V e r v o l g o n d e r z o e k c h e m i s c h e s t o f f e n
in v i s s e r i j p r o d u c t e n u i t d e W e s t e r s c h e l d e
V
Vervolgonderzoek chemische stoffen
in visserijproducten uit de Westerschelde
dioxines (w .o . furanen), PCB's, gebrom eerde vlam vertragers en geperfluoreerde verbindingen, 2 0 0 6
april 2 0 0 7
Rapport R IK Z /2 0 0 7 .0 0 7
n is te rie van v e rk e e r en w a te rs ta a t
Rijkswaterstaat
U n ive rsite it amsterdam
In s t itu te fo r E n v ir o n m e n ta l S tu d ie s
Colofon
U itgegeven doo r:
R ijksw a te rsta a t R ijk s in s titu u t v o o r Kust en Zee, M id d e lb u rg
In fo rm a tie :
R ijksw a te rsta a t R ijk s in s titu u t v o o r Kust en Zee Postbus 8 0 3 9
4 3 3 0 EA M id d e lb u rg T e le fo o n : 0 1 1 8 -6 2 2 0 0 0 Fax: 0 1 1 8 -6 2 2 9 9 9
U itg e v o e r d doo r:
M a rtin e van den H eu ve l-G re ve (RWS RIKZ), Lilian W ith a g e n (RWS RIKZ), Pirn Leonards (IV M )
In o p d ra c h t van:
R ijksw a te rsta a t Zeeland, P rovincie Z eeland en h e t m in isterie van LNV
Tekstre dactie en o pm a a k : Lilian W ith a g e n
A a n b e v o le n c ita tie :
V an den H euvel - G reve, M .J., C .F .M . W ith a g e n , P.E.G. Leonards (2 0 0 7 ). V e rv o lg o n d e rz o e k chem ische s to ffe n in v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e; d io xine s (w .o . fu ra n e n ), PCB's, g eb ro m e erd e
v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n , 2 0 0 6 . R ap po rt R IK Z /2 0 0 7 .0 0 7 . R ijksw a tersta at R ijk s in s titu u t v o o r Kust en Zee, M id d e lb u rg .
D is c la im e r:
H e t R ijk s in s titu u t v o o r Kust en Zee van R ijksw a te rsta a t (RWS RIKZ), en degenen die aan deze p u b lica tie hebben m e e g e w e rk t, hebben de in deze p u b lic a tie o p g e n o m e n gegevens z o rg v u ld ig verzam eld naar de laatste stand van w e te n sch a p en te c h n ie k . D esondanks kunnen er o n ju is th e d e n in deze p u b lic a tie v o o rk o m e n . H et Rijk s lu it, m ede ten behoeve van degenen die aan deze p u b lic a tie hebben m e e g e w e rk t, iedere a a n sprake lijkh eid u it v o o r schade die u it h e t g e b ru ik van de hierin o p g e n o m e n gegevens m o c h t v o o rtv lo e ie n .
Inhoudsopgave
V o o rw o o rd ...7
Sam envatting...9
1. In le id in g ... 15
7.7 A a n l e i d i n g ...75
7.2 D o e i ... 76
7.3 V r a a g s te llin g ... 76
7.4 O n d e rz o c h te s to ffe n en s t o f g r o e p e n ... 76
7.5 L e e s w i j z e r ...77
2. M ateriaa l en m e th o d e ...19
2.7 B e m o n s t e r i n g ...79
2 .2 B e w e r k i n g ...2 0 2.3 TEF-waarde t.b.v. b ep alen to ta le d i o x i n e t o x i c i t e i t ... 2 0 3. R esultaten...23
3.1 D io x in e s (w.o. fu ra ne n ) en d io x in e a c h tig e P C B 's ...23
3.2 7 s ta nd aa rd P C B 's ... 2 4 3.3 G ebrom e erde v lam v ertrag e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n 2 6 4. V erg elijkin g m et andere re s u lta te n ... 2 9 4.7 D io x in e s (w.o. fu ra ne n ) en d io x in e a c h tig e P C B 's ...2 9 4 .2 G e brom eerde vlam vertrag e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n in p a l i n g ... 3 4 4.3 V e r g e lijk in g N ederlandse b in n e n w a t e r e n ... 3 6 5. Toetsing aan de norm en...41
5.7 I n l e i d i n g ... 47
5.2 Toetsing aan EU le v e n s m i d d e l e n n o r m ... 42
5.3 Toetsing aan W a r e n w e t in N e d e r la n d en B e lg ië ... 43
5.4 V e r g e lijk in g m e t p a l i n g u i t de N ederlandse b in n e n w a te re n .. 43
5.5 G e brom eerde vlam vertrag e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n 45 6. R isicobeoordeling ... 47
6.7 B l o o t s t e l l i n g n o r m ...4 7
6.2 Resultaten r is ic o b e o o rd e lin g V W A ... 4 7 6.3 G e b ru ik te T E F -w a a rd e n ... 4 8
6.4 R is ic o b e o o rd e lin g i . r.t. W e s te rs c h e ld e p a lin g ... 49
7. Conclusies en a a n b ev elin g en ...53
7.7 C o n c lu s ie s ...53
7.2 A a n b e v e l i n g e n ...55
R eferen ties ... 5 6 Lijst a fk o rtin g e n ...58
Bijlage 1 O verzicht van de geanalyseerde param eters... 5 9 Bijlage 2 O verzicht voorbew erking, analysem ethode en uitvoerend lab orato riu m ... 60
Bijlage 3 PBDE gehalten (n g /g natgew icht) in paling uit de W esterschelde en het Kanaal van G ent naar Terneuzen ( 2 0 0 6 ) ...61
Bijlage 4 Resultaten Nederlandse binnenw ateren ...62
V o orw oord
De b e g e le id in g s g ro e p tijd e n s de u itv o e rin g van h e t d io x in e o n d e rz o e k en h e t o pstellen van h e t ra p p o rt bestond uit:
Kees-Jan M eeuse (R ijk s w a te rs ta a t Zeeland), M ic h ie i Bil (P rovincie Z eeland), H elga Baldal en Rob Theelen (LN V ), Aad van Sprang (Voedsel en W a re n a u to rite it), D ick V e th a a k (RIKZ).
O p h e t c o n c e p tra p p o rt is v e rd e r c o m m e n ta a r o n tv a n g e n van:
Remi Laane en Hans K lam er (RIKZ), H annie M aas en D orien ten H ulscher (R IZA ), Ron H o o g e n b o o m (RIKILT), G e ert G oem ans (IN B O , België).
© A n ita Eijlers, Schelde In fo rm a tie c e n tru m
Sam envatting
A anleiding
R esultaten van een v e rk e n n in g u it 2 0 0 5 naar de v e ro n tre in ig in g van chem ische s to ffe n in v is se rijp ro d u cte n a fk o m s tig u it de W esterschelde hebben a a n le id in g gegeven v o o r v e rv o lg o n d e rz o e k in 2 0 0 6 . De
resu ltate n van d it v e rv o lg w o rd e n g epresenteerd in o n d e rh a v ig ra p p o rt.
Doei
H e t doei van d it v e rv o lg o n d e rz o e k is:
1. H e t ve rb re d e n van in z ic h t in de v e ro n tre in ig in g van
v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e m e t chem ische s to ffe n en te co n tro le re n o f de b e v in d in g e n in 2 0 0 5 ju is t zijn.
2. H e t bepalen o f een selectie van v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n v o ld o e t aan de h u id ig e n a tio n a le en in te rn a tio n a le le v e n s m id d e le n n o rm e n .
3. H e t va ststellen o f er b e h ee rm aa treg e le n m oe ten w o rd e n g e tro ffe n .
W e rk w ijze
In de W e ste rsch eld e zijn garnaal, s p ro t en p a lin g b e m on ste rd . G ehalten aan d io xine s (w .o . fu ra n e n ), PCB's, g eb ro m e e rd e vla m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n zijn per s o o rt bepaald in een
m e n g m o n s te r d a t b estond u it m eerdere in d iv id u e n . G arnaal is b em on ste rd bij M id d e lp la a t, H an sw ee rt, W ie lin g e n en D e u rlo -
W ie lin g e n (to ta a l 10 kg). S p rot is geva ng en bij W ie lin g e n (2 kg). Paling is op drie locaties in de W e ste rsch eld e b em on ste rd (V lissingen,
Terneuzen en H an sw ee rt, resp. 5, 5 en 9 stuks) en op tw e e locaties in h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen (Zelzate en G e nt, resp. 4 en 8 stuks). De p a lin g is geselecteerd op len gte (tussen 29 en 45 cm ). De chem ische analyses zijn u itg e v o e rd op basis van (in te r)n a tio n a a l afge ste m d e p ro to c o lle n .
