.

Inhoudsopgave

P.

11 Hoofdstuk 1 Inleiding 11 1.1 Aanleiding

12 1.2 Probleemstelling, doelstelling, hoofdvraag en deelvragen 14 1.3 Methode, accenten en aanpak

15 1.4 Leeswijzer

17 Hoofdstuk 2 Het Atalanta-project in zijn context 17 2.0 Inleiding

17 2.1 Bakermat van het Atalanta-project; de gemeente Emmen 18 2.2 Dierenpark Emmen; de opmaat richting het Atalanta-project 21 2.3 Tijdlijn

29 2.3.1 Conclusie

30 2.3.2 Samenvatting 31 2.4 Conclusie

33 Hoofdstuk 3 Theoretisch kader; over complexe besluitvorming binnen het project 33 3.0 Inleiding

34 3.1 Planologie in een notendop

36 3.2 Werken aan een unieke opgave; het project 37 3.3 Omgaan met complexiteit binnen het project 38 3.4 Het belang van draagvlak binnen het project 39 3.5 De strijd om draagvlak; interactiviteit 41 3.6 Participatie(ladder)

42 3.7 Interactief of niet? Het Collingridge-dilemma 43 3.8 De aanpak; het gebiedsgerichte beleid

43 3.9 Conclusie en conceptueel model

46 Hoofdstuk 4 De case; het Atalanta-project 46 4.0 Inleiding

47 4.1 Het Atalanta-project volgens de actoren

47 4.1.1 Doelstellingen van het Atalanta-project volgens de actoren 49 4.1.2 Meningen over Atalanta

50 4.1.3 Conclusie

50 4.2 De deelprojecten volgens de actoren 51 4.2.1 Locatie Hoofdstraat

53 4.2.2 Centrum-West 55 4.2.3 Dierenparktheater 56 4.2.4 De Verbinding

58 4.2.5 Conclusie

60 4.3 De rollen van en volgens de actoren 60 4.3.1 De gemeente Emmen 62 4.3.2 Dierenpark Emmen

62 4.3.3 De politieke arena; voor- en tegenstanders 63 4.3.4 Het publieke domein

65 4.4 Draagvlak binnen het project 68 4.5 Conclusie

72 Hoofdstuk 5 Conclusies 76 Referenties

79 Bijlage Tijdlijn 87 Bijlage Interviews

Hoofdstuk 1 Inleiding

1.1 Aanleiding

Dierenpark Emmen, voorheen het Noorder Dierenpark, is geliefd bij vele bezoekers uit binnen- en buitenland. De stad Emmen ontleent haar naamsbekendheid er voor een groot gedeelte aan. Het park staat wat betreft bezoekersaantallen al jaren hoog geklasseerd in de Nederlandse sector „toerisme, recreatie en vrije tijd‟ (NRIT, 2009). Figuur 1 geeft de in 2009 best bezochte parken in Nederland weer. Dierenpark Emmen is in een aantal jaren gezakt van de tweede naar een inmiddels zesde plek. Dit heeft niet zozeer te maken met toenemende bezoekersaantallen in de andere parken, maar des te meer met een afname bij het Emmense dierenpark zelf. Hieraan liggen verschillende oorzaken ten grondslag. Zo is het unieke concept dat Emmen 35 jaar geleden

onderscheidde van andere dierenparken, te weten de in relatief grote vrijheid levende dieren zonder hokken en hekken, inmiddels door andere dierenparken overgenomen.

Hierdoor is Emmen niet langer hét vooruitstrevende en unieke park en

heeft het de voortrekkersrol verloren. Figuur 1 – Parkbezoekers in Nederland

Een andere reden voor de dalende bezoekersaantallen is het verouderde park. Het dierenpark is al 75 jaar op dezelfde plek in het centrum van Emmen gevestigd. Het is in de loop der jaren ingesloten geraakt door bebouwing waardoor verdere uitbreiding op die locatie onmogelijk is geworden. De aanwezige bebouwing in het park is aan vernieuwing toe en de opzet van het park lijkt nog sterk op die van 35 jaar geleden. Het is voor dierenparken van groot belang om regelmatig nieuwe impulsen aan het park te geven om bezoekers te trekken. Een optie zou zijn om het huidige park helemaal opnieuw in te richten zodat er weer een fris en bijzonder park ontstaat. Het ruimtegebrek staat dit echter in de weg. Daarnaast zijn de gezamenlijk verantwoordelijke partijen van mening dat om écht attractief te kunnen zijn, er gezocht moet worden naar een volledig nieuwe locatie waarbij alle ruimte is voor nieuwe impulsen.

Er zijn naast de zojuist genoemde oorzaken nog wel meer zaken die ertoe bijdragen dat de bezoekersaantallen dalen en daarmee het park in problemen brengen. Feit is dat door deze daling financiële problemen ontstaan. Er zal iets moeten gebeuren om te voorkomen dat het dierenpark ten onder gaat. De oplossing lijkt te zijn gevonden in een algehele verhuizing van het park naar de Noordbargeres, een groot stuk leeg land vlak buiten het (huidige) centrum.

Hier zou een groots opgezet en uniek park gerealiseerd kunnen worden om weer aan de eisen van de huidige tijd te kunnen voldoen en daarmee de problemen de kop in te drukken. Dit idee is de aanleiding geweest voor het grote, overkoepelende project dat inmiddels in gang is gezet; het Atalanta-project. Naast de verhuizing van het dierenpark zijn ook andere deelprojecten gestart met als uiteindelijke doel het gehele centrum van Emmen een metamorfose te laten ondergaan.

De rol van de lokale overheid in Emmen verdient extra aandacht omdat die van doorslaggevende aard is (geweest) binnen het Atalanta-project. De plannen voor de verhuizing en andere plannen die daarmee samenhangen, zijn inmiddels gedeeltelijk in de uitvoeringsfase beland. Voor elk van de onderdelen is een speciale rol voor de lokale overheid weggelegd. Die rol varieert van faciliteren tot delegeren en samenwerken. Binnen één enkel project kent de lokale overheid zodoende verschillende gezichten. Het analyseren van deze

gezichten is een belangrijk onderdeel in dit rapport. Er zal onderzocht worden welke invloed een dergelijke manier van werken heeft op het proces en resultaat van het project. De gemeente Emmen is niet gewend om te werken met een dergelijk groot en complex project.

Het is dan ook de vraag hoe zij middels dit project de universele rol van de gemeentelijke overheid probeert te vervullen: het dienen van het algemeen belang.

1.2 Probleemstelling, doelstelling, hoofdvraag en deelvragen

Met het Atalanta-project moet de dalende lijn van bezoekersaantallen worden omgedraaid en dient de financiële situatie waarin het dierenpark zich momenteel bevindt weer gezond te worden. Het is echter niet alleen het dierenpark dat een rol speelt in dit geheel. De gemeentelijke overheid van Emmen is zoals gezegd minstens net zo belangrijk. Het is deze overheid, en daarmee indirect de Emmense belastingbetaler, die met een groot deel van de kosten wordt opgezadeld. De financiële situatie van het dierenpark is inmiddels zo penibel geworden dat het de eigen spreekwoordelijke broek niet meer kan ophouden. Zo heeft de gemeente voor de periode 2010 tot 2015 een „overbruggingskrediet‟ beschikbaar gesteld van 22 miljoen euro¹. Tevens neemt de gemeente een deel van de dierenparkverhuizing voor haar kosten.

Naast de financiële hulp die de gemeente biedt, heeft ze ook de verantwoordelijkheid om het vrijkomende centrumgebied van waaruit het dierenpark zal vertrekken opnieuw in te richten.

Voor dit gebied heeft de gemeente 65,5 miljoen euro betaald aan het dierenpark onder het mom van een „verplaatsingsvergoeding‟ en is daarmee eigenaar geworden van de grond. Op deze locatie zal het dierenpark vervangen worden door een „mensenpark‟. Aangezien deze locatie in het hartje van Emmen ligt en het park er voor alle inwoners moet zijn, is het niet meer dan begrijpelijk dat de bewoners zich mengen in de besluitvorming over het gebied. De gemeente is in voortdurende interactie met de inwoners om een geschikte inrichting te bedenken en een breed draagvlak te handhaven.

