Verslag regionale leergemeenschap Water en Ruimte - West Nederland 26 november 2013
Communicatie v oorbij de mythe van ‘droge voeten’!
Wouter Kuipers (afdelingshoofd Ruimte gemeente Westland) opent de bijeenkomst namens de
gastgemeente. 15 jaar geleden was er een bui waardoor de boel flink onderliep. Er heerste een serene rust, het water steeg, maar zakte ‘net op tijd’. Zijn verhaal illustreert de flinke wateropgave in Westland, want niet altijd houdt Westland de voeten droog. Het Hoogheemraadschap wilde zich meer naar buiten r ichten en profileren, de gemeente wilde een oplossing voor de waterproblemen. Gezamenlijk is een watervisie opgesteld, waar in het beg in de samenwerking stroef liep. Maar naar verloop van tijd is dit een goede samenwerking geworden. Dit is mede gebeurt door een omslag in denken, dat je het als één partij niet alleen kunt redden. De hoeveelheid verhard oppervlak in de gemeente is enorm, vooral door alle
glastuinbouwbedrijven. Doordat het water bij hevige regenval geen kant op kan, moet er nog heel wat gebeuren om de kans op wateroverlast substantieel te verminderen. Dit gebeurt nu in de zogenaamde gebiedsprocessen waarin die partijen deelnemen die een gezamenlijk belang hebben bij het oplossen van de waterproblematiek. “Deze Leergemeenschappen Water en Ruimte zijn gaaf!” aldus Kuipers. “ Deze middag levert op termijn meer tijdswinst op dan dat het kost door het delen van kennis en oplossingen”.
Appels integreren met fruit
Ruimte is water, water is ruimte. Maar toch is er de noodzaak om ze in beleid te integreren. “Het is net alsof je appels moet integ reren met fruit”, aldus Trudes Heems (TU Delft/Waterworks). Heems geeft aan dat het onderscheidt tussen water en ruimte zit bij de overheden. Verschillende ministeries en afdelingen houden zich bezig met verschillende sectoren en vakgebieden, de eeuwenoude scheiding middels de bestuurslaag die zich sec met water bezig houdt. Maar ook in de wetenschap is de benadering verkokerd. Technisch ingenieurs worden niet opgeleid met het feit dat beleving en kwaliteit van ruimte ook een rol speelt (wat gechargeerd), en sociale wetenschappers kennen de harde technische randvoorwaarden minder.
‘Anders omgaan met water’ en ‘denk vooruit’
Dit zenden komt nog terug in de reclamecampagnes van de afgelopen jaren. ‘Nederland leeft met Water’ was één van de campagnes over waterveiligheid. De vraag die Heems stelt is wat er van deze campagne is blijven hangen. “Peter Timofeeff in een badkuip” is een van de weinige herinneringen, evenals een drijvend vlot in de vorm van Nederland. De boodschap is niet echt blijven hangen en was ook niet eenduidig. Aan de ene kant communiceerde de overheid dat droge voeten worden gegarandeerd, aan de andere kant dat mensen moeten leren leven met water. De campagne ‘denk vooruit’, die vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken kwam (‘Leven met Water’ kwam vanuit ministerie van Verkeer en Waterstaat, IPO, UvW, VNG/gemeenten), ging over hoe om te gaan met crisissituaties. Iedereen zou een tonnetje in huis moeten hebben met een radio, een zaklamp, flesjes water, voor in geval van nood. De gezamenlijke boodschap is dan: we zijn de veiligste delta in de wereld, maar het kan morgen fout gaan en dan heb je het tonnetje nodig.
Corné Nijburg (Water Governance Centre) opent de bijeenkomst en benadrukt dat wat er gezegd wordt door een ieder tijdens de bijeenkomst, vertrouwelijk kan zijn. Er wordt dan ook gevraagd om het
vertrouwelijke dat wordt gezegd, ook dusdanig te behandelen.
Heeft u een idee voor de komende Leergemeenschap West op 25 maart 2014 en wilt u bijdragen?
