People product progress : onderzoek naar de werkethiek in Zeeland, West Michigan, gesticht door een groep Calvinistische landverhuizers in 1847

People

Product

Progress

SCR 6540

Onderzoek naar de werkethiek in Zeeland, West Michigan, gesticht door een groep Calvinistische landverhuizers in 1847.

Doctoraalscriptie Antropologie

Juli

1999

Emma de Ruiter

Collegekaartnr. 9366784

Begeleiding: Prof. Dr.

J.

Verrips; Prof. Dr. R. Kroes

Universiteit van Amsterdam

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord

Kaart van de Regio Kaart van Zeeland

1. Inleiding

Uitgangspunten De plaats Het veldwerk Presentatie

2. Zeeland als zelfstandige gemeenschap

Pioniers in Nederland Pioniers in Amerika

Reformed Churches in Amerika

Ontwikkeling van de kerken in Zeeland

3. Ondernemingsgeest en werkethiek Ondernemingsgeest Werkethiek Economische ontwikkelingen 4. Gemeenschapsgeest en activiteiten Onderlinge samenwerking Vrijwilligerswerk Festivals

Zeeland Historical Society

5. Conclusie Bibliografie English Summary Blz. III IV

v

1 6 10 12 14 16 16 23 30 32 39 39

46

53 60 60 65 68 72 75 81 85

Voorwoord

Deze scriptie gaat over de werkethiek van Zeeland een kleine stad in West Michigan met 6400 inwoners en een industrieterrein dat werk biedt aan 15.000 mensen. De studie had niet geschreven kunnen worden zonder de medewerking en gastvrijheid van de mensen in Zeeland en het naburige Holland. Als nieuwsgierige onderzoeker dring je toch zo maar de wereld van de ander binnen. De spontane reacties en medewerking van mijn informanten heeft mij geleid tot het onderwerp van deze studie: de werkethiek. Op enkele uitzonderingen na heb ik zoveel mogelijk vermeden namen te noemen, mochten er mensen zijn die toch herkenbaar omschreven worden, hoop ik dat zij mijn presentatie respecteren.

Mijn bijzondere dank gaat uit naar het journalisten echtpaar Jan en Leni Hof die mij geïntroduceerd hebben bij Ann L. Query Van Dorp, directrice van de Chamber of Commerce in Zeeland. Zij was een onmisbare schakel, evenals de burgemeester van Zeeland Les Hoogland. Zij hebben mij op een hartelijke en gastvrije manier deelgenoot laten zijn van hun gemeenschap, zonder hun bemiddelende rol waren veel deuren gesloten gebleven. Evelyn Van Dorp dank ik voor het spontane en gastvrije onderdak en de begeleiding als poortwachter van Zeeland.

De medewerkers van de Joint Archives en het Van Raalte Instituut in Holland en de Zeeland Historical Society, met name Dr. Elton Bruins en Professor Robert Swierenga, dank ik voor de goede raad, het beschikbaar stellen van archief materiaal, apparatuur en het verlenen van onderzoeksruimte. Ik dank het Roosevelt Study Center te Middelburg voor de aanschaf van de Zeeland Record op microfilm, het beschikbaar stellen van de equipement en Dr. Hans Krabbendam, medewerker van het RSC, voor zijn inspanningen en advies via de elektronische snelweg.

Zonder de hulp van mijn begeleiders was deze scriptie nooit tot stand gekomen. Professor Dr. Jojada Verrips van de faculteit Antropologie en Professor Dr. Rob Kroes van de faculteit Amerikanistiek hebben mij, ieder op hun specifiek karakteristieke wijze, geholpen orde te scheppen in de chaos van eerdere versies.

Ik beschouw deze scriptie als een afronding van een periode die mijn leven verrijkt heeft en die ik als bijzonder boeiend heb ervaren. Zonder de steun van mijn geliefden was het niet gelukt. Ik dank hen dat zij mij de vrijheid hebben gegeven deze studie te beginnen en af te ronden en het geduld waarmee zij hun afwezige vrouw en moeder hebben bijgestaan. Deze scriptie is voor mijn echtgenoot Guus Timmerman en mijn kinderen Angela en Roël-Jon.

NE\VA YGO COU:\TY

1 1 1 1 1 1 1 / 1 1 ~Duck Lake 1 \

l:l'i;G

____ --- _ --- ________ : __________ _

N. Muskegon

;i\\J.'~e'1,o

/

0

!

NIUSKEGO:>i COU.NTY

:

Muskegon Lake ~

j-_____ --:

Spring Lake

j

•~unica

:

tt

{ -

Coopersville 1

Grand Haven '-.

~

.\rfarne •

!

\

~

•Lamont :

Allendale • . • Ptarline J

OTTAvVA COC)iTY

\

West Olive

e

~·:e'

...

~.orthBle~don

• Baue.r : • • Burlingame

D ,v '"" • vVvoming

Pigeon Lake . eor1J.' Oll\·e Center Jemson •1 G d .. ₁₁

ptg, • .

e

•

B lendon 1 ran \ i e

Harlem• Cnsp Borculo

V •

~u?so0ville

e

Fisher

KE:>rT COG.NTY

Grand Rapids

Lake

_{~ew _Hollanl d•. ~Zutphe~orth B,vrone • Cunerville}

.'-ioorde oos Zeeland • •Jamestown

•c

i· ₁

G ronmgen ·

e •

J ....

. . ...

•

· 1 • ar , is e

~ , ,-1.\ nesland Forest Grove Byron Center

~\Iichigan Bfack • -- \...-J.- ~ ' Lake

---;-THoft:~d~~Q!:i:_n_c~i:_-

-- -'-- -- --- - - -- -:- - -- -- --:

Douglas G raa se ap f h .... _{0 · 1}

e

.\Joline 1 1 1 1 • "" \·ense Dorre Gasbom Filmore :

fake East Saugatuck :

Saugatu~~~·

Hamilton J 1 1 ..p ).-fa rein

•

<c;, '°,;- 1 1 1 1 . Plain we Il 1 - - - \ - - - _ _ _ _ J ) South Ha\·en · ~

KA.LA:VL\.ZOO COC.NTY

~

Kalamazoo

j•

\

\ 1 y,," -1-u ' ''':;'"'<3::'''''"•'' CC ' C c " " " ' ) ' ' ' ' " C C C ccc~"'"'' ;~ll?~ç:/!'t€'!~ f[lg_~ '?~~13 \ ~ BROO'SY~~trE w ~ \ -"°Sf>'..--''óR ~i~~ 9 ><

--

"~~~~~:::~~r~·~.o~. ----;~----"~~~~.R.:~:~~ ~l~:~~: ·1:L~!

, CT-E

~

\'6

·...(!o0 : ) "lu

REGENÇV PARKWAY--'

"'~\

0

Brookw o<l<',~--,oó

w 'trQ.xJ!fll

•, tk. \~ TR

0

111öciiW'Atf:Ro: oi\. "'lfo[m v'-~"'fllî"··--·'"·'~

CANYON CREEKVIEW DJ'

<;~EEK.!>1.·. ~

'EAST.----

~"i.s

--~o rt"

TUMN §~.t~-1" 11_.'j;ij )."f,R if,:j {~ -,, '!' u ,_ 0 " _~ 0 _~

ir:=,~~~~=~

&THFIELD PR \?"

\:r

llllt~ CT'" !;; > "' ~ "' llTTlE fM~~ ifiriöviÜtON OR ROOSEVELT 1/) Ul (/l'OAK A.., ._

"'I ...

1·

-, < ~.~~·~-~iN

,. ..

~ U'J

1

cg ion

RllEV ST AV

~l ·~1r'1:1:~r

~r~

·;;

--:r ... _,_~r~} '[rI!n1!'·~:v~~ 4 HURST Cl 5 HURST WAY 6 COlH.RWAY " " ~l3 " ..J 0 7 MEAOOW LARK lN roj :. ~==g: f~ ~ 10. "'E.A.OOW U\RK CT IL fAflOW OR 3 12 Mill POND OR ll. STEf>ttAP'flE JQ lN / ,,,/" ..,/~:.~t-,.- "'x-.r:,'-0 /'."/-i\l'-C,"'

/"

.· "' 0 "' "' "' ui w~~ ~".'<",,. ~~

J

ol 011. ·,').../,/. ll\'e

·--l

;: "'~ a ,Jft,,V '"J.'1>' .- "' a :); CA ·p..t/ ~~

wl1\

i

J/

j / :;f sbM R

o~r

!!Jr

fo

î!Irn~~~·R·~. ~;.i. "'-··--51 f'~! t;I t;

!;,~~:

t

~r~·flllt.O

OEERflELDl:: ;;i o DR;;: % ~ lL Ê "::!. .•.• "

J

.,,,

COUNTRY 'ï~ "'OR / -.;-; VALAIJJS\~ · . ( OR~ ) 0 i /

r

)/ó \ '

~i ~LV

AV '.MJ\ölSqN G

1

1 iel.! \ /

1

{I

~

Ëj

1 er 15GARFll'l!J fl.V

A

{

~OGISTIC

~ il~~INLEYl

AV

llARR~~N ze~rzr

ND

1;~

Ik

u! 1 I ,_ ÄV 1 - ~ ""

wl

WASlllNGToN "' AV o x

,_ ffi::;. l;'..