Resultaten en discussie
1. In garnalen liggen de g eh a lte n aan d io xine s (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's in 2 0 0 6 veel lager dan in 2 0 0 5 . H ierm ee v o ld o e n ze ruim aan de n ie u w e E U -norm v o o r d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's1. De g eh alte n zijn v e rg e lijk b a a r m e t de resultaten u it 2 0 0 0 . H et in 2 0 0 5 g e ra p p o rte e rd e g eh alte lijk t hierm ee een a fw ijk in g te zijn. De oorzaa k van h e t a fw ijk e n d e g e h a lte is n ie t d u id e lijk . Deze resu ltate n laten zien d a t conclusies tre k k e n op basis van één m e n g m o n s te r n ie t a ltijd g e ld ig is.
2. In s p ro t is, n e t ais in 2 0 0 5 , een g eh alte aan d io xine s (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's a a n g e tro ffe n rond de nie uw e E U -norm v o o r d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's. D it g e h a lte is, n e t ais in 2 0 0 5 , gebaseerd op slechts één m e n g m o n s te r, o m d a t in 2 0 0 6 de a antallen s p ro t in de W e ste rsch eld e te laag w aren v o o r een a an vu lle n d e b e m o n s te rin g . Een conclusie o ver geh a lte n aan d io xine s en d io x in e a c h tig e s to ffe n in s p ro t is dus n o g n ie t te geven.
3. In p a lin g zijn o p n ie u w re la tie f hoge g eh alte n aan d io xin e s en d io x in e a c h tig e PCB's a a n g e tro ffe n . O p drie van de v ijf locaties (Terneuzen, H a n sw e e rt en G ent) w o r d t hierm ee de nie uw e le v e n s m id d e le n n o rm v o o r d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's in p a lin g 2 o verschreden.
4. A lle m onsters b lijven beneden de N ederlandse w a re n w e tn o rm v o o r elk van de 7 standaard PCB's in v is s e rijp ro d u c te n 3.
5. Er b lijk t een v a ria tie te zijn in g eh alte n aan chem ische s to ffe n in p a lin g ve rg ele ken m e t de g eh alte n in 2 0 0 5 . De m eest logische v e rk la rin g e n h ie rv o o r zijn de g ro o tte van b em on ste rd e p a lin g (en hierm ee h e t v e tg e h a lte ) en m o g e lijk m ig ra tie g e d ra g van p a lin g in h e t najaar (w a a rd o o r h e t g evo n d e n g e h a lte m o g e lijk n ie t re p re s e n ta tie f is v o o r de b em on ste rd e locatie).
6. O p basis van v e tg e w ic h t w o rd e n de h oo gste g eh a lte n aan g e b ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs in p a lin g a a n g e tro ffe n in h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n . O p basis van v e tg e w ic h t zijn
b ijv o o rb e e ld g eh a lte n aan H e xa b ro o m cyclo d o d e ca a n (HBC D) een fa c to r 1 6 -6 0 h o g e r ve rg ele ken m e t de g eh a lte n in p a lin g u it de W e ste rsch eld e. G ehalten aan Poly Broom D ife n yl ethers (PBDE's) in p a lin g lijken a f te nem en in de tijd .
7. G ehalten aan een g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g , PFOS, in p a lin g zijn in 2 0 0 6 o v e r h e t algem een to e g e n o m e n in v e rg e lijk in g to t de g eh a lte n in 2 0 0 5 . De h o o gste g eh a lte n zijn a a n g e tro ffe n rond H an sw ee rt, Terneuzen en Zelzate.
Conclusies
O p basis van h e t o n d e rz o e k in 2 0 0 6 ku nn en de v o lg e n d e conclusies w o rd e n g e tro k k e n :
1. De status van verontreiniging door dioxines (w .o . furanen) en dioxineachtige PCB's in visserijproducten u it de W esterschelde en h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen is ais v o lg t:
a. De resu ltate n u it d it o n d e rz o e k zijn re d e lijk v e rg e lijk b a a r m e t de resu ltate n van de v e rk e n n in g in 2 0 0 5 , m et u itz o n d e rin g van de g arna len m o nsters en een
p a lin g m o n s te r bij V lissingen. G e halten in garnaal zijn in 2 0 0 6 veel lager dan in 2 0 0 5 . G e halten in p a lin g u it Vlissingen zijn in 2 0 0 6 lager dan in 2 0 0 5 , o o k na co rrectie v o o r h e t ve tg e h a lte .
b. In v e rg e lijk in g m e t andere gebieden in N ederland b lijk t, d a t geh alte n aan d io xine s (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's in p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt- Terneuzen lager zijn, dan g eh alte n a a n g e tro ffe n in p a lin g u it andere v e rv u ild e gebieden in N ederland.
c. De v e ro n tre in ig in g in p a lin g van drie van de v ijf locaties in de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen
o v e rs c h rijd t de n ie uw e Europese le ve n sm id d e le n n o rm v o o r
2 12 pg T E Q /g ra m n a tg e w ic h t in pa lin g.
3resp. PCB 0 2 8 : 4 0 0 , PCB 0 5 2 : 2 0 0 , PCB 101: 40 0 , PCB 118: 40 0 , PCB 153: 100, PCB 138:
5 0 0 en PCB 180: 60 0 pg T E Q /g n a tg e w ic h t (p ro d u c t) in visse rijp ro d u cte n . V o o r p a lin g is de no rm v o o r PCB 153 a fw ijk e n d van de norm v o o r d e ove rig e vis, n a m e lijk 5 0 0 pg T E Q /g n a tg e w ic h t.
d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's, te rw ijl de v e ro n tre in ig in g in s p ro t rond deze norm lig t. In g arna alm on ste rs lig t de v e ro n tre in ig in g ve r o n d e r deze n orm . Geen van de v is se rijp ro d u cte n o v e rs c h rijd t de N ederlandse w a re n w e tn o rm v o o r 7 standaard PCB's.
d. V o lge ns h e t Bureau R isico be oo rde lin g zijn de risico's van d io x in e en d io x in e a c h tig e PCB's in w ild e p a lin g v rijw e l nihil v o o r de g e m id d e ld e c o n s u m e n t in N ed erlan d. V o o r m ensen, die e ch te r va ak w ild e p a lin g eten (lie fh e b b e rs en
sportvissers) u it de g ro te rivieren (b ijv o o rb e e ld regio Biesbosch, m aar o o k de reg io IJsselmeer) kan na enkele jaren een z o d a n ig e to e n a m e van d io x in e a c h tig e s to ffe n in h e t m enselijk lichaam o ntstaa n d a t nadelige e ffe c te n op de g e zo nd he id n ie t kunnen w o rd e n u itg e s lo te n . A ang e zie n p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen g eh alte n aan d io xin e s en d io x in e a c h tig e s to ffe n b eva tte n die in d e ze lfde o rd e rg ro o tte liggen als die u it de regio IJsselmeer en Biesbosch, kan w o rd e n gesteld d a t de risico's van de co n s u m p tie van w ild e p a lin g u it deze reg io 's v e rg e lijk b a a r zullen zijn v o o r w ild e p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n . 2. De status van verontreiniging door gebrom eerde
vlam vertragers en geperfluoreerde verbindingen in paling u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n is ais v o lg t:
De resu ltate n u it h e t o n d e rz o e k in 2 0 0 6 kom en g e d e e lte lijk overeen m e t de resu ltate n g e ra p p o rte e rd in 2 0 0 5 . G e halten aan PBDE's zijn in 2 0 0 6 o v e r h e t algem een lager. De HBCD-
geh a lte n zijn re la tie f g e lijk g e b le ve n , m e t u itz o n d e rin g van h e t geh a lte n bij de locatie T erneuzen, d a t in 2 0 0 6 lager was. De geh a lte n aan g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n zijn h o g e r in v e rg e lijk in g t o t 2 0 0 5 .
H o o fd co n clu sie op basis van h e t v e rke n n e n d o n d e rz o e k in 2 0 0 5 en h e t v e rv o lg o n d e rz o e k in 2 0 0 6 :
1. Een g ro o t deel van de p a lin g m o n ste rs u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen o v e rs c h rijd t de Europese
le v e n s m id d e le n n o rm v o o r (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's. D it b e te k e n t d a t deze p aling en n ie t op de m a rk t g e b ra c h t m ogen w o rd e n . Professionele palingvisserij v in d t n ie t t o t n a u w e lijk s plaats in deze w a te re n . G a rn aa lm o nsters u it de W e ste rsch eld e o verschrijd en de n ie u w e n orm nie t. V o o r sp ro tm o n s te rs kan v a n w e g e een te laag aantal m onsters geen u itspraa k w o rd e n gedaan.
2. P alingm onsters u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt- Terneuzen b e v a tte n aan zie nlijke g eh a lte n aan g eb ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n .
