• •
fl
NUMMER 869
Het Tweede-l\.amerlid M. Visser, van wiens hand men hierbij een beschouwing aantreft naar aanleiding van de recente uitla- tingen van minister Bogaers over de liberalisatie van het woning·
bouwbeleid, behartigt in de VVD- fractie o.a. de volkshuisvestings- belangen.
M
INISTER BOGAERS van volkshuis- vesting en ruimtel\jke ordening is een harde werker. Zijn eerste optreden in het kabinet-Marijnen mocht de in- stemming van alle politieke partijen ver- werven. De bestrijding van volksvijand no. 1, de woningnood, werd door hem aangepakt op een wijze die ieders be- wondering afdwong. Reeds spoedig na zijn optreden verscheen zijn nota over een "Pluriform en Expansied' bouw·beleid", waarin richtlijnen werden ge- geven om te komen tot een sterke op-
voering van de woningbouw.
·De resultaten ·zijn niet uitgebleven.
In drie jaar tijd werd .het :aantal g_ereed- gekomen woningen pe~ jaar opgevoerd van rond 80.000 in '63 tot rond 115.000 in 1965. Wel bleef de distributie van de rijksgoedkeuring in die jaren voor het bouwen van woningen van kracht, maar door het invoeren van extra contingenten
Den Haag verwacht.
BLIKSEM
In de ogen van minister Vonde·
ling is het jaarverslag .van de . Nederlandscl\e Bank misschien slechts een overdrijvend wolken- veld. Maar intussen paklwn de wolken speciaal boven zijn hoofd samen. In een hoofdartikel in Het-e:
Parool van 26 april lazen wij:
"... de regering laat de conse·
quenties van dit beleid meer en meer in het vage. Recente uitla- tingen van de minister van finan·
ciën lijlren zelfs op pogingen, die consequenties voor de belasting- betaler wat te verdoezelen. !\laar de president van de centrale bank Iran het zonder zulk elektoraal ge- knipoog". Zo'n uitspraak in een dagblad dat de partij van minister Vondeling:döorgaans welgezi)ld is, kan volgens ".onze politieke ·weer·
kundig~ ljÎtgl'oeien tot een clonder- wolk. De kans op blikseminslag is niet denkbeeldig.
e1 •
De liberalisatieplannen van minister Bogaers
bij toepassing van arbeidsbesparende bouwmethoden en de belofte van con- tinuïteit voor het bouwbedrijf kon een belangrijk deel van de onbenutte bouw- capaciteit produktief worden gemaakt.
De belangrijke loonsverbetering in 1964 en· de sterke stijging van het aantal werknemers in de bouwnijverheid droe- gen er het hunne toe bij om in grote delen van ons land het woningtekort in te lopen.
Met name gold dit voor de drie noor- delijke provincies en voor Zeeland en midden- en noord-Limburg. Het was dan ook niet te verwonderen dat bij de be- handeling van de begroting voor het dienstjaar 1966 in de Tweede Kamer, eind vorig jaar, van verschillende kanten em. met name ook door de VVD werd aangedrongen op een grotere vrijheid voor het bouwen van woningen. De mi- nister zegde toe daarover overleg te plegen met de provinciale besturen en het resultaat daarvan is dat in de Neder- landse Staatscourant van 21 april jl.
een grotere vrijheid op het gebied van het bouw-, het huur- en het woonruimte.
beleid wordt afgekondigd voor de boven- gem.oemde delen van ons land, nadat de minister dat even daarvoor in de Eerste Kamer al had aangekondigd. Een flinke stap in de richting dus om ook voor de woningbouw na twintig jaren te komen tot meer normale verhoudingen.
• Grote "maar"
W
E zouden daar bijzonder verheugd over behoren te zijn, maar zoals zo dikwijls is ook hier een grote "maar"aan verbonden.
In 1965 kwam er een kabinetswijziging.
De VVD kwam in de oppositie en de PvdA werd mede regeringspartij. Minis- tetr Bogaers bleef ook in de nieuwe regering het departement van volkshuis- vesting beheren, maar moest nu meer
rekening houden met de socialistisch~
wensen. De bouwkosten zijn sterk ge- stegen, de kapitaalmarkt werd krapper en de hypotheekrente liep op tot 7 pct.