~l

AV i:A .. l.N AV. 11 Il

•IPoslfllhcc

1

!~

MAIN AV

~-~---

,~,~~?~!;;''.'.~~~~[>-er " " .., r JAMES °', " .. " . ".° ··· ~ . - ) ---····--·---···~ / I~· ~---" __. . .-:.~--·\''~

·-·~~".,

·· .. •''

~

r>-'<

' l ) ' i t / .

~~

·--'f/

~'<-____ -\- ,,-··'' Ó\~

z'AlPINE~ Dekkerluus Il lom,il ~iT~11~11 i~trt.e {~f.n o ?;:' sus

t- Îl!SCll!ll ' 0:: CO .w<~«<

;!:,1.< ~l ~ 1- CHERRY {;; tAv <l?';cntq1fl1bta ~ ~ tn'1 1 1- ~v... ,/

3::::c ..J ..., (/) t :i::l J (/) ~

,, ,.,.., "'3\~/

r:,O,._,..'/ ~/,

~,cl'.- ~'!"./ r

"'11-.:J.. o ..

!.

l:' ..

l ..

1. "'.

I . "

.. """

c\,y llall,l!J

~

1

Conu

'""''Y

t

!

1 ,_ t;I

c;,Ï"',~,.,7

I

~!il~~RHlCEze,Ji.1;J ~!NiriP.Ai

3!

~il

g·1 AV

1-1 • t;f 1 .

~·IPLAINFIELD ~I

1

(···- -···"' C l ' a..··· .-.-... ,. Wt :x: z en °' - :f ,.. MJ\PLE (": N g; ~ILtlA~~.i t- ~ 01 fl1 ~1

?;~;;:;;;• } . ~~~Ç9.Y'i Of ~ , A'f Q{ z. ~JAV~ CT :l~ ~- ~-~- ' "'!>'sf

\;;! "'.

ii. Vl\l.LEY.1.0R tawrcnce

fjl~

,... t;! '.'.:

J

g:i.~

lg

>'· . . . ;"1,""

J.

1

ALICE'.":"< AV :i: al l l'•rk ~11- ~ 1 n.' ") QI

'<'O.JI"

!!ó .' "'

,'1~·_../ 'to~•/ ... J >

,, .. / .

~~;~,~"'w''~~"":

l · ···- "" ·••·

·· · ··· ... I · ·· 15 z1lllll VIEW I;: w z: u >< < o:i "' "'I o -<I >

1- 0 w t-: on < ~ tn~ u ~ c( :;: 0 t.o..' MAPLE lN <

"""""

~1 -~r ~::,

'

''.";:~:·'.~·~;·~~. ,~:~:· ~. L~~~:~~r~~~~

.".~~"'«f~--·~-~"·f( 'i :'(!r.1,E~1LH ",_. ... "V... ::t MAR AN •w""'" j

~

"" ..

s.l··

AWPAWDR ~ 't'·· <t(ff;-." > ltv l'fur . Holland Cou11lry < :!!: ,. ~- .· x 0 ~· 1- ~ \\ Club ~ Ji • , . . . . / H

B

·1 .

. . \

__,.,,_\ .., j

"" ."_., ...

".".c,è".""", D._'~ t "" '""" L GIO!l ::,._; v ..,.~1'--~~.<'/, p Ri<. DR

l

'i_f ='r'f>,~ f . . --" :z r;:\ Ji: ~ lelf\PIE \'; \l; Î0,~-j\ ~ 'tN EUNI\ .r•

STONEl'Ï.i.lf'.f),o'~

. y o ·. ·.· Vl·S·T·A· CT . • \'•',,.. CRO .. SSING(>".-

f..11.r'S~jiTR

"' ." .. " ' . , , , '•11

e NA~1srA ~· ~ i~1 ~ ,{"""-"-j~ •Ó ~.;' '::D ':'.":$' (.1'

S RR~i'fl: "'I;/ Oj. $~~"-\ "'

1 ROYAl ~- Oio '-Noli~ >

"' ··.·.·. -.... " .... , •. " PARK .. > ~-îii QI '"".·· G " f} . · ··· " 1 011 < ''ó<ll i!j !\l.1fL 4 rf "'l z ., JVA Ey s<cP.< .~·

c· ") .

\

"'·

{ li er ~ Ll. s11; •. '"cl!!' -j· .. r-". - . . ,.-fif11~" c/J~ ~ î d\ > "'<w . -~l"~·'' ~~t:- :;: ~'·"'""'~." . i lui~~~~~ ~ .· ~

l'ork " 'lEEI •• MAPLE lA ~ ~r

DR N """

"t:

1

r:

\-~,~--- co

\1-~V'-~'"1

." { ' - - -

-=-~)"

..._ ____ " "

...

J.f!()!lT.A.G_E :t ... ;! R() .... , :r

sqR~rni'f.°

1

~I

.(i

/"

\:t_?.

"'/<4;-~~fJJrélîÄ~

2f

i~~REfi~ ~

. .

'1'i

North .. l'!()()()~.R.1().!;E. . ... ~r .. ~ ,~";99-//

~wó'·

GILbX''WJo;1c,u ~'

z

"'!.eumGTPHó.,,~ ::;

~i·t-~o _{~ ~! H[f.IRtrTONE} ~y<P ~ _1'

0 ~

~

AME~liÇH

•;, Mile \t, w _z :J " .>Alf CT ti; / ;f;.r'· ... ""... I ;:;, ir,a::: !

'"

uj°

j

1.

Inleiding

PEOPLE ... PRODUCT ... PROGRESS

De oude Dutchies mochten dan strenge Calvinisten zijn met veel respect voor de geestelijkheid, zij waren ook en soms bovenal erg praktisch; aldus de vijftigjarige Ann, die nog een paar woordjes Nederlands kent, en woont in het aan Holland palende Zeeland, een stadje van bijna zes duizend inwoners. Daar heeft ze de leiding over het bureau van een heuse zelfstandige Kamer van Koophandel. Voor zo'n kleine plaats lijkt dat wat vreemd, maar in het vroeger zo stille Zeeland dat als grote gebouwen alleen maar kerken kende, is inmiddels een industriecomplex ontstaan dat 20.000 burgers werk verschaft.1

Het zal vaker voorkomen dat een argeloze lezer getroffen wordt door een passage of alinea van een artikel wat maar half bewust gelezen wordt. Door bovengenoemde passage werd mijn interesse gewekt en mijn nieuwsgierigheid geprikkeld voor een stadje in West Michigan, gesticht in 1847, door een groep Zeeuwse immigranten Deze passage was de eerste kennismaldng met de Dutch!Americans. Het was voor mij als of er plotseling een stuk

geschiedenis tot leven kwam. De tweede kennismaking volgde al snel in het najaar van 1996. Ik had mij, in het eerste trimester van 96/97, ingeschreven voor de module Language, Culture and Ethnicity bij de vakgroep Amerikanistiek. Deze module werd verzorgd door een gastdocent, de Amerikaanse Professor Ray Wakefield van de University of Minnesota. Tijdens deze cursus kwamen voornamelijk de Dutch/Americans in West Michigan aan bod.

Dit was dus toevallig een tweede kennismaking met de Hollandse emigranten die zich in het midden van de vorige eeuw in West Michigan vestigden en daar bloeiende kolonies stichtten. Wakefield liet ons een gedeelte van, de door Herbert J. Brinks (1995), verzamelde brieven van Hollandse immigranten lezen. De brieven gaven inzicht in de ervaringen van de pioniers. De briefwisseling met verwanten in het oude land vormt een bron van informatie en verhalen over euforische ontdekkingen, succes, teleurstellingen en tegenslagen, over geboorten, huwelijken en sterfgevallen. Uit de brieven blijkt bovenal dat de vanuit Nederland meegebrachte calvinistische religie de grondslag vormde voor economische, sociale, educatieve en politieke interactie. Alles werd vertaald vanuit de orthodoxe

1 _{Uit een artikel Gobetrotters in het Nieuw Kamper Dagblad van dinsdag 9 juli 1996 , van het}

publicisten-echtpaar Jan en Leni Hof uit Assen. Het is een pagina groot artikel wat voornamelijk over Holland, Michigan bericht. Holland stond voor de sesquicentennial-viering in 1997, evenals het aangrenzende Zeeland. Het vermelde getal 20.000 is in werkelijkheid 15.000. (Directory Zeeland Chamber of Commerce 1998).

geloofsovertuiging, vanuit het reformatorische erf goed van Dordt, in Amerika, maar niet van Amerika. Ook de economische ontwikkelingen werden gerelateerd aan religie. Opmerkelijk is dat de correspondentie, naast het wel en wee van de familie en veel vrome uitspraken, gedetailleerde berichtgeving bevatte over de economische ontwikkelingen. Nauwgezet werden bezittingen, lonen, inkomsten en uitgaven en technische noviteiten beschreven. Men wilde duidelijk aantonen hoe goed het leven in Amerika was. Ook werd regelmatig gewezen op de individuele vrijheid. Op 19 mei, 1851, schreef Cornelis Mannee, die op 4 januari 1847, samen met zijn vrouw Jacoba van der Veeke, in New York voet aan wal zette, aan zijn ouders in Zierikzee:

I cannot understand how people in Holland can allow themselves to be oppressed by extortion until they have sacrificed their last penny to the government' s treasury and then they have to go on welfare. One can earn a living here in freedom without having to pay heavy taxes. If people ask for your advice sometime, tell them that if they are not too lazy to work and if they are willing to behave well, they can eam a good living here without having to fear that they will become slaves (Brinks 1995: 375).