Aanbevelingen
O p basis van h e t ve rke n n e n d o n d e rz o e k in 2 0 0 5 en h e t v e rv o lg o n d e rz o e k in 2 0 0 6 w o r d t a anbevolen om :
1. h e t recente advies van de V oedsel en W a re n A u to rite it (V W A ) te vo lg e n v o o r w a t b e tre ft de co n s u m p tie van w ild e p a lin g u it N ederlandse rivie re n. D it le id t e rto e d a t lie fh e b b e rs van w ild e p a lin g en sportvissers w o r d t geadviseerd om w ild e p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n n ie t re g e lm a tig en g ed u re n d e langere tijd te consum eren;
2. m eer sp ro tm o n s te rs te laten o nd erzoe ken op a an w e zig h e id van (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's om de resu ltate n van 2 0 0 5 en 2 0 0 6 ve rd e r te v e rifië re n ;
3. h e t m in isterie van LNV aan te raden om de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n op te laten nem en ais m o n s te rp u n t in h e t ja a rlijk s m o n ito rin g p ro g ra m m a van LNV v o o r b e p a lin g van g eh alte n aan d ioxines en d io x in e a c h tig e s to ffe n in w ild e p a lin g u it de N ederlandse rivie re n. W e llic h t is h e t v e rs ta n d ig h ierbij o o k andere D e lta w a te re n , te b e tre kke n ;
4. in de k o m e nd e jaren h e t (tre n d m a tig ) v e rlo o p van g eh alte n van geb ro m e e rd e vla m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n in viss e rijp ro d u c te n u it de W e ste rsch eld e - en w e llic h t andere D e lta w a te re n - te (blijv e n ) v o lg e n ;
5. o n d e rz o e k d o o r n a tio n a le k e n n is in s titu te n te stim u le re n om kennis te v e rg ro te n op h e t gebied van b lo o ts te llin g aan en m o g e lijke e ffe c te n van g eb ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n op m ens en m ilieu . D it is n o d ig om een ade qu ate ris ic o b e o o rd e lin g te kunnen u itv o e re n ; 6. emissies van g eb ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e
v e rb in d in g e n naar de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt- Terneuzen in k a a rt te laten brengen en indien m o g e lijk te ru g te laten d rin g e n gezien de hoge g eh alte n aan deze s to ffe n die zijn a a n g e tro ffe n ;
7. de V W A te adviseren om in o v e rw e g in g te nem en o f een ris ic o b e o o rd e lin g n o d ig is v o o r g e b ro m e e rd e vla m v e rtra g e rs , g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n en o rg a n o tin v e rb in d in g e n m e t h e t o o g op co n s u m p tie van v isse rijp ro d u cte n u it de
W e ste rsch eld e en Kanaal G e n t -T e rne uze n;
8. h e t m in isterie van V R O M te adviseren om in o v e rw e g in g te nem en o f h e t n o d ig is om algem ene m ilie u k w a lite its n o rm e n op te laten stellen v o o r g eb ro m e e rd e vla m v e rtra g e rs en
g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n .
© M a rtin e van den Heuvel-Greve
© E dw in Parée
■V
1 .Inleiding
1.1 A anleiding
Eind 2 0 0 4 zijn aan de G e de pu te erde Staten van P rovincie Zeeland vrag en gesteld o v e r een m o g e lijke d io x in e v e ro n tre in ig in g van de W e ste rsch eld e. U it de a n tw o o rd e n bleek, d a t er n o g w e in ig bekend w as o v e r de v e rs p re id in g van en g eh a lte n aan d io xine s en
d io x in e a c h tig e s to ffe n in v isse rijp ro d u cte n en h e t m ilieu van de W e ste rsch eld e. D a t w as in 2 0 0 5 de a a n le id in g v o o r een ve rke n n e n d o n d e rz o e k naar deze p ro b le m a tie k . In ju li 2 0 0 6 verscheen de ra p p o rta g e van deze v e rk e n n in g : ‘ D io x in e o n d e rz o e k W e ste rsch eld e;
m e tin g van d io xine s, d io x in e a c h tig e s to ffe n en andere m og elijke p ro b le e m s to ffe n v o o r de W e ste rsch eld e in s e d im e n t en voedselketens van de W e ste rsch e ld e ' (Van den H eu vel-G reve e.a., 2 0 0 6 ).
De resu ltate n u it die ve rk e n n e n d e stu die zijn gebaseerd op m e tin g e n die e en m a lig zijn u itg e v o e rd in tijd en ru im te - m e t u itz o n d e rin g van p a lin g (aal), die op drie plaatsen is g e m e te n . D aarom w as h e t n ie t m o g e lijk om harde conclusies te tre k k e n o v e r d a a d w e rk e lijk e actuele risico's van de a a n g e tro ffe n s to ffe n . W e l ko nd en op basis van de b e v in d in g e n t o t dan to e a an be veling en v o o r ve rv o lg s tu d ie s w o rd e n g e fo rm u le e rd .
R ijksw a te rsta a t Zeeland, P rovincie Z eeland en h e t m in isterie van LNV besloten om in 2 0 0 6 inderdaad een v e rv o lg s tu d ie te laten u itvo e re n d o o r R ijksw a tersta at RIKZ en h e t In s titu u t v o o r M ilie u v ra a g s tu k k e n . Deze stu die is gebaseerd op de v o lg e n d e a an be veling en u it de v e rke n n e n d e studie van 2 0 0 5 :
• h erbe m o nsteren van p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n in h e t v o o rja a r van 2 0 0 6 en analyseren op (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e s to ffe n . De resu ltate n van de analyses bezien in h e t lic h t van de g e co m b in e e rd e nie uw e Europese le ve n sm id d e le n n o rm v o o r d io xine s én d io x in e a c h tig e PCB's (8 -1 2 pg T E Q /g n a tg e w ic h t), die 4 n o v e m b e r 2 0 0 6 van k ra c h t is g e w o rd e n ;
• h erbe m o nsteren en analyseren van s p ro t en garnaal in 2 0 0 6 en bezien in h e t lic h t van de g eco m b ine erde n ie uw e Europese n orm v o o r d io xine s én d io x in e a c h tig e PCB's;
• h erbe m o nsteren van p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n in h e t v o o rja a r van 2 0 0 6 en analyseren op PCB's, g e b ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs (m .n . HBCD) en
g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n (m .n . PFOS) om de g evo nd en geh a lte n in de ve rk e n n e n d e stu die te ku nn en v e rifië re n .
D aarnaast h e e ft h e t m in isterie van LNV in 2 0 0 6 o p d ra c h t gegeven v o o r de u itv o e rin g van een ris ic o b e o o rd e lin g v o o r de mens m .b .t.
c o n s u m p tie van u it w ild v a n g s t v e rkre g e n p aling . De resu ltate n van deze ris ic o b e o o rd e lin g zijn in o n d e rh a v ig ra p p o rt o p g e n o m e n .
1.2 Doei
H e t doei van d it o n d e rzo e k is:
1. H e t ve rb re d e n van in z ic h t in de v e ro n tre in ig in g van
v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e m e t chem ische s to ffe n en c o n tro le re n o f de b e v in d in g e n u it h e t v e rke n n e n d o n d e rzo e k van 2 0 0 5 ju is t zijn.
2. H e t bepalen o f een selectie van v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n v o ld o e t aan de h u id ig e n a tio n a le en in te rn a tio n a le le ve n sm id d e le n n o rm e n 3. H e t va ststellen o f er beh ee rm aa treg e le n m oe ten w o rd e n
g e tro ffe n .
1 .3 Vraagstelling
In h e t o n d e rz o e k staan de v o lg e n d e vrag en centraal:
1. W a t is de status van v e ro n tre in ig in g d o o r d io xine s en PCB's in v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e en h e t kanaal G e nt- T erneuzen:
a. Hoe ve rh o u d e n de resu ltate n u it d it o n d e rz o e k zich m e t de resultaten u it h e t v e rke n n e n d e o n d e rzo e k in 2 0 0 5 ?
b. Hoe ve rh o u d e n de resu ltate n u it d it o n d e rz o e k zich m et geh a lte n in v isse rijp ro d u cte n u it andere N ederlandse w a te re n ? c. Zijn er o v e rs c h rijd in g e n van de h u id ig e n a tio n a le en
in te rn a tio n a le le v e n sm id d e le n n o rm e n v o o r d io xine s en PCB's w a a rg e n o m e n ?
d. Is er een risico v o o r de m ens v o o r w a t b e tre ft de co n su m p tie van v isse rijp ro d u cte n u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t- Terneuzen?
2. W a t is de status van v e ro n tre in ig in g d o o r g eb ro m e erd e
v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n in p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n :
a. Hoe ve rh o u d e n de resu ltate n van d it o n d e rz o e k zich m e t de resultaten u it h e t v e rke n n e n d e o n d e rzo e k in 2 0 0 5 ?
1 .4 O nderzochte stoffen en stofgroepen
H e t m erendeel van de o n d e rz o c h te s to ffe n zijn z o ge na am de PBT- s to ffe n (Persistente B ioaccum ulerende en T oxische s to ffe n ). Deze s to ffe n zijn va n w e g e hun chem ische eigenschappen o o k re le v a n t in het kader van vo e d s e lv e ilig h e id . Een deel van de o nd e rz o c h te s to ffe n en s to fg ro e p e n v a lt o n d e r de diverse N ederlandse en Europese norm en v o o r v o e d s e lv e ilig h e id . De n ie uw e E U -le v e n s m id d e le n n o rm , die in n o v e m b e r 2 0 0 6 is ing eg aa n , s te lt een m a xim u m aan de g ehalten d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's in levensm iddelen die op de m a rk t ko m e n. De N ederlandse en Belgische w a re n w e t ric h t zich op 7 standaard PCB's (zie 3 .2).