Neem contact op met Willem Heesen viawillem.heesen@platform31.nl/ 06 – 57 94 36 45
Rol van water in de maatschappij
Wat is de rol van water in de leefomgeving? Water wordt gezien als vijand, vriend en bondgenoot. Deze drie aspecten werden tegelijkertijd
gecommuniceerd in de genoemde campagnes, wat een verwarrende boodschap is. Trudes Heems legt uit hoe deze drie betekenissen tot stand zijn gekomen. Dit heeft te maken met de verschillende dominante discoursen van de afgelopen decennia welke in het schema hierboven zijn weergegeven. Een discours is een bepaald patroon of idee dat over het algemeen als waarheid wordt gezien, ideeën van een moment op een bepaalde manier geduid. Waar het gaat om waterveiligheid begint het vaak bij de Watersnoodramp van 1953. Zeker na de ramp en met het tot stand komen van de Deltawerken, vierde het discours van strijd hoogtij. Beheersen van het water door
ingenieurskunst, vechten tegen het water. Maar met het bewustzijn dat een ramp ook overmacht kan zijn, kracht van de natuur, of van god. Begin jaren ‘70 ontstond er mede door toedoen van de ‘Club van Rome’ het idee dat de natuur niet meer bedwongen moest worden, maar dat deze beschermt moest worden. Intussen hadden de Nederlanders het water overwonnen, Nederland lag veilig achter de dijken. Het water was geen vijand meer, maar veranderde in een vriend. De overheid had alles geregeld, de burger hoefde niets meer te doen (en te vrezen). De verantwoordelijkheid voor veiligheid kwam ook duidelijk bij de overheid te liggen.
Medio de jaren ’90 (met de hoge waterstanden in de rivieren) en waar een en ander mis is gegaan kwam de bestuurlijke kwetsbaarheid aan het licht. Heems: “bestuurders beloofden altijd dat alles onder controle was” , maar dat bleek, zeker op langere termijn, onhoudbaar. Het discours van dreiging werd geboren en gekoppeld aan de (gevolgen van) klimaatverandering. Gedeelde verantwoordelijkheid volgt uit het niet meer kunnen (of willen) garanderen van veiligheid. Hiermee komt er ook verantwoordelijkheid voor de burgers in beeld en dat moest met de campagnes gestimuleerd worden.
Blind vertrouwen
Dit strookt niet met de beleving van Nederlanders. Er heerst een blind vertrouwen in de overheid waar het gaat om waterveiligheid. Een blind vertrouwen dat is ontstaan uit onwetendheid. De overgrote meerderheid in Nederland is zich niet bewust van de risico’s. Deze onwetendheid is mede door het optreden en communiceren van de Rijksoverheid tot stand gekomen. De Polygoonfilmpjes van vroeger over de overwinning op het water, de dammen en dijken die zijn gebouwd. De overheid heeft een monopolie, de burgers hebben blind
vertrouwen en weten niet waar ze wonen (fysisch, beneden NAP) en wijzen de overheid als eerste aan wanneer het fout gaat. Dit in relatie tot de nieuwe veiligheidsnormen, waarin meer wordt gedifferentieerd en qua verantwoordelijkheid ook meer wordt neergelegd bij de burgers, is dodelijk. Het blinde vertrouwen wordt geschaad en daarbij worden er verantwoordelijkheden waarvan de burgers denken dat die bij de overheid horen, bij burgers zelf neergelegd. Burgers zeggen dan: dit is verantwoordelijkheid afschuiven! Hiermee ontstaat er wantrouwen van burgers in de overheid.
De opgave nu!
Het is tijd voor een nieuwe, heldere en goed communiceerbare boodschap. Veel communiceren en burgers betrekken bij opgaven van waterschap en gemeenten moet leiden naar participatie en beg rip en inzicht in de mogelijke risico’s bij burgers. De nieuwe normering moet op die manier in de loop der tijd inburgeren om de reacties van nu, “dat de overheid de verantwoordelijkheid wel makkelijk afschuift op de burgers”, te kunnen nuanceren.