Mijn interesse in en belangstelling voor deze regio en met name voor het stadje Zeeland zijn niet helemaal toevallig, want mijn eigen religieuze en sociaal-economische achtergrond. heeft invloed uitgeoefend op het onderwerp van mijn onderzoek. Onderzoek zal niet altijd zo'n bewuste keus zijn, maar persoonlijke fascinatie zal ongetwijfeld meespelen. Interesse kan groeien tijdens een onderzoek, maar het lijkt mij bijna onmogelijk om jarenlang een fenomeen te bestuderen, mensen te observeren en te interviewen, als dit stukje engagement niet aanwezig is.

Wakefield liet ons tevens de memoires van Ronald Jager lezen. Jager, een derde generatie

Dutch/American, beschrijft in zijn boek Eighty Acres: Elegy fora Family Farm (1990) op een ontroerende en charmante wijze zijn jeugd op een boerderij in een behoudende gemeenschap in West Michigan. Jager groeide op in een Dutch/American sub-cultuur met een kenmerkende etnische distinctie: My generation, those whose grandparents were immigrants and whose

parents were bilingual, picked up the last inklings of this colonial Calvinistic outlook (Jager 1990: 203). Het dagelijkse leven werd beheerst door een diep gevoel van opdracht en doel. Er was ruimte voor creativiteit, maar er waren veel beperkingen vooral op zondagen. De zondagen werden beheerst door kerkbezoeken, zondagschool en catechese-onderricht. Een belangrijk aspect van de opvoeding was je plicht doen met respect en gehoorzaamheid aan je ouders, de kerk, de school en de overheid. Opvoeden lijkt op die manier relatief gemakkelijk.

Ouders en kinderen wisten exact wat de regels waren en waar men zich aan te houden had. De jeugd van Jager deed mij sterk denken aan mijn eigen jeugd. Ik ben opgegroeid in een periode dat Nederland de laatste stuiptrekkingen van een verzuilde samenleving doormaakte De samenleving werd gezien als een gebouw, ondersteund door ideologische zuilen, religieus of anderszins, met het gezin als hoeksteen. Mijn jeugdzuil was orthodox protestant en wij wisten precies wat onze plaats was binnen de samenleving: in de wereld, maar niet van de wereld. Een calvinistisch arbeidersgezin waar orde en gezag, mits niet in strijd met de calvinistische doctrines, onvoorwaardelijk werden geaccepteerd. Vooral dit onvoorwaardelijk accepteren van gezag heeft mij later, toen mijn echtgenoot en ik, dertig jaar geleden een bedrijf begonnen, en van werknemer, werkgever waren geworden, doen inzien dat dit trouwe, hardwerkende arbeidsleger een belangrijke pijler is onder het succes van een onderneming.

Saillant was dat in alle nieuws en publicaties die ik over Zeeland heb kunnen bemachtigen, de industrie het meeste in het oog sprong. In samenhang werd altijd de sterke werkethiek en de grote betrokkenheid van de werknemers genoemd als de belangrijkste reden van het economisch succes van de gemeenschap. Ook de coöperatieve geest en de onderlinge samenwerking werden steeds in één adem genoemd; b.v. door de burgemeester Les Hoogland van Zeeland:

... Zeeland has long been respected for its business environment due to the strong work ethic and commitment of employees and employers. The supply and diversity of employment opportunities in this community cause our population to double during the workday. Our excellent economie welfare has developed, and continues, because of a cooperative spirit among business leaders, the public sector, and the people who make up this community". 2

Het voorgaande verklaart mijn fascinatie voor Zeeland in West Michigan. Zeeland is gesticht in 1847 door een groep afgescheiden Zeeuwen onder de bezielende leiding van een filantropisch ingestelde, vrome boer en een dominee. Ze zijn vanuit Nederland als kerkelijke gemeente met een sterke gemeenschapszin vertrokken. Deze gemeenschapszin is in het huidige Zeeland nog steeds aanwezig. De Zeeuwse emigranten waren voornamelijk eenvoudige boerenarbeiders, die naast wat schamele bezittingen en een rotsvast Godsvertrouwen, niet meer bezaten dan het uitzicht op een beter bestaan in Amerika. Het individualisme van het Calvinisme paste immers uitstekend binnen het op het individu

gerichte staatsbestel van de Verenigde Staten. De historicus Huizinga schreef al in 1918: ...

het eigenaardige is, dat de gemeenschapszin het individualisme niet opheft, maar er veeleer aan ondergeschikt blijft ... (1918: 27). Volgens Huizinga bezat het Calvinisme zelf de verbinding van primitief3 individualisme en zin voor organisatie. Meer recente studies schenken ook aandacht aan deze tegenstelling. (Taylor 1983, Kroes 1992)

De geschiedenis en met name de economische ontwikkeling van de Zeelanders werkten dermate intrigerend dat het mij niet meer los liet. Historici noemen economische of religieuze motieven als reden van emigratie, of benadrukken beide. Economische motieven zijn vaak ondergeschikt aan de religieuze en krijgen minder aandacht. Dit is begrijpelijk omdat de calvinistische immigranten economische ontwikkelingen verklaarden vanuit een orthodoxe geloofsovertuiging. De slechte economische omstandigheden in de landbouw, als gevolg van een aardappelziekte die Europa teisterde in het midden van de negentiende eeuw, werd door de afgescheiden calvinisten gezien als straf voor het loslaten van de ware leer.

De eerste vraag die bij mij bovenkwam was: waarom heeft Zeeland zo'n bloeiende

industrie? Een tweede daaruit voortvloeiende vraag: wat zijn de krachten achter de bloeiende

industrie? De antwoorden gingen altijd over het harde en volhardende werken en voerden terug naar de begindagen van de settlement. Hoe een groep godsdienstige Zeeuwen met een niet aflatend doorzettingsvermogen een bloeiende kolonie heeft gesticht in de wildernis van West Michigan. De Zeeuwen hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de Hollandse kolonie en de ontwikkeling van het gebied in het algemeen. De historicus Dr. Elton Bruins, directeur van het Van Raalte Instituut, gaf een goede definitie van de Hollandse bijdrage aan West Michigan. Volgens hem zijn de Dutch/Americans:

Proud of their descent and their contribution to West Michigan zs: active churchlife, high standard education and business. They are clannish and determined. The Dutch have a strong religious tradition and through their Christian Faith a strong work ethic.

Het onderwerp van mijn onderzoek is een facet van de gemeenschap: de werkethiek, waar de Zeelanders trots op zijn en prat op gaan. Volgens hen reflecteert deze werkethiek hun religie. Het is een erfenis van de eerste pioniers, het zit in hun karakter en is een wezenlijk onderdeel van de Dutch!American cultuur. Lawrence Taylor verwoordt het als volgt:

These characteristics ... are properly understood as emanating not from some abstract individual character of the person but from a socially constructed Dutch culture adapted to American sun-oundings. There is an important difference. When we use the word "character," wetend to imagine a set of attitudes that reside within the individual. When we speak of "culture," although we still talk of individual attitudes and behavior, we are also led to think of the group, for culture is always a group phenomenon and, as such, arises from the interaction of people in institutional settings (Taylor 1983: 120).

De werkethiek is niet alleen één van de grote krachten achter het economische succes, maar is ook duidelijk aanwezig bij diverse gemeenschappelijke activiteiten, waarbij de Zeelanders opvallen door hun organisatievermogen en de inzet van vrijwilligers. Hard werken is een kenmerk van de Dutch!Americans en in Zeeland kun je er gewoon niet om heen. Werk is de

back-bone van de samenleving Toch is ook in Zeeland het maatschappelijk belang van religie aan het tanen. Het was verrassend om te constateren dat nog maar iets meer dan de helft van de Zeelanders lid van een kerk is.

De onderzoeksvraag van deze scriptie is: welke werkethiek kent men in Zeeland; welke relatie

is er met religie; hoe komt de werkethiek tot uitdrukking binnen de gemeenschap zelf?

Met deze vraagstelling ben ik niet expliciet het veld ingegaan, maar ze is tijdens miJn verblijf in West Michigan gegroeid. De vraag is ontstaan door de uitspraken van de Zeelanders zelf en de manier waarop ze hun wereld conceptualiseren. Ook het bestuderen van historische geschriften over het ontstaan en de ontwikkelingen van de nederzetting zijn debet geweest aan de vraagstelling. De Zeelanders zijn trots op hun Dutch!American afkomst en houden het verleden levend. De geschiedenis van de Zeelanders krijgt veel aandacht, omdat de culturele en religieuze erfenissen van het verleden, wel in een getransformeerde vorm, een vast bestanddeel van de samenleving zijn geworden.