D aarnaast zijn s to ffe n o n d e rz o c h t, die n ie t in de n o rm e rin g e n m .b .t.
m ilie u k w a lite it en v o e d se lve ilig h e id v o o rk o m e n , m aar die w el ais m o g e lijke p ro b le e m s to ffe n o f a a n d a c h ts to ffe n w o rd e n besch ou w d . G ebaseerd op o nd erzoe ksre su ltate n u it 2 0 0 5 selecteerden V an den
H eu ve l-G re ve e .a. (2 0 0 6 ) de vo lg e n d e s to ffe n die van belan g kunnen zijn v o o r de W e ste rsch eld e m e t h e t o o g op h e t behalen van een goede ecologische to e sta n d en 'g e z o n d e ' v is s e rijp ro d u c te n :
• g eb ro m e e rd e vla m v e rtra g e rs , o.a. v a n w e g e re la tie f hoge g eh a lte n in visse rijp ro d u c te n ;
• g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n , o.a. va n w e g e re la tie f hoge g eh a lte n in v is s e rijp ro d u c te n .
D aarnaast zijn in h e t o n d e rz o e k van 2 0 0 5 o ok o rg a n o tin v e rb in d in g e n naar vo re n g e ko m e n ais s to ffe n die van b elan g zijn v o o r een goede ecologische to e sta n d en v o o r g ezonde v is se rijp ro d u cte n . Deze zijn in h e t v e rv o lg o n d e rz o e k in 2 0 0 6 n ie t m eege no m e n .
O p de lijst van p rio rita ire s to ffe n van de KRW sta a t ais s to fg ro e p Poly Broom D ife n y l Ethers (PBDE's), daarbij is Penta Broom D ife n y l Ether (C A S -n u m m e r 3 2 5 3 4 -8 1 -9 ) aangew ezen ais p rio rita ire g eva arlijke s to f.
Een deel van de s to fg ro e p PCB's w o r d t g en oe m d in de 7 6 /4 6 4 -E U ric h tlijn . A lle o n d e rz o c h te s to ffe n kom en v o o r op de OSPAR s to ffe n lijs t v o o r p rio rita ire actie (zie o o k Van den H eu vel-G reve e.a., 2 0 0 6 ).
V o o r a c h te rg ro n d in fo rm a tie o ver eig en scha p pe n, h e rk o m s t en e ffe cte n van de geselecteerde s to ffe n en s to fg ro e p e n zie V an den H eu vel-G reve e.a., b ijlage B (2 0 0 6 ).
1 .5 Leeswijzer
H o o fd s tu k 2 g e e ft k o rt aan hoe h e t o nd erzoe ksm a te ria al is b e m o n s te rd , b e w e rk t en geanalyseerd en in h o o fd s tu k 3 zijn de resultaten van de analyses g ep resenteerd.
De a na lyseresultaten zijn in h o o fd s tu k 4 ve rg ele ken m e t de
a a n g e tro ffe n g eh alte n in 2 0 0 5 (Van den H eu ve l-G re ve e.a., 2 0 0 6 ) én m e t de g eh a lte n die zijn a a n g e tro ffe n in v isse rijp ro d u cte n van andere N ederlandse w a te re n .
In h o o fd s tu k 5 zijn de g eh alte n van 2 0 0 6 g e to e ts t aan (in te r)n a tio n a a l gestelde n o rm e n . Bij h e t o verschrijd en van de (in te r)n a tio n a le
n o rm e rin g e n m ag h e t b e tre ffe n d v is s e rijp ro d u c t n ie t op de m a rk t w o rd e n g e b ra ch t. H o o fd s tu k 6 g e e ft h e t o orde el van de d ire c te u r van Bureau R isico be oo rde lin g (Voedsel en W a re n A u to rite it) o ver de m o g e lijke risico's v o o r de g e zo nd he id van de co n s u m e n t van w ild e p a lin g en een d o o rv e rta lin g hiervan naar de co nsu m e nten van p a lin g g eva ng en in de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t T erneuzen.
T o t s lo t w o rd e n de conclusies en a an be veling en van d it o nd erzoe k gepresenteerd in h o o fd s tu k 7.
© A n ita Ei¡lers, Schelde In fo rm a tie c e n tru m , Vlissingen
2. M ateriaal en methode
2.1 Bemonstering
In ju li 2 0 0 6 is h e t m erendeel van de viss e rijp ro d u c te n b em on ste rd bij diverse locaties in de W e ste rsch eld e (zie F igu ur 2 -1 ). Een u itz o n d e rin g h ie ro p v o rm e n tw e e g arna alm on ste rs, h e t s p ro tm o n s te r en de tw e e p a lin g m o n ste rs van h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n (Belgisch g ro n d g e b ie d ), die in s e p te m b e r-o k to b e r 2 0 0 6 d zijn. V rijw e l alle m onsters zijn
verzam eld d o o r professionele vissers, m e t u itz o n d e rin g van de
p a lin g m o n ste rs van h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n . Deze zijn bem on ste rd d o o r m ed ew e rke rs van h e t In s titu u t v o o r N a tu u r- en B osonderzoek (IN B O , België). H e t streven w as elk v is s e rijp ro d u c t m in im a al op tw e e plaatsen te bem on ste re n om zo een goed beeld te krijgen van de g eh a lte n p ro b le e m s to ffe n . V o o r s p ro t is d it n ie t g e lu k t o m d a t de aantallen s p ro t te laag w aren .
51 '3 0T T N —
0 Paling
0 Sprot en garnalen O Garnalen
0 Sloehaven
i Mol en plaat
( ) Middel plaat Braakmanhaven (8)
Z e l z a t e Q
Zelzate
4*0r<TE 0 5 10
Figuur 2 -1 , W esterschelde, m onsterlocaties 2 0 0 6
De garnalen en vissen zijn d ire c t na v a n g s t in g e v ro re n , alleen het g a rn a le n m o n s te r d a t in h e t gebied D e u rlo o -W ie lin g e n g e n om en w e rd is al aan b o o rd g e k o o k t. Van de vissen zijn de le n g te en h e t g e w ic h t bepaald. G egevens o v e r de d a tu m , tijd , exacte locatie (X ,Y -c o ö rd in a a t), w a te rte m p e ra tu u r, m e th o d e m on stern am e en hoeveelheid
m o n ste rm a te ria a l per m o n s te rty p e zijn, indien m o g e lijk , vastgelegd (Leonards, 2 0 0 6 ).
2.2 Bewerking
De geselecteerde p alin g m o n ste rs (3 0 -4 5 cm ) zijn g efile e rd en v e rvo lg e n s g e h o m o g e n ise e rd . S p rot (2 kg) is in zijn geheel
geh om og en isee rd en de garnalen die n ie t aan b oo rd w aren g e k o o k t zijn alsnog k o rt g e k o o k t, gepeld en g eh om og en isee rd (per locatie 2 to t 3 kg). D aarna zijn de m en gm on ste rs (bestaande u it m eerdere
in d iv id u e n ) chem isch geanalyseerd op d eze lfde m an ie r ais d o o r de EU- n orm is vo orge schreve n (Leonards, 2 0 0 6 ). V o o r een g e d eta ille erd o v e rz ic h t van de geanalyseerde p aram eters, zie b ijlage 1 en v o o r een o v e rz ic h t van de v o o rb e w e rk in g , a n a lyse m eth od e en h e t u itv o e re n d la b o ra to riu m , zie bijlage 2.
2 .3 TEF-waarde t.b.v. bepalen to ta le d ioxinetoxiciteit
D ioxines en d io x in e a c h tig e s to ffe n zijn in ve rsch ille nd e m ate g iftig . O m de to ta le d io x in e to x ic ite it van een p ro d u c t te kunnen bepalen m oeten de m ate van to x ic ite it van de ve rsch ille nd e s to ffe n bij elkaar o pg e te ld ku nn en w o rd e n . D a t is m o g e lijk o m d a t aan alle s to ffe n een TEF-waarde (Toxische E q uiva len t Factor) is to e g e k e n d , a fh a n k e lijk van de
d io x in e to x ic ite it van die s to f. Deze TEF-w aarde is gebaseerd op de d io x in e to x ic ite it van h e t m eest to xische d io x in e n a m e lijk 2 ,3 ,7 ,8 -T C D D . De TEF-w aarde van 2 ,3 ,7 ,8 -T C D D is gesteld op 1. De d io x in e to x ic ite it van de andere d io xine s en d io x in e a c h tig s to ffe n w o r d t dan u itg e d ru k t ais d io x in e to x ic ite it van 2 ,3 ,7 ,8 -T C D D . V o o rb e e ld : Stel d a t in een v is s e rijp ro d u c t 0,3 p g /g 1 ,2 ,3 ,4 ,7 ,8 -H x C D F w o r d t a a n g e tro ffe n . Van 1 ,2 ,3 ,4 ,7 ,8 -H x C D F is de TEF-w aarde vastgesteld op 0 ,1. De TEQ- w a a rd e van 1 ,2 ,3 ,4 ,7 ,8 -H x C D F w o r d t dan ais v o lg t berekend:
TEF-w aarde * g evo nd en g eh alte = T E Q -w aa rde 0,1 * 0 ,3 = 0 ,0 3 pg T E Q /g in v isse rijp ro d u ct.
