Flood resilience in Amsterdam

(1)

Flood resilience in Amsterdam

Measures against flood risk from rising sea levels and increased rainfall

Bachelor project ‘Resilience in water management’ Yme Bouwman s2615924 Appendix Supervisor: Harry Höckner

(2)

Index

Appendix A: Interview guide ... 1

Appendix B: Survey ... 2

Appendix C: Transcripts ... 5

Transcript from the interview with Waternet (Interview 1) ... 5

Transcript from the interview with the municipality (Interview 2)... 12

Information from the interview with the province (Interview 3) ... 17

Appendix D: Letter for online survey ... 18

(3)

Appendix A: Interview guide

Note: Questions are in Dutch as the interviews will most likely be in Dutch

Introductie: Ik ben student technische planologie in Groningen, voor mijn bachelor scriptie doe ik onderzoek binnen het thema ‘flood resilience’. Amsterdam heeft de ambitie uitgesproken om ‘flood- resilient’ te worden, en daarom probeer ik meer te weten te komen over de maatregelen die worden genomen om deze ambitie te realiseren. Aan de hand van een aantal vragen zou ik dit interview af willen nemen, waarbij er de ruimte is om het gesprek zijn gang te laten gaan en af te wijken van de van tevoren opgestelde vragen. Graag zou ik uw toestemming willen vragen om het interview op te nemen. De opname zal door mij gebruikt worden om de informatie uit het interview te verwerken en zal verder niet openbaar worden.

Vragen:

Wat voor functie heeft u en hoe is jullie organisatie betrokken bij ruimtelijke plannen in Amsterdam?

Hoe zien jullie het begrip ‘flood resilience’?

- Welke factoren vinden jullie belangrijk in relatie tot ‘flood resilience’?

- Waarom juist deze factoren?

- Hoe dragen deze factoren bij aan ‘flood resilience’?

Wat voor maatregelen hebben jullie de afgelopen jaren genomen?

- Technische maatregelen?

- Ruimtelijke maatregelen?

- Het informeren van burgers?

Hebben deze maatregelen het beoogde effect opgeleverd?

- Zo nee, waar is het mis gegaan?

Welke plannen hebben jullie voor de toekomst?

- Wat is het voordeel van deze plannen ten opzichte van andere mogelijke plannen?

Zijn er nog belangrijke punten die in dit interview nog niet aan bod zijn gekomen?

Afsluiting:

Ik wil uw graag bedanken voor uw tijd en de informatie die u gegeven heeft. Als er delen van het interview zijn waarvan u liever niet heeft dat die verwerkt worden kan u dat aangeven.

(4)

Appendix B: Survey

Note: Questions are in Dutch as the questionnaires will be taken among Dutch residents

Een groot deel van Amsterdam is gelegen aan het water. Als gevolg van klimaatverandering stijgt de zeespiegel en is er vaker intensieve neerslag, met als gevolg dat de kans op overstromingen

toeneemt. De gemeente Amsterdam neemt maatregelen om de kans op overstromingen te

verminderen en de mogelijke gevolgen van een overstroming te beperken. Omdat u in een deel van Amsterdam woont waar water een belangrijke invloed heeft, zou ik u graag willen vragen deze enquête in te vullen. De resultaten worden gebruikt voor een onderzoek naar de effectiviteit van de maatregelen in Amsterdam.

De volgende stellingen hebben betrekking op mogelijke overstromingen en het beleid van de gemeente Amsterdam. Per stelling kunt u aangeven in welke mate u het eens bent met de stelling.

Ik ben bekend met de al gerealiseerde plannen van de gemeente Amsterdam om overstromingen en de gevolgen daarvan te beperken.

Helemaal mee eens / mee eens / neutraal / niet mee eens/ helemaal niet mee eens / geen mening

Ik ben bekend met de toekomstige plannen van de gemeente Amsterdam om overstromingen en de gevolgen daarvan te beperken.

Het is belangrijk dat er nieuwe maatregelen worden getroffen om overstromingen en de gevolgen daarvan te beperken.

De kans op overstromingen is een serieuze bedreiging in mijn leefomgeving.

De gemeente Amsterdam neemt voldoende maatregelen om overstromingen en de gevolgen daarvan tegen te gaan.

De maatregelen tegen overstromingen en de gevolgen daarvan die in Amsterdam worden genomen zijn effectief.

(5)

Met betrekking tot eventuele overstromingen voel ik mij veilig in mijn leefomgeving.

De lokale bevolking wordt voldoende geïnformeerd over het risico van overstromingen.

De lokale bevolking wordt voldoende geïnformeerd over wat te doen als er daadwerkelijk een overstroming zou plaats vinden.

Ik weet wat me te doen staat als er een overstroming plaats zou vinden.

Zijn er stellingen waarvoor u uw keuze wil toelichten?

………....

Heeft u nog wat toe te voegen wat nog niet aan bod is gekomen?

………....

Tot slot zou ik graag nog wat algemene informatie over u willen weten. U hoeft uw naam nergens in te vullen en deze algemene informatie is anoniem.

Wat is uw geboortejaar?

…………..

Wat is uw postcode?

………….

(6)

Wat is uw geslacht?

Man / vrouw

Wat is uw hoogst voltooide opleiding?

WO / HBO / MBO / Middelbaar onderwijs / Basisonderwijs / Anders

(7)

Appendix C: Transcripts

Transcript from the interview with Waternet (Interview 1)

Codes

Interpretatie begrippen Beoogde effecten

Betrokken partijen/samenwerking Uitgevoerde plannen

Problemen/knelpunten

Laten we beginnen met hoe jullie het begrip flood resilience zelf interpreteren, want er zijn vrij veel interpretaties van ben ik al achter gekomen.

Ja dat klopt, wat je ziet is dat traditioneel zijn waterschappen beheer en onderhoud van dijken. Wij stellen aan de dijken altijd goede normen om te waarborgen en dan hebben we in wezen onze taak gedaan als je het strikt bekijkt. Maar in het nationale waterplan, het eerste nationale waterplan, is het begrip meerlaagsveiligheid geïntroduceerd, ongetwijfeld tegengekomen. Dat zegt je kan veiligheid uit drie lagen opbouwen, eerst laag is preventie, dus dijken. Tweede laag is ruimtelijke inrichting en de derde is crisisbeheersing. En die laatste 2 zijn eigenlijk gewoon werken aan de gevolgenbeperking en de eerste werkt aan de kansbeperking, je maakt de kans zo klein mogelijk en met ruimtelijke inrichting en crisisbeheersing kan je de gevolgen beperken als er dan toch iets gebeurt.