Verder is het de bedoeling dat nabij het nieuw te bouwen dierenpark een theater gerealiseerd gaat worden. Dit theater zal moeten aansluiten bij het park zodat de gehele locatie in het teken komt te staan van cultuur, recreatie, toerisme en beleving. Doordat beide instanties dermate dicht bij elkaar komen te liggen, moet de eens zo lege Noordbargeres in de nabije toekomst als bruisend nieuw centrumgedeelte gaan fungeren. Hoe mooi dit ook allemaal moge klinken, de kosten voor het theater zijn grotendeels voor rekening van de gemeente. Aangezien theaters over het algemeen lastig winstgevend gemaakt kunnen worden, is het niet een ondenkbaar scenario dat dit een constante kostenpost voor de gemeente zal gaan worden. Om desondanks van dit projectonderdeel een succes te maken, heeft de gemeente wederom besloten samenwerking te zoeken. Met onder andere een klankbord- en gebruikersgroep, architecten en stedebouwkundige Ashok Bhalotra zal gewerkt worden aan een goede invulling van dit projectdeel.

Het laatste onderdeel tenslotte van het Atalanta-project is het onderdeel De Verbinding. Door middel van deze infrastructurele operatie moeten het dierenpark en theater volledig binnen het centrum van Emmen worden geïntegreerd. Hiertoe is besloten de doorgaande weg die hartje Emmen met de Noordbargeres nu nog scheidt, te ondertunnelen en vervolgens te overdekken met een groot plein. Door middel van deze ingreep is het de bedoeling en verwachting dat bezoekers van het dierenpark besluiten om naast het dierenpark ook de rest van het centrum van Emmen te bezoeken en uiteraard vice versa. Met name de winkelzone die zich bevindt tussen beide parken moet hiervan gaan profiteren. De economische motieven die aan dit planonderdeel ten grondslag liggen, mogen duidelijk zijn. Toch is de ontwikkeling van De

Verbinding eveneens een flinke kostenpost waardoor de kosten van het gehele project oplopen tot voor Emmen onbekende bedragen. Ook bij dit onderdeel is de gemeentelijke overheid nauw betrokken. Zo zal zij voor de ontwikkeling van de tunnel uit alle inzendingen een aannemer moeten kiezen die de beste oplossing biedt voor de opdracht. Om de gemeente bij te staan is wederom een klankbordgroep samengesteld bestaande uit vertegenwoordigers.

Ook voor de inrichting van het plein zal samenwerking gezocht worden door het in het leven roepen van een zogenaamd overlegplatform en publieke ontwerpwedstrijd.

De zojuist beschreven projectonderdelen vormen zoals gezegd het Atalanta-project. De gemeente is een belangrijke speler binnen dit project en heeft verschillende petten op. In deze scriptie wordt gepoogd een reflectie en analyse te geven op deze rollen van de gemeente vanuit een planologisch perspectief. De gemeente Emmen heeft met een dergelijk groot en complex project weinig tot geen ervaring. Daar komt nog eens bij dat sommige inwoners van Emmen, gevoed door verontrustende berichten in de media (waaronder met name in het Dagblad van het Noorden en op internetfora), inmiddels in de verte een donkere wolk zien hangen. Zij zien de risico‟s van dit project en vrezen voor het geldverslindende monster dat het kan gaan worden. Het in de loop der jaren ontstane cynisme jegens de gemeentelijke politiek is onderhand ook op het Atalanta-project van toepassing geworden. Op deze problematiek zal verderop in dit rapport dieper ingegaan worden.

De gemeente zal haar best doen om de vrees van bewoners weg te nemen door enthousiast en optimistisch te zijn en vol in te zetten op het dienen van het algemeen belang. Met een dergelijke houding en werkwijze zal geprobeerd worden het draagvlak hoog te houden. Het dienen van het algemeen belang komt immers in problemen bij een situatie van gebrek aan draagvlak. Naast bewoners zijn er nog meer partijen waarmee de gemeente aan tafel zit. Er spelen binnen het project vele verschillende belangen. Het onderlinge en complexe

„rollenspel‟ dat zo onstaat, heet complexe besluitvorming en zal onderwerp vormen van dit rapport.

Uit voorgaande bespiegelingen zijn een probleemstelling, doelstelling en hoofdvraag te destilleren. Aan de hand hiervan zal dit rapport zich vervolgen.

- Probleemstelling: De gemeente Emmen is de spil in een proces waarin het met publieke en private stakeholders moet (samen)werken om van het grote en complexe Atalanta- project een succes te maken. Het gebrek aan ervaring met het spelen van dit ‘spel’ en de roerige context rondom het project zorgen ervoor dat de uitdaging nóg groter wordt.

- Doelstelling: Het reconstrueren, reflecteren op en analyseren van de planningsprocessen met betrekking tot de verplaatsing van het dierenpark en de aanpalende deelprojecten.

- Hoofdvraag: Welke actoren en factoren spelen binnen het complexe Atalanta-project een rol en hoe wordt hiermee omgegaan om van het project een succes te maken?

Om een antwoord te vinden op de hoofdvraag en om het verhaal enige structuur te geven, is een aantal deelvragen bedacht. Op basis van deze deelvragen zal het rapport zich vervolgen.

- Binnen welke setting (context en relevante ontwikkelingen) speelt het Atalanta-project zich af en wat is de invloed ervan op het project?

- Aan de hand van welk theoretisch kader kan een analyse worden gemaakt van de planologische aspecten die van toepassing zijn op het Atalanta-project?

- Welke actoren spelen een rol binnen het Atalanta-project, hoe vervullen zij die rol en wat is de impact ervan op het project?

1.3 Methode, accenten en aanpak

Het model in figuur 2 geeft de grote lijnen van dit onderzoek weer. Aan de hand van dit model zal gezocht worden naar antwoorden op de deelvragen en de hoofdvraag. De meeste nadruk zal komen te liggen op het onderdeel praktijk. Dit heeft te maken met het beschrijvende karakter van het onderzoek. Reconstructie, reflectie en analyse zijn allen praktijkgeoriënteerd. De theorie is een instrument om tot deze analyse te komen en daarom eveneens van groot belang. Het onderzoek is naast beschrijvend ook interpretatief. De uitkomsten van de interviews worden verwerkt in een kader of verhaal op basis waarvan een antwoord kan worden gegeven op de hoofdvraag. Het empirisch onderzoek bestaat uit het houden van deze interviews. De uitkomsten ervan vormen het grootste deel van het onderzoek en daarmee van het rapport.

Figuur 2 – Onderzoeksaanpak

Om op de deelvragen antwoorden te kunnen geven, zijn naast onderzoek naar beleidsnota‟s, raadsvoorstellen en -besluiten, bestemmingsplannen, projectplannen, fora en andere informatiebronnen, relevante actoren binnen dit project geïnterviewd. Deze actoren bestaan uit personen die dicht bij de materie staan en een belangrijke rol spelen of hebben gespeeld.

Door hen te ondervragen, kon een kijkje achter de schermen worden gekregen en ontstond een beter beeld over de gang van zaken binnen het project en de heersende problematiek en ontwikkelingen. Doordat gebruik is gemaakt van diepte-interviews kon bij elk gesprek tot de kern van de zaak gekomen worden. De onderzochte plannen, nota‟s, fora en dergelijke zijn met name gebruikt om de tijdlijn te kunnen schrijven (zie paragraaf 2.3).

Expliciete aandacht gaat uit naar de manier waarop door de gemeentelijke overheid invulling is gegeven aan het (samen)werken met deze actoren. Het zal duidelijk worden waarom de verschillende partijen van belang zijn, wat hun rol is binnen het geheel en in hoeverre en op welke wijze er sprake is van onderlinge samenwerking en samenwerking met de gemeentelijke overheid. Het gaat dan met name om de invloed van (eigen) belangen, de mate waarin bereidheid is tot samenwerken en het vermogen om constructief bij te dragen aan het project binnen de tezamen gestelde grenzen. Het steeds meer en intensiever (samen)werken met andere partijen binnen de ruimtelijke ordening is een ontwikkeling die al jaren gaande is.