Uitgangspunten

I: De werkethiek

Niet alleen Zeeland, maar ook de bewoners van het aangrenzende Holland, waar Zeeland economisch mee is verweven, hebben werkethiek hoog in het vaandel. De werkethiek is volgens hen een erfenis van de calvinistische immigranten, die deze werkethiek, in 1847, vanuit Nederland hebben meegebracht. De hoge inzet en de grote betrokkenheid van de werknemers worden nu gebruikt als pr-middel, naast diverse andere praktische stimuli als goedkope grond, belastingkortingen en goede openbare voorzieningen, om bedrijven te continueren en aan te trekk:en. Men is trots op de werkethiek, praat erover. De werkethiek is diep geworteld binnen de cultuur van de Dutch/Americans in de regio. Er wordt ook hard gewerkt. De bloeiende economie in Zeeland en de regio zijn hier een bewijs van. Tijdens mijn onderzoek werd duidelijk dat de inzet en betrokkenheid van werkgevers en werknemers groot is. Veel bedrijven hebben echter wel een systeem ontwikkeld, dat de mensen behoorlijk onder druk zet. Hier zal ik ook aandacht aan schenken.

De werkethiek uit zich niet alleen op de werkvloer. Opvallend is de inzet en betrokkenheid van de Zeelanders bij de vele evenementen die in Zeeland plaats vinden. Tijdens mijn veldwerk was ik b.v. getuige van de voorbereidingen en uitvoering van de belangrijkste gebeurtenis van Zeeland, het Pumpkinfestival. Het is een oogstfeest met een op de familie gericht karakter. Vrijwilligers ben ik overal tegen gekomen. De kerken, de scholen, het ziekenhuis, de bibliotheek, de Kamer van Koophandel, de bejaardentehuizen, de Zeeland Historica! Society drijven gedeeltelijk, of zoals de ZHS volledig, op vrijwilligers. Naast arbeid vormen het vrijwilligerswerk en de onderlinge samenwerking belangrijke pijlers van de gemeenschapszin van Zeeland.

Hard werken, trouw je plicht vervullen, tevreden zijn met de talenten van God gegeven is een kenmerk van de calvinistische geloofsopvatting. Het leven is geordend volgens de leerregels en doctrines die het kerkelijk gezag predikt. Men had eerbied en ontzag voor ouders, ambtsdragers en overheid, mits het overheidsbeleid niet in strijd was met de kerkwetten. Te veel inmenging van de nationale overheid was men niet van gediend. De kerkscheuring van 1834 is hier een voorbeeld van. De Zeelanders hebben deze tradities verpoot van Zeeland, Nederland naar Zeeland, Michigan. Ook de traditie van afscheiden hebben zij in Amerika voortgezet. De af gescheiden en van 1834, die in het midden van de negentiende eeuw naar

Michigan zijn geëmigreerd brachten veel spanning inzake doctrine, liturgie en bestuur. De geestelijke banden met de moederkerk in Nederland speelden hierbij een belangrijke rol. De spanning leidde tot een breuk met de Reformed Church in America in 1857, toen de Christian Reformed Church werd opgericht.4 Verschil van mening, spanningen, splitsingen en afscheidingen zijn de zwarte pagina's van de kerkgeschiedenis en vormen een virus waarvoor het medicijn nog steeds moet worden ontdekt.

Het sociale leven speelde zich via de kerk en binnen de kerk af. Het dagelijkse leven werd vertaald vanuit de religieuze optiek. Ook op de werkvloer moest men zich onderscheiden. Lid van een vakbond zijn of worden was niet gepast, men moest op God vertrouwen en niet op een vakbond. Een gevolg hiervan is dat in Zeeland nu nog geen vakbondstraditie aanwezig is. Er is wel een vakbond op Christelijke grondslag, maar deze telt slechts 700 leden in de regio Holland/Zeeland. De ondernemers beschikten zo over een loyaal en hard werkend arbeidsleger, dat genoegen nam met een lager loon in vergelijking met dat in andere regio's met een vakbondstraditie. Men werkte een levenlang voor dezelfde werkgever. De werkgever had een grote affiniteit met Zeeland en fungeerde als patroon. Dat is anno 1998 echter niet meer het geval. Werkgevers en Chief Executive Officers (CEO's) wonen niet langer in Zeeland en de vrees van veel Zeelanders is dan ook dat het behoudende en besloten karakter van hun gemeenschap, door nog meer economische groei, drastisch zal veranderen.

Mede door de veramerikanisering van de kerken zijn de calvinistische doctrines op de achtergrond geraakt. Veel mensen vinden de kerken nu echter te conformistisch en te deftig en ook de komst van nieuwkomers heeft het ledental beïnvloed. Nu is nog maar iets meer dan de helft van de Zeelanders lid van een kerk. Van deze protestanten is wel negentig procent een trouwe en actieve kerkganger. De werkethiek is nog wel aanwezig. Veel bedrijven hebben hun strategie veranderd en gekozen voor alternatieve manieren van management. Meedenken, betrokkenheid, medezeggenschap en medeaandeelhouder zijn op alle niveaus en een daaraan gekoppelde beloning halen het hoogste uit het menselijk kapitaal. Autoriteit heeft plaats gemaakt voor motivatie. Samenwerking door participatie is het motto.

4 _{Elton Bruins, direkteur van het Van Raalte Instituut heeft hier uitgebreid onderzoek naar gedaan. Zie zijn essay}

in The Dutch in America: Immigration, Settlement and Cultural Change (Swierenga, (Ed.)(1985) en The

II: Geschiedenis

Historische ontwikkelingen zullen in deze scriptie veel aandacht krijgen, omdat mij tijdens mijn onderzoek soms het gevoel bekroop dat de Zeelanders Amerikanen zijn die leven binnen

het idioom van de Dutch/American erfenis. Het verleden wordt gekoesterd en op

verschillende manieren levend gehouden. Met name de oudere generaties zijn dragers van het culturele erfgoed en de sesquicentennial viering in 1997 heeft de aandacht voor het verleden alleen maar bestendigd. Met: 'een goede toekomst bouw je op de erfenis van het verleden' probeert men tevens de jeugd te bereiken. Om inzicht te krijgen in de aard van de werkethiek

van Zeeland, kan men de historische ontwikkelingen niet buiten beschouwing laten.

Verschillende wetenschappers hebben gewezen op de intersectie van geschiedenis binnen sociale structuren. Verrips bijvoorbeeld: ' De wijze waarop dorpelingen oude bindingen trachten te bestendigen of nieuwe aan te gaan, is verweven met hetgeen in het verleden door

andere mensen tot stand is gebracht.' Tevens citeert hij Marx: ". 'Die Tradition aller toten

Geschlechter lastet wie ein Alp auf dem Gehirn der Lebenden' en C. Wright Mills: .. .'the view that history is the shank of social study' (Verrips 1983: 1).

Wat is de Dutch/American erfenis? Maar weinigen van mijn informanten konden hier

een goed antwoord op geven. Sommigen haalden met een glimlach hun schouders op of

reageerden met: 'that 's a good question' en gaven geen concreet antwoord. Er is een

Dutch/American Heritage Committee. Dit is een gelegenheidscomité dat wordt gevormd door

prominenten uit de regio, waarbij men the first salute herdenkt en de Nederlandse bijdrage

aan Amerika in het algemeen. De diplomatieke betrekkingen tussen beide landen behoren tot de oudste in de geschiedenis van de Verenigde Staten. De herinneringen gaan terug naar de vroege 17e eeuw, toen Nieuw Amsterdam en het Fort Oranje, het huidige New York en

Albany zijn gesticht. Met the first salute wordt het eerste saluut bedoeld dat Johannes de

Graaf, toenmalig gouverneur van St. Eustatius, op 16 november 1776 heeft laten afvuren. Dit was het eerste buitenlandse eerbetoon aan de Amerikaanse vlag. Ook de eerste geldlening aan

de Verenigde Staten was van Nederland. Het Congres heeft bij House Joint resolution 177 de

16de november, bij monde van president Bush in 1991, uitgeroepen tot Dutch!American

Heritage Day. De Dutch!Americans zijn hier bijzonder trots op.

De Dutchies zijn trots op hun afkomst. Iedereen kan precies vertellen waar zijn/haar voorouders vandaan kwamen, zowel van vaders als van moederskant. Meestal was dat uit de noordelijke provincies en uit Zeeland. Veel ouderen houden zich met genealogie bezig. De

Joint Archives in Holland en de Zeeland Historical Society vervullen hierin een centrale rol. Opmerkelijk was dat de Zeelanders van niet Hollandse afkomst dikwijls wat vaag over hun afkomst deden. Een van mijn informanten vertelde teleurgesteld dat hij ontdekt had dat zijn voorouders uit het Graafschap Bentheim, dus eigenlijk van Duitse afkomst waren. Graafschap Bentheim, dat grenst aan het oosten van ons land en destijds onder het koninkrijk Hannover viel, heeft in de kerkelijke afscheidingsbeweging van 1834 een rol gespeeld. De mensen spraken een dialect gelijk aan het Drents en Overijssels en dachten en handelden gelijk hun Hollandse buren. Dit verklaart de vele Graafschap/Bentheimers in de regio.