De huren dienden te worden aangepast en eind .1965 nam de Tweede Kamer een wetsontwerp aan om de huren van wo- ningen gebouwd tussen 1921 en 1957, voor 1966 met gemiddeld 10 procent te verhogen en dat ook voor 1967 nog eens te doen voor woningen gebouwd tussen 1921 en 1960. Doel daarvan was te ko- men tot een harmonisatie van de huur- prijzen van oude woningen met de prijzen van nieuw te bouwen woningen, waar- bij de huurverschillen in overeenstem- ming zouden komen met de kwaliteits- verschillen. Ons pogen om daarbij ook de woningen van voor 1921 te betrekken kon bij de socialistem. geen instemming vinden en de KVP- en ARP-fracties gingen, zij het tegensputterend, door de knieën.
Een grote moeilijkheid bleef het om diegenen die in goedkope woningwet- woningen woonden en die toch in staat vv-aren een hogere huur te betalen, te bewegen naar de duurdere woningen te verhuizen. Minister Bogaers zocht naar middelen om die zgn. doorstroming te bevorderen. Er kwamen nieuwe voor- schriften en wenken voor de woningbouw, met het doel betere en grotere wonin- gen te bouwen voor deze categorie huur- ders en een nieuw subsidiebeleid om het
Morgen viert H. M. Koningin Juliana haar 57ste verjaardag. Ter gelegenheid daarvan plaatsen wij deze foto van de vostinJ bedoeld als een persoonlijke feli- citatie en als een uiting van onze aanhankelijkheid aan het Huis van Oranje.
verhuizen aantrekkelijker te maken. De subsidies voor de gewone woningwet- woningen die in aanbouw waren en die na 1965 gebouwd zoudem. worden, werden verdubbeld. DaaTnaast werd een betere soort woningwetwoning in de zgn. B- sector geïntroduceerd, die f 5000 meer aan bouwkosten mag kosten en waarop een subsidie van twee derde deel van de subsidie van de A-sector wordt ver- leend. Beide subsidies met een aflopend karakter. Beide sectoren echter te bou- wen met kapitaal dat door de overheid verstrekt wordt tegen 4 pct. rente en in verhouding tot de particuliere bouw, op goedkopere grond.
In de praktijk komt het erop neer dat deze woningwetwoningen ook nadat de subsidies na resp. tien en vijf jaar zijn vervallen, door het verstrekken van goedkoop kapitaal door het rijk, aan- merkelijk goedkoper in huur zullen blij- ven, namelijk 16 tot 19 gulden per week, dan woningen gebouwd in de vrije sector.
®
Zeer sceptisch
D
IT is er de oorzaak van dat het zeer moeilijk zal zijn om institutionele beleggers bereid te vinden de kapitalen te verstrekl'en voor de bouw van huur-(Vervolg op pagina 9)
PRIKKELS-
"Hovenier", in zijn rubriek .. Uit de Regeringstuin" in "Het Vr~;e
Volk", schrijvend over politieke televisie-uitzendingen:
Cl Er zijn oolr arrangemen- ten mogelUk Zo zal il• nimmer vergeten, dat mevrouw Van So- meren-Downer eens te zien is ge·
weest tegen de achtergrond van een zeer Hollands landschap met een molen en water. Zij stond daar als een frisse blom met een waaierend jurkje en wapperell'de haren, heel fraai. Wat zij zei was naar mijn mening zeer aanvecht- baar, maar daar ging het ook niet om. Het schijnt, dat er altijd wat kijkers zijn die denken: ,,De poli- tieke beginselen, die gedragen worden door zo'n dame die in de wind staat bij een molen, moeten wel de juiste zijn. Voortaan stem ik VVD."
e Jongstleden maandag zaten wij gezellig thuis bij de heer Toxopeus oF· bij mevrouw Van Someren en zij waren beiden aanwezig, want de VVD weet, dat deze beiden op de kijkers een gunstige indruk mal, en.
• Analyse verkiezingsuitslagen: pag: 3
e Verwaterde 1-mei-viering: pag. 5
0 Een dag later zagen wij dr.
Vondeling zelf op het glas. HU spral• met zijn tegenstander en voorganger professor Witteveen.
Iu het midden zat als een slim konijntje drs. Hoogendijk, tlie met een soort duiven- of schaal<klok zorgde dat ieder zijn deel kreeg.
®
Problemen van Kennedy-ronde: pag. 7
2. . - vri;dag l-9 .. april 1966 ,_,
E TE OGRA
V
OOR de vierde achtereenvolgende maal publicp.:ren wij hierbij een gedeelte van het nieuwe ge:neenteprogram van de VVD. De bijzondere aandacht van de !ezer mag Yandaag gevestigd wordien op het uitvoerige artikel over de sport- beoefening en op de ten opzichte yan het vorige 1nogram meer uitgewerkte bepalingen omtrent de gezondheidszorg. Zoals prof. mr. D. Simons onlan~s tijdens de persconferentie ter introductie van het program zei, ztin het onder meer dit artikel en deze bepaling;en, die blijk geven van rle modernisering die het programheeft ondergaan. ·
De publilmtie van het program wordt in volgende nummers van Vrijheid en Democratie voortgezet.