Niet langer kan een enkele instantie of overheid op eigen houtje alles bepalen en uitvoeren.

Deze ontwikkeling is een gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen en een belangrijke oorzaak voor het complexer worden van grote projecten.

Door samen te werken met andere partijen gedurende een project zal altijd een aantal extra barrières tegengekomen worden. Het is de vraag wat de consequenties hiervan zijn en hoe ermee wordt omgesprongen. Aan deze barrières gedurende het Atalanta-project zal in dit rapport aandacht besteed worden. Het gaat dan in bredere zin over de storingen of

„interferenties‟ die zich hebben voorgedaan gedurende de loop van het project. Deze interferenties zijn (onvoorziene) ontwikkelingen die ervoor hebben gezorgd dat de loop van het project een andere richting of invulling (en uiteindelijk ander resultaat) heeft gekregen. Te denken valt aan de financiële crisis, politieke ontwikkelingen, onzekere subsidiestromen, mee- of tegenvallers bij belangrijke partijen, etc.

Het laatste onderwerp in dit rapport is de hoge mate van complexiteit van het Atalanta- project. Naarmate er meer „spelers‟ zijn die elk hun eigen belangen behartigen, neemt de complexiteit van het project toe. Tevens stijgt daarmee de kans op, en de impact van, interferenties. Een andere oorzaak voor de complexiteit is de bijzondere fasering van het project. De deelprojecten doorlopen elk een verschillende fasering ten opzichte van elkaar waardoor de fasering van het project in zijn geheel ingewikkeld is. In de verschillende projectfasen spelen telkens ook nog eens andere partijen een rol. Met name het hoofdstuk

„Theoretisch kader‟ zal ingaan op de complexe besluitvorming die dit alles met zich meebrengt. In de komende hoofdstukken zullen op basis van achtereenvolgens context, theorie en de analyse van de case Atalanta-project enkele conclusies getrokken worden en zal de hoofdvraag worden beantwoord.

1.4 Leeswijzer

De verdere opbouw van deze scriptie is als volgt. Allereerst zal in hoofdstuk twee de context waarin de case zich bevindt, worden behandeld. Er zal in het kort de geschiedenis van het dierenpark geschetst worden en de ontwikkelingen die het de laatste jaren heeft ondergaan zullen aan bod komen. Om het project in de juiste proportie te kunnen zien, zal eveneens stilgestaan worden bij de setting waarin het zich bevindt; de gemeente Emmen.

Hoofdstuk drie zal volledig in het teken staan van het theoretische kader. Zoals gezegd is de theorie een instrument om tot analyse van het project te komen. Het is een hulpmiddel om waarnemingen te verklaren en te verduidelijken. Dit rapport gaat over de actoren en factoren die een rol spelen binnen het project en de manier waarop deze samenkomen en het project complex maken. Hoofdstuk drie heeft dan ook als doel een beeld te schetsen van de theoretische context die speelt rond het begrip „complexe besluitvorming‟.

Na de behandeling van het theoretische kader, wordt in hoofdstuk vier het Atalanta-project (de empirie) aan dit kader gekoppeld. Er zal onderzocht worden in hoeverre en op welke wijze het project zich verhoudt tot de theorie. De resultaten van de diepte-interviews worden geanalyseerd aan de hand van een aantal onderdelen. Het gaat dan over de rollen en meningen van de actoren aangaande zichzelf, elkaar, het gehele project en de verschillende deelprojecten. Verder is er aandacht voor de rol en ontwikkeling van draagvlak binnen het project en wordt de projectcontext nader bestudeerd en aan de rest van de onderwerpen gerelateerd.

In het laatste hoofdstuk zal op de deelvragen en hoofdvraag een antwoord worden gegeven en zullen ook de overige conclusies uit dit rapport besproken worden.

Een aanzienlijk deel van de gebruikte informatie komt voort uit de notulen van raadsvergaderingen van de gemeenteraad, raadsbesluiten en andere raadsstukken. Om te voorkomen dat eindeloos gerefereerd wordt naar deze teksten, zijn ze genummerd door middel van een superscript getal, zoals ¹. Op deze manier kan via de referenties makkelijk de bedoelde tekst gevonden worden door middel van de internetlink. De bronvermelding van de afbeeldingen is eveneens te vinden in de referentielijst.

Hoofdstuk 2 Het Atalanta-project in zijn context

2.0 Inleiding

In dit hoofdstuk zal het Atalanta-project in een historische en actuele context geplaatst worden. De eerste deelvraag zal in dit hoofdstuk centraal staan:

- Binnen welke setting speelt het Atalanta-project zich af en wat is de invloed ervan op het project?

Om iemand goed te leren kennen, is het van belang te weten waar die persoon vandaan komt, oftewel wat zijn achtergrond is. Voor het Atalanta-project geldt precies hetzelfde. Om het project goed te kunnen begrijpen en uit te leggen, is het van belang om de context waarin het zich bevindt, te bestuderen. Lissack & Roos (1999) omschrijven het belang van de context als: ‘Context is the most important building block.’ Het eerste deel van de deelvraag omhelst de bakermat van het project, oftewel de Emmense gemeentelijke context. Het Atalanta-project leunt sterk op de gemeentelijke overheid. Staat deze entiteit open voor een dergelijk groot, uniek en eenmalig project? Wat is de rol en opinie van de gemeentelijke bevolking?

Vervolgens moet de context van het dierenpark zelf bestudeerd worden. De regionale rol van het park en de ontwikkelingen die het heeft doorgemaakt, zijn van belang om te kunnen begrijpen waarom en hoe het Atalanta-project geworden is tot wat het nu is. Tenslotte zal de invloed van deze setting op het project worden aangegeven. Wat is de invloed van de setting op het project, oftewel: wat is de rol van de projectcontext? Deze projectcontext zal vervolgens in hoofdstuk 4 nader bestudeerd worden aan de hand van de interviews en het theoretisch kader. Hoofdstuk 2 kan gezien worden als kennismaking met het Atalanta-project.

2.1 Bakermat van het Atalanta-project; de gemeente Emmen

De context van de gemeente Emmen is van zoals gezegdbelang om de deelvraag van dit hoofdstuk goed te kunnen beantwoorden. De gevolgen van het Atalanta-project zullen voor de regio aanzienlijk zijn. Het gaat voor de stad Emmen zelf om een binnenstedelijke ontwikkeling met een complete gedaanteverwisseling als resultaat. Mits goed uitgevoerd, kan er echter een kwaliteitsimpuls gegeven worden aan niet alleen de stad Emmen, maar ook aan de hele gemeente of zelfs de provincie Drenthe. Te denken valt aan regionale arbeidsplaatsen, meer toerisme en een nieuwe attractie waar de bevolking trots op kan zijn.

De Drentse plaats Emmen (Empne) wordt in de geschriften voor het eerst genoemd in het jaar 1139 (website historisch Emmen). Het ligt aan de voet van de Drentse Hondsrug, op de scheiding van veen en zand. Na eeuwen van het simpele boerenbestaan brak op het moment dat massaal begonnen werd met het afgraven van turf een nieuwe periode aan in de regio. Er ontstonden in deze periode veendorpen, zoals het nabijgelegen Klazienaveen. Dankzij de opkomst van steenkool (jaren ‟20 en ‟30) als nieuwe brandstof liep de turfwinning echter drastisch terug. Door de sterke focus op turfwinning in de regio werd bijna de gehele lokale

„industrie‟ overbodig met werkloosheid en armoede als gevolg. Na een aantal magere decennia die volgden, kwam dankzij rijksoverheidssteun de bloei weer enigszins terug. Met name de komst van Akzo Nobel deed Emmen uitgroeien tot een dynamische industriestad.

De werkloosheid daalde maar helaas niet voor lange duur. Door de automatisering in de industrie verloren veel mensen hun baan met wederom werkloosheid als resultaat.

