Toetsing Planvarianten Overtoom op Sociale Veiligheid
A m s t e r d a m , 5 februari 1 9 9 9
Tobias W o l d e n d o r p
Toetsing Planvarianten Overtoom op Sociale Veiligheid
Vooraf
Van Dijk, Van Soomeren en Partners (DSP) is gevraagd een aantal
planvarianten voor de Overtoom op veiligheid te t o e t s e n . Aanvankelijk lag het in de bedoeling enige dagen van te voren de tekeningen opgestuurd te krijgen en hierover een schriftelijke analyse op te stellen. Op maandag 1 februari w e r d duidelijk dat Oranjewoud de varianten niet op tijd gereed zouden hebben en w e r d in overleg met Alex Sheerazi overeengekomen dat er voorafgaande aan de expertmeeting van w o e n s d a g 3 februari o m 1 8 . 0 0 een toelichting gehouden zou w o r d e n op locatie "De O v e r t o o m Centraal".
Daarmee is de schriftelijke analyse vooraf komen te vervallen en is er meer interactief op de plannen gereageerd en is deze notitie opgesteld.
Nulvariant
DSP heeft zich gebonden aan de vraag geen nieuwe variant te o n t w i k k e l e n , maar kritisch te reageren op de 2 planvarianten en de subvariant. Onze w e r k w i j z e is dat w e integraal veiligheid bezien, dat w i l zeggen, dat w e zoveel mogelijk naast sociale aspecten van veiligheid ook fysieke aspecten van veiligheid meewegen (verkeersveiligheid, bereikbaarheid hulpdiensten e.d.). Om een goed beeld te krijgen van de aspecten die spelen is een korte inventarisatie van veiligheidsaspecten in de huidige situatie gemaakt (de nulvariant). Teneinde een toetsingskader te hebben. Daartoe is een kort gesprek gevoerd met een van de buurtregisseurs van Politie, m e v r o u w Joldersma (bureau Oud West aan de t w e e d e Constantijn Huygensstraat) en is een a v o n d s c h o u w gehouden.
De route over de Overtoom w o r d t van Overtoomse Sluis t o t Nassaukade veel als a v o n d r o u t e gebruikt door fietsers, die van de Westelijke tuinsteden naar het c e n t r u m fietsen (uit eerder DSP onderzoek is in het kader van het rapport 'Sociale veiligheid Rembrandtpark e.o.' gebleken hoe lastig het is o m hier een aaneengesloten sociaal veilige a v o n d / n a c h t r o u t e te genereren).
Het Vondelpark biedt de ultieme dagroute, de O v e r t o o m is een veelgebruikte avondroute, die doordat er altijd sociale ogen zijn (veel fietsers, a u t o ' s en voetgangers) als redelijk prettig ervaren w o r d t . Zeker als je dit deel van de route afzet tegen het meer westelijk gelegen traject
(Lelylaan).
• Heikel punt is vooral de verkeersveiligheid door de vele parkeerplaatsen aan (en op!) het fietspad. Daar zijn in het verleden doden door gevallen.
• Een t w e e d e punt is de problematische oversteekbaarheid van de trambaan voor fietsers. Nu liggen er echt 'barrierebanden'.
De verlichting w o r d t als goed ervaren. De hangende armaturen verlichten zowel w e g als een groot deel van het t r o t t o i r . Hoewel er geen specifieke verlichting meer is voor het langzaamverkeer is de combinatie met het vele licht dat er uit de winkels, bedrijven en w o n i n g e n van de rijweg valt, redelijk voldoende. Vanuit een surveillance-auto heeft de politie goed zicht op de vele, niet altijd even vriendelijke inspringen van de rooilijn.
Bij a v o n d o p n a m e valt toch een ongelijkmatigheid op van de lichtverdeling op het t r o t t o i r , die als hinderlijk w o r d t ervaren. Dit w o r d t naast de grote verschillen tussen de intensiteit van de lichtbronnen ingegeven door de lichtreclame, die geen uniform karakter heeft en een onrustig beeld oplevert.
