L
Vrijl1eid e11 den1ocr·atie
WEEKBLAD VAN
VOOR VRIJHIElD
NUMMER 972
•
DE
EN
VOLKSPARTIJ DEMOCRATIE
VRIJDAG 27 SEPTEMBER 1968
Nato IS een onmisbaar instrument
Het brute Russische ingrijpen in Tsje- choslowakije heeft grote invloed gehad op de internationale politiek en die van de :l'fato in het bijzonder. De invloed op de Nato is tweeërlei. Allereerst brengt.
de a:;~.nwezigheid van Russische troepen langs d.e westgrens van Tsjechoslowa- kije een nieuwe militaire situatie. In de tweede plaats breeltt de Russische. he- zetting van een soevereine staat de ontspanning tussen Oost en West op nt- we v.ijze af.
De Nato. zoals die sedert de commu- nistische revolte in Tsjechoslowaldje in 19.48 via de Westeuropese Unie en de.
mislukte Europese Defensie Ge- meenschap is ontstaan, is een defensief bondgenootschap. Mocht in de eerste ja- ren haar karakter meer worden bepaald door de Amerikaanse politiek van "con- tainment", de afgelopen 10 jaar dient zij steeds meer als een v"eilig- heidsinstrument bij een politiek van vreedzame coëxistentie en langzame toenadering. Sommigen, in slàap ge-.
wiegd door deze politiek, veridaarden de Nato overbodig, ja zelfs een oor- log·sinstrument. Velen pieltten voor een herziening vm1 de Nato, die zoals bè- kend in 1949 voor 20 jaar is aangegaan;
1969 is dus het jaar waarin de leden wijzigingen kunnen verlangen, zelfs uit- treden.
Niet te ontkennen valt, dat de Nato de laatste jaren was verzwakt. Het Russische gevaar leek te verminderen.
Binnen het \Varschau Pact deden zich ook controversen voor, kortom, zowel binnen de Westelijke als binnen de Oostelijke alliantie waren centrifugale krachten aan het werk. In het Westen inaug·ureerde de Gaulle een los-van- Amerika-politiek en voerde diplomatiek een de Nato ondermijnende actie. Paci- fisten in geheel West-Europa sloten zich bij deze actie van de Gaullc aan.
door een actieve propaganda in wom·d en geschrift, maar vooral op stra8t.
De gebeurtenissen in Tsjechoslowal<ije in agustus hebben zeker een omme- keer gebracht. in· de publieke opinie in de Nato-landen. Vóór augustus was de algemene "houding tegenover de Nu,to lauw. Dat zelfs pacifisten thans wel voe- len, dat die houding veranderd is, blijkt tnt een besluit van ,.pt·ogressieve"' stu- denten hun actie tegen de Nato stop te zetten. Niet omdat zij van mening zou- den zijn VCl'anderd, maar omdat op het ogenblik hun actie geen weerklanl<
vindt; een erkenning hunnerzijels van de veranderde Openbare mening.
VERANDERING
De Nato zal zich moeten bezinnen op de sedert augustus veranderde si- tuatie. In hoeverre de wijziging op mili- tair gebïed een andere strategie nodig maald, valt buiten mijn beoordeling.
Het is min of meer toevallig, dat de vorige nmand het jaarverslag van het Institute for Strategie Stmlies te Lon- den, het usantiële overzicht van de be- wapening geeft, waaruit valt af te lei- den dat in Europa het OostblOk een
clomin~rende positie heeft. De cijfers omtrent het aantal brigades ann weerslmnten, worden g·ewoonlijk in de
dagbladen wel gepubliceerd, maar niet bv. dat de sterkte van een Oostelijke brigade gemiddeld slechts 60 pet. van die van een Nato-brigade is, terwijl de vuurkracht niet wordt vermeld. Dit slechts wat de militaire kant ·betreft om te waarschuwen voor panielterige con- clusies op .grond van enkele c~ifers
waarvan wij de betekenis niet kunnen beoordelen.
De. politieke zijde is direct beïnvloed door de emoties, die het met recht en goede trouw strijdende optreden van de Sowjet-Unie heeft veroorzaakt, een re- adie niet ongelijk aan die na d,e moord op Hongarije in 1956.' De verantwoorde- lijke politici hebben zich terecht niet door die emoties laten leiden. Wel heeft de toch al smalle vertrouwensbasis tus- sen Oost en West een grote schok ge- kregét, zodat de vooruitzichten. op ver- dere onderhandelingen over ontwape- ning en de anti-raltetverdediging· - na het non-proliferatieverdrag niet zonder uitzicht -thans yoor onbepanlde tijd illusoir zullen zijn.
ONTSPANJ\TJNG
Alle Nato-regeringen hebben echter verklaard te zullen blijven streven naar een ontspanning. Minister Luns schrijft in de toelichting op zijn begroting, dat de politiek der westelijke landen in es- sentie gericht blijft op het uit de weg ruimen van al die tegenstellingen, die Oost en West tot dusver verdeeld heb- ben: gehouden, ..,hoe moeilijk dat de eerstkomende tijd ook zal zijn."