De T E Q -w a a rd e n van d io xine s en d io x in e a c h tig e s to ffe n w o rd e n bij elkaar o p g e te ld om zo de to ta le d io x in e to x ic ite it te ku nn en bepalen in een bepaald m onster.
© Pim Leonards, IV M , s p ro t
h c q l o r
R M A N Y
© E dw in Parée
3. Resultaten
ln d it h o o fd s tu k staan de g eh a lte n van de chem ische s to ffe n , zoals ze in viss e rijp ro d u c te n in de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen in 2 0 0 6 zijn vastge ste ld . De drie parag ra fe n behandelen
a chte re e n vo lg e n s d io xine s (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's, de 7 standaard PCB's en de g eb ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n .
3.1 Dioxines (w .o . furanen) en dioxineachtige PCB's
In ta be l 3-1 zijn de g eh a lte n u itg e d ru k t in d io x in e e qu iv a le n te n op n a tg e w ic h t (prod uctba sis) - pg T E Q /g p ro d u c t - zoals de n ie uw e EU le v e n s m id d e le n n o rm v o o r vo e d s e lp ro d u c te n v o o rs c h rijft.
soort, locatie totaal gehalte
dioxines w .o.
furanen
totaal gehalte PCBs
totaal TEQ gehalte
g arna len , W ie lin g e n 0 ,6 0 ,5 1,1
g arna len , D e u rlo o -W ie lin g e n 0 ,5 0 ,4 0 ,9
g arna len , M id d e lp la a t 0 ,5 0 ,7 1,2
g arna len , M o le n p la a t 0 ,5 0 ,5 1 ,0
sp ro t, W ie lin g e n 2 ,9 5,8 8 ,7
p a lin g , Vlissingen 0 ,8 4 ,9 5,7
p a lin g , Terneuzen 2,2 19 21
p a lin g , H an sw e e rt 1,8 17 19
p a lin g , Zelzate 0 ,9 10 11
p a lin g , G e nt 0 ,6 19 20
Tabel 3 -1 , gehalten aan dioxines (w .o . furanen) en dioxineachtige PCB's en totaal TEQ gehalte in garnaal, sprot en paling uit de W esterschelde en het Kanaal G ent-Terneuzen 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van natgew icht (pg T E Q /g natgew icht)
Tabel 3-1 to o n t, d a t in g arnalen de g evo n d e n g eh alte n aan d io xin e s en d io x in e a c h tig e PCB's op basis van n a tg e w ic h t variëren tussen 0 ,9 en 1,2 pg TEQ d io xine s + P C B 's/g n a tg e w ic h t. H et g e h a lte in s p ro t is 8,7 pg TEQ d io xine s + P C B 's/g n a tg e w ic h t. De hoo gste g eh alte n zijn a a n g e tro ffe n in p aling : 5 ,7 to t 21 pg TEQ d io xine s + P C B 's/g n a tg e w ic h t.
O rga nisch e s to ffe n ais d io xin e s en d io x in e a c h tig e PCB's hopen zich v o o ra l op in h e t ve tw e e fs e l van o rg an ism e n. O m d a t p a lin g een h o o g v e tp e rc e n ta g e h e e ft (zie Tabel 3 -2 ), is h e t d io x in e g e h a lte in p a lin g op n a tg e w ic h tb a s is re la tie f h o o g in v e rh o u d in g to t de andere o n d e rz o c h te v is s e rijp ro d u c te n .
soort, locatie vetgehalte ( % ) in natgew icht
totaal gehalte TEQ
g arna len , W ie lin g e n 1,6 64
g arna len , D e u rlo o -W ie lin g e n 1 ,7 51
g arna len , M id d e lp la a t 1 ,7 70
g arna len , M o le n p la a t 1,3 78
s p ro t, W ie lin g e n 11 78
p a lin g , Vlissingen 19 29
p a lin g , Terneuzen 12 183
p a lin g , H an sw e e rt 10 177
p a lin g , Zelzate 7,8 141
p a lin g , G e nt 7,6 263
Tabel 3 -2 , gehalten aan dioxines (w .o . furanen) en dioxineachtige PCB's in garnaal, sprot en paling uit de W esterschelde en het Kanaal G ent-Terneuzen 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van vetg ew ich t (pg T E Q /g vetgew icht)
O m de invlo ed van h e t ve tp e rc e n ta g e op h e t T E Q -w aa rde te kunnen b e o orde len is in Tabel 3 -2 h e t to ta a l g eh alte TEQ op ve tg e w ic h tb a s is g ep re sen te erd. Bij v e rg e lijk in g van h e t T E Q -w aa rde n in p a lin g op v e tg e w ic h tb a s is b lijk t, d a t h e t g eh alte in p a lin g u it G e n t h o g e r is dan de g eh a lte n in p a lin g u it de W e ste rsch eld e. In deze p aling m o nsters d ragen d io x in e a c h tig e PCB’s v o o r 8 5 -9 7 % bij aan de to ta le TEQ- w a a rd e . V o o r deze g arn a a l- en sp ro tm o n s te rs is d it resp ectie velijk 4 5 - 5 5 % en 6 7 % .
3.2 7 standaard PCB's
H e t h oo gste g e h a lte aan 7 standaard PCB’s in de o n d e rzo ch te v isse rijp ro d u cte n is a a n g e tro ffe n in paling.
soort, locatie PCB PCB PCB PCB PCB PCB PCB som
028 052 101 118 153 1 38 180 PCB's
g arna len , W ie lin g e n <0,1 <0,1 <0,1 0,2 0,3 0,1 0,2 0 ,9
g arna len , D e u rlo o -W ie lin g e n <0,1 <0,1 <0,1 0,1 0,2 <0,1 0,2 0,5
g arna len , M id d e lp la a t <0,1 0,3 <0,1 0 ,7 1,2 0 ,4 0 ,8 3,5
g arna len , M o le n p la a t <0,1 0,3 <0,1 0 ,6 1,0 0,3 0 ,6 2 ,8
sp ro t, W ie lin g e n 1,9 5 ,8 15 10 4 0 23 7,6 104
p a lin g , Vlissingen * 3 ,4 8,5 11 18 39 11 90
p a lin g , Terneuzen * 16 31 41 1 30 94 56 3 67
p a lin g , H an sw e e rt * 14 25 36 1 49 91 61 3 76
p a lin g , Zelzate 2,2 16, 20 25 103 59 43 2 6 7
p a lin g , G e nt 6,1 58 79 64 1 74 124 75 5 79
Tabel 3 -3 , gehalten aan 7 standaard PCB's in visserijproducten uit de W esterschelde en het Kanaal G ent-Terneuzen bemonsterd in 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van natgew icht (n g /g natgew icht)
*= a ls gevolg van interferentie geen waarde gem eten
De g eh a lte n in p a lin g variëren tussen 90,1 n g /g n a tg e w ic h t bij V lissingen en 5 7 9 ,2 n g /g n a tg e w ic h t bij G ent. G ehalten in s p ro t zijn 1 0 3 ,5 n g /g n a tg e w ic h t. In garnaal u it de W e ste rsch eld e v a rie e rt de som van de 7 standaard PCB's tussen 0 ,5 bij W ie lin g e n en 3,5 n g /g n a tg e w ic h t bij de M id d e lp la a t.
© Pim Leonards, IV M
3.3 Gebrom eerde vlam vertragers en geperfluoreerde verbindingen
G e brom e erde v la m v e rtra g e rs en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n zijn - om b u d g e tta ire redenen - alleen gem ete n in p alin g m o n ste rs. H et doei hiervan is de ana lyse resu ltate n u it de v o rig e stu die (Van den H euvel- G reve e.a., 2 0 0 6 ) te v e rifië re n .
