BI B IJ JL LA AG GE EN N
B IJLAGE 1 M ARKET C ENTER E N H UB S ERVICES ______________________________________________ 2
B IJLAGE 2 W OORDENLIJST ______________________________________________________________ 4
B IJLAGE 3 C ORRELATIE YEAR AHEAD SPOTPRIJS VERSCHILLENDE MARKTEN ________________________ 7
B IJLAGE 4 F IGURENLIJST ______________________________________________________________ 10
Bijlagen 2
BI B I JL J LA AG G E E 1 1 M M AR A RK KE ET T CE C EN NT TE ER R E EN N H HU UB B SE S ER RV VI IC CE ES S
Om inzicht te krijgen van wat een market center te bieden heeft aan een shipper, volgt hier een overzicht van verschillende diensten.
W
W HE H EE EL LI IN NG G
Wheeling is het overbrengen van gas van de ene verbonden pijpleiding naar de andere door middel van een Gashub, door verplaatsen of door het fysieke transport door overdracht via de pijpleiding van een market center. [Tobin, 1996]
P P AR A RK KI IN NG G
Parking is een korte termijn transactie van gas waarbij de market center het gas van de shipper tijdelijk opslaat en op een later tijdstip teruglevert. Vaak wordt gebruik gemaakt van opslagcapaciteiten. [Tobin, 1996]
L L OA O AN NI IN NG G
Loaning is een korte termijn voorschot van gas aan een shipper door de market center dat op korte termijn door de shipper teruggeleverd wordt. [Tobin, 1996]
S S TO T OR RA AG GE E
Storage is de opslag van gas van de shipper voor een langere periode, meestal een seizoensopslag.
Het opslaan van gas tot het koude seizoen wanneer de vraag naar gas hoog is. [Tobin, 1996]
P P EA E AK KI IN NG G
Peaking is het op korte termijn verkoop van gas om onverwachte verhogingen in vraag of schaarste van de klant op te vangen. [Tobin, 1996]
B
B AL A LA AN NC CI IN NG G
Balancing is het in balans houden van de toe- en afvoer van gas op het gasleidingnetwerk. Bij een verschil in toe- en afvoer (onbalans) kan door het netwerkbedrijf een boete aan de shipper opgelegd worden. [Tobin, 1996]
G G AS A S S S A AL LE ES S
Verkoop van gas aan klanten zodat die kunnen anticiperen op hun laad vereisten of verkoop
verplichtingen aan anderen. [Tobin, 1996]
Een service waarbij de eigendomsoverdracht van een bepaalde hoeveelheid gas geregistreerd wordt door de market center. Title transfer kan meerdere keren plaatsvinden voordat het gas de center daadwerkelijk verlaat. [Tobin, 1996]
E
E LE L EC CT TR RO ON NI IC C T T RA R AD DI IN NG G
Een handelssysteem waarbij de kopers en verkopers elektronisch aan elkaar gekoppeld worden of waarbij directe onderhandelingen ondersteund worden bij legaal bindende transacties. Een market center dient als locatie waar gas verhandeld wordt van verkoper naar koper. [Tobin, 1996]
C C OM O MP PR RE ES SS SI IO ON N
Het aanvoeren van compressie als een aparte service. [Tobin, 1996]
R
R IS I SK K M M A AN NA AG GE EM ME EN NT T
Services die ertoe moeten leiden dat het risico van prijsschommelingen van gas voor kopers en verkopers verlaagd worden. [Tobin, 1996]
H H UB U B - - TO T O -H - H UB U B T T R RA AN NS SF FE ER R
Het organiseren van gelijktijdige ontvangstbewijzen van gas voor klanten tussen twee Gashubs
waarbij het niet meer nodig is om het gas fysiek te transporteren. [Tobin, 1996]
Bijlagen 4
BI B I JL J LA AG GE E 2 2 WO W OO OR RD DE EN NL LI IJ JS ST T
D D E E S S PO P OT TM MA AR RK KT T
Vrije markt voor olieproducten. [Van Dale Hedendaags woordenboek]
S
S HI H IP PP PE ER R
Een distributiebedrijf die gebruik maakt van het gasleidingnet voor het transporteren van gas.