Ja dat is heel duidelijk naar voren gekomen inderdaad.

Ja Nederland is altijd heel sterk gericht geweest op preventie, alle euro’s zijn ongeveer daar in gaan zitten. En toen is gezegd ja je ziet het in andere landen nu mis gaan, Katrina New Orleans was een soort wakeup call.

Dus het is echt een beetje sinds die periode dat er echt meer aandacht is voor het verminderen van de gevolgen.

Ja klopt, toen is het meerlaagsveiligheid begrip geintroduceerd in het nationaal waterplan en toen is gezegd van ja hoe doen we dat dan en wat zijn de mogelijkheden en toen zijn er 6 pilots gestart, waarvan eentje in Amsterdam. De Waterbestendige stad was dat, om gewoon in beeld te brengen van wat kan je doen uiteindelijk. En daar kwamen wat wisselende beelden uit, volgens mij was de overall conclusie met laag 2 kun je uiteindelijk niet zo veel in Nederland. Waren wij niet mee eens, want waar wij achter kwamen was dat ja de beste veiligheid bieden de dijken. Die hebben we hier hard nodig, we hebben in het Deltaprogramma ook gepleit voor een zwaardere norm voor de Lekdijk, en die is ook gehonoreerd, dus daar wordt nu aan gewerkt. Maar wat we ook hebben gezien is dat doordat er geen bewustzijn is dat er niet altijd de meest slimme keuzes gemaakt worden. We hebben ziekenhuizen met de noodvoorzieningen in de kelder die in een diepe polder zitten.

Dat is inderdaad iets wat ik in jullie document tegenkwam, dat jullie belangrijke functies niet meer op de onderste verdiepingen willen.

Ja dat ligt er een beetje aan waar ze zitten, maar daar kwamen we achter, doordat er geen

bewustzijn is zie je gewoon dat we kwetsbaarder worden en kansen missen. Voor het zelfde geld kan je het net wat beter doen als je het op het goede moment doet. Kijk als je nu een ziekenhuis moet verbouwen is het heel erg duur en de kosten wegen niet op tegen de kans dat er een overstroming

(8)

plaats vindt. Maar waar je een nieuw ziekenhuis neer zet of je gaat verbouwen, dan kan je het wel net wat slimmer doen. Het Deltaprogramma ken je ongetwijfeld, we hebben een aantal

meerlaagsveiligheids pilots gedaan, eerst één voor de hele stad gedaan en toen hebben we in twee specifieke gebieden nog gekeken, de Noordelijke IJ-oever en in Westpoort, het havengebied.

Westpoort is gewoon bestaand gebied maar met heel veel vitale kwetsbare functies. Gebaseerd op die pilots hebben we gezegd we moeten zorgen dat die voordeuren goed op orde zijn, dus IJmuiden en de Lekdijk kan wel een tandje bij. En we moeten het bewustzijn gaan vergroten bij bedrijven. En we zien zelf kansen om vooral ten aanzien van vitale kwetsbare functies nog extra bescherming te gaan organiseren.

En dat gaat dan vooral om bedrijven in Westpoort?

Nee dat gaat om alle vitale functies, we hebben Westpoort als proefgebied.

Dus bedrijven en publieke functies?

Ja dan is het de vraag wat is vitaal, wat is kwetsbaar? Nationaal is daar een lijst voor, want er is ook een deltaprogramma vitaal kwetsbaar opgesteld. D’r zijn in 2014 beslissingen genomen met de komst van het Deltaprogramma en eentje ging over veiligheid, eentje ging over zoet water, de veiligheid ging over nieuwe normen en er was daar in de Deltabeslissing ruimtelijke adaptatie gezegd we moeten vitale en kwetsbare functies beter gaan beschermen. En dat gaan we doen door

afspraken te maken met verschillende sectoren. Dus alle departementen, elk departement is verantwoordelijk voor een bepaalde sector, energie valt onder economische zaken, drinkwater valt onder I&M. Zoals gezegd wij gaan afspraken met sectoren. De insteek is dat we in 2050 water robuust willen zijn, klimaatbestendig wat dat dan ook mag inhouden. En dat we in 2020 daar beleid voor hebben en verankerd hebben in ons handelen. In die fase zitten we nu eigenlijk.

En dat ligt op schema voor 2020?

Er is wel geconcludeerd binnen het Deltaprogramma dat ruimtelijke adaptie nog niet hard genoeg gaat, dat er wel van alles gebeurd, maar dat er wel een tandje bij kan. Binnen het deltaprogramma wordt jaarlijks een programma opgesteld dat zegt dit hebben we gedaan en dit gaan we het komend jaar doen, dat zit dan als bijlage bij de begroting, bij de miljoenennota op prinsjesdag. Daar zaten al twee specifieke plannen bij, het deltaplan waterveiligheid en het deltaplan zoetwater en dit jaar is besloten om ook een deltaplan ruimtelijke adaptatie te gaan maken om dat proces te versnellen. Nu wordt een eerste plan opgesteld wat uit komt met prinsjesdag.

Verwacht u dat dat vertraging kan oplopen omdat er nu net weer verkiezingen zijn geweest?

Nou weet ik niet, want er zijn nu ook wel geluiden dat er eindelijk een minister van klimaat gaat komen.

Dan zou het misschien zelfs wel sneller kunnen.

Ja er is ook door de koepel, unie van waterschappen, een soort investeringsagenda voorgesteld.

Iedereen gaat natuurlijk weer z’n wensenlijstjes neerzetten richting coalitiebesprekingen en daar is dit ook neergelegd als belangrijk onderwerp, omdat daar extra geld bij moet. Wat dat gaat opleveren weten we nog niet.

Ik neem aan dat jullie op dit moment denken er kan wel wat meer geld bij.