Desalniettemin is de gemeente Emmen nog altijd de grootste industriekern van Noord- Nederland (gemeentelijke website Emmen, 2011).

De gemeente Emmen (zie figuur 3) telde in het jaar 2010 bijna 110.000 inwoners (CBS, 2011). Ruim de helft hiervan (57.000) komt voor rekening van de kern Emmen zelf. De rest van de inwoners woont in kleinere plaatsen waarvan Klazienaveen de grootste is. Qua oppvervlakte (35.000 ha) is de gemeente Emmen een van de grootste gemeenten van Nederland. De bevolkings- en bebouwingsdichtheden in de gemeente zijn relatief laag in vergelijking met de rest van Nederland. Dit is dan ook direct een van de speerpunten van Emmen als het gaat om

„city-marketing‟; de combinatie van de stedelijke kern Emmen met daaromheen de rust en ruimte die worden geboden door het platteland en de variatie aan verschillende dorpjes. De lage bebouwingsdichtheid in de omgeving was een gunstige omstandigheid toen werdgezocht naar een geschikte locatie voor het nieuwe

dierenpark, te weten de Noordbargeres. Figuur 3: - Emmen in Drenthe en Nederland

De samenstelling van de lokale gemeenteraad kan voor een project positief of negatief zijn.

Dit geldt met name als de gemeentelijke overheid een belangrijke rol speelt binnen het project, zoals het geval is bij het Atalanta-project. Als een meerderheid in de gemeenteraad tegen het plan is, dan wordt het lastig om tot een goed resultaat te komen. In het geval van Emmen valt op dat er gedurende de gehele periode dat het project loopt, een nagenoeg identieke samenstelling in de raad is geweest. Bij de eerste gemeenteraadsverkiezingen in de gemeente in 1997 waren de PvdA en het CDA de grootsten (website SP). In 2002, 2006 en 2010 was dit ook het geval (website gemeenteraad Emmen). Deze politieke stabiliteit is gunstig voor het Atalanta-project aangezien de PvdA en het CDA voorstanders zijn van het plan. De tegenstanders van de plannen (een aantal oppositiepartijen) zijn al van het begin af aan sceptisch over het project. Zij vinden de kosten te hoog en stellen dat de meerderheid van de inwoners van Emmen niet achter de plannen staat. Naarmate er meer kritiek op het project komt, wordt hun positie sterker. Met name de berichten in de media zijn koren op de molen voor de tegenstanders van het project. De lokale partij Wakker Emmen heeft zelfs als speerpunt in het programma opgenomen dat het tegen het Atalanta-project is. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2010 kreeg deze partij vanuit het niets 12,6% van de stemmen (Emmen in Cijfers, 2010). De verklaring hiervoor lijkt de anti-Atalanta-houding te zijn.

2.2 Dierenpark Emmen; de opmaat richting het Atalanta-project

Het Dierenpark Emmen (voorheen Noorder Dierenpark) is in 1935 opgericht door Willem Oosting met de gedachte om van zijn achtertuin een dierenpark te maken (zie figuur 4). In de oorlogsjaren die kort daarop volgden, werd de tuin gebruikt als schuilplaats voor onderduikers die zich tussen de roofdieren veilig waanden. Na de oorlog kon er weer volop genoten worden van de dieren en het mooie park.

Bezoekersaantallen liepen op tot boven de 200.000 per jaar (website zoosite.nl).

Figuur 4 – Noorder Dierenpark in den beginne

Toen in de jaren ‟60 de bezoekersaantallen terug begonnen te lopen, werd besloten om de gemeente Emmen voor de helft mede-eigenaar te maken. In 1970 besloot Willem Oosting afscheid te nemen als directeur (website historisch-emmen.nl). Hij werd opgevolgd door zijn dochter Aleid Rensen-Oosting en haar man Jaap Rensen. Vanaf dat moment hadden de familie Rensen en de gemeente Emmen beide de helft van het bezit in eigendom. Het park werd verder gemoderniseerd met onder andere de aanleg van de Savanne en een vlindertuin.

In de savanne kregen verschillende (Afrikaanse) dieren relatieve vrijheid. De kooien en hekken waar de dieren tot dan toe zo lang tegen aan hadden gekeken, werden weggehaald.

Het dierenpark werd hierdoor het eerste dierenpark dat wilde dieren in een „natuurlijke‟

omgeving liet leven. Dit was te merken aan de bezoekersaantallen die weer gestaag omhoog gingen, van 325.000 in 1971 tot 1.800.000 in 1993 (website zoosite.nl).

Het grote bezoekersaantal en het gegeven dat een dierenpark om de zoveel tijd moet vernieuwen om bezoekers te verrassen en binnen te halen, zorgde er in 1993 voor dat de directie van het park besloot dat uitbreiding van het park noodzakelijk was. Aangezien deze uitbreiding op de huidige locatie aan de Hoofdstraat midden in het centrum niet mogelijk was, moest gezocht worden naar een alternatieve plek. Deze plek werd gevonden in de Noordbargeres, vlak buiten het centrum waar nog volop ruimte aanwezig was. De grond was voor een groot deel in handen van de WaterleidingMaatschappij Drenthe (WMD) die het gebied in gebruik had voor waterwinning en grondwaterbescherming. Logischerwijs werd de WMD betrokken bij de plannen van het dierenpark om in het gebied een uitbreiding voor de dierentuin te plaatsen. De belangen van de WMD (bescherming grondgebied) en de gemeente en het dierenpark (aanleg unieke dierentuin) werden verenigd in het bestemmingsplan Noordbargeres 1996, waarin het plangebied de bestemming „Grootschalige dagrecreatieve doeleinden‟ werd toebedeeld ¹.

In 1998 werd begonnen met de bouw van het eerste gedeelte van het nieuwe deel van het dierenpark op de Es, te weten het pinguïnverblijf en een expositiegebouw van het waterbedrijf. De verbinding met het centrumgedeelte van het park werd in 1999 tot stand gebracht door middel van een loopbrug, de Traverse. Daarnaast werd in dat jaar de nieuwe parkeerplaats aangelegd. In 2002 werd het eerste gedeelte geopend voor bezoekers. Ondanks deze expansiedrift liepen de bezoekersaantallen achteruit. Waren er in 1998 nog 1.800.000 bezoekers, in 2002 waren dit er 1.500.000 en in 2007 zelfs nog maar 1.200.000 ¹. Het werd duidelijk dat er iets moest gebeuren…

Ondanks de dalende bezoekersaantallen is het park nog altijd een zeer belangrijke spil in de regionale economie.

Het is het grootste dierenpark van Noord-Nederland en biedt veel arbeidsplaatsen; 320 plaatsen tegenwoordig en dit worden er waarschijnlijk 550 na het Atalanta-project (website emmen.nl). Tevens dient het als trekpleister voor vele toeristen en dagjesmensen. Met de verplaatsing en uitbreiding van het park willen de gemeente en het dierenparkbestuur een groots en uniek project tot uitvoering brengen. Op figuur 5 is te zien waar het nieuwe park komt te liggen in relatie tot het oude park, het centrum en het treinstation. Op 21 maart 2007 werd in

Trouw bekend gemaakt dat het dierenpark in zijn geheel zal Figuur 5 - Locatie nieuwe

verhuizen naar de Es. Dit gebied is 3 keer zo groot als het dierenparkin Emmen 1. Dit bestemmingsplan is te vinden in bijlage 2 van de startnotitie MER Centrumontwikkeling dierenparktheater Emmen, 2008.

huidige dierenpark en biedt daarmee meer dan voldoende ruimte voor alle mogelijke uitbreidingswensen.