[Boersma 2002]
M
M AR A RK KT TE EN N
De markt hoeft niet altijd een concrete markt te zijn, dat wil zeggen een bepaalde plaats waar vragers en aanbieders direct met elkaar in contact treden (bijvoorbeeld een beurs of een veiling). Bedoeld is hier het meer algemene begrip abstracte markt: het samenhangende geheel van vraag naar en aanbod van een goed. Hier worden economische transacties gesloten. [nl.wikipedia.org, 2004]
E E FF F FI IC CI IË ËN NT TE E M MA AR RK KT T
Een efficiënte markt is een markt waar activa verhandeld wordt tegen een prijs die gelijk is aan de waarde, gebaseerd op alle beschikbare informatie. De concurrentie in deze markten is zo sterk dat de meeste mensen geen of weinig kans hebben om de anderen constant te overtreffen met het kopen van activa tegen prijzen die te laag zijn of het verkopen van activa tegen prijzen die te hoog zijn.
Zowel kopers als verkopers gebruiken beschikbare informatie om hun keuzes te maken, zodat het geen verrassing hoeft te zijn dat de daadwerkelijke prijs alle beschikbare informatie reflecteert.
Concurrentie voorkomt prijzen die of te hoog zijn of te laag.
Het is belangrijk dat marktprijzen gebaseerd zijn op beschikbare informatie in plaats van op emoties of trends. Wanneer markten irrationeel of emotioneel geprijsd worden (bijvoorbeeld als relevante informatie genegeerd wordt), dan zal de financiële manager niet weten wat hij moet doen. Hij kan de marktprijs niet manipuleren door het eventueel maken van schadelijke beslissingen en voordeel halen van fouten van de markt.
Samengevat moet een efficiënte markt voldoen aan de volgende vier condities:
• Het aantal kopers en verkopers moet per markt erg hoog zijn
• Er zijn geen belemmeringen om een markt te betreden
• Er vindt handel in een homogeen product plaats
• De informatie over prijzen is perfect. [Chambers, 1999]
I I NE N EF FF FI IC CI IË ËN NT TE E M MA AR RK KT T
In een goed functionerende markt zullen rationele investeerders een marktrichting, het concept van
een efficiënte markt, sturen door hun streven andere investeerders te overtreffen. Markten die niet
tegen een prijs die niet alle beschikbare informatie reflecteert.
Het continu maken van hoge winsten is alleen mogelijk wanneer er een gebrek is aan concurrentie. Bij gebrek aan concurrentie is het voor anderen onmogelijk om dezelfde zaken tegen een lagere prijs gelijk uit te voeren (dezelfde producten of diensten aanbieden). Inefficiënte markten bieden de mogelijkheid tot het halen van hoge winsten maar ook de kans dat er grote verliezen gemaakt kunnen worden. [Chambers, 1999]
L L IQ I QU UI ID DI IT TE EI IT T
Hoog liquide activa kan snel verkocht worden tegen de werkelijke waarde. Liquiditeit refereert de tijd en de kosten die nodig zijn om activa tegen de werkelijke waarde te verkopen. Wanneer activa illiquide is, is het prijzig voor de koper om alle informatie die nodig is te begrijpen om een beslissing over een aankoop te maken.
Een markt is een spreekbuis voor handel. Wanneer de markt als spreekbuis fungeert voor financiële zekerheden als voorraden en fondsen, is deze bekend als een financiële markt. Een manager kan een financiële markt gebruiken als gereedschap om informatie over investeringsbeslissingen te verkrijgen.