Absoluut, ruimtelijke adaptatie komt heel wat op lokaal niveau terecht. De ene gemeente is daar wat verder in, je ziet dat de grotere gemeentes er wat harder aan trekken en kleinere denken hoe

(9)

moeten we dat nou vorm gaan geven. Niet alleen grotere maar ook kleinere gemeentes als Delft gaan er meer actief mee bezig. Maar geld is inderdaad een probleem ja. Dus daar komt ook wel een verzoek, ja we stoppen miljarden in veiligheid, maar voor ruimtelijke adaptatie hebben wel nul budget.

Werkt de gemeente Amsterdam veel samen met andere gemeentes?

Ja, er is een uitvoeringsalliantie klimaatbestendige steden, waar een heel aantal koplopers bij elkaar zitten. Dus daar werken we mee samen, we werken internationaal nog wel samen en ik ben nu dus heel erg bezig met vitale kwetsbare functies, dat is nog wat nieuwer dan klimaatadaptatie in z’n algemeenheid zeg maar. Groene daken en wateroverlast zijn we al wat verder in dan dit onderwerp.

En er zijn 3 gebieden die daar druk mee bezig zijn. Rotterdam, IJsselvechtdelta en wij dan. En in Zeeland gebeurt ook nog wat, maar vooral tussen IJsselvechtdelta, Rotterdam en Amsterdam is heel intensief contact. Want eigenlijk naast die sectorale aanpak van het Rijk zeggen wij van ja maar het is leuk dat je allemaal afspraken maakt met al die sectoren, maar gebiedsgericht is misschien wel efficiënter of dat is een mooie aanvulling erop. En een aantal dingen kan je slimmer met z’n allen regelen dan dat elke sector z’n eigen maatregelen gaat nemen.

Als je kijkt naar de situatie in Amsterdam, is die erg vergelijkbaar met Rotterdam en IJsselvechtdelta of zit er toch wel noemenswaardig verschil tussen.

Ja daar zitten grote verschillen tussen, maar dat heeft ook met gebied te maken. Rotterdam is buitendijks, Botlek is buitendijks, wij zijn binnendijks. Zij hebben geen keringen dus de gemeente daar wil wel echt aanleghoogtes gaan voorschrijven, zeker voor vitale functies. Daar zijn de overstromingskansen wat groter dan hier. IJsselvechtdelta is ook het regionale systeem veel

belangrijker en die hebben eigenlijk meer een aantal sectoren geprikt van hier gaan we kijken wat we kunnen gaan doen. Dus je ziet overal verschillen en je ziet ook overeenkomsten hoor. We wisselen veel kennis uit en we zitten sinds een half jaar, driekwart jaar, gezamenlijk in een citydeal, je hebt de agenda stad, daaronder zitten citydeals waarin verschillende regios samenwerken. Bij de citydeal meerlaagsveiligheid kijken we met zn allen wat kunnen we leren uit de pilots.

Wat voor maatregelen hebben jullie in Amsterdam de laatste jaren genomen, zowel fysiek om overstromingen tegen te gaan als om de overlast te verminderen?

Het meest simpele antwoord is geen, maar de keringen is sowieso onze taak dus dat doen we altijd al. Als je kijkt naar wateroverlast door regen, we hebben een programma Amsterdam Rainproof die heeft eigenlijk als doel gehad het rainproof maken van de hele openbare ruimte en het is niet zozeer een taak van de overheid, als gemeente moet je zorgen dat er een bepaalde bergingscapaciteit is maar die is nooit berekend op piekbuien en de oplossing voor piekbuien ligt alleen maar in de openbare ruimte. En dan is het dus een samenstel van overheid, bedrijfsleven, maar ook de burgers om er wat aan te doen. We hebben dat hele netwerk opgezet om te kijken wat we gezamenlijk kunnen betekenen en dat varieert van doorlatende bestrating tot waterpleinen zoals in Rotterdam, we hebben het polderdak, dat is dan niet een groen dak maar echt een dak met waterberging, een soort kistje op het dak wat substantieel water kan bergen. Als je 1000 van die daken hebt moet je het wel goed aansturen dat ze niet allemaal tegelijk hun dak weer leeg maken.

Hoeveel kan zo’n dak bergen?

Hangt van de oppervlakte van het dak af, en van de stevigheid van het dak.

Hoe lang duurt het om zo’n dak weer leeg te laten lopen?

(10)

Er zit dus gewoon een klep op die bedienbaar is, daarmee zorg je dat het dak leeg is als je weer nieuwe buien aan ziet komen.

Dat gaat dan in bijvoorbeeld een dag?

Ja volgens mij kan dat heel snel, maar die hebben we dus en er zijn afspraken met tuinbranches over hoe je je tuin meer rainproof kan maken. Maar dat is allemaal wateroverlast, als je dan kijkt naar gevolgenbeperking en overstromingen dat is nieuw, er is nog niet veel gedaan. De governance is ook echt heel erg een vraag, wie doet wat? Er is bijvoorbeeld nu net een adaptatiestrategie opgeleverd, waar je eigenlijk zag bij de eerste pilot dat we alle relaties in beeld hebben gebracht van wie is nou afhankelijk van wie, want de gevolgen beperken zich vaak niet tot het gebied wat overstroomt maar gaan vaak veel verder. Bij elektriciteitscentrales is niet zo veel aan de hand, als 1 uitvalt nemen anderen het gewoon over. Maar je ziet als een verdeelstation uitvalt dat alle functies daaraan uitvallen. Dat was een tijdje geleden het geval door een stroomstoring en toen zaten ineens 350.000 huishoudens zonder stroom en de telecom lag er uit. Het Stedelijk museum heeft een depot in Westpoort, maar die hebben hun schilderijen netjes hoog gezet en er dus wel rekening mee

gehouden. Maar de klimaatbeheersing valt ook uit en die dingen gaan dus nog steeds schimmelen. Er is bijvoorbeeld kerosineleiding naar Schiphol die uit Westpoort komt, dan vallen bij een storing de pompen uit en krijgt Schiphol geen kerosine meer. Amsterdam is de grootste benzinehaven ter wereld, dus de benzinedistributie komt stil te liggen. Maar allemaal dit soort dingen die dus veel grotere gevolgen hebben. We zijn nu dus begonnen met die pilot, maar eigenlijk wil je weten wat nou die zwakke plekken zijn in die ketens en daar zijn we mee aan de gang gegaan. En daar blijkt dan dat iedereen voor z’n eigen sector wel redelijk in beeld heeft waar de zwakke plekken zitten en hoe de processen zitten, maar veel minder hoe de samenhang is met anderen, van wie ben je afhankelijk en wie is er afhankelijk van jou. En niemand voelt zich verantwoordelijk om dat in beeld te brengen.