De doelstellingen die door middel van de verhuizing en de daaraan gerelateerde deelprojecten (het overkoepelende Atalanta-project) bereikt moeten worden, staan in het Masterplan Emmen Centrum 2020 (2007) en kunnen als volgt worden samengevat:

- Versterken van de stedelijke functie van Emmen;

- Versterken van de sociaal-economische structuur in de gemeente en de regio Zuidoost Drenthe;

- Naast de aanwezige noord-zuid structuur ook investeren in een oost-west structuur - Aanleg van een nieuw theater (nabij het nieuwe dierenpark);

- Herontwikkelen van het oude dierentuingebied hetgeen de ontwikkeling van het gehele centrum ten goede zal komen;

- Bevorderen van de bereikbaarheid van het gehele centrum;

- Aanleg van een evenementenplein hetgeen ondertunneling van een deel van de Hondsrugweg noodzakelijk maakt.

Met al deze doelstellingen wil Emmen zich weer op de kaart zetten. Niet alleen door de aanleg van de dierentuin maar ook moet het hele vestigingsklimaat verbeterd worden.

Om deze doelstellingen te realiseren, is een aantal deelprojecten en trajecten in gang gezet, te weten:

- Sinds 2010 (Centrum-West): Aan de westzijde van het centrum start de ontwikkeling van een gebied van 69 hectare. Het thema is bedrijvigheid, leisure en cultuur. Hier komt het nieuwe park met theater onder de werknaam Sinds 2010.

Initiatiefnemers zijn de gemeente Emmen en het dierenpark Emmen (2007);

- Spoorzoeken (Locatie Hoofdstraat): Een visie voor de herontwikkeling van de Hoofdstraatlocatie is in 2007 opgesteld, in nauw overleg met inwoners en ondernemers.

Uitgevoerd door KuiperCompagnons, onder leiding van Ashok Bhalotra met hulp van de klankbordgroep;

- De Verbinding: de verbinding tussen beide centrumgebieden, inclusief het verbindingsplein, ondertunneling van de Hondsrugweg en de aanleg van parkeerterreinen;

Sinds 2010, Spoorzoeken en De Verbinding vormen samen Atalanta-project.

- Strategienota 2020: De ambities van de gemeente Emmen (2002/2003);

- Masterplan Emmen Centrum (MEC): De plannen voor Emmen-centrum maken hier deel van uit, de visie op de toekomst van het centrumgebied.

Samengesteld door Gemeente Emmen (Visiedocument 2003);

De beknopte planning voor het Ataltanta-project zoals aangegeven in de plannen is als volgt (website emmen-atalanta.nl):

2009-2013: realisatie van tunnel, plein en parkeergarage (de Verbinding) 2012-2015: bouw belevenspark inclusief theater (Centrum-West)

2013-2017: herontwikkeling, aanleg en bouw „mensenpark‟ op Locatie Hoofdstraat

De volgende paragraaf dient ertoe een getailleerder beeld te krijgen van de geboorte en ontwikkeling van het Atalanta-project. De periode en manier van ontstaan, zijn van belang om de context te kunnen begrijpen en uiteindelijk de complexiteit ervan te kunnen verklaren.

2.3 Tijdlijn

Het uitgebreide Atalanta-project zoals momenteel in Emmen in uitvoering is, is ooit begonnen met het idee om de dierentuin te verhuizen naar de Noordbargeres. Henk Hiddingh kreeg in 1989 te horen dat de Hoofdstraat in Emmen verkeersluw zou worden gemaakt. Voor het dierenpark zou dit een probleem betekenen. De entree van het park is namelijk gelegen aan de Hoofdstraat. Met het verkeersluw maken van deze weg zou het voor bezoekers lastiger worden om er (met de auto) te komen. Parkeren voor de deur werd hiermee onmogelijk gemaakt. Henk Hidding, toen nog bij het dierenpark in dienst als bioloog/paleontoloog, zag dit als een bedreiging voor het park. Het idee kwam in hem op om het park te verhuizen naar de Noordbargeres, zo‟n 500 meter verderop. Op de Es was ruimte genoeg en tevens zou het voor bezoekers makkelijker zijn om er te komen en te parkeren.

Naast deze infrastructurele problemen begon ook het besef te ontstaan dat het park aan zijn grenzen zat qua ruimte. Alles was inmiddels volgebouwd en uitbreiden is nog altijd onmogelijk omdat het park omringd wordt door woonwijken en andere bebouwing. Dat wil zeggen, uitbreiden binnen de grenzen van het huidige park is geen optie. In 1993 werd dan ook een start gemaakt met een onderzoek naar de mogelijkheid van een uitbreiding van het park op de Noordbargeres (website historisch-emmen.nl). Hier lag een groot leeg gebied in handen van de WaterleidingMaatschappij Drenthe (WMD) dat gebruikt werd voor waterwinning. Hier zou mogelijkerwijs een stuk grond gevonden kunnen worden om het uit zijn voegen groeiende dierenpark nieuwe ruimte te geven voor extra activiteiten.

Tegelijkertijd, en los van dit alles, werd al een fiks aantal jaren gesproken over uitbreiding/vernieuwing van het theatergebouw De Muzeval in Emmen. Het huidige gebouw dat al sinds 1954 dienst doet (website muzeval.nl), is na al die tijd rijp voor een metamorfose om weer aan de strenge eisen van deze tijd te kunnen voldoen. Toch komt het er maar niet van om een besluit te nemen over wat te doen. Moet er worden opgeknapt, moet er worden verhuisd, of is het eigenlijk wel prima zo? Deze vraag speelt al sinds de jaren ‟80 in de gemeenteraad en een antwoord is niet in zicht.

In 1995 treedt Henk Hidding aan als nieuwe directeur van het park. Jaap en Aleid Rensen geven het stokje aan hem over. Twee jaar later en vlak na de gemeentelijke herindeling zijn er gemeenteraadsverkiezingen. De uitslag zal de PvdA en het CDA gunstig gezind zijn en de periode van besturen gaat door. Ook in 2002, 2006 en 2010 zullen zij de grootste partijen blijken.

In het jaar 1999 sluit het dierenpark een erfpachtcontract af met de WMD op de Noordbargeres (website historisch-emmen.nl). Dat wil zeggen dat de WMD het eigendomsrecht over de grond behoudt, maar dat het dierenpark het gebruiksrecht krijgt. Het gaat om een gebied van 38 hectare groot. Het zou het begin betekenen voor de uiteindelijke uitbreiding. In hetzelfde jaar wordt begonnen met de bouw van de Traverse, de luchtbrug die de Es moet gaan verbinden met het huidige park zodat bezoekers makkelijk en attractief van de Es en de parkeerplek naar het dierenpark in het centrum kunnen lopen. In eerste instantie was het de bedoeling om de brug te laten eindigen bij de ingang van het park zodat je zo naar binnen zou kunnen lopen. De middenstand tussen beide parkdelen denkt hier echter anders over. Zij zien het niet zitten dat al die mensen via een brug over hun winkels heen gaan lopen.

Liever hebben ze al die bezoekers langs, en natuurlijk het liefst ín, hun winkels lopen (interview Hiddingh). Er volgt een lobby om de brug een stuk korter te maken zodat de winkels kunnen profiteren van alle passerende mensen. De lobby blijkt succesvol want er wordt besloten de Traverse in te korten. Bijkomend voordeel voor de gemeente is dat de brug

hierdoor goedkoper wordt waardoor binnen het budget gebleven kan worden. Ook wordt nabij de Es aan de Hondsrugweg een grote parkeerplaats aangelegd en een jaar later, in 2000, wordt de Traverse geopend.

Na jaren van discussiëren verstrekt het college van B&W in december 2000 de opdracht om een onderzoek uit te voeren naar de eventuele realisering van een nieuw stadstheater ². Het is nog steeds niet duidelijk of er echt een nieuw theater moet komen of dat de huidige locatie moet worden opgeknapt. Precies een jaar later wordt het besluit genomen dat er het beste een nieuw theater op een nieuwe locatie in een nieuw gebouw kan komen ². Er wordt een start gemaakt met de zogenaamde „visie-ontwikkelingsfase in het kader van de eventuele realisering van een stadstheater/centrum voor kunst en cultuur‟.