[Heyne, 1997]
P P RI R IM MA AI IR RE E M MA AR RK KT T
Zekerheden uitgegeven door bedrijven en die voor het eerst verkocht zijn aan investeerders worden primaire securities genoemd en de markt waarin deze primaire securities verkocht worden wordt de primaire markt genoemd. [Chambers, 1999]
S S EC E CU UN ND DA AI IR RE E M MA AR RK KT T
Al bestaande financiële zekerheden die verhandeld worden, worden secondary securities genoemd.
Deze activiteit vindt plaats in de secundaire markt. Een voordeel van het aanwezig zijn van een secundaire markt is dat dit de liquiditeit van financiële zekerheden verhoogt. Investeerders weten dat ze deze securities kunnen verhandelen tussen kopers en verkopers. Dealer markets en auction markten zijn beide ideaal om deze financiële zekerheden te verhandelen. Deze markten werken het best wanneer er gehandeld wordt in vele kleine overdrachten. [Chambers, 1999]
D D EA E AL LE ER R M MA AR RK KE ET T
In een dealer market worden bepaalde zekerheden gekocht en verkocht door handelaren gebruik
makende van een eigen voorraad. De handelaar koopt en behoudt bepaalde zekerheden op het
moment dat er een verkoper aanwezig is maar geen koper. Op het moment dat er een koper is maar
geen verkoper verkoopt de handelaar deze bepaalde zekerheden. De handelaar verdient een
commissie die gelijk is aan het verschil tussen de prijs die de koper betaald (vraagprijs) en de prijs die
verkoper ontvangt (biedprijs). [Chambers, 1999]
Bijlagen 6
A
A U UC CT TI IO ON N M MA AR RK KE ET T
Auction markets worden geleid op centrale locaties. In auction markets houdt een veilingmeester de vraag- en biedprijs bij en deelt aan twee partijen mee wanneer er een gelijke handel plaats vindt (wanneer de vraag- en biedprijs gelijk is).
De firma die de veiling organiseert ontvangt een bedrag over elke transactie. Dit is bekend als de transactiekosten of commissie voor het leveren van deze service. Met dit veilproces vindt alle handel plaats op dezelfde locatie, waardoor kopers en verkopers er zeker van kunnen zijn dat zij de best mogelijke prijs ontvangen. [Chambers, 1999]
O O NZ N ZE EK KE ER RH HE EI ID D E EN N R RI IS SI IC CO O
Onzekerheid is het onvermogen om de uitkomsten of toekomstige staat van aard te voorspellen.
Risico is de variatie in hoeveelheden tussen onzekere uitkomsten.
Individuen worden risico afkerend genoemd wanneer zij alleen risico accepteren in situaties wanneer zeker is dat de te verwachten ontvangsten zullen stijgen. Een risico neutrale investeerder zal onverschillig zijn over twee investeringen die dezelfde verwachten ontvangsten hebben, ook al zijn de risico’s tussen de investeringen verschillend. Een risico zoekende investeerder zal zijn voorkeur hebben voor een investering met hogere risico’s ondanks een keuze uit dezelfde te verwachten uitbetalingen. [Hitt, 2001]
S S CH C HA AA AR RS ST TE E
Er is sprake van schaarste wanneer er onvoldoende aanbod van goederen en diensten is om behoeftes te bevredigen. Schaarste heeft in de economie niet de betekenis van zeldzaam maar van beperkt beschikbaar. Er zal iets gekozen moeten worden want alles kan niet tegelijk.”
[nl.wikipedia.org, 2004]
D D AY A Y A A H HE EA AD D (D ( DA A) ), , M M O ON NT TH H A A HE H EA AD D ( (M MA A) ), , Y Y E EA AR R A A HE H EA AD D (Y ( YA A) )
Respectievelijk een prijsafspraak voor gas dat over een dag, over een maand of over een jaar
afgenomen wordt.