Daar hebben jullie nog geen duidelijk antwoord op?

Nee dat is ingewikkeld, dat moet je gezamenlijk oppakken. Eigenlijk is dat publiek privaat.

Welke partijen zijn normaal gesproken betrokken bij dit soort vraagstukken?

Nou er is geen normaal, dus niemand eigenlijk. Wij hebben dit programma samen gedaan met het havenbedrijf, provincie, gemeente, waterschap, Rijkswaterstaat, veiligheidsregio, omgevingsdienst en dan nog allemaal bedrijven. Eigenlijk zijn alle ketens gaan doorlopen van hoe zit het in elkaar, regionaal niveau, zelfs gekeken hoe ze in het landelijk net hangen, wat zijn nou de hoofdleidingen in Westpoort, tot op alle kleine stations aan toe, want die zijn vaak het kwetsbaarst kwamen we achter.

Die grote zijn vaak goed beschermd maar die kleine niet en daar hangen dan weer vaak vitale functies aan. We hebben dwarsdoorsnedes gemaakt met daarin welke onderdelen nou als eerste bedreigd worden. Maar je ziet dat het lastig is om de zwakke plekken precies in beeld te krijgen en veel informatie is ook vertrouwelijk bij vitale functies, wat het extra ingewikkeld maakt. Maar zo wordt dus voor het afvalwatersysteem het zelfde gedaan en heel nauwkeurig in kaart gebracht hoe het in elkaar zit en waar het mis gaat. Zo moet je het allemaal door gaan vlooien om daar een beeld van te krijgen en je kan je voorstellen dat dat heel veel werk is. Daarnaast hebben we ook nog gekeken naar de economische impact, wat zijn nou de belangrijkste economische sectoren in de haven en wat voor economische impact heeft een overstroming. Amsterdam is bijvoorbeeld ook de grootste cacao haven ter wereld, dus de hele wereld ondervindt gevolgen als hier een overstroming is. Soms zie je, zoals bij benzine, dat dat makkelijk tijdelijk kan worden overgenomen door andere havens, maar bij cacao is dat veel moeilijker omdat dat veel specifieker is. Maar zo zie je dat je heel diep moet gaan om te kijken waar nou de goede maatregelen liggen, het zijn ook allemaal

maatregelen die niet morgen genomen zijn, daar moet je lange termijn voor uittrekken. Je moet

(11)

eigenlijk vooral dingen doen op het moment dat er nieuwe investeringen plaats vinden in ruimtelijke ontwikkelingen. En dan moet je ook nog kijken hoe de toekomst er uit ziet, want Amsterdam wil een duurzame haven worden, we gebruiken nu nog allemaal kolen maar over 20 jaar speelt dat misschien geen rol meer na de energietransitie. Dus investeren in een sector die toch weg gaat is ook weer zonde. Je ziet dat je op verschillende schalen bezig bent, vitaal beperkt zich niet zo zeer tot

wateroverlast, maar zit aan al die netwerken vast. Dat maakt het heel complex en je hebt altijd met veel onzekerheden te maken, er zitten zoveel vragen in die niet makkelijk op te lossen zijn. Wat wij nu proberen is om gegeven die complexiteit toch de eerste stappen te zetten. We hebben een soort toekomstbeeld geschetst, van waar zou je naar toe kunnen gaan, wil je dat alles door functioneert of zeg je dat dingen best uit mogen vallen als ze snel weer in bedrijf zijn als het water weg is. Maar dat is voor een bestuurder nog heel moeilijk om daar eentje uit te kiezen.

Daar is nog niet echt een duidelijk mening over gevormd?

Nou als je als bestuurder een besluit wil nemen moet je ook weten wat de consequenties zijn, wat dat dan gaat kosten en of het haalbaar is. En dat is hier lastig te doen, we hebben meer afgetast van welke stappen je kan gaan nemen. En dan hebben we drie richtingen onderscheidden, aware bottomline en resilient project. Bij aware zeggen we eigenlijk we gaan ervoor zorgen, dat kan nu al starten, dat we gaan communiceren over de risico’s, zowel over wateroverlast als

overstromingsrisico’s.

Betreft dat communiceren alleen communicatie tussen betrokken partijen of ook communicatie met lokale bevolking?

Vitaal kwetsbaar gaat niet zo zeer over de lokale bevolking, dat gaat vooral over bedrijven. Daar heb je ook weer verschillende categorieën, je kan zorgen dat de overheid het goed in hun beleid hebben staan, alle omgevingsvisies die nu gemaakt worden, wat daarin verankerd wordt. We gaan met vitale sectoren communiceren en daarnaast bij bedrijven. Bij vitale sectoren is ons 2ê spoor bottomline, wat wil je nou als overheid minimaal geregeld hebben. Dat zijn in 1ê instantie de afspraken die op rijksniveau gemaakt gaan worden met alle verschillende sectoren en dan gaan we als regio kijken of we vinden of er aanvullende dingen moeten gebeuren. We willen in ieder geval voorkomen dat je geen ramp op ramp krijgt. Bijvoorbeeld dat als er een overstroming is en de stroom uitvalt dat er niet ook nog een gifwolk vrij komt. Je wil ook zorgen dat de crisisbeheersing vooral slachtoffers kan redden als er een overstroming is en niet overal kleine brandjes moet blussen en voor heel andere dingen aan de bak moet. En de 3ê lijn die we dan nog hebben is resilient project, zeggen van als zich kansen voordoen, als er ontwikkelingen plaats vinden, dan springen wij er boven op en gaan we kijken wat we daar kunnen realiseren. Je ziet nu dat de haven van Amsterdam steeds meer naar het westen opschuift en dat vrijkomende gebieden worden omgevormd tot woon-werkgebieden.

Dan hebben we het over havengebied wat momenteel aan woongebied grenst?