J_________________________________ n g /g natgew icht_____________________
som M e a-H B C D b- g- PFOS PFOA
________ PBDE's TB B PA_______________ HBCD HBCD___________________
p a lin g 13 <0,1 19 < 1 ,9 < 1 ,9 66 < 8 ,0 Vlissingen______________________________________________________________
p a lin g 22 <0,1 10 < 2 ,0 < 1 ,9 1 50 < 8 ,0 Terneuzen______________________________________________________________
p a lin g 16 <0,1 8 ,8 < 1 ,7 < 1 ,6 1 70 < 1 0 ,0 H a n sw e e rt_____________________________________________________________
p a lin g 9 ,7 <0,1 1 20 < 1 ,9 3,1 1 40 < 7 ,0 Zelzate
p a lin g 19 <0,1 3 9 0 < 1 ,7 11 85 < 8 ,0
G e nt
II n g /g vetgew icht
% v e t
gehalte
som PBDE's
a-H B C D g -H B C D
p a lin g Vlissingen 19 69 98 < 1 0
p a lin g Terneuzen 12 187 87 < 1 0
p a lin g H an sw e e rt 10 158 85 < 1 7
p a lin g Zelzate 7,8 124 1 53 9 40
p a lin g G e nt 7,6 251 5132 145
Tabel 3 -4 I en 3 -4 II, gehalten som PBDE's, M e-TB B P A , HBCD's, PFOS en PFOA gem eten in paling bem onsterd in de W esterschelde in 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van natgew icht (n g /g n atgew icht) (3 -4 I) en op basis van vetgew icht (n g /g v etg ew ich t) (3 -4 II)
De bove nsta a nd e ta b e lle n geven de g eh a lte n aan g e b ro m e erd e v la m v e rtra g e rs (som PBDE, HBCD M e-T B B A ) en g e p e rflu o re e rd e v e rb in d in g e n (PFOS en PFOA) w e e r, zoals a a n g e tro ffe n in de p a lin g m o n ste rs van 2 0 0 6 . De g eh alte n van de ve rsch ille nd e PBDE- v e rb in d in g e n staan in b ijlage 3.
paling
V lissin gen T ern eu ze n H answ eert Zelzate Gent
O 50 100 150 200 250 300 350 400 ng/g natgew icht
□ som PBDE's □ a-HBCD D g -H B C D n P F O S
Figuur 3 -1 , gebrom eerde vlam vertragers en geperfluoreerde verbindingen in paling uit de W esterschelde en het Kanaal G ent- Tereuzen op basis van natgew icht (zie Tabel 3 -4 )
G e halten aan a-H B C D variëren tussen 8 ,8 en 3 9 0 n g /g n a tg e w ic h t.
D aarnaast is in de p a lin g m o n ste rs u it h e t Kanaal G e nt-T e rn eu zen o ok g -H B C D a a n g e tro ffe n . O p vetbasis zijn H B C D -g eh alte n in h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n een fa c to r 1 6 -6 0 h o g e r dan die in p a lin g u it de W e ste rsch eld e.
H e t PFO S -gehalte in p a lin g v a rie e rt tussen de 66 en 170 n g /g
n a tg e w ic h t. De hoo gste g eh alte n w o rd e n a a n g e tro ffe n bij H answ eert, T erneuzen en Zelzate.
PFOA is in alle p alin g m o n ste rs a a n g e tro ffe n , e ch te r in g ehalten die n ie t b e tro u w b a a r te k w a n tific e re n zijn (beneden k w a n tific e rin g s lim ie t).
© A n ita Ei¡lers, Schelde In fo rm a tie c e n tru m
4 .Vergelijking met andere resultaten
In de parag ra fe n 4.1 zijn de resu ltate n van de analyses van d ioxines (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's in viss e rijp ro d u c te n u it de W e ste rsch eld e van 2 0 0 5 naast de resu ltate n van 2 0 0 6 gezet. Paragraaf 4.2 v e rg e lijk t de g evo nd en g eh alte n g e b ro m e e rd e vla m v e rtra g e rs , PFOS, PFOA en a-H B C D in p aling . In de laatste p a ra g ra a f van d it h o o fd s tu k w o rd e n de T E Q -w a a rd e n die zijn g evo nd en in N ederlandse riv ie rp a lin g gep re sen te erd en ve rg ele ken m e t p a lin g u it de
W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n .
4.1 Dioxines (w .o . furanen) en dioxineachtige PCB's
In 2 0 0 6 zijn garnalen op m eerdere plaatsen b em on ste rd en
geanalyseerd, de w aa rd e n zijn g e m id d e ld : som TEQ 1,0 ± 0 ,1 , TEQ d io x in e a c h tig e PCB 0 ,5 ±0,1 en TEQ d io x in e 0 ,5 ± <0,1 p g /g op basis van n a tg e w ic h t.
garnalen
Som TEQ- gehalten
TEQ-g e halten PCB
TEQ-gehalten dioxinen
m
m
□ 2005
■ 2006
2 4 6 8
pg TEQ/g natgew icht
10
Figuur 4 -1 , vergelijking tussen de som T E Q -w aarden, TE Q -w aarden PCB's en TEQ -w aarden dioxines van garnalen uit de W esterschelde bem onsterd in 2 0 0 5 en in 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van natgew icht
In 2 0 0 6 va riee rde n de som T E Q -w a a rd e n d io xin e s (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's in garnalen tussen 0 ,9 en 1,2 pg T E Q /g op basis van n a tg e w ic h t (zie Tabel 3-1 ), m e t een g e m id d e ld e w a a rd e van 1,0 ± 0,1 pg T E Q /g n a tg e w ic h t. H et re la tie f hoge g eh alte d a t in 2 0 0 5 in garnalen van M id d e lp la a t (9,1 pg T E Q /g n a tg e w ic h t) is g evo n d e n kon in 2 0 0 6 n ie t w o rd e n bevestigd (zie F igu ur 4 -1 ). De g eh a lte n zoals ze zijn gem ete n in 2 0 0 6 , kom en overeen m e t een eerdere m e tin g u it 2 0 0 0 in de W e ste rsch eld e (1,1 pg T E Q /g ) (Leonards e.a., 2 0 0 0 ). O p
v e tg e w ic h tb a s is b esta at h e tz e lfd e beeld. H et g eh alte u it 2 0 0 5 in garnaal is een fa c to r 8 -1 3 h o g e r dan in 2 0 0 6 en 2 0 0 1 . A ang e zie n vier m onsters in 2 0 0 6 en één m o n s te r in 2001 h e tz e lfd e beeld geven, lijk t de m e tin g van 2 0 0 5 een a fw ijk e n d e w a a rd e die n ie t re p re s e n ta tie f is v o o r de W e ste rsch eld e. D it illu s tre e rt n o g eens, d a t u it één enkel
m on ster, o o k al is h e t een m e n g m o n s te r, geen b in d e n d e conclusies g e tro k k e n kunnen w o rd e n .
sprot
Som TEQ- gehalten
TEQ-gehalten PCB
□ 2005
■ 2006
TEQ-gehalten dioxinen
4 6
pg TEQ/g natgew icht
10
Figuur 4 -2 , vergelijking tussen de TE Q -w aarden dioxines, TEQ - waarden PCB's en de som TEQ -w aarden van sprot uit de
W esterschelde bemonsterd in 2 0 0 5 en in 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van natgew icht
De g eh a lte n aan d io xine s (w .o . fu ra n e n ) en d io x in e a c h tig e PCB's in s p ro t (F ig u u r 4 -2 ) kom en op n a tg e w ic h tb a s is in 2 0 0 5 en 2 0 0 6 n a g en oe g overeen (resp. som T E Q -g e h a lte n 7 ,4 en 8 ,7 pg T E Q /g n a tg e w ic h t). De som T E Q -w a a rd e n op basis van v e tg e w ic h t in 2 0 0 5 en 2 0 0 6 zijn resp. 142 en 78 pg T E Q /g v e tg e w ic h t. D it w o r d t v e ro o rz a a k t d o o r verschil in v e tg e h a lte in beide jaren (5 ,2 % , resp. 11,1 % op basis van n a tg e w ic h t).
R epresentativiteit gem eten gehalten in paling Levenscyclus p aling
Palingen ond erga an een interessante levenscyclus die n ie t v o lle d ig bekend is. V e ro n d e rs te ld w o r d t d a t p alin g la rve n in de p aa ig ro n d e n in de Sargasso zee o n tsta a n en daarna o n tw ik k e le n to t zo genaam de glasalen en zich ve rplaatsen naar de Europese rivie re n. De glasalen m ig reren s tro o m o p w a a rts en v e rb lijv e n in z o e tw a te r (riv ie re n , m eren etc.) en gaan o ver in "ro d e p a lin g ". H e t g ro o ts te deel van hun leven zijn ze rode p a lin g (10 t o t 2 0 jaar) om v e rvo lg e n s te v e ra nd eren van k le u r (b ru in /g e e l) naar z w a rt m e t zilver, zoge na am de z ilv e rp a lin g , o f o o k w el schieraal g en oe m d . V ro u w tje s p aling en zijn g ro te r dan m an ne tjes p aling en . De zilv e rp a lin g e n v e rtre k k e n v e rvo lg e n s naar de m o n d in g van de zee en tre k k e n v e rm o e d e lijk van d a a ru it v e rd e r naar de p aaigebieden.
Leefgebied
Rode p a lin g le e ft dus o ver h e t algem een in h e t gebied w a a r deze geva ng en w o rd t. Ais er v o ld o e n d e voedsel a a n w e zig is - en p a lin g is n ie t kieske urig -, v e ra n d e rt de vis n a u w e lijk s van plaats, zijn a ctieradius is m eestal slechts enkele h o n d e rd e n m eters. O f rode p a lin g o o k in het najaar tre k g e d ra g v e rto o n t is n ie t geheel d u id e lijk .