BI B IJ JL LA AG GE E 3 3 CO C OR RR RE EL LA AT TI IE E YE Y EA AR R AH A HE EA AD D S SP PO OT TP PR RI I JS J S VE V ER RS SC CH HI IL LL LE EN ND DE E MA M AR RK KT TE EN N
De data is verkregen uit het archief van Gasunie GTA en is tijdens dit onderzoek verwerkt tot informatie om de correlatie tussen de verschillende Europese markten te bepalen.
1. Vergelijking Eurohub met TTF
Opmerking: door het ontbreken van data van de YA spotprijs op de Eurohub (Bunde), is gebruik gemaakt van de DA spotprijs om toch een correlatie tussen Bunde en TTF aan te tonen.
DA Bunde, TTF
0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 14.00 16.00
01-01-03 01-02-03 01-03-03 01-04-03 01-05-03 01-06-03 01-07-03 01-08-03 01-09-03 01-10-03 01-11-03 01-12-03 01-01-04 01-02-04 01-03-04 01-04-04 01-05-04 01-06-04 01-07-04 01-08-04 01-09-04 01-10-04 01-11-04 01-12-04
datum
[€ct/m3]
Bunde TTF
Figuur 1. Day-ahead tarieven Eurohub en TTF [Data GTA, 2004]
DA X-Y tabel Bunde, TTF
R2 = 0.9976
0 2 4 6 8 10 12 14 16
0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 14.00 16.00
Bunde [€ct/m3]
TTF [€ct/m3]
DA X-Y tabel Bunde, TTF (2) Lineair (DA X-Y tabel Bunde, TTF (2))
Figuur 2. Correlatie coëfficiënt Eurohub en TTF [Data GTA, 2004]
Bijlagen 8 2. Vergelijking TTF met Zeebrugge
Y+1 Zeebrugge, TTF
0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 14.00 16.00
01-01-03 01-02-03 01-03-03 01-04-03 01-05-03 01-06-03 01-07-03 01-08-03 01-09-03 01-10-03 01-11-03 01-12-03 01-01-04 01-02-04 01-03-04 01-04-04 01-05-04 01-06-04 01-07-04 01-08-04 01-09-04 01-10-04 01-11-04 01-12-04
Datum
[€ct/m3]
Zeebrugge TTF
Figuur 3. Year-ahead tarieven TTF en Zeebrugge [Data GTA, 2004]
Y+1 X-Y tabel Zeebrugge, TTF
R2 = 0.9118
0 2 4 6 8 10 12 14 16
0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 14.00 16.00
Zeebrugge [€ct/m3]
TTF [€ct/m3]
X-Y Tabel Zeebrugge, TTF Lineair (X-Y Tabel Zeebrugge, TTF)
Figuur 4. Correlatie coëfficiënt TTF en Zeebrugge [Data GTA, 2004]
Y+1 NBP, Zeebrugge
0 5 10 15 20 25 30 35
01-01-02 01-02-02 01-03-02 01-04-02 01-05-02 01-06-02 01-07-02 01-08-02 01-09-02 01-10-02 01-11-02 01-12-02 01-01-03 01-02-03 01-03-03 01-04-03 01-05-03 01-06-03 01-07-03 01-08-03 01-09-03 01-10-03 01-11-03 01-12-03 01-01-04 01-02-04 01-03-04 01-04-04 01-05-04 01-06-04 01-07-04 01-08-04 01-09-04 01-10-04 01-11-04 01-12-04 Datum
[p/th]
NBP Zeebrugge
Figuur 5. Year-ahead tarieven Zeebrugge en NBP [Data GTA, 2004]
Y+1 X-Y tabel NBP, Zeebrugge
R2 = 0.983
0 5 10 15 20 25 30 35
0 5 10 15 20 25 30 35
NBP [p/th]
Zeebrugge [p/th]
Y+1 X-Y tabel BNP, Zeebrugge Lineair (Y+1 X-Y tabel BNP, Zeebrugge)