Het parkeren is momenteel ongunstig voor de verkeersveiligheid. Grote knelpunten zijn er bij o.a. het revalidatiecentrum. Overigens is het voor de sociale veiligheid an sich prettig dat de fietsers zich in de huidige situatie op de rijweg bevinden. Daardoor is er goed zicht op de omgeving (lange
zichtlijnen). Dit is een punt dat bij het creeren van een losliggend fietspad enigszins minder w o r d t , maar vanuit verkeersveiligheid is dit gunstiger. Bij een vrijliggend fietspad w i l de politie graag dat er in het o n t w e r p rekening mee gehouden w o r d t dat er niet alsnog illegaal op het fietspad geparkeerd gaat w o r d e n ('even de t r o t t o i r b a n d o p ' ) .
De bomen nemen geen licht w e g van de hangende verlichting, w a a r d o o r het verlichtingsniveau op maaiveld goed is. Voor sociale veiligheid is de aanwezigheid van bomen op de O v e r t o o m geen heel groot i t e m . Voor de belevingswaarde en leefbaarheid (een afgeleide van sociale veiligheid) w e l . De politie hecht grote waarde aan de gezondheid van de b o m e n . Niet lang geleden is een b o o m in de directe o m g e v i n g van de O v e r t o o m afgebroken en op een auto met een baby op de achterbank gevallen; met de d o o d t o t g e v o l g .
Criminaliteitsaanjagers zijn er volgens de politie w e i n i g . Wel w o r d e n de coffeeshops in de omgeving van de kruising met de J.P. Heijenstraat als vervelend ervaren. In die zin dat de op straat rondhangende jongeren vooral 's avonds onveiligheidsgevoelens in de hand w e r k e n .
Toetsing Planvarianten
Voor het toetsen op sociale veiligheid w o r d t gebruikt gemaakt van de toetsingscriteria van Van der V o o r d t en Van W e g e n (Delft 1 9 9 0 ) . Voor de O v e r t o o m zijn belangrijke criteria: aanwezigheid sociale o g e n , zichtlijnen, attractiviteit potentieel d o e l w i t , fysieke kwetsbaarheid van potentieel d o e l w i t , attractiviteit, betrokkenheid, t o e g a n k e l i j k h e i d / v l u c h t w e g e n . Met deze criteria in het achterhoofd is gekeken naar de gepresenteerde
planvarianten. Ook w o r d t kort stilgestaan bij een door een van de b e w o n e r s opgestelde variant. Tijdens de avond bleek al dat er voor de sociale
aspecten van veiligheid in dit s t a d i u m nauwelijks enige voorkeur is voor een van de planvarianten.
Toch zijn er een paar punten van onderscheid:
1 Variant Handhaven bomen
a - de uitstraling door de grote b o m e n vergroot de leefbaarheid voor de b e w o n e r s en het gevoel van ' p r e t t i g doorgangsgebied' boven een variant met jonge b o m e n .
b De schrikstrook tussen parkeerplaats en fietspad is breder uitgevoerd dan bij variant 2, hetgeen voordeliger is.
c Het trottoir lijkt smaller dan in variant 2 , maar dat is op zich geen c r i t e r i u m . Bij randvoorwaarden w o r d t hier verder op ingegaan.
2 Variant Nieuwe bomen
a - voordeel boven variant 1 is dat bij een geheel nieuw profiel er gelegenheid is de bomen evenwichtiger te verdelen over de straat;
daarop kun je regeren met je verlichtingsconcept. Opdat er regelmaat en consequentie komt in het verlichtingsniveau.
- een punt van zorg is de kwetsbaarheid van Jong geplante bomen voor vandalisme. Het planten van b o m e n met een zekere s t a m o m v a n g is dan ook noodzaak.