In 2002 wordt de allereerste uitbreiding van het dierenpark geopend op de Es. Op dit moment wordt er nog vanuit gegaan dat het parkdeel op de Es afzonderlijk van het centrumdeel gaat functioneren. Met een toegangskaartje kunnen beide parken bezocht worden. Bezoekers kunnen parkeren nabij het deel op de Es, vanaf waar over de Traverse en via het winkelgebied naar het centrumdeel gelopen kan worden. In januari en februari besluit de gemeenteraad om een locatieonderzoek te starten voor het nieuw te bouwen theater ^{3 en 4}.

Figuur 6 - Alle locaties die zijn onderzocht en gewaardeerd in het onderzoek naar een nieuwe locatie voor het stadstheater

Gezocht moet worden naar een beschikbare, toegankelijke en centrale locatie. In samenwerking met bewoners die mee mogen denken en locaties mogen aandragen wordt een lijstje gemaakt met alle opties (zie figuur 6). De opgerichte projectgroep spreekt in december haar voorkeur uit voor de locatie E (Hondsrugweg/Traverse) en locatie K (Hondsrugweg/vm Esdal) ⁵. De gemeenteraad stemt hiermee in en start een vervolgonderzoek naar deze twee locaties ^6a.

2. Raadsvoorstel Krediet vervolg onderzoek stadstheater/centrum voor kunst en cultuur.

3. Gemeenteraad stemt in met onderzoek naar de mogelijkheid van een nieuw stadstheater met een multifunctioneel karakter.

4. De gemeenteraad stelt een budget beschikbaar voor onderzoek naar een geschikte locatie van het eventueel te bouwen theater. Hierop wordt een projectgroep gevormd die een inventarisatie maakt van geschikte locaties, te weten „de 11 van uzelf‟. Deze locaties worden gewaardeerd op grond van geschiktheid van een locatie voor de theaterfunctie, de mogelijkheden van een locatie voor de plusfuncties (multifunctionaliteit en economische impulskansen) en de tijdige beschikbaarheid van een locatie (zie figuur 6).

5. In het raadsvoorstel Ontwikkeling deelgebied Stadstheater-plus bevinden zich onder andere voorlopige waarderingen van de locaties gemaakt door de projectgroep, zoals opgenomen in de discussienotitie “de 11 van uzelf” en de doelstellingen voor het nieuwe theater 6a. Er wordt een bedrag van 58.000 euro beschikbaar gesteld ter afronding van de definitiefase.

Ton Sleeking (anno 2010 wethouder en verantwoordelijk voor het nieuw te bouwen park op de Es) zegt in december 2002 over de, volgens zijn PvdA-fractie, meest geschikte locatie voor het nieuw te bouwen stadstheater-plus (Locatie E): „Dat houdt in dat de Hondsrugweg als barrière moet worden opgeheven en dat men serieus moet nadenken over het verdiept aanleggen van ten minste een deel van die weg. Alle ontwikkelingen ten westen van deze weg die op dit moment geprojecteerd zijn en nog uitgevoerd moeten worden, dwingen tot het ontwikkelen van een visie daarop en tot het doen van uitspraken hierover. Het is de fractie van de PvdA duidelijk, hopelijk ook het college, dat de Traverse niet dé oplossing kan bieden die nodig is om het stadstheater-plus een bruisend onderdeel van het stadshart te laten zijn.‟

6b De ontwikkelingen waar het over gaat zijn, naast het nieuw te bouwen theater, de uitbreiding van het dierenpark en de plannen voor het politiebureau in die omgeving. Hier lijkt het begin te zijn gemaakt met het nadenken over het deel van het project dat nu bekend staat als „de Verbinding‟. De heer Van Hees (D66) merkt op dat om bereikbaarheid en parkeermogelijkheden ook in de toekomst te kunnen garanderen in het ontwikkelingsgebied, ondergronds parkeren wellicht noodzakelijk zal worden ^6c.

De jaren 2003 en 2004 staan grotendeels in het teken van onderzoek naar de mogelijkheden voor het nieuwe theater ^{7 en 9}. Er wordt alsnog voor een andere locatie gekozen, te weten

„locatie Vreding‟ ¹⁰. Het gaat hier om de locatie van het politiebureau. Deze locatie is naar voren gekomen op een informatieavond bij de presentatie van het Visiedocument Masterplan Emmen-Cetrum 2020. De definitiefase en ontwerpfase worden in deze periode afgerond.

Geschat wordt dat het theater in 2007 klaar is (realisatiefase) ⁸. Er is echter slecht nieuws op komst. Bij de programmabegroting voor 2005 blijkt dat de hele gemeente flink moet gaan bezuinigen. Er is plotseling geen geld meer voor de nieuwbouw van het nieuwe theater ¹¹. Daarnaast zijn er allerlei andere ontwikkelingen gaande die voor de locatiekeuze van het theater van belang kunnen zijn ¹². Zo is er sprake van nieuwe hoogbouw in het centrum en is het dierenpark bezig met interessante toekomstplannen. Er moet weer opnieuw gekeken worden naar de nieuwe meest geschikte locatie. Het gebrek aan geld betekent wel dat er de komende vijf jaar waarschijnlijk geen geld zal zijn voor een nieuw te bouwen theater ¹³. Er wordt wat meer geld uitgetrokken om het voortbestaan van het huidige theatergebouw te kunnen garanderen. Daarnaast laat de gemeente door P2Managers (2006) een procesplan opstellen om uiteindelijk toch tot een nieuw theater te kunnen komen. Belangrijk aandachtspunt is dat er sprake moet zijn van een „initiërende inbreng van de markt‟. Er is immers sprake van een groot begrotingstekort.

7. Het college van B&W meldt in een tussenrapportage dat de afronding van de definitiefase van het project stadstheater-plus is gepland in september 2003.

8. De gemeenteraad stemt in met het raadsvoorstel om „in principe in te stemmen met de bouw van een nieuw theater.‟ Dit zal geschieden op de locatie Vreding/Hondsrugweg. Daarnaast kan dan nu worden gestart met de ontwerpfase om uiteindelijk in 2007 de realiseringfase af te kunnen ronden. De definitiefase kwam hierdoor officieel ten einde (december 2003).

9. De gemeenteraad stemt in met het „Plan van Aanpak Ontwerpfase‟ voor de nieuwbouw van het stadstheater (2004).

10. Locatie Vreding wordt gekozen als meest geschikte locatie voor het nieuw te bouwen theater (2004, pagina 38).

11. Er wordt voorgesteld het huidige theater de komende periode zo te onderhouden dat het kan overleven.

12.Door allerlei ontwikkelingen is het van belang geworden om te blijven zoeken naar een meer geschikte locatie voor het theater.

De uitwerking van de globale visie op het onderhavige deelgebied volgens het Visiedocument MEC 2020 is nodig in verband met diverse andere actuele ontwikkelingen binnen en om het gebied zelf. Zo is overleg gaande met een kandidaat voor vestiging van een leisure-functie in het gebied tussen de Traverse en het gemeentehuis. Ook de bepaling van de toekomstvisie door het Dierenpark Emmen, de voorbereiding op besluitvorming ISV1-onderdeel “stadspark”, de mogelijke hoogbouwontwikkeling in vervolg op De Weiert (o.m. Big Funlocatie) zijn lopende zaken die om een breder kader en onderlinge afstemming vragen.

13. Er wordt 1,2 miljoen euro uitgegeven voor het overwinteringsplan van het oude theater.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 is de PvdA de grote winnaar. Het bestuursakkoord dat volgt, houdt onder meer de ambitie in om in 2009 een nieuw theater gerealiseerd te hebben. De onderwerpen theater en dierenpark komen in de portefeuille van burgemeester Bijl terecht ¹⁴. Het dierenpark heeft inmiddels plannen ontwikkeld om te gaan verhuizen naar de Noordbargeres. Het huidige park is over zijn top heen. De bezoekersaantallen lopen al een aantal jaren gestaag achteruit ¹ en het park voldoet niet meer aan de strenge eisen van deze tijd. Het is voor dierentuinen belangrijk om bijzonder en uniek te zijn om bezoekers te blijven trekken. Het huidige parkconcept is inmiddels al ruim 30 jaar oud. Het is tijd voor iets nieuws.