Ja havengebied wat langzaam aan opschuift, je ziet het op de Noord oever al. Als je veel gaat verharden moet je compenseren om het water weg te krijgen. Je ziet bijvoorbeeld bij NDSM dat het hoofdkantoor van de HEMA daar is opgehoogd. Je ziet het ook met een datacentrum in een diepe polder, dat is een voorbeeld van hoe het niet moet.

Vertrekken datacentra dan ook?

Nee een interessant voorbeeld stond een tijdje geleden in de krant, dat het gebouw 4,5 meter hoger is gezet om de gevolgen van een dijkdoorbraak te voorkomen. Dus je ziet wel dat het gebeurt dat bedrijven steeds meer bewust worden van mogelijke gevolgen. `

(12)

Je ziet het ook bij de Eemshaven dat er bedrijven heen komen omdat het een gunstige opgehoogde locatie is, dus het is best belangrijk.

Ja maar aan de andere kant zie je dat bijvoorbeeld Microsoft is neergestreken in de Wieringermeer, dus er zijn soms ook andere afwegingen die een rol spelen. Maar bijvoorbeeld hier in Amsterdam is het booming wat betreft datacentrums, dat is ook een sector waar we mee in gesprek zijn en wat we zien is dat steeds meer bedrijven ons benaderen om te vragen wat de risico’s eigenlijk zijn. Wat je wel ziet is dat bedrijven vooral in wateroverlast geïnteresseerd zijn, dat is gewoon dichterbij en grijpbaarder zeg maar. We zijn laatst bij een datacentrum geweest, die hadden echt vragen van hoe kunnen we waterbestendig worden, dat gaat dan vooral over regenbuien maar als je er heen gaat en vertelt over overstromingsrisico’s dan zijn ze er wel in geïnteresseerd. Ze hadden het goed geregeld hoor, maar ze hadden bijvoorbeeld accupakketten om tijd te hebben noodgeneratoren op te starten.

Als je dan vraagt of ze een afspraak hebben met een leverancier om nieuwe diesel te brengen zeggen ze ja, maar ze beseffen dan nog niet dat die niet meer kan komen als er een overstroming is. Zo zie je vaak dat er wel maatregelen genomen zijn maar er toch altijd wel weer ergens een zwak plekje is als je een paar stappen verder denkt. En daar proberen we ze van bewust te maken en met ze mee te denken.

Dus jullie proberen voornamelijk bedrijven bewust te maken?

Ja en het AMC, het ziekenhuis.

Maar niet de lokale bevolking?

Wel op het gebied van wateroverlast, maar niet overstromingsrisico’s. En ik moet zeggen naar aanleiding van al die pilots die we gedaan hebben, hebben we een stuk in de krant gezet en naar aanleiding daarvan 2 reacties gekregen. Dus het is niet iets waar veel mensen over wakker liggen.

Dat zie je veel in Nederland, dat iedereen denkt het zit wel goed.

En er is in Amsterdam ook totaal geen besef dat als de Lekdijk doorbreekt dat je hier water hebt.

Terwijl dat nu toch de grootste dreiging is.

Dat lijkt me toch wel heel relevant, dat mensen er bewust van worden.

Ja maar ze moeten wel handelingsperspectief hebben, de kans wordt straks 1 op 10.000, dat is die nu niet, dan heeft het geen zin om tegen mensen te zeggen dat ze een noodpakket op zolder moeten hebben omdat er misschien iets kan gebeuren. Dus je gaat ook niet voorschrijven bij nieuwbouw dat de stopcontacten hoger moeten zitten. Gegeven de situatie hier zetten we juist daarom vooral in op de vitale sectoren en bedrijven en niet zozeer op individuele burgers. Dat is anders als je buitendijks woont, want dan is de kans natuurlijk heel anders.

Ondertussen is alles wat ik wilde weten wel aan bod gekomen, heb je zelf nog onderwerpen die nog niet aan bod zijn gekomen?

Ik denk dat de governance erg belangrijk is, hoe wegen we het nou met z’n allen. Ik zit nog in C40, internationale stedennetwerk op gebied van resilience. Dat zijn ondertussen 90 steden op gebied van klimaat, al die steden zijn bezig met adaptation plans. Daar werk ik met alle andere steden samen aan vitaal kwetsbaar. Je ziet vaak dat steden de dreiging meer ervaren dan landelijke overheden en vaak verder willen gaan in beleid. Voor veel steden is het echt nog een zoektocht hoe ze dingen gedaan kunnen krijgen.

Hoe ver denk je dat we in Nederland zijn in vergelijking met andere landen op dat gebied?

(13)

Ik denk dat we met vitaal en kwetsbaar ver zijn. Op congressen was het bijvoorbeeld moeilijk om andere steden te vinden die er mee bezig zijn. Het zit vooral in Noord-Amerika eigenlijk. Je ziet ook dat wereldwijd in steden waar de urgentie hoger is sneller stappen worden gemaakt. Omdat we hier al veel dijken hebben is gevolgbeperking ook een beetje een luxe.

Dan zou ik jou nu nog even hartelijk willen bedanken voor dit interview.

(14)

Transcript from the interview with the municipality (Interview 2)

Codes

Beoogde effecten

Betrokken partijen/samenwerking Informeren

Uitgevoerde plannen Problemen/knelpunten

Ik was eerst wel benieuwd wat jouw functie binnen de gemeente is en wat jullie functie is binnen het thema wateroverlast.

Ik ben beleidsmedewerker voor groen en klimaatbestendigheid binnen de gemeente Amsterdam.

Binnen team leefomgeving bij ruimte en duurzaamheid. We werken veel samen met Waternet. Mijn rol is zeg maar als je kijkt naar water, dat ik vooral betrokken ben bij het regenwateroverlast verhaal.