- in een keer alle bomen rooien k o m t de leefbaarheid van de straat niet ten goede; bezie of het mogelijk is een fasering in te b o u w e n .
b De smalle schrikstrook is minder breed. Dit gaat ten faveure van het t r o t t o i r .
c Een iets breder t r o t t o i r , met een minder brede schrikstrook geeft een oneigenlijke discussie ten opzichte van de variant met het handhaven van b o m e n .
3 Variant Versmalling opstelstroken kruispunten
De variant heeft dezelfde voor- en nadelen als variant 2. Als positief punt lijkt de extra ruimte voor voetgangers, die (soms) ontstaat bij de oversteekplaatsen. Het is raadzaam bij nadere u i t w e r k i n g deze
r u i m t e n overzichtelijk te houden (geen opstelplaats bovengrondse afvalcontainers).
4 Variant Bewoner Cartas
Positief is de wijze waarop op s t e d e n b o u w k u n d i g e wijze gezocht is naar een ordening. Vooral het ritme-principe waarbij parkeren voor a u t o ' s en fietsenbeugels, en bomen gepland w o r d e n geeft een goede voorzet t o t ordening op u i t w e r k i n g s n i v e a u . En helderheid k o m t sociale veiligheid over het algemeen altijd ten goede.
De manier waarop orientatiepunten i n g e b o u w d w o r d e n spreekt t o t de verbeelding. Voor sociale veiligheid is herkenning een belangrijk (afgeleid) criterium.
Aanzet algemene randvoorwaarden voor verder uitwerking
Belangrijker dan op grond van sociale veiligheid een voorkeur uit te spreken voor een variant is het een aantal randvoorwaarden voor verdere u i t w e r k i n g op te stellen. Deze zijn variant-onafhankelijk.
• De beoogde sobere en doelmatige inrichting is zeker voor het t r o t t o i r evi- dent. De voetganger heeft ruimte nodig o m te passeren en in geval van nood uit te kunnen w i j k e n . Om het gebruik van het t r o t t o i r niet nodeloos te versmallen zijn de volgende maatregelen aan te raden:
Stringente randvoorwaarden aan uitstallingsruimte voor winkeliers (maar ook bewoners). Deze discussie moet gevoerd w o r d e n , v o o r d a t een voorkeur voor een variant u i t g e w e r k t w o r d t .
Fietsenbeugels in stroken (op parkeerplaatsen).
Afvalcontainers ondergronds.
• Momenteel vindt er in het kader van het o n t w i k k e l e n van een verlichtingsconcept voor de U t r a m en I J w e g , waar DSP als veiligheidsadviseur aan verbonden is, een pilotproject plaats met armaturen met een (rozewitte) lichtkleur, een kleursoort, die de kwaliteiten van licht voor verkeersveiligheid en sociale veiligheid zou kunnen verenigen. Het zou goed zijn te volgen w a t de u i t k o m s t e n van deze cases (Zuid, De Pijp, Zeeburg) zijn o m te bezien of hier voor de O v e r t o o m nog bruikbare informatie uitgehaald kan w o r d e n .
• Het zou o m het oversteken van fietsers te vereenvoudigen bij de trambaan aanbeveling verdienen over te stappen op de zogenaamde Rijkswaterstaatbanden (o.a. bij de Weteringsschans toegepast).
Nawoord ter overpeinzing
• De 1e Helmersstraat is een route met volop w o n i n g e n , die over de hele lengte parallel aan de Overtoom loopt en een goed alternatief v o r m t als sociaal veilige a v o n d r o u t e . Hier zou over het laatste stuk (JP
Heijenstraat-Kostverlorenkade) tweezijdig fietsverkeer gelegaliseerd kunnen w o r d e n .
• Bij de expertmeeting k w a m er felle kritiek van een m e v r o u w uit de zaal, die voorzag dat het programma uberhaupt niet in het profiel van de O v e r t o o m past. M o c h t gedurende het traject blijken dat er een steeds grotere aanslag op de breedte van het trottoir gepleegd w o r d t dan geniet vanuit sociale veiligheid bezien, een fietspad op de rijweg en een
voldoende breed t r o t t o i r de voorkeur.