III: Religie.

De geschiedenis van Zeeland is verweven met religie. Ondanks dat de maatschappelijke betekenis van religie is veranderd en minder invloedrijk is geworden in Zeeland anno 1998, speelt ze nog steeds een belangrijke rol en beheerst ze min of meer het sociale leven binnen de gemeenschap. Met name de oudere rijke garde die op diverse terreinen nog veel invloed uitoefent, is lid van een kerk. Ongeveer negentig procent van de protestantse inwoners gaat iedere zondag naar één van de zeventien kerken. Deze kerken variëren van Nederlands Hervormd, Gereformeerd, Christelijk Gereformeerd tot Evangelisch. De kerken zijn divers en veramerikaniseerd en vormen sociale eilanden binnen de gemeenschap. De sobere levensstijl, het ascetisme dat het orthodox calvinisme kenmerkt, komt men in Zeeland niet meer tegen. De onderlinge samenwerking tussen en overleg binnen de kerken zijn goed. De kerken presenteren zich gezamenlijk in de Directory van de Chamber of Commerce als The Zeeland

Ministrial Association. Verschillende kerken werken ook actief mee aan The Good Samaritan

Ministries, een Family Independence Agency!Project Zero dat vanuit Holland gecoördineerd wordt. Mensen in nood worden geholpen en actief begeleid een zelfstandig bestaan op te bouwen; het streven is: 'niemand in de bijstand'. Welfare maakt mensen afhankelijk is de mening van de Republikeins gezinde Zeelanders.

De geschiedenis en ontwikkelingen van de Dutch!Americans in West Michigan ZIJn onlosmakelijk verbonden met religie. De calvinistische doctrines, gebaseerd op de drie formulieren van enigheid, die terugvoeren naar de Dordtse Synode van 1618/1619, spelen hierbij een belangrijke rol. De samenlevingsorde werd verklaard en gelegitimeerd met behulp van de calvinistische theologie. De Dutch/Americans conceptualiseerden de gemeenschap vanuit hun geloofsopvatting. Religie vormde het bindmiddel van de gemeenschap.

Veel onderzoekers hebben getracht om een definitie van het verschijnsel religie te formuleren. Talal Asad (1993) argumenteert echter dat een universele, transculturele definitie van religie niet mogelijk is, omdat de constitutionerende elementen en relaties historisch specifiek zijn. Hij gebruikt voor zijn argument de bekende definitie van religie van Clifford Geertz5 als uitgangspunt. Geertz gebruikt het concept van symbolen als de essentie en definitie van religie. Asad is het ook niet eens met Geertz' definitie van een symbool6.

Destijds was men gelukkig met een sluitende definitie van religie. Verrips heeft in zijn studie van een dorp in de Alblasserwaard, over de samenhang tussen de ontwikkeling van kerkgenootschappen en de ontwikkeling van de dorpsgemeenschap in het algemeen, de definitie van religie als een symboolsysteem van Geertz als abstract uitgangspunt gebruikt. In de onderzoekssetting van Verrips wordt de samenlevingsorde verklaard en gelegitimeerd met behulp van de calvinistische theologie. Volgens hem: 'verschaft religie de gelovigen een model om de wereld, waarvan ze deel uitmaken, te kunnen begrijpen en waarmee zij zich kunnen oriënteren in hun natuurlijke en sociale omgeving' (Verrips 1983: 5). Religie als een bindmiddel met een dubbel karakter is wel van toepassing op Zeeland. De Zeelanders verklaarden en legitimeerden alles vanuit hun geloof. Behalve een verklaringsmodel verschafte religie ook een handelingsmodel voor de behoudende Zeelanders. Peter van Rooden weerlegt eveneens de definitie van religie van Cliffort Geertz en stelt dat godsdienst het individu vooral kracht verleent en dat mensen niet handelen op basis van symbolen en voorstellingen die zij zich maken van de bovennatuurlijke werkelijkheid. (Van Rooden 1996: 14). Godsdienst wordt ook in Zeeland steeds meer gelokaliseerd in het innerlijk zelf van morele individuen.

De Plaats

Zeeland een plaats met ongeveer 6.400 inwoners, waarvan meer dan de helft nog rechtstreeks van Hollandse afkomst is, ligt in het westen van de lower peninsula van Michigan in het noorden van de Verenigde Staten. Michigan wordt de Wolverine-State genoemd, maar deze veelvraat kom je er niet meer tegen. De City of Zeeland beslaat drie vierkante mijlen, ligt

5

' ... a religion is: ( 1) a system of symbols which act to (2) establish powerful, pervasive, and long-lasting moods

and motivations in men by (3) formulating conceptions of a general order of existence and (4) clothing these

conceptions with such an aura of factuality that (5) the moods and motivations seem uniquely realistic. (Geertz

1973) Religion as a Cultural System. hoofdstuk 4 in The Interpretation o,f Cultures.

6

Geertz:' a symbol: any object, act, event. quality, or relation which serves as a vehicle fora conception (its meaning) - the conception is the symbols meaning (an object that serves to carry a meaning). Volgens Asad:

".the symbol is not an object that serves as a vehicle fora conception,it is itself the conception (Asad 1993:30)

eenentwintig mijlen ten westen van Grand Rapids, vier mijlen ten oosten van Holland en is tien mijlen verwijderd van Lake Michigan. Zeeland ligt gecentreerd in een schooldistrict, een gebied van 94 vierkante mijlen met ongeveer 20.000 inwoners. Zeeland is gesticht, in 1847, door een groep Zeeuwse immigranten, die als kerkelijke gemeente zijn vertrokken onder de bezielende leiding van een rijke boer Jannes van de Luijster en een geestelijk leider Cornelis van der Meulen. Zij hebben zich zelfstandig gevestigd in de wildernis van West Michigan, afgezonderd van het naburige Holland dat in hetzelfde jaar was gesticht door Albertus Van Raalte. Van de Luijster kocht 1680 acres (één acre is ongeveer een halve hectare) moerasachtig, maar vruchtbaar land in Ottawa County van de staat voor $ 1.25 per acre. 80

Acres werden gereserveerd voor het dorp Zeeland en verdeeld in 80 percelen die de Zeelanders tegen kostprijs konden kopen of lenen. In het centrum van het dorp werden 2

acres bestemd voor een kerk, een school, een begraafplaats en een marktplaats. Zeeland nam vanaf het begin een centrale plaats in op kerkelijk, economisch en sociaal terrein. Hierin verschilde Zeeland niet van Holland, maar wel van de andere dorpen die gewoon op een kruispunt van wegen waren gesticht. (Krabbendam 1997: 35)

Wanneer je via de Interstate 196, omgeven door een vlak landschap bedekt met een gemengd loofbos met heel af en toe een witte pijnboom, het symbool van Michigan, de regio Holland/Zeeland nadert, verandert het bos in een woud van billboards. Als Nederlander wordt je bijzondere aandacht getrokken door leuzen als: 'Dutch Village, Theme Park&Shopping' 'Windmill Island' 'Veldheer De Klomp Wooden Shoe & Delft Factory,' etc" Al deze toeristische trekpleisters zijn gevestigd in Holland en hebben het uiterlijk van de stad veranderd in een karikatuur vol Hollandse symbolen als klompen, molens en tulpen Achter deze façade gaat echter een levendige Amerikaanse stad, met een bloeiende industrie, schuil. Het industrieterrein van Holland vloeit over in het industrieterrein van Zeeland. Het eerste teken van Zeeland is een witte watertoren waarop 'Zeeland Township' staat. Dan volgt het plaatsnaambord met het motto: ' PEOPLE ... PRODUCT ... PROGRESS.' Zeeland lijkt een doorsnee Amerikaans stadje: brede straten met grote houten vrijstaande huizen met veranda's ervoor, veelal uitgevoerd in een Victoriaanse stijl, enkele nog van rond de eeuwwisseling. Per huis twee brievenbussen, eentje voor de post, eentje voor de krant. Bij elk huis staan twee, vaak drie, soms vier auto's. Het ziet er welvarend uit. Je passeert keurige rechte lanen met geschoren grasvelden en ook de hoofdstraat van Zeeland oogt schoon, bijna on-Amerikaans gezellig met loofboompjes tussen de parkeervakken en de winkels. Wat opvalt zijn de vele kerken, scholen, een imposante bibliotheek annex stadscentrum en een ziekenhuis. De Zeeland Historica! Society heeft aan de gevels van oude gebouwen bronzen plaatjes

geschroefd, met een verhaaltje over de geschiedenis van het huis. Veel Hollandse namen: De Pree, Dekker, Van Koevering. De echte rijkdom ligt, verscholen achter veel groen en glasgevels, aan de randen van Zeeland. In Zeeland zijn de hoofdkantoren gevestigd van enkele van de grootste bedrijven van Amerika. Er worden in Zeeland instant-babyvoeding, klokken, kantoormeubelen, kleerhangers, auto-onderdelen en diverse stalen en kunststof componenten geproduceerd

Mijn eerste indruk van Zeeland was schoon, maar saat. Het was op een zonnige zondagmiddag en de stad leek wel uitgestorven. Een beklemmend gevoel bekroop mij, en ik moest aan de meewarige blikken denken van de Amerikanen die ik had verteld, dat ik ruim drie maanden in Zeeland onderzoek ging doen. Een enkele maal kreeg ik zelfs een adres en telefoonnummer voor het geval ik het niet uit zou houden. Zeeland heeft het stigma: ' besloten en conservatief.' te zijn. Dit komt voornamelijk doordat Zeeland nog steeds een droge stad is. Dit stamt nog uit de tijd van de nationale drooglegging en heeft alles te maken met de conservatieve Zeelanders, die weliswaar een minderheid vormen, maar die bij stemming hun aanhang goed weten te mobiliseren. De zondag wordt geheiligd. De eerste breuk in het bastion van de zondagsheiliging is echter al zichtbaar. Burger King heeft de ongeschreven wet van de zondagsluiting genegeerd. De teerling is geworpen. Deze (zondags)rust bleek gelukkig maar uiterlijke schijn. Ik heb Zeeland leren kennen als een progressief-conservatieve familiestad; met een hard werkende bevolking die zich actief inzet voor de gemeenschap.