HOOFDSTUK 6:
Onderwijs en volksontwikkeling
58
De gemeente zorgt voor een vol-• doende aantal scholen voor het openbaar onderwijs en zulks ook voor het kleuteronderwijs.
59
Het doel van het onderwijs bestaat• niet alleen in verstandelijke ont- wikkeling en lichamelijke opvoeding, maar ook in karaktervorming en op- voeding tot staatsburger.
60
Het onderwijs dient eerbied voor• Koningin ·en overheid aan te kwe- ken en het besef van nationale waardig- heid en internationale saamhorigheid te versterken.
61
Verlaging van de leerlingenschaal~ moet worden bevorderd. -
62
Op de openbare scholen dient de• mogelijkheid te bestaan onderwijs te ontvangen in bijbelkennis, zulks als facultatief vak.
63
De gemeente bevordert voldoende• voorlichting aan ouders en leer- lingen voor het doen van een verant- woorde school-, studie- en beroepskeuze.
64
De gemeente bevordert vo,ldoende• handels-, landbouw- en nijverheids- onderwijs, waaronder ook landbouwhuis- houdonderwijs voor meisjes.
65
De gemeente bevordert het onder-• wijs aan lichamelijk of geestelijk gebrekkige kinderen.
66
Bij het gehele onderwijs dient te0 worden gezorgd voor een doeltref- fend toezicht door schoolartsen en schooltandartsen, alsmede voor ps1)TCho- logische en didactische begeleiding.
67
De gemeente verleent medewer-• king aan bijscholing van werkende jeugd en aan ander onderwijs buiten het gewone schoolverband.
68
De gemeente geeft alle vereiste• medewerking aan organisaties ten behoeve van de volksontwikkeling en zinvoHe vrijetijdsbesteding, vrije jeugd- vorming, alsmede aan zorg voor de massajeugd.
HOOFDSTUK 7:
Recreatie en sport_
69
De gemeente dient actief mede te• werken tot bescherming en behoud van natuurschoon, zulks mede met het oog op de behoefte aan recreatie.
70
Waar nodig stelt de gemeente• regelen voor kampeerbedrijven vast.
71
Bij en buiten het onderwijs dient• aandacht te worden gegeven aan de lichamelijke opvoeding, o.m. door stichting van gymnastï.eklokalen, sport- en speelterreinen, bad- en zweminrich- tingen.
72
De gemeente dient ook óverigens• de sportbeoefening te bevorderen, o.a. door:
a. zo nodig mede-financieren van sport- accommodaties en eventueel! het mede-beheren daarvan;
b. subsidiëring van de plaatselijke sport- verenigingen;
c. subsidiëring van de plaatselijke kader- cursussen;
d. het tijdig bestem.men en reserveren van ruimte voor de aanleg van sport- velden;
e. subsidiëring c.q. exploitatie van me- dische sportkeuringsbureaus.
HOOFDSTUK 8:
Kunst
73
De gemeente bevordert, dat alle• inwoners deel kunnen hebben aan kunstuitingen.
7 4
Aandacht worde gegeven aan de• kunstzinnige vorming van de jeugd, zowel bij het onderwijs als door jeugdconcerten en jeugdtoneeluitvoerin- gen, aanmoediging van museumbezoek en zelfwerkzaamheid in dè kunst. De verstrekking van een zgn. jeugdpas- poort kan hiertoe nuttig zijn.
7 5
Subs~die aan kunstvoorstellingen• wordt slechts verleend indien van de bezoekers een redelijk bedrag wordt gevraagd.
7 6
De gemeente houdt reklening met• de verscheidenheid der· stromingen, o.m. door een veelzijdige sàmenstel;Jing van commissies en jury's op kunstge- bied.
77
Aan kunstenaars wordt zo nodig• atelier-, muziek- en tentoonstel- lingsruimte beschikbaar gesteld.
78
De gemeente draagt bij tot be-• scherming en behoud van waarde- volle historische monumenten en dorps- en stadsgezichten.
79
De gemeente bevordert, dat bij• stichting of verbouwing van repre- sentatieve gebouwen daaraan of daarin werk wordt gebracht van hedendaagse kunstenaars.
LIBERALE OPPOSITIE IN EERSTE KAMER
TEGEN LANDBOUWBELEID VAN REGERING
·O:P
2€1 april werd in de Eerste Kamer de begroting van Landbouw behan- delà. Hoewel de begroting ten slotte .zonder hoofdelijke stemming werd aan~genomen, werd tijdens de. behandeling' .