Westland en Kockengen
In de gemeente Westland is vijf jaar geleden de start gemaakt met ‘Westland Waterproef’. Willemijn Nagel (gemeente Westland) licht toe. Een plan waarin Westland samen met Hoogheemraadschap van Delfland samenwerkt aan een goede waterhuishouding in het gebied. De aandacht die toen in de media aan dit plan werd besteed was negatief. Waarom moet hier zoveel geld aan worden uitgegeven? Nu op 13 oktober weer een bui viel die eens in de 200 jaar valt, is het opvallend dat de berichten in de media positief gestemd zijn. Het plan dat eerder niet positief werd onthaald, lijkt in de vijf jaar tijd wel zijn vruchten af te werpen in de vorm van minder wateroverlast. De ruimtelijke ingrepen hebben hieraan bijgedragen, maar ook het heel bewust omgaan met communicatie en de media. Zo werden tweets over de overlast direct door het Hoogheemraadschap beantwoord (webcare) waardoor hier weinig ruis ontstond, en is het hele verhaal verteld aan de journalisten waardoor een genuanceerder en positief verhaal in de krant kwam.
Ook in Kockengen hebben de straten dit jaar drie maal blank gestaan. Straten die jaarlijks wel drie centimeter dalen. Dit is moeilijk droog te houden. Door als Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden de agenda 2063 op te stellen, wordt er 50 jaar vooruit gekeken. Wat moet er gebeuren om behoorlijk te kunnen werken en wonen in Kockengen over 50 jaar? Er zit een spanning tussen de ingrepen die nu gedaan kunnen worden om de overlast nu te beperken en tussen de boodschap op lange termijn. Communicatie en verwachtingsmanagement zijn hierin belangrijk. Tegenstrijdige berichten zijn ongewenst en brengen mensen in verwarring. Hoe moet een waterschap hiermee omgaan? In het verleden is altijd gecommuniceerd dat alle functies zo goed mogelijk met water worden bedient. Waterschappen merken echter dat het waterbeheer in de Nederlandse
veenweidegebieden op termijn vrijwel onbetaalbaar wordt. Hier moet dus worden gekeken naar een andere strategie. Niet in ieder gebied kan elke functie optimaal worden bedient. Water en ruimtelijke ordening moeten hierin intensief samenwerken en afstemmen.
Actuele vraagstukken besproken
De praktijk van deelnemers aan de Leergemeenschap West is besproken in groepjes. Dit met het communicatie en participatiethema in het achterhoofd. Hierin is tegemoet gekomen aan de eigen vragen uit de praktijk van de deelnemers. De ‘gouden tips’ die hieruit zijn voortgekomen zijn hieronder opgesomd. De beste gouden tip werd beloond met het boekje ‘Otter in Brussel’.
Waar het bij de Klimaatbestendige Stad gaat over tientallen miljarden schade, onder andere aan funderingsschade, wordt aangegeven dat dit voor velen een niet te bevatten bedrag is. Maak de opgave concreet op bijvoorbeeld VVE of woningniveau en plaats deze dicht bij de mensen. Dit is makkelijker communiceren.
Wijs in het ‘toerekenen naar mensen’, zoals hierboven wordt beschreven, op te behalen voordelen en kansen op huishoudenniveau. Energiebesparing levert op termijn geld op en maakt de investeringen de moeite waard.
De overheid legt vaak nog eenzijdig plannen op aan de burgers. Dit komt participatie van burgers in projecten niet ten goede. Trek gezamenlijk op (als overheid met burgers) vanaf het begin in de planvorming en leer hiermee elkaars belangen in te zien en te verbinden. Gebruik
keukentafelgesprekken om informatie en inzichten op te halen en om deze vervolgens te gebruiken (of niet, maar onderbouw dit dan). Dit kweekt betrokkenheid en begrip.
De mythe van ‘droge voeten’ is gebaseerd op blind vertrouwen. En dat staat verandering in de weg.
Vertrouwen moet worden omgebogen naar kritisch vertrouwen. Een gezonde angst en angst kan een
progressieve innovatieve kracht zijn. Heems introduceert het discours van ‘zorg’. Het besef van kwetsbaarheid creëren in de communicatie, waar wonen we eigenlijk, hoe kwetsbaar is het hier. Kwetsbaarheid roept zorg op.
Voor een volgende keer kunt ook u uw vraagstuk inbrengen voor een ‘peer-review’. Op 25 maart 2014 vindt de volgende Leergemeenschap West plaats!