Het Veldwerk

Een belangrijk deel van deze scriptie is gebaseerd op veldwerk. Juli tot en met begin oktober heb ik wisselend in Zeeland en Holland gewoond. Holland en Zeeland zijn economisch verweven en vormen ogenschijnlijk één geheel, maar in werkelijkheid is er een wereld van verschil. Dit komt door de meningen die de Zeelanders zelf over hun gemeenschap hebben, en de meningen die buitenstaanders over Zeeland hebben. De Zeelanders zien hun gemeenschap weliswaar als heterogeen en dynamisch, maar wel als een echte familytown waar waarden en normen hoog worden gehouden, de sociale controle groot is en de deur (nog) niet op slot hoeft. Ze zijn trots op het verleden en de eerste Zeeuwse pioniers die de wildernis van Michigan onder zeer zware omstandigheden tot bloei hebben gebracht. Nog trotser zijn de Zeelanders op wat Zeeland nu is. De buitenstaanders zien Zeeland als homogeen, statisch en omschrijven Zeeland en de Zeelanders als: 'harde werkers' 'stug' 'religieus', maar vooral 'conservatief', een beetje achtergebleven gebied eigenlijk. Het zijn de bekende stereotypes die

voortspruiten uit gebrek aan inside informatie. De Hollanders zeggen vaak dat Zeeland zich heeft kunnen ontwikkelen dankzij Holland. De geschiedenis leert anders. Zeeland heeft actief en financieel bijgedragen aan de ontwikkeling van de infrastructuur, heeft Holland gesteund bij de oprichting van Hope College en met name na de grote brand in 1871, bood Zeeland de helpende hand. Ook claimen de Hollanders bedrijven, bijvoorbeeld Herman Miller de kantoormeubelengigant en Big Dutchman een automatische feedhopper producent, die van Zeelandse origine zijn.

Het is een intensieve periode geweest. De onderzoeksactiviteiten in het veld waren zeer intensief. Wat mijzelf nog het meest heeft verbaasd, is dat contacten vaak onverwachts en spontaan ontstonden. Het veldwerk was een aaneenschakeling van contacten en gebeurtenissen. Ik heb bedrijven, scholen, gemeentelijke instanties, theaters en vooral kerken bezocht. Ik heb vergaderingen, recepties, openingen bijgewoond, ben uitgenodigd voor lunches en diners, waarbij een goed glas wijn niet ontbrak, dikwijls bij de mensen thuis. Tijdens mijn verblijf in Zeeland vond de 35e Junior Miss verkiezing van Zeeland Highschool en het jaarlijkse oogstfeest, het pumpkinfestival, plaats. Bij de officiële instanties en bedrijven waren een introductie en een afspraak essentieel, maar het liep gewoon. Wat voor een belangrijk deel heeft bijgedragen, is het feit dat ik uit Nederland, from the old country, afkomstig was. Ook het runnen van een eigen bedrijf was een voordeel. Je weet waar je over praat en ik ontdekte dan ook veel overeenkomsten. Dutch is 'in' en in Zeeland circuleerde een gezegde: 'when your not Dutch, you're not much' en dat zegt genoeg. De oude taal is verdwenen, een enkeling kent nog een paar woordjes als ' een klaine beetje' 'benauwd', 't is toch wat te zegg'n.' Mijn contactpersoon van het eerst uur, steun en toeverlaat, de directrice van de Kamer van koophandel Ann Queri kon Psalm 42 fonetisch zingen: 't Hijgend hert der jacht ontkomen'. Mij viel de eer te beurt dat ik een paar maal met de Rentenierende Koffie

Drinkin Vereniging koffie mocht drinken, in een uitspanning in Zeeland. Dit is een zeer speciaal clubje, ze bestaan uit miljonairs, al zie je dat er niet aan af. Aan het onhandige opschrift van het bordje, dat boven de koffietafel hangt, is te zien dat de kennis van de Nederlandse taal niet erg groot meer is.

Naast participeren, interviewen, observeren en de vele informele gesprekken heb ik ook archiefonderzoek bij de Joint Archives in Holland en het Van Raalte Instituut gedaan. Het archiefonderzoek was interessant en vooral de dagboeken, of eigenlijk waren het kasboeken, van Jannes van de Luijster, de weldoener en mede-stichter van Zeeland, gaven inzicht in de motieven van de eerste pioniers. Zij waren de erflaters van de huidige werkethiek. In de boeken vol met prachtige, ouderwetse krulletters en cijfers, heb ik dagen zitten lezen en heb ik

een paar aardige dingen ontdekt. Van de Luijster heeft tussen ZIJn ontfang en uitgaaf overzichten namelijk veel notities en opmerkingen geplaatst. Het jaar werd altijd met de opmerking: 'Dit alleen met den vrijen en onverdienden Zegen des Hee ren' afgesloten.

Wat verder in mijn onderzoek heb ik, na een gesprek met een dominee van een ruimdenkende kerk in Zeeland, ook contact gezocht met de andere kant van Zeeland. Ik heb de enige vakbond van Zeeland bezocht en ben een dag meegelopen met de medewerkers van de Good Samaritan Ministries/Project Zero. Instanties die zich inzetten voor de mensen in de marge. Ook hier sprong de organisatie weer in het oog en de inzet van de vele vrijwilligers. Ik ben een middag met de superintendent van de Zeeland Public Schools op pad geweest. Vol trots heeft hij mij het paradepaardje van Zeeland, de zeeland Highschool, die twee jaar geleden voor 23 milj. $ is gebouwd en nu al weer te klein is, laten zien. Ook hier weer veel vrijwilligers. Veel Zeelanders zijn een leven lang bij de school betrokken en Highschool loopt als een rode draad door hun leven. De samenwerking met de bedrijven, de Kamer van Koophandel, het gemeentebestuur en de burgers stond hier hoog in het vaandel.

Mijn methoden van onderzoek zijn dus meerdere geweest. De belangrijkste informatie kwam uit de informele gesprekken en ontmoetingen, soms midden op straat. De Dutchies waren altijd bereid mijn spontane vragen te beantwoorden. Naast mijn veldwerk, dat een relatief korte tijd heeft bestreken, is de literatuur over de Dutch/Americans van groot belang geweest. Deze literatuur is ruimschoots voorhanden. Ruim twee jaar ben ik nu min of meer in de ban van de geschiedenis en de ontwikkelingen van de Dutch/Americans in West Michigan. Tijdens mijn onderzoek werd ik steeds weer geconfronteerd met de werkethiek, geld verdienen en succes door hard te werken worden algemeen gewaardeerd en geaccepteerd. Actief zijn tot op hoge leeftijd is heel gewoon. Het verschijnsel VUT kent men niet en diegene die toch relatief jong met pensioen gaan, daar wordt met enig misprijzen over gesproken.

Presentatie

Deze studie gaat over een facet van de gemeenschap Zeeland, Michigan, de werkethiek. Over de Dutch/Americans die zich in het midden van de negentiende eeuw in West Michigan hebben gevestigd, is veel geschreven (Bratt 1984; Brinks 1995; Bruins 1995; Harinck/Krabbendam 1996; Lagerwey 1982; Lucas 1955; Swierenga 1985; e.a.). Met name de religie en de religieuze ontwikkelingen krijgen veel aandacht. De economische, rationele

motieven worden weliswaar zijdelings genoemd, maar godsdienstige motieven voeren altijd de boventoon. Ook in de geschriften van de Zeelanders zelf krijgt het beoefenen van de godsdienst in vrijheid, zonder inmenging van de overheid de meeste aandacht. De noeste arbeid, vaak onder erbarmelijke omstandigheden, van de eerste settlers zouden voortspruiten uit een diep gelovig plichtsbesef. Werkethiek werd en wordt gerelateerd aan religie. De opzet van deze studie is de geschiedenis van de Zeelanders te belichten vanuit een economisch perspectief; met werkethiek als onderwerp. De eerste pioniers waren vrome calvinisten, maar het waren veelal arme landarbeiders, die weinig te verliezen hadden. Zij namen, naast wat schamele bezittingen, hun grootste troost de calvinistische leer mee naar het beloofde land.