Uit de militaire bezetting van Tsje- choslowakije blijkt weer eens duidelijk, dat de Sowjet-Unie sleehts in macht ge- looft wanneer zij door onderhandeling·
haar zin niet kan krijg·en. Tegenover de sterkere Russische bedreiging van West-Europa vanuit nieuwe· stellingen
'H\.ll de Duits-Tsjechische grens, dient
de Nato haar paraatheid te vergroten.
Allereerst dool' het tonen van een gt·oten·
c>ensgezindheid. Boutades als die waar-
<~ an de Gaulle zich de laatste jaren te buiten ging, dle gerechtvaardigcl moesten worden door utopieën over een Europa van de At18.ntische Oc-eaan tot de Oeral (waarover de genenu11 tha.ns maar wijselijk zijn mon(:l houdt 1 zijn op het. ogenblik volkomen misplaatst. Poli- tiek moet de Sowjet-Unie duidelijk wor- den gemaakt, dat de Nato tegenover een Russisch optt·eden solielair is. Dit houdt niet in een terugkeer tot een poli- tiek van .,containn1ent'' zon.ls onder Dulles. Deze politiek hoort bij de koude oorlog. die niemand terugwenst.
Een emstige eomplicatie in de !midi- ge situatie vonnt de druk, die Moskou oefent op West-Duitsland, een druk, die de vorige week zelfs overging in een openlijke dreiging met militaire maatre- gelen (n.b. op grond van artikelen in het VN-handvest!), omdat de Duitse re- gering niet genoeg· optreedt tegen de neo-nazïs. die zich weer zouden orga- niseren in de Nationaldemokratische Partei Deutsehlands. De regering te Bonn voelt zich nu dubbel bedreigd.
Twee weken geleden is een speciale ge- zant van Bondslmnselier E:iesinger, de CDU-afgevaardigde in de Bondsdag Bir-
renbach, naar Washington gereisd om met de· Amerikaanse regering de situa- tie te bespreken. Uit de officiële mede- delingen hierover blijkt, dat minister Rusk de nadruk gelegd heeft op de Na·
to, en dat de toestand van een verhoog·
de inspanning van Europa en een voort·
ger.;ette van de Verenigde Staten eist.
Hierbij komt dus de reeds vóór de bezetting van Tsjccho,<Jlowaltije door de Verenigde Staten verlangde grotere mi- litaire bijdrage van de Europese Na·
to-partners naar voren.
Er zijn plannen voor een buitengewo·
ne Nato-conferentie. Hoofdthema van een dergelijke .conferentie zou dan zeker zijn de opzeggingsmogclijkheid in 1969 met een termijn van 12 maanden. Men neemt aan, dat op die conferentie dan besloten zou moeten worden de opzeg- gingstermiJn op te schorten zonder meer, daar ee11 herziening van het ver- drag in verschilleltcle partnerlanden bin- nenlandse politieke moeilijkheden zou kunnen veroorzaken. De leden zouden dan kunnen volsta:..n met de verklaring, dat zij niet van de mogelijkheid tot o:rr zegging in 1969 gebruik zullen maken.
GEEN VERZWAKKING
Twee zaken staan op het ogenblik vast: Iedere verzwakking van de Nato zou een aanmoediging zijn voor de Sow- jet-Unie om vel'der te gaan met militai·
re àcties, eerst tegen Roemenië en Joe- goslavië en bedreiging va11 West-Duitsland. dat door verdel;e actie in Oost-Em·opa onder steeds zwaardere Russisehe d1·uk zou komen te staan (m
daarmee gèheel West-Europa.
Ten tweede: Ieder. die enige prij!!
erop stelt de vrijheid waaronder wij leven te handhaven moet doordrongen zijn van de noodzaak zich daarvoor opoffe- ringmt te getroosten. De passage uit de Troonrede, dat handhaving van een doelmatige Nederlandse bijdrage aan de bondgenootschappelijke defensie noodzal{elijk blijft, is maar zeer zwak, Wanneer wij onze tr:;~.ditionele vrijhe- den willen handhaven en onze veiligheid
zoveel mogelijk ·willen waarborgen, die·
nen wij daar grotere inspanning YOOl'
over te hebben. Hebben wij dit niet, dan bèhoeven wij aan die vrijheden niet meer te denken.
Het gezaghebbende Britse blad "The Economist" had de vorige week een somber artikel "Do you remember Eu·
rope? ", waarin het ons -,verelddeel beti- telde als een "ouderwetse naatn voor een geografisch gebied waar de Russische en de Amerikaanse wereld el·
kaar toevallig raakten." "Vier \'an zijn nationale staten hebben zojuist gemene zaak gemaakt met de Russen om de liberale verlangens van een vijfde t~
onderdrukken. De overigen, een groe1;
wiens bevolkin~- even groot is en wiens nationaal inkomen belangrijk groter is dan dat van de agressors, stonden hulpe- loos terzijde, niet omdat de Amerikanen hun dit hadden gezegd. maar omdat zij noch de eenheid, noch de middelen noch de wil hadden om iets anders te dden.