En dat ik vanuit de gemeente in het kernteam rainproof zit. Weet je misschien al, maar er is een platform rainproof. Wat het vooral is, rainproof is een platform, wordt betaald vanuit Waternet, Waternet is gedeeltelijk gemeente en gedeeltelijk waterschap, werkt in Amsterdam anders dan in andere steden. Zij zijn niet zo zeer van heel veel documenten schrijven, maar ze hebben wel documenten. Maar de insteek is vooral door heel veel samen te werken met allerlei partijen op het gebied van alle schaalniveaus, zowel vanuit beleid van de gemeente, maar ook landelijk en

internationaal, tot helemaal met bewoners, wat die kunnen doen aan regenwater in hun eigen straat om meer een soort van netwerkachtige manier van werken zoveel mogelijk voor elkaar te krijgen. Er zit niet heel veel budget achter om allerlei plannen uit te gaan voeren of zelf op te gaan stellen, maar ze zijn vooral heel erg om te kijken van waar kunnen we zo veel mogelijk aansluiten. 1 van de partijen die heel belangrijk is om regenoverlast op te lossen is ruimte en duurzaamheid, omdat wij beleid maken voor de openbare ruimte en groen en groene danken, dat zijn allemaal onderdelen waar je echt iets voor elkaar wil krijgen. Ik zit bij het kernteam, betaald vanuit de gemeente, 1 dag in de week. Verder zijn er 4 mensen nu die fulltime vanuit Waternet er aan werken. Dus dat is eigenlijk de manier van werken, die is 3 jaar geleden begonnen en nu zijn ze steeds meer aan het kijken van hoe kunnen we nog meer laten doorwerken, noemen ze dat dan, binnen de gemeente, zodat de rol van Waternet iets minder groot wordt in de toekomst, maar om het regenwater deel meer bij de gemeente op te leggen.

Dat gaat dan alleen over het regendeel of ook over andere delen, dat ze die ook meer naar de gemeente willen?

Ja dat is een beetje lastig, maar ik kan eigenlijk alleen over het regen deel iets zeggen. Als je kijkt naar het waterbestendige deel voor de hele stad en het grotere verhaal, dan werkt de gemeente ook samen met Waternet, maar dat zijn weer andere mensen in andere teams.

Maar dat wordt meer op een andere schaal geregeld?

Dat wordt niet op dezelfde manier in het platform geregeld, maar er wordt heel veel samen gewerkt tussen de gemeente en Waternet. En ook bijvoorbeeld door ingenieurs, we hebben ook een

ingenieursbureau, en ook zit dat in een aantal stadsdelen, als gemeente zijn we best ingewikkeld georganiseerd, er zijn veel mensen die in Amsterdam werken die allemaal een onderdeel doen. En bij waterbestendig wordt er volgens mij ook veel samen gewerkt met provincie, Rijkswaterstaat, dat speelt veel op een groter schaalniveau dan rainproof.

(15)

Zijn jullie ook bekend met het begrip flood resilience binnen rainproof? Dat gaat denk ik meer over het andere deel maar toch.

Ja dan gaat het inderdaad meer over overstromingen en dan denken we niet zo zeer aan hevige regenbuien die een aantal keer per jaar vallen, is ook een soort overstroming maar toch anders.

Wat voor plannen hebben jullie afgelopen jaren genomen of aangestuurd om wateroverlast tegen te gaan?

De insteek is vooral dat het in verschillende documenten wordt meegenomen. Omdat rainproof met heel veel partijen praat zit het ondertussen bij veel partijen tussen de oren van we moeten dat als 1 van de themas meenemen als we beleid maken. De agenda duurzaamheid heeft als 1 vd 4 pijlers klimaatbestendige stad, dat gaat dan zowel over waterbestendigheid als regenbestendigheid. Daarin is ook opgenomen dat er knelpunten in de stad worden aangepakt. Dus er zijn allerlei scenarios op basis van modellen gemaakt, van oke als het dan hard regent, waar heeft het dan grote

consequenties in de stad en er zijn 3DI kaarten gemaakt zodat je kan zien van waar zit in de openbare ruimte een knelpunt en hoe gaan we die knelpunten in de toekomst aanpakken. Dus dat is nog niet in een beleidsdocument opgenomen, maar dat is eigenlijk de manier waarop we nu werken. Dus omdat in de agenda duurzaamheid een belangrijk onderwerp is, in de agenda groen zeggen we ook van ga zoveel mogelijk rainproof knelpunten aanpakken in de openbare ruimte, soms met groen, soms op een andere manier. Ook door veel op groene daken in te zetten dat ze water kunnen vasthouden. En de visie openbare ruimte, die is nu bijna vastgesteld, daar is ook meegenomen van regenwater en rainproof moet altijd een aspect zijn en daardoor zijn nu de kaarten die rainproof maakt, de knelpunten kaarten, nu wordt er binnen de gemeente met alle partijen gekeken welke gaan we oplossen, welke zijn urgent, welke kunnen meteen worden meegenomen in de

meerjarenprogrammering. Dus op die manier wordt er nu mee gewerkt. Dat gaat om straten, daarnaast maken schoolpleinen kans om vernieuwd te worden, daar is een subsidie voor van de gemeente, als ze geld krijgen moet het altijd regenbestendig worden ingericht. Wat ik al zei, met daken zijn we bewust bezig. In de nieuwe plannen van ruimte voor de stad, dat we 50.000 nieuwe woningen bij gaan bouwen, daar is 1 van de themas ook steeds regenbestendigheid. Dus dat is allemaal beleid. Oh ja, het gemeentelijk rioleringsplan hebben we nog, daar wordt gezegd van het riool kan 20mm per uur opvangen, maar als er een heftige bui is dan moet dat gewoon in de openbare ruimte met regenbestendige maatregelen worden opgevangen. En dan zijn er nog een aantal gebieden, bijvoorbeeld centrumeiland Amsterdam, een nieuw eiland, alleen maar nieuwbouw.

En dat wordt meteen helemaal regenbestendig ingericht.

Waar zit dat?

Bij IJburg, het maaiveld wordt eigenlijk zo ingericht dat er geen water kan blijven staan. Het water stroomt meteen richting het water. Dat is niet echt een experiment, maar een heel gebied wat meteen rainproof wordt. We hebben in Amsterdam een hele grote pot met groen gelden voor allerlei groen projecten van bossen tot stadsparken en daar kijken we ook altijd bij als we geld toekennen aan een project of het ook regenbestendig wordt ingericht dat project. Dat is 1 van de criteria die mee wordt genomen, naast bijvoorbeeld biodiversiteit en recreatie.

Ik weet niet hoe lang jullie ondertussen bezig zijn binnen dit thema?