De studie bestaat uit drie delen, elk deel is een hoofstuk, verdeeld in paragrafen. Het eerste deel 'Zeeland als zelfstandige gemeenschap' behandelt de godsdienstige afscheidingsbeweging van 1834 en de rol van de Zeeuwen daarin. De motieven en de voorbereidingen van de emigratie naar de Verenigde Staten krijgen ook aandacht. Dan worden de ontwikkelingen van de pioniers in Zeeland, Michigan behandeld. Het hoofdstuk wordt af gesloten met een overzicht van de ontwikkeling van de kerken in Zeeland. Deze informatie komt uit primaire en secundaire, geschreven bronnen.

Het tweede deel 'Ondernemingsgeest en werkethiek vormt de kwintessens van de scriptie. De ondernemingsgeest en de werkethiek, waar Zeeland en de regio om bekend staan, worden geplaatst in het licht van Max Webers these over de Protestantse Ethiek en de Geest van het

Kapitalisme, ook wordt een vergelijk gemaakt met de gemeenschapsstudie van Lawrence

Taylor van de Dutch!Americans op Long Island. De huidige alternatieve vormen van management krijgen ook aandacht. In de laatste paragraaf van dit hoofdstuk wordt een globaal overzicht van de economische ontwikkelingen gegeven. Dit is gebaseerd op geschreven bronnen en veldwerk.

In het laatste deel ' Gemeenschapsgeest en activiteiten' komen de gemeenschapsgeest en plaatselijke activiteiten aan de orde. Dit laatste deel schetst een beeld van hoe de werkethiek van de Zeel anders tot uitdrukking komt binnen de gemeenschap zelf. Voor dit hoofdstuk zijn primaire bronnen en de veldwerkdata de belangrijkste informatiebronnen. De scriptie wordt afgesloten met een conclusie.

EtRE KEBMISPRENT.

B!T

fiRO~îlG

RELAAS

O~R

MISERIEN

GEESTELIJKE LANDVERHUIZERS

---•> Daarheen. ! daarluum ! trekt

on.s het hart , o vader On.-ruit , heen!

•> ÁrMrika .' o land van <mS vt1r·

langen!''

).) Wie gaat er meé na.ar het

nieuwe Kanaän?"

n W

iJ

::.iJn er die Groenland.se he

draatjel UJO dikwijls ten eincU

gegaan! 11

Een hoer f"7' boerin vau 7.'> Jaar

ga.an in Amerika sterNm . lou-ter uit -verandering.

2. Zeeland als zelfstandige gemeenschap

Pioniers in Nederland

'Een Nederlander: een theoloog; twee Nederlanders: een kerk;

drie Nederlanders: een afscheiding . .i

Terugkijkend op de geestelijke en maatschappelijke ontwikkelingen in ons land valt het op dat deze ontwikkelingen niet via geleidelijke banen lopen. Op verschillende plaatsen zijn er breuklijnen, die als een stoorzender op de progressie van de ontwikkelingen hebben gewerkt. Naast de kleine rimpelingen die slechts beperkte invloed uitoefenden, zijn er drie radicale veranderingen te noemen die de westerse samenleving indringend hebben beïnvloed, en dwingend een andere vorm hebben opgedrongen.

De eerste grote breuklijn is de komst van het Christendom rond het jaar 800. De overgang van het Germaanse heidendom naar een nieuwe tijd waarin het Christendom zich profileerde als de nieuwe religie, is de meest ingrijpende geweest in het geestesleven van de westerse mens. Aan de ene kant van de breuklijn zien we de ondergang, het sterven van een oude, nog niet eens volgroeide cultuur, aan de andere kant de geboorte van een nieuwe cultuur, waarvan de grondstellingen de samenleving hebben beheerst en min of meer nog beheersen. De twee andere ingrijpende veranderingen zijn de kerkreformatie van de 16de eeuw en de Franse revolutie van rond 1800 die ons het verlichte, en rationele denken heeft nagelaten. Ook in de kerkelijke leer was een geest van modern rationalisme gevaren onder invloed van de Verlichting. Volgens de historicus Van Weerden zijn ze slechts een geestelijke en maatschappelijke correctie, die diepe sporen hebben achtergelaten, maar minder ingrijpend zijn geweest dan de gebeurtenissen rond 800 (Van Weerden 1967: 1).

Wanneer een bepaalde beweging eenmaal op gang is gekomen, 1s het een natuurlijk gevolg dat er na verloop van tijd reacties komen. Het zijn vaak oude sluimerende krachten die zich verzetten tegen modernistische invloeden en oude waarden en normen willen continueren

1 _{J.S. Van Weerden 1967: 397-398 Spanningen en Konflikten. Verkenningen rondom de Afscheiding van 1834.}

Deze spreuk is aangevuld door Dr. Berkhof met: 'vier Nederlanders: een hereniging.' Deze toevoeging getuigt van een groot optimisme. De geschiedenis leert anders. De afgescheidenen van 1834 kwamen pas in 1869 tot een hereniging, die in 1892 weer tot splitsing leidde, uit protest tegen de samensmelting met de dolerenden van 1886. Een ander voorbeeld is het moeizame Samen-op-Weg proces. Een proces van compromissen en bijstellingen, van de Hervormden, de Gereformeerden en de Lutheranen wat moet leiden tot de Verenigde Protestantse Kerk in Nederland. Dit proces dreigt na dertig jaar te mislukken. De orthodoxe stroming binnen de Hervormde kerk is voor een federatie en wil autonoom blijven. Ook heeft deze rechterflank een blokkade gevormd tegen de nieuwe naam van de fusie-kerk.

of weer in ere willen herstellen. De kerkafscheiding van 1834 is zo'n reactie. De afscheiding begon te Ulrum op 14 oktober 1834 en was de tweede scheiding in de Nederlandse Hervormde kerk na de Reformatie. De grondbeginselen waren dezelfde alleen vormden ze in het eerste geval de basis van de blijvende, overwinnende partij en in het tweede geval die van de gaande minderheidsgroep. In 1618/19 was het de kerk die tijdens de Dordtse synode de minderheid van Remonstranten2, met hun afwijkende meningen, buitensloot. Tevens werden

in Dordrecht een aantal grondstellingen van de waarachtige, orthodoxe leer vastgelegd in de Drie Formulieren van Enigheid3. In 1834 waren het predikanten en gemeenteleden, een

minderheid, die zich bewust van de Ned. Hervormde kerk gingen afscheiden, omdat deze een vrijere uitleg van de leer der vaderen voorstond. De kerk van de Reformatie had duidelijk aan kracht ingeboet. Deze gelovigen zetten zich in voor het behoud van de ware orthodoxe leer zoals die in de Drie Formulieren van Enigheid was neergelegd. Zowel in 1618/19 als in 1834 was het een leergeschil, dat tot een scheiding leidde. Bij de eerste was het een uitsluiting van een minderheid, in 1834 was het een bewuste uittreding van een minderheid, die zich in de Hervormde kerk van 1816 niet meer thuis voelde.

Na de Bataafse Republiek en de Franse inlijving was de greep van de overheid op het kerkelijke leven groter geworden, maar het was koning Willem I die, op 7 januari 1816, bij Koninklijk Besluit een Algemeen Reglement voor het Bestuur der Hervormde Kerk uitvaardigde. Hiermee werd de oude, 17c eeuwse kerkordening vervangen door een geheel nieuw bestuursreglement. De invloed van de gemeenten werd ingedamd door de toenemende macht van de hogere bestuurslichamen: de synode, de provinciale kerkbesturen, de classes. Er ontstond een zogenaamd hiërarchisch synodaal stelsel. Het was een bestuursformatie met een aristocratische geest, die bovendien onderworpen was aan de regering, en tevens een afspiegeling was van de gecentraliseerde regeringsvorm binnen het Koninkrijk. Het protest en verzet van de orthodoxen was vooral gericht op de door hen als verwerpelijk ervaren inmenging van de staat in kerkelijke aangelegenheden.4

Als reactie op de moderne ontwikkelingen in theologie en kerldnrichting in het Hervormde kerkelijke leven had zich eerder een Réveil voltrokken. In de eerste plaats was er verzet van enkele predikanten, maar ook niet theologen als Baron van Zuylen van Nijevelt maakten zich

2 _{Aanhangers van Arminius, die in 1610 bij de Staten van Holland een remonstrantie indienden, die de vijf}

voornaamste stellingen van hun geloof bevatte.