In het najaar van 2006 zoeken de gemeente Emmen (onder leiding van burgemeester Bijl) en Dierenpark Emmen ondersteuning van het bureau Fresh Forward om te kunnen komen tot de bouw van een dierenparktheater op de Es (interview Hiddingh). In september komt het tot een intentieverklaring om samen te gaan werken aan de bouw van een innovatief dierenparktheater ¹⁵. Ondertussen is op locatie Es de water-expositie vervangen door een megaspeeltuin genaamd Yucatan. Het is het begin van een nieuwe spectaculaire inrichting van het gebied.

Op 16 september 2006 bericht het Dagblad van het Noorden dat er mogelijk een nieuw theater gebouwd zal worden op de Bargeres. Tevens zou sprake zijn van een eventuele verhuizing van het dierenpark naar deze Es. De reacties op het forum van de krant zijn voornamelijk negatief. De meeste mensen zijn geschokt dat „hun‟ dierenpark eventueel uit het centrum gaat verhuizen. Daarnaast wordt geschreven dat het geld dat in de Traverse is gestopt, weggegooid zal zijn als de verhuizing doorgaat en dat het voor de winkeliers een ramp zou zijn als de stroom bezoekers niet meer langs hun winkels komt. Als twee weken later in het dagblad een bericht verschijnt waarin staat dat het dierenpark inderdaad hoogstwaarschijnlijk zal gaan verhuizen naar de Es, waar samen met het theater een all-weather-voorziening gerealiseerd zal gaan worden, komen tientallen reacties binnen op het forum. Het merendeel van de reacties is behoorlijk negatief. „Het dierenpark hoort in het centrum van Emmen‟ is een veelvoorkomende reactie. Tevens is in het krantenbericht te lezen dat het vrijkomende centrumgedeelte opnieuw ingericht zal worden. De voorspelling dat dit gebied gevuld zal gaan worden met dure woningen of hoogbouw is eveneens een aantal reageerders aangedaan.

Al met al is de sfeer nogal wantrouwend en negatief.

De gemeenteraad is zeer opgetogen dat er nu eindelijk een plan ligt voor de bouw van een nieuw theater. Al jaren is geprobeerd geschikte locaties te vinden en een besluit te nemen of er nou daadwerkelijk een volledig nieuw stadstheater moet komen of dat de huidige situatie vernieuwd moet worden. Nu is de kogel door de kerk en kan er gewerkt worden om dit plan te verwezenlijken. Belangrijk punt voor de gemeenteraad is wel dat het theater geen grote kostenpost wordt. Er zal met partners gewerkt moeten worden om de kosten onder controle te kunnen houden. In januari 2007 is de initiatieffase van het plan afgerond ¹⁶.

14. PvdA en CDA stellen het Bestuursakkoord 2006-2010 op waarin burgemeester Bijl het Dierenpark Emmen en het Project Nieuwbouw Theater in zijn portefeuille krijgt.

15. Het nieuwe concept moet de bezoeker diverse belevingswerelden bieden, waarin avontuur, ontspanning en leren (educatie) centraal staan.

Theater vormt een rode draad door het gehele park en daarnaast is er een eigen theaterwereld. Tenslotte wordt vermeld dat de ontwikkeling van het nieuw in te richten centrumgebied in nauwe samenwerking met alle betrokkenen moet gebeuren.

16. Het afronden van de definitiefase zal leiden tot een besluitvormingsvoorstel in het voorjaar van 2007 aangaande het realiseren van de

„all-weather accomodatie‟, te weten het theater en het dierenpark.

Er kan nu een start gemaakt worden met de definitiefase. De gemeenteraad stelt voor deze fase een bedrag van 165.000 euro beschikbaar. Dit is ook het moment waarop het bureau KuiperCompagnons de opdracht krijgt om op interactieve wijze, samen met de bevolking, een visie te maken voor de vrijkomende (dierenpark)locatie aan de Hoofdstraat in het centrum ¹⁷. Ashok Bhalotra gaat dit deel van het project leiden. Bhalotra is architect en stedenbouwkundige en samen met de lokale bevolking moet hij tot een hoog draagvlak komen voor het nieuw in te richten centrumgebied.

In maart 2007 wordt de gemeenteraad door het college van B&W en de dierenparkdirectie uitgenodigd om een informatieavond bij te wonen. Deze avond maken het college en de directie hun toekomstplannen bekend. Het dierenpark zal inderdaad op den duur gaan verhuizen naar de Noordbargeres alwaar samen met het theater een innovatief park gerealiseerd zal gaan worden. Kort daarop wordt in het Emmer nieuwsblad „Emmen Actueel‟

bericht over de verhuizing van het park. De lezers worden opgeroepen mee te denken over de nieuwe inrichting van het centrum nadat het dierenpark is vertrokken. Ook het Dagblad van het Noorden schrijft op 21 maart dat het dierenpark het centrum zal gaan verlaten. Het project zal zeker enkele tientallen miljoenen euro‟s gaan kosten. Wederom verschijnen er vele reacties. Veel mensen geven aan het jammer te vinden. Het nieuwe park op de Es zou geen sfeer hebben en zou te ver van het centrum liggen. Daarnaast zijn er ook mensen die al nagedacht hebben over de nieuwe invulling van het centrum. Een veel gelezen idee is de aanleg van een zogenaamd stadspark waarbij de oude bomen behouden blijven.

Twee maanden later vindt er een openbare informatieavond plaats. De aanwezigen wordt gevraagd ideeën naar voren te brengen voor de inichting van het vrijkomende centrumgebied.

Tevens wordt een klankbordgroep samengesteld bestaande uit ongeveer 30 bewoners en 30 vertegenwoordigers van diverse organisaties. Deze groep zal nauw gaan samenwerken met Ashok Bhalotra. Hij maakt deze avond bekend dat wat hem betreft gebouwd zal gaan worden op de plekken waar nu ook al bebouwing is. Het volledig volbouwen van het vrijkomende gebied is volgens hem dan ook geen optie.

In Emmen Actueel staat in mei 2007 een inzendformulier waarmee bewoners kunnen aangeven wat ze graag op de vrijkomende locatie zien verschijnen. Een maand later komen Ashok Bhalotra en de klankbordgroep bij elkaar om deze inzendingen te analyseren. In totaal zijn er 380 reacties ontvangen. Van al deze reacties wilden 278 mensen een nieuw stadspark realiseren met als kernpunten sfeer, horeca, recreatie, cultuur, dieren, winkels en hergebruik of behoud van delen van het „oude‟ dierenpark. Het behoud van aanwezige bomen en groen bleek erg belangrijk te zijn, net als het tegengaan van hoogbouw. Het meest gehoorde was echter dat men het jammer vond dat het dierenpark zou verdwijnen uit het centrum. Enkele andere opmerkingen die uit de inzendingen naar voren kwamen:

- lof voor inschakelen burgers

- laatste kans voor Emmen op een groen stadshart

- eindelijk een plek waar iedereen elkaar kan ontmoeten en tot rust kan komen

- Emmen kan eindelijk een stad worden met een levendig park zoals vele steden dat hebben - idee: aanpak zoals in Groningen, keuze uit aantal projecten aan burgers overlaten

- referendum houden over de invulling van deze locatie

- benieuwd of de gemeente ook echt iets gaat doen met de mening van burgers - bevolking had geraadpleegd moeten worden vóór het besluit tot verplaatsing - zijn de plannen financieel haalbaar?