G ehalten aan s to ffe n in p a lin g
De g eh alte n d io xine s en PCB's in p a lin g dalen n ie t o f m aar heel
langzaam , o o k bij h e t w e g n e m e n van de bron van v e ro n tre in ig in g d o o r sa ne rin g (De Boer e.a., 1 9 9 4 ). D aarnaast g e ld t, d a t de resultaten van m e tin g e n geen m o m e n to p n a m e is, o m d a t deze s to ffe n zich o p h o p e n in h e t v e t van de vis en d o o r de vis n a u w e lijk s to t n ie t ku nn en w o rd e n g e ë lim in e e rd . O m d a t een m o n s te r besta at u it de file ts van 5 -1 0 p aling en g e ld t deze ais re d e lijk e r w ijs re p re s e n ta tie f v o o r h e t gebied.
D io x in e g e h a lte n in p a lin g kunnen g e d u re n d e h e t ja a r w el m e t een fa c to r 2 va riëren (Van Leeuw en e.a., 2 0 0 2 ). O m een goed beeld te krijg en van een bepaalde loca tie, zou dan o o k een aantal ja a r op m eerdere m o m e n te n d io xine s in p a lin g m oeten w o rd e n g e m e te n . De p a lin g die in deze stu die is o n d e rz o c h t is b em o n ste rd in ju li 2 0 0 6 (B raakm anhaven -T e rne uze n, Sloehaven -V lissingen en H a n s w e e rt) en in o k to b e r 2 0 0 6 (G e n t en Z elzate). G estreefd is om m .n. rode p a lin g te va ng en .
paling
VLISSINGEN som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen TERNEUZEN som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen HANSWEERT som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen ZELZATE som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen GENT som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen
□ 2005
■ 2006
1 0 15 2 0 2 5 3 0 3 5 4 0 4 5
pg TEQ/g natgew icht
Figuur 4 -3 , vergelijking tussen de TE Q -w aarden dioxines, TEQ - waarden PCB's en de som TEQ -w aarden van alen uit de W esterschelde bem onsterd in 2 0 0 5 en in 2 0 0 6 uitgedrukt op basis van natgew icht
F igu ur 4 -3 to o n t, d a t de g eh a lte n aan d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's in p a lin g in 2 0 0 6 , op n a tg e w ic h t basis, lager zijn dan de g eh alte n die in 2 0 0 5 zijn g e vo n d e n . D it is v o o rn a m e lijk een g e v o lg van lagere
v e tg e h a lte n in alen u it 2 0 0 6 ten o p zich te van 2 0 0 5 . D it kan geïllustre erd w o rd e n aan de hand van fig u u r 4 -4 . Ais de g ehalten geco rrig e e rd zijn op v e tg e h a lte zijn de g eh a lte n van 2 0 0 5 en 2 0 0 6 bij de locaties Terneuzen en H an sw e e rt v e rg e lijkb a a r.
paling
VLISSINGEN som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen TERNEUZEN som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen HANSWEERT som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen ZELZATE som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen GENT som TEQ TEQ PCB TEQ dioxinen
□ 2005
■ 2006
50 100 150 2 0 0 2 5 0
pg TEQ/g vetgew icht
Figuur 4 -4 , vergelijking TEQ -w aarden van paling bemonsterd in de W esterschelde in 2 0 0 5 en 2 0 0 6 uitgedrukt op basis van vetgew icht
De T E Q -w a a rd e n in V lissingen (S loehaven) 2 0 0 6 b lijven o o k na co rrectie v o o r v e tg e h a lte n lager dan in 2 0 0 5 . Een m o g e lijke o orzaak daarvan is d a t in 2 0 0 5 o o k p a lin g > 4 5 cm is geanalyseerd. H et is bekend d a t er een d u id e lijk e relatie besta at tussen de T E Q -w a a rd e en h e t v e tg e h a lte van p a lin g (H o o g e n b o o m e.a., 2 0 0 6 ) en daarm ee tussen de T E Q -w a a rd e en de g ro o tte van de vis (H o o g e n b o o m e.a., 2 0 0 7 ).
D aarnaast is van z ilv e rp a lin g bekend d a t ze in h e t najaar naar zee tre k k e n (zie o o k ka d e rte k s t ‘ re p re s e n ta tiv ite it van gem ete n g eh a lte n in p a lin g '). In 2 0 0 5 w e rd in o k to b e r b e m o n s te rd , in 2 0 0 6 in ju li. H et is dus m o g e lijk d a t p a lin g die in 2 0 0 5 is b em on ste rd is o pg elad e n m et
chem ische s to ffe n u it een a nd er gebied dan w a a rin ze geva ng en is, al is er naar gestree fd om enkel rode p a lin g , die n au w e lijks tre k t, te
b e m on ste re n. Een derde , m in d e r w a a rs c h ijn lijk e , oorzaa k van h e t lagere T E Q -w a a rd e bij V lissingen in 2 0 0 6 in v e rg e lijk in g t o t 2 0 0 5 zijn jaarlijkse b a g g e ra c tiv ite ite n die eind 2 0 0 5 hebben p la atsge von de n in de
S loehaven.
O p basis van v e tg e w ic h t is de T E Q -w a a rd e in p a lin g die b em on ste rd is bij G e nt, een fa c to r 1 ,4 -9 h o g e r dan die in p a lin g u it de W esterschelde.
In te g e n s te llin g to t p a lin g u it de W e ste rsch eld e is in p a lin g van Zelzate geen v e rh o g in g van de T E Q -w a a rd e g e vo n d e n .
4.2 Gebrom eerde vlam vertragers en geperfluoreerde verbindingen in paling
ln Vlissingen en H an sw e e rt zijn de H B C D -g eh alte n op ve tg e w ic h tb a s is in p a lin g in 2 0 0 6 v e rg e lijk b a a r m e t de g eh a lte n in 2 0 0 5 . In p a lin g u it T erneuzen zijn de g eh alte n in 2 0 0 6 een fa c to r 3,5 lager dan in 2 0 0 5 . H e t m eest w a a rs c h ijn lijk is d a t o o k h ie r - n e t ais bij de som TEQ- w aa rd e n - de g ro o tte van de b em on ste rd e p a lin g een rol speelt. O p vetbasis zijn H B C D -g eh alte n in h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n een fa c to r 1 6 -6 0 h o g e r dan de g eh a lte n a a n g e tro ffe n in p a lin g u it de
W e ste rsch eld e.
V lissin gen T ern eu ze n Hansw eert
Zelzate Gent
P
paling
□ 2005
■ 2006
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 ng/g vetgew icht
)
Figuur 4 -5 vergelijking gehalten aan de gebrom eerde vlam vertragers a-H B C D in paling bem onsterd in de W esterschelde en het Kanaal G ent-Terneuzen in 2 0 0 5 en 2 0 0 6 , uitgedrukt op basis van vetgew icht
De som van de PB D E-gehalten - u itg e d ru k t op basis van v e tg e w ic h t - in p a lin g u it V lissingen en Terneuzen zijn v e rg e lijk b a a r m e t de g ehalten in 2 0 0 5 . In p a lin g a fk o m s tig van H a n sw e e rt zijn in 2 0 0 6 zijn de
g eh a lte n som PBDE's lager dan in 2 0 0 5 . O o k hier kan de va n g s tp e rio d e en o f de g ro o tte van de p a lin g w e e r een rol spelen. Een andere
m o g e lijke v e rk la rin g is, d a t h e t g e b ru ik e n /o f emissies van g eb ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs zijn a fg e n o m e n . O m d it te o n d e rb o u w e n is in fo rm a tie o v e r g e b ru ik en emissies van g eb ro m e e rd e v la m v e rtra g e rs in het S cheldegebied n o d ig . V o o r PBDE's is in h e t Europese p ro je c t FIRE een afna m e v o o r so m m ige P B D E -verbindingen in visd ie fe ie re n (Terneuzen) tussen 2 0 0 3 en 2 0 0 5 w a a rg e n o m e n . V o o r HBCD is v o o ra ls n o g geen d u id e lijk e tre n d g evo n d e n in v isdie feie re n (p e rs o o n lijk c o m m e n ta a r Pim Leonards).
paling
Vlissingen
Terneuzen
Hansweert
Zelzate
Gent
□ 2005
■ 2006
0 50 100 150 200 250 300
ng/g vetgewicht
Figuur 4 -6 , vergelijking som PBDE's in paling bemonsterd in de W esterschelde en het Kanaal G ent-Terneuzen in 2 0 0 5 en 2 0 0 6 uitgedrukt op basis van vetgew icht
O n d e rs ta a n d e fig u u r laat zien, d a t PFO S -gehalten in p aling en die in 2 0 0 5 b em on ste rd zijn bij Terneuzen (B raa km a nh ave n ) en V lissingen (S loehaven) red e lijk o ve re e n ko m e n (verschil kle in e r dan fa c to r 1,5) m et de g eh a lte n in alen die in 2 0 0 6 op d eze lfde locaties b em on ste rd zijn. In p a lin g a fk o m s tig van H a n sw e e rt is een PFO S -gehalte van een fa c to r 2 ,7 h o g e r w a a rg e n o m e n : 62 n g /g in 2 0 0 5 versus 1 7 0 n g /g in 2 0 0 6 .
paling
V lissin gen
T ern eu ze n
□ 2005
■ 2006 H answ eert
Zelzate
Gent
100 150 200
ng/g natgew icht
Figuur 4 -7 , vergelijking gehalten aan de geperfluoreerde verbinding PFOS in paling bemonsterd in de W esterschelde en het Kanaal Gent- Terneuzen in 2 0 0 5 en 2 0 0 6 uitgedrukt op basis van natgew icht
4 .3 V e rg elijkin g Nederlandse binnenw ateren
O n la n g s is een o n d e rzo e k a fg e ro n d naar dio xine s, d io x in e a c h tig e PCB's en de 7 standaard PCB's in p a lin g u it de naar v e rw a c h tin g m eest v e rv u ild e N ederlandse b in n e n w a te re n (H o o g e n b o o m e.a., 2 0 0 7 ). De in fo rm a tie en fig u re n in deze p a ra g ra a f zijn a fk o m s tig u it d it ra p p o rt.