3 _{De Drie Formulieren van Enigheid, te vinden na de Psalmen: de Dordtse Leerregels, de Nederlandse}

Geloofsbelijdenis en de Heidelbergse Catechismus.

ernstig zorgen over de afbraak van de rechtzinnige leer. Dit Réveil kwam voornamelijk voort uit intellectuele kringen, in en om Den Haag en Amsterdam. De dichter Willem Bilderdijk (1756-1831) wordt wel de vader van het Réveil genoemd. Zijn belangrijkste protégés en verspreiders van zijn ideeën waren Isaac Da Costa en G. Groen van Prinsterer. Zij oefenden met hun publicaties veel invloed uit. Vooral het geschrift van Da Costa, Bezwaren tegen den

Geest der Eeuw (1823) wekte hevige reacties op en kreeg veel steun. Zij zetten ook Bilderdijk's traditie voort van de privé bijeenkomsten van de Réveilkring, de zogenaamde

conventiekelen der elite.5 Dit voorspel heeft geleid tot de Afscheiding van 1834, die uiteindelijk haar draagvlak vond in de lagere sociale gelederen. Naast godsdienstige motieven zijn het ook zeker sociale verhoudingen geweest die bij de gebeurtenissen rond 1834 een rol hebben gespeeld. Zo kreeg het optreden van de gewone man in de gang van zaken in de Hervormde kerk ook een maatschappelijke kant. Toch is de stap alleen maar onder leiding van predikanten in verschillende plaatsen tot stand gekomen. Het waren predikanten die tijdens hun studie vertrouwd waren geraakt met de denkbeelden van Bilderdijk en Da Costa: Hendrik de Cock in Ulrum (Groningen), Hendrik P. Scholte in Doeveren ( Noord-Brabant), Albertus C.Van Raalte en Antonie Brummelkamp (Gelderland) . Simon van Velzen kan hier nog aan worden toegevoegd, die samen met De Cock actief was in de noordelijke provincies.

Een echte eenheid zijn de Gereformeerde kerken der Afscheidingen nooit geworden. Afgezien van enkele kleine groepen, die zich vanaf het begin al niet in een groter verband wilden voegen, was er ook na 1834 verschil in opvattingen over enkele dogma's. Zo ontstonden er binnen de afscheidingsbeweging al snel verschillende stromingen. De noordelijke stroming onder leiding van De Cock en Van Velzen legde de nadruk op de orthodoxe doctrine en erkende de autoriteit van de Generale Synode van de nieuwe kerkorde. De Gelderse stroming, onder aanvoering van Van Raalte en Brummelkamp, wilde de lokale kerkgenootschappen en de persoonlijke geloofsbelevenis meer vrijheid geven. Scholte in het Zuiden accentueerde het piëtisme een religieuze stroming uit de achttiende eeuw, die meer nadruk legde op de beleving van het geloof dan op leerstellingen. 6 Scholte was een voorstander van complete onafhankelijkheid en legde in zijn verkondiging een sterk

millennium accent. Scholte is evenals van Raalte met een groot aantal volgelingen naar Amerika geëmigreerd en zij hebben Pella, Iowa en Holland, Michigan gesticht. Van Raalte heeft zich in de Verenigde Staten aangesloten bij de Dutch Reformed Church in America,

5

Samenkomsten met een godsdienstig doel, als stroming naast de officiële godsdienstoefeningen.

6

Bratt: Dutch Calvinism in Modern America. A History of a Conservative Subculture ( 1984: 7); Het Verhaal van

vanaf de 17e eeuw de tak van de Hervormde Kerk in Amerika. Scholte heeft zich ook in Amerika nooit geconformeerd. Zijn gemeente is dan ook min of meer in andere congregaties opgegaan. Het individualisme van het Calvinisme paste goed binnen het op het individu gerichte staatsbestel van de Verenigde Staten.7

Over de gebeurtenissen, die de afscheiding in de jaren rond 1834 hebben begeleid, is veel geschreven, pro en contra en vanuit verschillende perspectieven. Er is zo veel aandacht aan geschonken dat het de indruk wekt van een massabeweging. Toch maakten de afgescheidenen niet meer dan 1,3 procent van de totale bevolking uit. Volgens de census van 1849 nam in het Koninkrijk de Hervormde kerk de eerste plaats in met 55 procent. Andere protestantse groepen, allen klein in aantal, waren de Evangelische Lutheranen met 2 procent, de Afgescheidenen van 1834 met 1,3 procent, en de Mennonieten met 1,2 procent. Het percentage van de Rooms-katholieken in 1849 was 38,5 en van de Joden 1,98 (Swierenga 1985: 38). Waarom dan toch zo veel aandacht voor deze godsdienstige minderheidsgroep? De belangrijkste reden is, dat onder de landverhuizers deze groep, in de periode 1840-1850, 13 procent van het totaal aantal emigranten uitmaakte. Ten opzichte van het totale percentage van de Nederlandse bevolking is dit aantal tien keer zo hoog, maar ook de Hervormden waren goed vertegenwoordigd. Dit kan een teken zijn van godsdienstige onvrede, het kan echter ook duiden op een overeenkomstige economische en sociale status in Nederland (Kroes 1992: 17). Als redenen van vertrek werd voor 85 procent van de landverhuizers 'verbetering van bestaan' genoteerd. Hierbij moet wel worden aangetekend, dat deze economische motivatie niet door de landverhuizers zelf werd opgegeven, maar achteraf genoteerd werd. Toch zijn de economische depressie van 1845 en 1846, de lage sociale status en weinig vooruitzicht op verbetering van de levensstandaard de belangrijkste drijfveren geweest voor emigratie en maakte dat voor 1850, 5000 afgescheidenen het land verlaten hebben. Na de dood in 1840 van koning Willem I, die vanaf 1815 een sterk gecentraliseerd beleid had gevoerd, verminderde de overheidsinmenging met de kerk. Van de bittere vijandschap van de machthebbers in de Hervormde kerk en de grievende geloofsvervolging, die de afgescheidenen van 1834 hadden ontmoet, was dan ook tijdens de eerste emigratiegolf 1846-1857 geen sprake meer.

Religie speelde ook bij de economische motieven een rol, omdat de calvinisten hun natuurlijke en sociale en economische omgeving verklaarden vanuit hun geloof. Tegenslagen

7 _{Het staatsbestel van de VS is gebaseerd op de ideeën van de politiek filosoof John Locke ( 1632-1704 ). Hij}

stelde dat ieder individu natuurlijke rechten bezit, die niet door de staat kunnen worden toegekend of afgenomen.

8

Ter vergelijking: in 1997 was 32 procent van de bevolking, waarvan eenderde deel kerkelijk is, Rooms-katholiek; Nederlands Hervormd was 15 procent, ook hiervan is eenderde kerkelijk; Gereformeerd noemde zich 7 procent, waarvan 62 procent regelmatig een kerk bezocht. (Bron CBS)

werden gezien als een straf van God. De heersende armoede en de economische depressie waren het gevolg van dwalingen en het loslaten van de ware leer. Sociaal-economische

ontwikkelingen werden gezien in het licht van Gods almacht. Men leefde uit genade alleen. Zo vertaald is religie de belangrijkste reden voor emigratie. Gezien de omstandigheden in 1846, toen de emigratiekoorts onder leiding van voorgangers als Van Raalte, Scholte en Van der Meulen onder de afgescheidenen toesloeg, had men weinig te verliezen. Het vooruitzicht op een beter bestaan gaf voor velen de doorslag, anders had men de (Zeeuwse) klei bodem nooit verlaten. Uit brieven en dagboeken blijkt wel hoe zwaar dit vertrek menigeen gevallen 1s:

"VAARWEL, 0, DIERBAAR LAND! Gezegend plekje grond! Ontvang de HARTE-GROET meer dan die onzes monds. 't Wordt voor ons hart te veel zoo onze mond nu spreekt: 't Is meer dan vol ons hart, geen woord meer of het breekt. Ons oog zelfs is bevreesd naar u terug te zien:

't Gevoel van onzen geest is of we van u vlien.

Zijt gij voor 't Zeeuwsch gemoed niet schoon als Edens hof? Nog kleeft ons bloedend hart aan u met liefde en met lof ... '9

De Amerikaanse immigratie-specialist Swierenga heeft vastgesteld dat meer dan de helft (55%) van alle emigranten naar Amerika kwam uit de kleigebieden langs de kust, het noorden en het zuidwesten van ons land; een derde (31 % ) kwam uit de zandgrondgebieden in het oosten en het zuiden en slechts 14% kwam uit de weidegebieden in het westen. In de kleigebieden kwam voornamelijk akkerbouw met grote tot middelgrote bedrijven voor. Doordat de industrialisatie in Nederland in het midden van de negentiende eeuw, in vergelijking met Engeland, zich langzaam ontwikkelde, waren de arbeiders afhankelijk van de landbouw (Swierenga 1985: 36-38). Door de dalende prijzen voor landbouwproducten in de jaren 1840 en door een schimmelziekte, uit vermoedelijk Zuid-Amerika, die in 1845 opdook en twee jaar lang de aardappeloogst teisterde, werden de landarbeiders het meest getroffen.10

Opmerkelijk is dat de grootste concentratie van afgescheidenen in de klei-, gevolgd door de zandgebieden voorkwam. Kennelijk is er correlatie tussen sociale en economische spanningen, en religieus protest en bereidheid tot landverhuizing. Onder de emigranten

9 _{W. Lagerwey (1982: 18) Neen Nederland, 'k vergeet U niet. Een Beeld van het Immigrantenleven in Amerika}