~uidelijk, dat de regering rekening moet hoadén met sterker wordende weer·
standen in ons parlement tegen het ge- V0eFde landbouwbeleid. ·
De VVD · heeft aangekondigd, dat het vom haar· moeilijk 'zal zijn het beleid vall minister Biesheuvel te blijven steu- nen, indien de inkomenspositie van de
landbouw niet wordt verbeterd.
Onze woordvoerder ir. Baas formu- leerde het als volgt: "Wij verwachten, dat de minister zijn afwacht€111de en veélal afwijzende houding ten aanzien van investeringsfaciliteiten ten behoeve van de landbouw, fiscale maatregelen en maàtregelen, die de sociale positie verbeteren, zal herzien en dat het ltabi·
neit met een duidelijk standpunt ten aan·
zien van de landbouw bij de begrotings- behandeling 1967 ·zal komen." De heer Baas· vervolgde: "Samenvattend zien wij de positie van de zelfstandige onderne- mer onder meer verbeterd door:·
a. aanpassing afschrljvings- en belas- tingvrije reserveringsmogelijkhedeil aan de snel veranderde omstandighe·
den;
b. spoedige harmonisatie van de be- lastingen in EEG-verband;
Vrijheid en~
,...Democratie~
(Wt:EKDL.AO VAN I>C VQLKSPARTW VOOR \IRI,;HEIO EN P~MOGnATtBJ
Weekblad van de Volkspartij voor V rijbeid en Democratie.
Hoofdre(htcteur:
Ph. C. ':t Chapelle jr.
Adres van de redactie:
Nieuwe Ht:rengracht 89 B te Amsterdam-C.
Telefoon 020 - 22 09 07.
Adres vru~ de administratie (zowel voor abonnementen als voor advertenties): Witte de Withstraat 73 te Rotterdam (postbus 824 te Rotterdam).
Tel. 010-11 10 00, abonnemen- ten toestel 21!i, advertenties toestel 224 Postgiro: 40, t.n.v.
Nieuwe Rotterdamse Courant
N.V.
c. aanvuHe<nde financiële tegetmoetko·
mingen ·ter neutralisering van de . con- currentie vervalsend~ maatregelen in andere partnerlanden;
d. zodanige sociale · voorzieningen voor de zelfstandigen, dat er niet meer kan worden gesproken van een achterstel- ling ten opzichte van de loontrekken- den (snellére afschrijving ook op ge- bouwen).
Met bezorgdheid namen WtJ · kennis van de beschouwingen van de films- ter in de M.v.A. met betrekking tot de situatie in de EEG. Opnieuw blijkt, dat onderscheid wórdt "gemaakt . tussen ·ge- schtllen Vàn "fundamenteel politieke aard" en de vorderingen op "materieel vlak". Door deze splitsing wordt de in·
druk gewekt dat de integrat~e op eco- nomisch gebied voortgaat, terwijl de dragende kraeht, de wil om een ge-
meenschap te bouwen, ontbreekt. Ten- zij het geloof in de gemeenschap niet verder gaat dan een organisati€ van een groep landen, die door een douane-unie gemeenschappelijke economische belan- gen behartigen !
Dat zelfs in een periode, waarin de desintegratie van de strijdkrachten reeds voltrokken wordt, nog krampachtig wordt vastgehouden aan een integratie op economisch gebied, terwijl de poli·
tieke wil om een gemeenschap te bou·
wen niet aanwezig is, althans in zo'n vorm naar voren komt dat er van een functionele gemeenschap niet kan wor- den gesproken, vervult ons met zorg."
S
PREKENDE over de concurrentie vervalsende maatregelen in de an·dere EEG-landen, merkte ir. Baas op:
"De overheid in vrijwel elk land stimu- leert op velerlei wijze een verdere toe-
na~e van de produktie. De bedoeling van deze maatregelen is uiteraard niet om de moeilijkheden in de landbouw te vergroten. De bedoeling is om de indi- viduele boer, die in moeilijkheden is ge.
raakt of dreigt te geraken, te helpen.
De nadelige gevolgen voor de alge·
mene positie van de landbouw worden hierbij meestal veronachtzaamd, mede omdat ze niet duidelijk waarneembaar zijn en pas later optreden.