Het is misschien te pessimistisch; po·
litiek gezien, misschien zelfs een oJwer- diencl verwijt, maar in ieder g·eval
beschamend. Ad Interim
K~rt v~or het _ter perse gaan van dit blad bereikte ons de heugelijke tijding dat het prmseiiJke gezm op Drakesteyn met een tweede zoon is uitgebreid. De ouders van de jongste Oranjetelg en uiteraard de gehele koninklijke familie bieden wij, ongetwijfeld mede namens alle VVD-leden, onze oprechte gelukwensen aan,
2 - vrijdag 27 september 1968
Kepi TOOI' deze l'ultrlek sea- .._ - · : ... Dil'. . . ••
llleoc:ll-BeddiDI', 8taflhont1en- plaat•-. SU,· Dea Raac.
Verkiezing Adviesraad
Mej. Joh. :ÈI. Springer schreef in het nummer van V. en D. van 28 juni j.I.
over de Adviesraad. Hier wil ik gaarne nog €ens op terugkomen.
In de in oktober te houden algemene vergadering van de Kamer- Centrales is n.l. aan de orde de verkiezing van de vertegenwoordigsters en plaatsvervan- gend-vertegenwoordigsters van de Ka-
"-mer-Centrales in de Adviesraad van de Organisatie Vrouwen in de V.V.D.
Volgens art. 13 lid 2 van het Huishoudelijk Reglement van de V.V.D.
kunnen kandidaten worden gesteld door:
a. de partijafdelingen in de Ka- mer-Centrale.
b. het bestuur van de Kamer-Centra- le.
c. 20 partijleden, behorende tot het gebied van de Kamer-Centrale.
• De . aftredende vertegenwoordigsters zijn direct herkiesbaar, maar u kunt dus ook met 19 andere partijleden uit uw Kamer-Centrale gezamenlijk (vrou- wen of mannen) kandidaten stellen.
De voor 2 jaar gekozen Centrale-ver- tegenwoordigsters vormen te zame'n de Adviesra!J,d, die het Bestuur terzijde staat. In een in het voorjaar te houden vergadering kiest de Adviesraad uit haar midden 4 leden voor het BestuJir van de Organisatie Vrouwen in de V.V.D., ook weer voor de tijd van 2 jaar.
Het Bestuur bestaat uit:
a. de vrouwelijke leden van het Hoofdkwartier van de V.V.D.
b. 4 leden gekozen uit en door de
A~viesraad.
c. een of twee door de vorige geas- sumeerde leden.
d. de vrouwelijke leden van de Kamer- fracties (met adviserende stem)
Hoewel onze Organisatie, doordat zij een Stichting is, geen algemene leden- vergadering kent, waar verkiezingen plaats vinden, kunt u, zoals uit het bo- . venstaande blijkt, invloed uitoefenen op de samenstelling van Adviesraad en Bestuur, want:
1. U kunt kandidaten stellen voor de functie van Centrale-verte- genwoordigster en haar plaàtsver- Vil,ngster.
2. U kunt op de in oktober te houden
~ilgemene vergadering van uw Ka- mer-Centrale door uw stem uit te bren- gen deze vertegenwoordigster kiezen.
3. doordat de, mede door u gekozen Centrale-vertegenwoordigsters in het voorjaar weer · 4 bestuursleden kiezen hebt u, zij het dan indirect, ook hierop invloed.
Wij zouden u daarom willen vragen, om indien enigszins mogelijk, de a.s.
vergadering van uw Kamer-Centrale bij te wonen e:h aan de verkiezing van de Centrale"vertegenwoordigsters · deel te nemen.
E.d. R. B.
Vrijheid en~
Democratie~
UU614@ VêN pj !îifthiiMniN ygoJ! "Rh'NÊI? IN p!M§i!jl!î&lfi
Weekblad van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.
Adres van de administratie (zowel voor aoonnementen al•
voor advertentiel!l) s Witte de Withstraat 73 te Rotterdam (postbus 824 te Rotterdam).
Tel. 010-11 10 00, abonnemen- ten toestel 219, advertentie•
toestel 224. Postgiro: 245108 t.n.v. Administratie Vrijheid en Democratie te Rotterdam.
Jiooröredactenr:
Ph. C. la Chapelle jr.
Adres van de redactlet Nieuwe Herengracht 89 B te Amsterdam-C.
Spreekbeurten
.Periode van 27 september tpt en met 28 oktober
·27 sept.
27 sept.
30 sept.
30 sept.
1 okt.
~okt.
4 okt.
6 okt.
7 okt.
7 okt.
7 okt.
Koog a. d. Zaan: (20.00 uur, Lindenboom- sehool: sta.tencentraJe Zaandam, ond.: Wat staat de VVD in het komende jaar ·te doen?) ... : ... .
Zwolle ( ond.: Kiezer-Gekozene). • ... . Breda (20.30 uur, hotel Cosmopolite: .west~
Brabant, ond.: De rijksbegroting) ; ... . Tilburg (20.15 uur, Stadsschouwburg: ond.:
De nieuwe begroting) ... ..