O m de T E Q -w a a rd e n in p a lin g va st te stellen g e b ru ik te n H o o g e n b o o m e.a. (2 0 0 7 ) d eze lfde m e th o d e ais v o o r h e t o n d e rh a v ig e o nd e rzo e k. Zie v o o r een b e sch rijvin g H o o fd s tu k 2.
Er zijn in to ta a l 62 m onsters riv ie rp a lin g o n d e rz o c h t, a fk o m s tig van 22 ve rsch ille nd e risicolocaties (zie F igu ur 4 -8 ). De p a lin g w e rd ve rdeeld in 3 lengteklassen: kle in e r dan 30 cm , tussen 30 en4 0 cm en g ro te r dan 40cm .
TEQ g eh alte n in de lengteklasse g ro te r dan 40 cm zijn g e m id d e ld h o g e r dan in de lengteklasse 3 0 -4 0 cm. Er is een d u id e lijk e relatie te zien tussen h e t g eh alte aan d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's in p a lin g en de g ro o tte van de vis (zie ta be l 4 -1 ). D it is g ro te n d e e ls te ve rklare n d o o r een h o g e r v e tg e h a lte in g ro te re p aling . Echter, o o k in de lengteklasse kle in e r dan 30 cm zijn hoge T E Q -w a a rd e n a a n g e tro ffe n .
lo c a tie g ro o tte
(cm )
vet (% )
d io x in e s (pg T E Q /g )
som T E Q (pg T E Q /g )
Rijn, Lobith < 3 0 3,8 1,5 18
3 0 -4 0 4,2 0 ,9 12
> 4 0 29 5,8 55
IJsselmeer, M e d e m b lik < 3 0 8,5 0 ,6 3 ,4
3 0 -4 0 26 1,7 8 ,6
> 4 0 19 1,3 8,5
V o lk e ra k < 3 0 2 ,7 1,5 6 ,6
3 0 -4 0 9 ,9 3,9 18
> 4 0 21 11 43
Biesbosch-G at v.d . < 3 0 5,1 1,6 19
N o o rd e rk lip 3 0 -4 0 12 3,4 32
> 4 0 20 5,4 51
H a rin g v lie t W e s t < 3 0 5,2 1,7 15
3 0 -4 0 11 3 21
> 4 0 19 5 34
Tabel 4 -1 , illustratie van de relatie tussen lengte en vetgehalte van paling en tevens de relatie tussen g ro o tte/ve tg e h alte en TEQ dioxines en som TEQ uitgedrukt op basis van natgew icht (Hoogenboom e.a., 2 0 0 7 )
Figuur 4 -8 , vangstlocaties en totaal TEQ gehalten in paling (drie lengteklassen). Onderste figuur detailopnam e Biesbosch e.o. (u it Hoogenboom e.a., 2 0 0 7 )
< 12 pg TEQ/g vis
> 12 pg TEQ/g vis
ys*“
JA
. | J : r j!:U _rr -
_*■ y.
!■;
Æ »a r
- -- Ú
---“sr-
o n d e rz o e k som T E Q s om T E Q s om T E Q
<30 cm 3 0 -4 0 cm >40 cm
la a g ste w a a rd e 2,9 2 ,0 6 ,7
h o o g ste w a a rd e 33 71 75
g e m id d e ld 17 27 48
s ta n d a a rd d e v ia tie 9 19 20
Tabel 4 -2 , gehalten som TEQ gevonden in paling van de 22 gem eten locaties (Hoogenboom e.a., 2 0 0 7 ) uitgedrukt op basis van natgew icht (pg T E Q / g natgew icht)
s om T E Q d io x in e s pg T E Q /g pg T E Q /g
V e c h t, O m m en 2,0 0,3
T w e n te k a n a a l, H e n ge lo 2,0 0,4
V lis s in g e n , S lo e h a v e n 200 6 5,7 0,8
IJsse l, D e v e n te r 6,7 0,6
M aas, E ijsde n 6,9 0,3
K e te lm e e r, K e te lh a v e n 7,4 1,0
IJ s s e lm e e r, M e d e m b lik 8,6 1,7
Z e lz a te 200 6 11 0,9
R ijn, lobith 12 0,9
W a a l, T iel 17 1,4
H a n s w e e rt 18 1,8
V o lk e ra k 18 3,9
G e n t 200 6 20 1,8
M a a s -W a a l ka na al, M alden 20 1,1
T e rn e u z e n , B ra a k m a n h a v e n 200 6 21 2,2
H a rin g v lie t W e s t 21 3,0
Lek, C u le m b o rg 25 2,9
H a rin g v lie t O o st 29 4,3
B ie s b o s c h -G a t v.d. N o o rd e rk lip 32 3,4
H a rin g v lie t - K o re n d ijk s e G eul 34 4,8
M aas, K e iz e rs v e e r 37 1,8
H o lla n d s -D ie p 38 3,7
N ie u w e M e rw e d e 44 4,9
N ie u w e M e rw e d e -t.h .v . O tte rs lu is 49 8,5
A m e r H D 6 1 -H D 6 3 50 5,7
D o rd ts e B ie s b o s c h - t.n .v
K o e k p la a t 60 12,9
R oer, V lo d ro p 71 3,5
Tabel 4 -3 vergelijking van de som TEQ en dioxine gehalten in paling van onderhavig rapport (in oranje) m et de w aarden zoals aangetroffen in paling van 3 0 -4 0 cm bemonsterd in de risicogebieden van
Nederlandse binnenw ateren, uitgedrukt op basis van natgew icht (pg T E Q /g n atgew icht) (Hoogenboom e.a., 2 0 0 7 )
In de lengteklasse 3 0 -4 0 cm (m eest v e rg e lijk b a a r m e t de klasse 3 0 -4 5 cm in o n d e rh a v ig o n d e rzo e k) zijn w aa rd e n a a n g e tro ffe n va riëre nd tussen 2 ,0 - 71 pg T E Q /g p ro d u c t (zie tabel 4 -2 ). De hoo gste w aa rd e n aan d io xine s en d io x in e a c h tig e PCB's v o o r deze lengteklasse zijn a a n g e tro ffe n in p a lin g u it delen van h e t H ollands D iep, de N ieu w e M e rw e d e , de M aas, de A m e r, h e t H a rin g v lie t, de D ordtse Biesbosch en de Roer, (zie tabel 4 -3 ). De w aa rd e n op deze m eest v e rv u ild e plekken zijn een fa c to r 1 ,8 - 12 h o g e r dan w aa rd e n zoals gem ete n in p a lin g u it de W e ste rsch eld e en h e t Kanaal G e n t-T e rn e u ze n in 2 0 0 6 .
In h e t IJsselm eergebied, van b elan g v o o r p rofessionele visserij op p a lin g , zijn w aa rd e n gem ete n bij M e d e m b lik en de Ketelhaven van resp ectie velijk 8 ,6 en 7 ,4 pg T E Q /g n a tg e w ic h t (lengteklasse 3 0 -4 0 cm ). D it is v e rg e lijk b a a r m e t de w aa rd e n zoals a a n g e tro ffe n in
V lissingen van h e t o n d e rh a v ig e o n d e rz o e k (5 ,7 pg T E Q /g n a tg e w ic h t).
In 2001 h e e ft een s o o rtg e lijk o n d e rz o e k p la atsge von de n naar dioxines en d io x in e a c h tig e PCB's in p a lin g in N ederland (Van Leeuw en e.a., 2 0 0 2 ). De resu ltate n zijn v e rg e lijk b a a r m e t de h ie rb o ve n beschreven resultaten van H o o g e n b o o m e.a. (2 0 0 7 ).
De resu ltate n in o n d e rh a v ig o n d e rzo e k v o o r de som van 6 PCB's (=7 standaard PCB's z o n d e r PCB 118 ) va riëren tussen 79 en 515 n g /g n a tg e w ic h t v o o r de lengteklasse 3 0 -4 5 cm. H o o g e n b o o m e.a. (2 0 0 7 ) vo n d v o o r deze som 6 PCB's een v a ria tie tussen 2 en 1 3 2 7 n g /g n a tg e w ic h t (lengteklasse 3 0 -4 0 cm ).
© M a rtin e van den H e u v e l © Pim Leonards IV M
p a lin g w e b lo g Jan a p ril 2 0 0 6