Ik denk nu iets van, even kijken, 3 jaar intensief werken. We zeiden al langer dat we meer aandacht aan klimaatbestendigheid besteden, maar het was niet zo urgent in Amsterdam. Op het gebied van waterbestendigheid waren we goed bezig en toen in 2011 was er een hele grote bui in Kopenhagen die tot miljoenen of misschien wel miljarden schade heeft geleid en dat was wel de aanleiding om

(16)

ook in Amsterdam in te zetten op adaptatie en niet alleen maar mitigatie en toen is het echt gaan spelen.

En ondertussen zijn er denk ik al plannen uitgevoerd, heeft dat het beoogde effect opgeleverd? Al is dat vast lastig te zeggen.

Ja er zijn al een aantal plannen uitgevoerd, maar er is vorig jaar denk ik maar 1 keer zo’n heftige bui geweest, eind juni. 1 plan weet ik wel dat we zijn gaan kijken en fotos nemen, het entreegebied bij een zwembad waar een waterdoorlaatbare parkeerplaats is aangelegd maar ook een plein wat eigenlijk een soort speelplein is, maar het is een soort van verdiept plein wat als het hard regent onder water kan lopen. Dat werkte toen goed bij die hoosbui, het water liep daar allemaal heen.

Maar ik weet niet of er nu op die manier gemonitord wordt hoeveel water daar in loopt. En het is ook zo, tot nu toe wordt het gewoon uitgevoerd, op de Zuidas is een watervertragende groenstrook aangelegd en de ingangen van de woningen zijn ook verhoogd zodat het water niet naar binnen kan.

Maar dat is een nieuwe straat, dus dat kan je niet vergelijken met een eerdere situatie. Het is ook dat bij de grootste knelpunten in de stad, bijvoorbeeld in de Bellamibuurt in Amsterdam West en de Rivierenbuurt, daar gaat het bijna meer om een hele buurt waar een probleem is. Dan moet je echt heel veel maatregelen treffen voor het probleem opgelost is, dat gaat in de loop van de jaren wel gebeuren.

Er worden alleen maatregelen genomen als iets sowieso al verbouwd wordt of iets dergelijks? Of gaan jullie ook echt dingen aanpakken puur om het waterprobleem?

Ja dat is eigenlijk de insteek van alle knelpunten, als het kan dan nemen we het mee, maar we zijn wel bij de meeste urgente knelpunten aan het kijken of die ergens mee kunnen. En als die niet ergens mee kunnen dan zijn we aan het kijken of we daar extra geld voor kunnen uittrekken. En als er veel bewoners last van hebben wordt het ook veel aangekaart, dan is het een bekend probleem.

Wat voor plannen hebben jullie voor de toekomst nog? Wat nu nog niet gebeurd maar wat jullie wel graag zouden zien?

Heel veel dingen is de intentie wel voor uitgesproken of zit in beleid, maar belangrijk is ook dat het ook allemaal uitgevoerd wordt, dus het is niet zozeer dat er echt nieuwe plannen bij komen, maar meer dat we het vast moeten houden richting nieuw college. Volgend jaar zijn er verkiezingen, dus ook het volgende college moet het net zo belangrijk vinden als dit college en wat je ziet is dat nog niet bij alle ambtenaren die er mee te maken hebben, maar ook alle andere partijen, dat het nog niet genoeg tussen de oren zit. Het is nu vaak nog afhankelijk met welke ontwerper of welke beheerder van de openbare ruimte je spreekt, en ook met Waternet de mensen die daar werken, of het ook in de praktijk wordt uitgevoerd. Daar is nog wel heel veel aandacht voor nodig, wat we nu wel zien is dat er nieuwe personen betrokken zijn die het thema nog niet kent en dan kan het zomaar weer misgaan.

Wat voor partijen spreken jullie veel mee?

Er wordt nu heel veel met beheerders van de openbare ruimte gesproken en eigenlijk onze dienst is vooral beleid in ontwerp, het is niet altijd zo geweest dat we met partijen buiten praten, maar daar is rainproof wel heel sterk, we hebben geanalyseerd van we kunnen wel alleen beleid maken en met ontwerpers praten, maar dan gaat het nog steeds vaak buiten mis. Dus je moet alle fases eigenlijk aansluiten en dat heeft natuurlijk heel erg te maken met het thema bekend maken en dan zie je dat we daar heel goed in zijn geslaagd. Binnen een paar jaar kent een groot deel van de mensen in ieder geval de term en die hebben dan een beetje een beeld van wat je zou moeten doen. En vaak nemen

(17)

ze contact op met Waternet als ze echt precies moeten weten wat ze moeten doen. Maar beheerders zijn vaak niet degene die veel in overleg zitten, die zijn veel buiten bezig en ook heel praktisch. Dat is vooral heel belangrijk om die mee te krijgen.

Hebben jullie ook veel contact met bewoners? Krijgen die veel informatie?

Ja het goede van rainproof is dat we juist de bewoners informeren over wat je in je eigen buurt kan doen als bewoner. Maar rainproof gaat ook echt naar zo’n beetje iedere bijeenkomst in Amsterdam of Nederland die gaat over dit thema om er over te vertellen. En bij allerlei buurt bijeenkomsten en buurtoverleg. En er zijn ook campagnes geweest van wat je kan doen in je eigen buurt. Daar zetten we wel veel op in. En dat is niet alleen maar dat mensen dan aan de slag gaan en weten welke subsidie ze kunnen krijgen, maar dat heeft ook met bewustmaking te maken. Dus dat gebeurt wel veel en wat we ook doen is aansluiten bij campagnes van tuincentra, om te kijken of producten die ze hebben of die niet ook regenbestendige producten kunnen zijn, dat daar aandacht voor is. En heel veel ook met productontwikkelaars, bedrijven die met innovatieve producten bezig zijn, om te kijken of die ook bezig zijn met producten die we in Amsterdam kunnen toepassen, of die bewoners zelf kunnen toepassen. Daar heb je niet zo veel directe invloed op, maar je kan wel mensen informeren en wijzen op mogelijkheden. Of als er zelfbouwkavels ontwikkeld worden, als mensen zelf aan de slag.

Je zei net al dat jullie subsidie hadden voor daken, dat is dan voor groene daken of nog meer?

Ja en groenblauwe daken, in ieder geval daken die een grote bijdrage leveren aan water vasthouden en biodiversiteit. We hadden voorheen ook al een subsidie, maar dat was voor ieder groen dak.