Utrecht. (20.15 uur, restaurant Jaarbeurs) VleutenjDe Meern (20.00 uur, Haarzuilens, De 4 Balken: ond.: De algemene politiek} .. . Eelde ... . Enkhuizen (14.00 uur, debat met PSP over Oost-West-verhouding na Praag; JOVD Noord-Holland) ... . Heiloo (20.00 uur, Oude Herberg: ond.: Ne- derland en Indonesië in nieuw perspectief) · Ede (20.00 uur, De Reehorst: ond.: Kiezer- Gekozene} ... : ... .
H. Wiegel
A. J .. B. Hubert. e.a.
Mr. E. H. Toxopeus Drs. Th. H. Joekes R. Zegering Hadders H. Wiegel
R. Zegering Hadders
Mr. dr. C. "Berkhouwer Mr. dr. C. Berkhouwer H. Wiegel
Wolvega (20.00 uur, hotel Dragt: staten-
centrale Heerenveen) .. ... R. Zegering Hadders 7 okt~
9 okt.
Dedemsvaart ... H. J. L. Vo.nhoff Wageningen (Liberale Studenten Vereni-
ging) ... , ... :... Mr. H. van Riel 12 okt.
14 okt.
16 okt.
18 okt.
Oesterbeek (Conf. Vrouwen in de VVD)... Mr. E. H. Toxopeus Gooise Kadercursus (debat· met H. C. Faas) H. Wiegel
Purmerend , ( ond.: Kiezer-Qekozone) ... . Mr. W. J. Geertsema Mr. J. G. Rietkerk, Tiel e.o ... · ... ; ... " ... .
18 okt. Oss
ir. D. S. Tuijnman en H. Wiegel
Mr. H. E. Koning en mr. J. F. G. Schlingemann 21 okt. Amsterdain ( 20.00 uur, Krasnapolsky:
Arjos) · ... . Drs. Th. H. Joekes debat met drs. B. Goudzwàard 21 Okt.
25 okt.
25 okt.
28 okt.
28 okt.
Hardegar~jp ... . Mevr. mr. E. Veder-SÏnit Mr. F. Portheïne
Heerlen-Mijnstreek (ond.: BTW) ... ..
Laren/Blaricum ... . H. Wiegel
Amersfoort ( ond.: Kiezer-Gekozene) ... . Mr. W. J. Geertsema Mr. F. Portheine, Schagen (20.00 uur, hotel Igesz: forum) .. .
mr. F. C. Vorstman en J. E. Ris
28 okt. Zoetermeer ( ond.: Een liberale kijk op de
problematiek der gemeenten) ... .. H. Wiegel 28 okt. Groningen (Lib. Sociëteit: ond.: Het ko-
mende politieke beeld in het licht van de
Miljoenennota) ... .. Mr. J. de Wilde
In memoriam
Mr. dr. Jan Schoonenberg
Op 12 september is te Ermelo, 65 jaar oud, plotseling overleden mr. dr. J.
Schoonenberg, oud-substituut griffier van de Centrale . Raad van Beroep en oud-gemeenteraadslid van Doorn voor de VVD.
Enkele jaren vóór de. oorlog kwam hij van Amsterdam naar Utrecht. Al spoe- dig werd hij tot voorzitter gekozen van de afdeling Utrecht •vari de Bond van Jong-Liberalen. De leden ·van deze af- deling werden al gauw· vervuld van ont- zag en bewondering voor zijn scherp verstand. helder inzicht, enorme bele- zenheid ·en wetenschappelijke ontwikke- ling. Jan Schoonenberg was echter een bescheiden mens, dié· zien· nooit op zijn kwaliteiten liet voo'rstitan: Als vriend deelde hij zijn l'ennis"mede.
pensionering te verzoeken bleef zijn geest ongebroken, zijn wil om te leven intens, zo zelfs, dat hij van 2 september 1958 tot 28 november 1962 een enthousi- ast lid was van de raad van de gemeen- te Doorn. Wij verliezen in Jan Schoo- nenberg een gaaf mens, altijd behulp- zaam en opgewekt. Hij was een stimule- rend voorbeeld voor ons allen en met recht kunnen wij zeggen dat Jan Schoenenberg het motto, dat ons in de bezettingstijd sterkte, heeft waarge- maakt: "Standvastig is ghebleven zijn hert in tegenspoet".
Dr. A. P. J. VAN DER BURG;
:Rijswijk
VRIJHEID EN DEMOCRATIE
UIT DE PARTIJ
• LEIDEN
Ter bespreking van het rapport "Kie- zer en Gekozene" zal in Leiden . een ledenvergadering plaatsvinden op dinsdagavond 1 oktober, aanvang 20.00 uur; in het restaurant Van der Heijden (Breestraat). Een speciale weri,g·roep uit de afdeling heeft een advies uitge- bracht dat zal worden ingeleid door drs.