17. Zie pagina 4 van Raadsvoorstel Dierenparktheater.

In juni en augustus hebben Bhalotra en de klankbordgroep bijeenkomsten waarin ideeën uitgewisseld worden. In oktober wordt vervolgens wederom een openbare informatiebijeenkomst georganiseerd waarin Bhalotra zijn visie presenteert over het vrijkomende centrumgebied. Hij noemt dit deel van het project „Spoorzoeken‟. De plannen voor het nieuwe theaterpark op de Noordbargeres krijgen eveneens een naam, te weten „Sinds 2010‟. Tenslotte moet aandacht geschonken worden aan de verbinding tussen het centrum en het nieuwe park. Een maand later geeft de gemeenteraad unaniem groen licht aan de plannen Spoorzoeken en Sinds 2010 ¹⁸. Theater De Muzeval zal verzelfstandigen naar een private organisatie, zodat het voor de gemeente geen bodemloze put kan worden. De totale kosten voor het gehele project worden inmiddels op 165 miljoen euro geschat en er wordt een start gemaakt met het aanvragen van subsidies. Zo zijn er eventueel gelden voor het afgelaste Zuiderzeelijn-project beschikbaar. Gelden hieruit zijn echter alleen beschikbaar voor infrastructurele projecten (Convenant Regiospecifiek Pakket Zuiderzeelijn, 2008). De Verbinding zou wat dit betreft in aanmerking kunnen komen.

In november voert Buck Consultants (2007) een onderzoek uit naar de kosten en baten van het project en zij komen uit op een totale geschatte kostenpost van 330 miljoen euro. De baten zullen echter ook erg hoog zijn dankzij toenemende werkgelegenheid, inkomsten voor dierentuin en theater, bereikbaarheid en waardering voor de dierentuin, aldus Buck Consultants.

In december wordt het Masterplan Emmen Centrum 2020 gepresenteerd met daarin aandacht voor deelproject De Verbinding. Hierin staat dat het de bedoeling is om een verbindingsplein aan te gaan leggen over de Hondsrugweg. Deze weg zou dan ondertunneld moeten worden.

Zodoende wordt een verbinding gerealiseerd tussen de „theaterdierentuinomgeving‟, het winkelgebied en de rest van het centrum, waaronder het nieuw in te richten dierenparkgebied aldaar. Ook moet er een ondergronds parkeerterrein komen op de plaats van het Willinkplein.

De reacties op deze plannen zijn erg negatief en wederom wantrouwend. Het zou pure geldverspilling zijn want de kosten zullen ongetwijfeld twee keer zo hoog worden als begroot en de (lokale) politiek heeft geen idee wat de burgers willen. Het is echter zo dat de kosten voor dit deel van het project (deels) gefinancierd kunnen gaan worden met de Zuiderzeegelden. In maart 2008 komt de subsidiewens uit als het Convenant Regiospecifiek Pakket Zuiderzeelijn gepresenteerd wordt. Voor de „Integrale gebiedsontwikkeling Emmen- centrum‟ wordt 60 miljoen euro vrijgemaakt.

Begin 2008 wordt de definitiefase afgerond en in april wordt een Plan van Aanpak voor de ontwerpfase gepresenteerd met daarin onder andere risico‟s, kostenramingen en een planning

19. Een maand later stelt de gemeenteraad 1,3 miljoen euro beschikbaar voor de ontwerpfase

20. In mei en juni komen de klankbordgroep en Ashok Bhalotra nog een keer bij elkaar en alles lijkt op rolletjes te lopen. De financiële crisis is echter op komst. In september wordt in de gemeenteraad zorg uitgesproken over de effecten van de crisis op de gang van zaken voor het gehele project ²¹. Het zou naïef zijn om te denken dat de crisis geen invloed zal hebben op dit project. Toch blijft de meerderhei positief en wordt ervan uit gegaan dat alles goed komt.

18. Zie pagina 12 van Raadsvergadering 29 november 2007.

19. Zie Plan van Aanpak project Dierenparktheater/Centrum, april 2008.

20. Zie pagina 7 Raadsvergadering mei 2008.

21. Volgens de heer Schoo wordt 30% van alle projecten in Nederland afgeblazen door de financiële crisis en is het echt problematisch. De voorzitter meldt dat de klappen van de crisis met name gevoeld worden door particuliere investeerders. De gemeente is geen marktpartij en kan niet failliet gaan. De Bank voor Nederlandse Gemeenten en de gemeente Emmen zijn een solide combinatie. Er is daarom geen reden tot paniek.

De raad huurt in oktober twee externe bureaus in om een risico-analyse (OPPbv, 2008) en een juridische beoordeling van de ontwikkelingsscenario‟s (Nysingh advocaten-notarissen, 2008) te maken voor het project. Belangrijkste reden hiervoor is dat de gemeente streeft naar een succesvolle PPS-situatie. De gemeente heeft private partijen nodig om de kosten te kunnen dragen. Resultaat van de twee onderzoeken is onder meer dat het Dierenpark Emmen zelf het nieuwe park moet realiseren en exploiteren en dat de gemeente de meer publieke functies, zoals het theater en de infrastructuur, ontwikkelt. Daarnaast is het advies dat de gemeente zelf de vrijkomende centrumlocatie moet ontwikkelen, maar dat op zoek gegaan moet worden naar andere private partijen om in het project te investeren.

De kosten die in november 2007 nog op 330 miljoen werden geschat, blijken een jaar later 138 miljoen hoger uit te vallen; 468 miljoen euro ²². De reden hiervoor is dat het project is uitgebreid en dat de ambities op het gebied van duurzaamheid en grondwaterbescherming zijn vergroot. De uitbreiding van het project heeft vooral te maken met de extra investeringen in de infrastructuur. Het gaat dan om verkeers- en parkeerproblemen en het beoogde verbindingsplein boven de te ondertunnelen Hondsrugweg. De totale kosten voor de gemeente zullen rond de 80 miljoen euro uitvallen. Daarnaast buigt de raad zich over de vraag of het dierenpark een verplaatsingsvergoeding moet krijgen van 65 miljoen euro. Dit moet vervolgens weer terugverdiend worden met de herinrichting van het huidige dierenparkterrein.

De provincie Drenthe zal voor 40 miljoen investeren in het project en het dierenpark zelf ook nog eens 150 miljoen. Overige gelden zullen moeten komen uit private investeringen en subsidies. In december 2008 besluit de gemeenteraad in te stemmen met alle plannen zoals ze er nu voorliggen ²³. Het gaat dan om het totale investeringsbedrag van 468 miljoen euro, waaronder de verplaatsingsvergoeding voor het dierenpark. Er wordt gesproken van een historisch besluit voor de gemeente Emmen. Burgemeester Bijl meldt in het Dagblad van het Noorden dat voor zo‟n 80% van de totale kosten van 468 miljoen reeds dekking is gevonden.

In de programmabegroting voor 2009 staat het project als een van de drie prioriteiten van de komende tijd, naast de versterking van de sociale infrastructuur en een vitaal platteland.

De reacties op de fora zijn even negatief als voorspelbaar. Wederom zijn teleurstelling en wantrouwen troef. Dat de kosten van een groot project „weer eens‟ enorm oplopen, is voor niemand een verrassing en het bedrag zal zeker nog verder stijgen zoals dat met alle grote projecten gaat. Die kosten komen verolgens ongetwijfeld terecht bij de burgers. De meesten vinden het bedrag van bijna een half miljard euro voor een nieuw dierenpark belachelijk.

Liever zou het geld gestoken moeten worden in zaken als betaalbare woningen en werkgelegenheid. Daarnaast blijkt dat de meeste mensen het nog altijd jammer vinden dat het dierenpark uit het centrum vertrekt. De gemeentelijke partij Burgerbelangen Gemeente Emmen (BGE) heeft een enquête uitgevoerd naar de mening van de Emmense bevolking en daaruit is gebleken dat bijna 75% van de ondervraagden tegen de plannen is. In het interview met Henk Hiddingh kwam echter naar voren dat de mening van de Emmense bevolking, logischerwijs, niet beslissend is voor de bedrijfsvoering van het dierenpark. Het grootste deel van de bezoekers van het park komt immers van buiten Emmen en die zullen minder gehecht zijn aan de locatie in het centrum. Volgens Hidding móét het park wel verhuizen om te kunnen overleven. De achteruitgang in bezoekers kan niet veel langer meer worden volgehouden en vernieuwing is voor een dierentuin nu eenmaal cruciaal om publiek aan te trekken.

22. Persbericht van Provincie Drenthe, 18 november 2008 23. Zie pagina 46 Raadsvergadering december 2008