Sowieso heeft een groen dak voordelen, maar je ziet dat zo’n dun laagje qua biodiversiteit maar ook voor waterbestendigheid gewoon minder doet dan een dak met meer kenmerken. Dat is 1 van de eisen om subsidie te krijgen. En ook doen we niet redelijk kleine daken, maar we zetten in op iets grotere daken zodat je wat meer volume kan maken.

En hebben jullie ook nog subsidie voor andere dingen of alleen voor daken?

We hebben subsidie voor groene daken, groene gevels en groene bewonersinitiatieven.

Jullie zien wel dat meer mensen er gebruik van maken?

Ja vooral die groene daken, daar wordt gescoord op regenbestendigheid en biodiversiteit en zichtbaarheid, want het is ook altijd goed als het zichtbaar is, dan zet het misschien meer mensen aan. En daar is de subsidiepot eigenlijk te klein, elke ronde moeten we een aantal mensen

teleurstellen, ik weet niet of ze het uiteindelijk dan alsnog uitvoeren. Voor de groene gevels wat minder, ik denk omdat we voorheen alleen subsidie hadden voor hele dure groene gevels, die zijn heel duur en vaak niet zo heel duurzaam. Dus nu geven we ook subsidie voor bijvoorbeeld een raamwerk. Daar denken mensen misschien ook daar hebben we geen subsidie nodig. Je ziet in Amsterdam veel mensen die een geveltuin hebben of groen langs hun gevel laten lopen, ik denk dat daar niet zoveel behoefte is aan subsidie. En dan hebben sommige stadsdelen nog bewust budget voor geveltuinen, maar dat is nog niet overal in Amsterdam hetzelfde, ik denk dat we daar wel heen gaan, maar dat is nu niet.

Ik heb alle vragen die ik zelf had wel gehad ondertussen, heb je zelf nog wat toe te voegen?

Onderwerpen die niet aan bod zijn gekomen?

Wat nu wel speelt is dat we aan de ene kant het regenwaterprobleem hebben, wat heel goed op de kaart staat nu, maar ik hoor ook steeds meer dat we veel problemen hebben met droogte, juist in de

(18)

stad. Dat heeft niet zo veel met water te maken, maar wel met klimaatbestendigheid. Het is nog een beetje zoeken wat we daar mee moeten, maar ik kan me voorstellen dat dat in de toekomst

belangrijker wordt. Dat is best ingewikkeld, want vaak kun je dezelfde oplossingen toepassen, maar vaak toch echt andere. Dat is nog een beetje worstelen en is het dan van als je een project uitvoert, is het dan bewezen of ga je monitoren hoe het uitpakt, dat is best spannend, want als er een nieuwe, nog grotere bui valt binnenkort en dan blijkt dat wat we gedaan hebben toch niet genoeg is, dan is het best ingewikkeld.

Je kan dus eigenlijk niet zeggen hoe het er voor staat tenzij er een grote bui is?

Ja inderdaad, en alles hangt met alles samen, dus je kan wel 1 stuk heel goed aanpakken, maar een gebied ernaast in hetzelfde watersysteem kan alsnog juist extra hinder ondervinden als het daar naar stroomt.

Hebben jullie daar contact over met misschien omliggende gemeenten?

Nou met omliggende gemeenten niet echt, het is vooral binnen de gemeente met de verschillende ambtenaren en verschillende stadsdelen. Binnen de gemeente heb je al zoveel verschillende partijen.

Hoeveel stadsdelen hebben jullie?

Nu nog 7, dat worden iedereen keer weer minder. En daarom is ook belangrijk ook ondernemers er bij te betrekken, en ook particulieren, dat heeft ook invloed op de omgeving. Maar het is gewoon mooi dat er nog geen ramp is geweest, maar dat is ook lastig omdat bij ruimte en duurzaamheid we het probleem allemaal kennen, maar voor een buitenstaander die op 3 hoog woont vraagt zich af waar we het in hemelsnaam over hebben. Daarom wordt er ook veel gedaan met calculaties van schade en overlast, er is ook een economische illustratie in ontwikkeling nu, van als er wat gebeurt wat voor schade is er dan en wie heeft er last van. Dat je een beetje in kaart kan brengen om hoeveel euro’s het gaat, dan wordt het voor meer partijen interessant. De ene is dan schade aan gebouwen, maar ook wat zou het beteken als infrastructuur een tijd niet gebruikt kan worden of gewoon overlast in de straat, dus dat proberen we ook zoveel mogelijk in kaart te brengen.

Dan heb ik in ieder geval geen vragen meer, dan wil ik je heel erg bedanken in ieder geval voor het interview.

(19)

Information from the interview with the province (Interview 3)

Because the recording for this interview failed, there is no transcript. Instead some of the

information that has been talked about will be provided. Because only things that were talked about for sure can be used, this is not very much.

Provincie maakt zelf eigenlijk geen plannen, stuurt voornamelijk kleinere partijen aan om plannen te maken zoals ze goed achten. Provincie steunt initiatieven die burgers van meer informatie voorzien, maar vinden het belangrijker dat grote bedrijven zich bewust zijn van overstromingsrisico’s en maatregelen nemen. Veel bedrijven zijn zich niet bewust van de risico’s, mede omdat we in Nederland vaak denken dat het wel goed zit qua waterveiligheid.

(20)

Appendix D: Letter for online survey

Geachte bewoner van Amsterdam,

Hierbij wil ik uw aandacht vragen voor een onderzoek in het kader van mijn scriptie voor de opleiding Technische Planologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. In mijn onderzoek wordt onderzocht hoe de gemeente Amsterdam omgaat met een stijgende zeespiegel en intensievere neerslag als gevolg van klimaatverandering.

Het invullen van de enquête kost u naar verwachting hooguit 5 minuten van uw tijd. Uw antwoorden zijn volledig anoniem, worden vertrouwelijk behandeld en zullen uitsluitend voor dit onderzoek gebruikt worden.

U kunt de enquête vinden via onderstaande link of door onderstaande QR-code te scannen met uw mobiel.

https://goo.gl/forms/5cl9Q5EmcTYk1dNZ2 Bij voorbaat dank voor uw medewerking, Yme Bouwman