P. L. Offerhaus, voorzitter van de werk- groep.
• AMERSFOORT
Vooruitlopend op het verschijnen van het plaatselijke mededelingenblad deelt het . bestuur van de afdeling Amersfoort
!Jet v.olgende mede :
{)p "vrijdag 25 oktober wordt een discussieavond gehouden met als onder- werp het rapport Kiezer-Gekozene. Uit de hoofdstukken I en IT kozen wij enl<e- le •punten, die .op deze .av.ond behandeld zullen worden. Wij vonden de heer mr.
W .. L Geertsema bereid een inleiding ·te houden.
Ter ·voldoening ·aan art. 16 van oe Statuten stellen wij de leden in de gele- genheid voor 15 oktober voorstellen .in te . dienen, .die op de algemene vergade- .ring .van de 'partij, welke op 28 en 29 .maart .1969 zal worden gehouden, moe- tFn ·worden behandeld. Op de vergade- ring van 25 oktober zal aan deze voorstellen een zeer beperkte ·tijd kun-
n~n. worden besteed.
• 'MONNICKENDAM
. De afdeling Monnickendam heeft in Fen ledenvergadering de groei van de ,;tad benadrukt en in dat verband enke- le gunstige aspecten voor de verkiezin-
"'cn in 1970/1971 belicht. Verder heeft de vergadering zich bezig gehouden met de behandeling van het rapport Kiezer-Ge- Iwzene. De heren mr. W. A. C. Sterk ~n D. van Haaften werden afgevaardigd
118 ar ' de landelijke vergadering van de p;;rtij in Hilversum. Ten slotte heeft mr. Sterk aspecten van zijn werk als J'nadslid· besproken.
• NIJMEGEN
De fractievoorzitter van de VVD in de Nijn1eegse gemeenteraad, de heer J.
van. den Hoven, heeft zijn zetel !.er l"Jeschikking gesteld. De heer van den Boven is de laatste jaren overb3la.st geweest met werkzaamheden op verschillend terrein, hetgeen een bedrei- ging· is geworden voor zijn gezondheid.
:f,1s geboren Nijmegenaar deed hij het
·raadswerk met zeer veel liefde en grote cvergave. Hij vindt het zelf ook bijzon- der ja;mmer nu gedwongen te zijn deze te veel vergende taak los te laten.
· Tot zijn opvolger is genoemd mr. A.
R-:. Et M. F. Roelofs, die met zijn ~G jaar .. het jongste raadslid wordt. Door- . d'1t iri de verkiezingsstrijd om de
raadszetels in 1966 de studenten aan de RK Universiteit graag hun belangen m de raad zagen behartigd door studenten kwam de. heer Róelofs op de VVD-lijst l:ij de top te staan. Hoewel nu afgestu- deerd interesseert hij zich nog voor de universiteits- en studentenproblemen.
De fractie van de VVD zal nu bestaan uit de heren: A. Krijt (voorzitter) en r;rr. A. R. E. M. F. Roelofs.
.:I.
De onmiddellijk 'rta'' de "bezetting on- dergedoken Bond van . Jong-Liberalen leidde hij als landeliJk voorzitter. Hij inspireerde de bond-in de ondergrondse kampen en conferenties die in Loosdrecht, de Biesbosch en Doorn wer- den gehouden en waar met hem promi- nente liberale en niet-liberale politici de geest van verzet levend hielden. Dr.
Schoenenberg was ook een, trouw mede- werker aan de illegale activiteiten rond de bladen ,.Slaet' op den Trommele" en
"Ons Volk". Toen mr. N. A. Stempels in 1943 werd gearresteerd en gefusilleerd zorgde Jan Schoenenberg ervoor, dat de radio's, stencilmachines en verdere be- nodigheden werden verborgen in het ge- bouw van de Centrale Raad voor Be- roep, waar hij ook woonde, zodat het werk door kon gaan.
Radio-uitzending van de VVD;: d~nderdag 10 oktober van 18.20 tot 18.30 uur via Hilversum 11 (298 m.).
Als redactioneel medewerker van
"Slaet op den Trommele',', gaf hij blijk van zeer moderne inzichten en van een vooruitziende blik. Met het oog op de naoorlogse ontwikkeling schreef hij in bezettingstijd in ons blad b.v. een arti- kel met uitgewerkte voorstellen voor een Algemene Werkloosheidsverzekering en een studie over de noodzaak van een unificatie van de sociale wetgeving.
Hoewel twee zware chronische ziekten hem in 1954 noopten vervroegde
' \ I j
t~gpen
kleding
*afgestemd op taak en klimaat die ginds op u wachten.
in onze speciale afdeling kunt u op vrijblijvend e11 deskundig ad- vies rekenen. .-,
DE STAD· PARIJS N.V.
WAGENSTRAAT 45- 45a OEN HAAG TELEFOON 070-18.30.77
VRIJHEID EN DEMOCRATIE vrijdag 27 september 1968 -' 3
Het Kieswet-rapport van
de
commissie-Cals ·(lil)Benoeming en positie var- de miniSter-president
Paragraaf 14 van het eerste rap- port van de Staatscommissie-Cais h~
steedt aandacht aan de gedachte vàn een consultatief referendum inzake de benoeming van een minister-presi- dent. Ms uitgangspunt wordt geno- men een artikel: "Vorm het kabinèt op straat", gepubJiceerd in "De Groene Amsterdammer" van 11 maart 1967, waarin prof. Daudt' een voorstel heeft gedaan tot ·Wijziging van het kiesstelsel,
Volgens dat voorstel zouden· de kie- zers ter gelegenheid van de verkiezin- gen voor de Tweede Kamer op 'het stem- biljet tevens hun stem uitbrengen op een kandidaat voor het ambt van minis- ter-president. Als kandidaten zouden dan fungeren de lijstaanvoerders van de grootste twee partijen, die bereid zijn hun lijstaanvoerder hiervoor beschik- baar te stellen. In de oorspronkelijke oozet van dit systeem zou de kandi- dàat, die het grootste aantal stemmen op zich verenigt, in ieder geval minis- ter-president worden, ongeacht de ze- telverdeling in de Tweede Kamer. De ldezers zouden derhalve een bindende aam..,ijzin!f. doen van de persoon, die als minister-president zou fungeren.
Terecht heeft de Staatscommissie zich afgevraagd, of dit niet •in strijd komt met het bepaalde bij artikel 86 van de Grondwet, luidend: "Hij (de Koning) benoemt de ministers en ontslaat hen naar welgevallen", Weliswaar zou de benoemingshandeling alszodanig door de Koning kunnen blijven geschieden, maar de Koning zou wettelijk v e r p 1 i c h t worden, de kandidaat die de meeste stemmen behaalt, te benoemen.
Deze verplichting zou niet van feite- lijk politieke, maar van strikt juridische aard zijn; een afwijking van de electo- rale uitspraak zou niet geoorloofd zijn.
Voorts merkt het rapport van de Staatscommissie op, dat de ministeriële verantwoordelijkheid een rol speelt (ar- tikel 55 van de Grondwet). De Sta- ten-Generaal zijn bevoegd, een: nieuwe minister ter verantwoording te roepen ter zake van zijn benoeming, hetgeen impliceert, dat de benoeming door de Staten-Generaal wordt beoordeeld. Een benoemilig, welke tot stand zou komen op bindende aanwijzing van het electo·
raat, zou vanzelfsprekend aan zodanige beoordeling onttrokken zijn.
Op grond van deze overwegingen is de Staatscommissie van oordeel, dat het voorstel-Daudt naar zijn oorspronkelijke opzet niet realiseerbaar is binnen het kader van de bestaande Grondwet.
Variant toelaatbaar?
In een variant op het oorspronkelijke voorstel fungeert de kiezersuitspraak als a a n b e v e 1 i n g voor de benoe- ming van de minister-president. Dit zou naar de mening van de cómmissie. aldus kunnen worden uitgewerkt, dat deze aanbeveling gericht is tot de Koning;
ook zouden de S t a t e n • G e n e r a a 1 aan de hand van deze aanbeveling een benoemingavoordracht kunnen doen.
Voorts zou volgens deze variant de keuze voor de lüezers niet beperkt zijn tot twee kandidaten, maar zou in beginsel iedere partij een kandidaat kunnen stellen. ~et verschil met het oorspronkelijke systeem ligt dus zowel in het ontbreken van het bindende ka·
rakter van de kiezersuitspraak, als in de wettelijk onbeperkte keuze. Zeker in de gevallen waarin de uitspraak geen duidelijk beeld zou vertonen of waarin de uitspraak niet zou congrueren (klop- pen) met de samenstelling van de Ka- mer, zou de mogelijkheid tot een afwij- kende benoeming bestaan.
Een deel van de Staatscommissie, het liberale lid mevrouw Fortanier-de Wit en de heren dr. Albrecht (pvda), mr.
Cals (kvp), dr. Cramer (pvda), prof.
Daudt (pvda), mr. Donner (arp), drs.
Gruijters (d'66), mr. Meeuwissen (kvp) en mr. Prins (arp), acht een dergelijk systeem van electorale aanbeveling grondwettelijk toelaatbaar. Het benoe- mingarecht van de Koning, zo overwe- gen zij, behoudt reële inhoud; slechts de feitelijke politieke constellatie (bijvoor- beeld een duidelijke meerderheid voor een van de kandidaten, geruggesteund door een hiermee corresponderende
Kamer-rnee~;derheid) kan met zich brengen dat aan de aanbeveling doorslaggevende betekenis moet worden toegekend. Voorts behouden de Staten·
Generaal de mogelijkheid, terzake van de benoeming verantwoording te vra- gen. In dit verband achten zij bovendien van belang, dat de electorale uitspraak geen voorwaarde is voor de geldigheid van de benoeming; slechts wordt ter gelegenheid van de Kamer-verldezingen het kiezerskorps de mogelijkheid gege.
ven om zich uit te spreken. Valt tussen- tijds de minister-president bijvoorbeeld door overlijden uit, dan behoeft geen nieuwe electorale uitspraak te worden uitgelokt.
Een ander deel van de commissie, de liberalen mr. Kan en prof. Simons en verder de heren prof. Van der .Hoeven (pvda), prof. Jeukeus (kvp), drs. De Pous (chu), mr. Scholten (chu), dr.
verbrugh (gpv) en ir. Witte (kvp) acht dit stelsel echter niet te rijmen met het grondwettelijk recht. Invoering van dit consultatieve referendum introduceert, zo betogen zij, een geheel nieuw ele·
ment met betrekking tot de functie van de kiezer, zonder dat daarvoor een vol- doende aanknopingspunt bestaat bij de huidige inrichting van het staatsbestel of bij de historische ontwikkeling daar- van. Gezien de centrale betekenis van de kabinetsformatie in het staatsbestel, zou naar hun mening de invoering van deze electorale aanbeveling ertoe kUil·
nen leiden, dat door middel van een
,,Kiezer-Gekozene''
Rectificaties in brochure
I. In resolutie 14 onder letter d {blz. 117 van de brochure) dient itt plaats van "de noodzakelijk- heid van de studie" te worden gelezen "de noodzakelijkheid V'Ul
e e n studie",
Ii. In agendapunt 9 van de beschrijvingsbrief voor de buiten·
gewone algemene vergadering op 15 en 16 november a.s. (blz. 128 van de brochure) dient na
"Amsterdam" en voor "Ede" te worden gelezen "Apeldoorn". Het deslJetreffende voorstel is in de toelichting op dit agendapunt ver- __
meld.
m. In de richtlijn 2 dient in de eerste zin achter "ontwerpresolu·
ties" in plaats van "(nummers 1 tot en met 29)" gelezen te worden
"(nummers 1 tot en met 30)'_'.
N.R.
De aandacht wordt nogmaals erop gevestigd dat. de termijn van indiening van amendementen en wijzigingsvoorstellen onherroepe- lijlt: wordt. gesloten op vrijdag 18 oktober 1968, zoals in richtlijn 4 is aangegeven (blz. 134 van de bro- chure).
Genoemde brochure is door overschrijving van f 3.- op postrekening nummer 67880 ten naine van Secretaris van de VVD en onder vermelding van "Kiezer .
• Gekozene" verkrijgbaar. Toe-, zending geschiedt terstond na ont- vangst van het bericht van bijschrijving.
wijziging van de Kieswet in feite wordt overgegaan op een geheel ander staat·
kundig systeem. ·
Ten slotte moet in het licht van de bestaande constitutionele verhoudillgen met betrekking tot de benoeming van de minister-president aan deze electora- le uitspraak het karakter worden toege·
kend van een correctie op de uitslag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer· hiermee wordt naar het oordeel van dlt deel der staatscommissie dë grens van het grondwettelijke toelaatba-
re overschreden. '
Bij de beoordeling van de effectiviteit en de wenselijkheid van deze variant op het voorstel-Daudt dienen volgens dit deel van het rapport ook nog andere kenmerken van dat stelsel in de beschouwing te worden betrokken. Wel- iswaar krijgen de kiezers de gelegen- heid zich uit te spreken over een be·
langrijk facet van de regeringsvorming en betekent het systeem een aansporing voor de partijen om voor de verkiezin- gen kleur te bekennen. Maar dit sluit niet uit, dat partijen zich kunnen ont- houden van het aangaan van een bin·
dig, voorafgaand aan. de verkiezingen.
De voorkeuren van de kiezers kunnen voorts· dwars door de partijen heenlo·
pen, waardóor de positie na de 'verkie·
zingen (incongruentie tussen de uitslag der Kamerverkiezing en die van de aan- beveling voor minister-president) verge- leken · bij de bestaande toestand, nog aan onduidelijkheid zou winnen.
Het systeem waarborgt voorts niet, dat de kandidaat, die de meeste stem- men verwerft, zal kunnen rekenen op de steun van een Kamermeerderheid. De positie van de ministèr-president onder- gaat ten slotte wijziging; de legitimatie van zijn benoeming komt in sterkere mate bij het electoraat te liggen. De verhouding tot de Kamers en de verhou- dingen binnen het Kabinet kunnen op grond hiervan ongetwijfeld wijziging on- dergaan.
Afwijzende conclusie
Alles te zamen genomen is de Staatscommissie (behoudens een afwij- kend oordeel van mevrouw Fortanier-de Wit en dr. Cramer) van oordeel, dat het gewijzigde voorstel n i e t in overwe- ging moet worden genomen. Of het een samenbundeling van partijen vóór de verkiezingen zal kunnen bewerkstelli·
gen, is onzeker. Deze twijfel omtrent de effectiviteit van het voorstel doet ook de leden, die geen grondwettelijke bezwa- ren zien, zich hiertegen verklaren, met uitzondering van mevrouw Fortanier-de Wit en dr. Cramer.
Deze beiden beschouwen het als een voordeel van een dergelijk consultatief referendum, dat het de kiezers niet al- leen gelegenheid biedt om op een be- paalde partij te stemmen, doch tevens aan te duiden, met welke andere par·
tij(en) deze bij voorkeur zou dienen sa- men te werken. Het is weliswaar niet zeker, dat dit stelsel tot een meerder- heidsultspraak ten gunste van een be- paalde kabinetsformateur leidt; aange·
zien het, naar zij opmerken, bij een consultatief referendum echter om niet meer dan een aanbeveling gaat, levert een verdeeld advies huns inziens geen onoverkomelijke bezwaren op. Men valt dan op de bestaande situatie terug. On- dertussen drukt het stelsel de kiezeril toch met de neus op hun verantwoorde- lijkheid, óók voor het proces der rege- ringsvorming. Op den duur kan hiervan naar hun oordeel een polariserend ef- fect worden verwacht. Door de combi·
natie met de afschaffing van de op- komstplicht (waarover later), waardoor het kiezerskorps meer uit werkelijk be- langstellenden zal kunnen gaan bestaan, zal dit effect nog worden versterkt.
De staatscommissie deelt in deze pa.
ragraaf ten slotte nog mee, daf zij zich voorbehoudt, in een later stadium in meer algemene zin nog op het
löölööli
SPIJKENISSE
Gohouwen van gewapend .. betonnen prefab• voor vorsthiliende doeleinden.
Vloerplaten in normale afmetingen of pasplaten volgen• opgegeven maten.
Broeibakken en alle onderdelen voor de tuinbouw.
,,Pragmatische theorie"
In ons artikel van vorige week vermeldden wij reeds, dat lle&
rappon van de Staat~commis
sie-Cals In bijlag·e 1 een .samen•
vatting geeft van de door D'6G voorgestane positie van de (rechtstreeks gekozen) mi•
nister-president. Deze zou in prin·
cipe n i e t tussentijds door de Kamer tot aftreden kunnen worden gedwongen.
Gezien de ernstige kritiek daar·
tegen, werd van de zijde van D'66 aangekondigd, te zullen overwe·
gen dit aldus te wijzigen, dat liet u:abinet wel door een bepaalde v e r s t e r k t e meerderbeid tot aftreden zou kunnen worden ge- noopt. In dat geval zouden dan vervroegde verkiezingen moeten worden gehouden.
Op liet kol1 geleden gehouden Congres van D'66 heeft nu, in een
"vrijblijvende discussie", een meerderheid van een con·
gres-commissie van ))'66 (11 te- gen 8 stemmen) uitgesproken, dat als er een groot conflict zou ko·
men tussen de rechtstreeks geko- zen minister-president en het vol·
gens een ander systeem gekozen parlement, het conmet moet wor·
den opgelost door een steekproef onder een 150-tal Nederlanders, wier oordeel daarover dan dat van liet Nederlandse volk moet worden gea.cllt. Het gaat hier, blijkens de gege\'en toellchting, dan om een soort "jury·nit~praak"
(ontleend aan het verslag van "De Volkskrant").
Bet is nauwelijks denkbaar, dat dit voorstel buiten de kring van deze "pragmatische" theoretici enige bijval zal vinden.
A.W. A.
vraagstuk van het (consultatieve) l'efe- rendum terug te komen,
VVD-standpunten
.Zoals wij in ons vorig artikel in her- innering brachten, heeft de commis- sie-Geertsema gekozen voor het sys- teem van het opmaken van een voor·
dracht aan de Koningin 'door de Tweede Kamer (na een openbaar . debat) voor een formateur, tevens lmndidaat mi·
nister-president (pag. 13/14 van het rap- port en ontwerp resolutie nr. 8). Een procedure, welke zonder Grondwetswi:i·
ziging kan worden toegepast. Eén va.n onze medeleden van de comllli&o sie-Geertsema, ir. Wagenmaker, heeft zich echter voorstander verklaard van de rechtstreekse verkiezing van de mi- nister-president door de kiezer.
Ook hij komt met een geamendeerd
"steisel-Daudt". Evenals bij de in de Staatscommissie besproken variant wil hij de kandidaatstelling niet tot de grootste twee partijen beperken, maar dit recht aan alle partijen toekennen.
De afwijking is, dat wanneer geen der kandidaten meer dan 50 pct. van de sternmen verkrijgt (en die kans is in dit .geval groot), een week na de eerste verkiezingen een tweede verkiezingsron- de zal moeten plaatsvinden tussen de twee kandidaten voor minister-presi- dent, die het grootste a.antal stemmen op zich wisten te verzamelen. Bij een conflict tussen Kamers en Kabinet zou- den zowel nieuwe verkiezingen voor de Kamer als voor een minister-president moeten worden gehouden (pag. 15/16 van ons rapport en ontwerp resolutie nr. 9).
Het hoofdbestuur van de partij heeft inmiddels (voorlopig) met meerderheid van stemmen geadviseerd t e g e n aan- vaarding van de in ontwerp-resolutie nr.
8 door de commissie-Geertsema voor- gestelde kandidaatstelling door het par- Iement van de form;:J;eur, tevens kandi- daat minister-president, en met algeme- ne stemmentegen de in resolutie nr.
9 neergelegde gedachte van de rechtstreekse verldezing van de mi- nister-president.
De partijraad moet zijn adviezen nog vaststellen,
A, W. ABSPOEL