Teneinde klaar te komen voor de con- currentie in de EEG wordt in de meeste landen veel overheidsgeld aangewend om de produktiviteit te verhogen. Ook ons land doet hier aan mee. Evenmin als het een individuele boer geraden is om in produktiviteit achter te blijven bij zijn buurman, kan Nederland dit doen t.a.v. zijn EEG partnerlanden. Bij de prijsvaststelling wordt misschien meer
rekening gehouden met de. gevaren van.
een óvetproduktie; dan met de produk- tiekóst€111. Daardoor staat liet landoouw- inkomen bij deze landbouwpolitiek on- der voortdurende druk." '
Voor' vele 'landbouwgebieden is de winst reeds verdwenen en wordt met verlies gewerkt. De minister spreekt dan maar liever over arbeidsinkomen, maa.r vergeet erbij te vermelden, dat' de boe-
ren
en I.a.ndarbeiders V{)Or lonen werken, die · 6 à 7 indexpunten lager liggen dan voor vergelijkbare arbeid.Als in bepaalde· gebieden van ons land wordt gedacht aan verkoop van het vaste goed oin de bedrijfsvoering en in~
vesteringen "te financieren, dan ziet ir.
Baas ernstige gevaren voor de toekomst van de bedrijfstak. Het gaat niet om economisch zwakke bedrijven, het gaàt om die bedrijven, die in de achter ons liggende jaren geïnvesteerà hebben in verband met de arbeidsschaarste en om de kostprijs te verlagen.
·DE opmerking, die ir. Baas maakte met betrekking tot de werking van het Ontwikkeling- en Saneringsfonds, ont- lokte de minister een interruptie: "Kunt u bewijzen, dat het fonds papieren boe- ren saneert?" De heer Baas had- tevo- ren op het departement vier gevallen genoemd, die nader onderzocht zouden
worden.
Hert gaat ·. hier om personen, die weliswaar voldoen aan de normen, ge- steld door het bestuur van het Ont- wikkelings- en Saneringsfonds, maar die nauwelijks boer of tuinder genoemd kun- nen worden, het ook in wezen niet zijn, maar toevallig wel bodem gebruiken.
De minister probeerde het betoog van ir. Baas te kritiseren en sprak zelfs van negatieve kritiek. Verder vroeg de mi- nister of er in het plan-Joekes wel ruimte was voor al deze wensen. Onze partijgenoot merkte bij de replieken op:
"Het plan-Joekes zal de regering niet overnemen: dat zou teveel eer zijn voor de oppositie. Moge de regering van het plan overnemen, dat er ten minste ge·
kozen wordt. De wensen van de over- heid zijn om oud-minister Zijlstra aan te halen: "oeverloos". Steeeds weer zijn er nieuwe wensen." -
Een progressief landbouwbeleid zal slechts gestalte kunnen krijgen, indien bij de komende kabinetsformatie in 1967 een duidelijke prioriteit ook wordt ge- geven aan de landbouw, wat het kabinet Mn.rijnen gedaan heeft. De contouren voor een liberaal landbouwbeleid wer- den bij deze begrotingsbehandeling zicht- baar!
VRUHEJD EN DEMOCRA:rtE
1 6
Noordelijk liberaal beraad
Op woensdagavond 20 april heeft in restaurant "Tivoli" te Meppel een uitvoerig beraad plaatsgevonden naar aanleiding van de verkiezingsuitslagen en onder andere de knellende proble-
men van de bedreigde landbouw in de drie noordelijke provincies, die reden geven tot ernstige ver-
ontrusting. Mede door de interna- tionale ontwikkelingen dreigt het agrarische bedrijfsleven in ernsti- ge sociale nood te geraken.
Aanwezig waren de besturen van de kamercentrales Assen, Gro- ningen en Leeuwarden, waarin een groot aantal boeren en nauw bij de landbouworganisaties be- trokkenen zitting hebben. Het be- raad stond onder leiding van de voorzitter van de kamercentrale Assen, de heer R. S. Hofstee Hol- trop, die een korte inleiding hield.
Ook de voorzitters van de kamer- centrales Groningen en Leeuwar- den, de heren J. H. Huisman en H. A. Boersma, · gaven een korte llli.teenzetting van de problema-
tiek in hun provincies. Van de zi.j·
rle van de Kamerfracties werd aan het beraad deelgenomen door de beide fractie-voorzitters, mr.
H. van Rie1 en mr. E. H. Toxo- peus, het Eerste-Kamerlid ir.
H. J. Louwesen, de Tweede-Ka- merleden dr. K. van Dijk, de landbouwspecialist ir. D. S. 'l'uyn- man en R. Zegering Hadders .. Na- mens het Dagelijks Bestuur van de partij waren de beide secre- tarissen voor de organisatie, me- · vrouw mr. ,E"' Veder-Sruit en mr.
F. Korthals . Altes, tegenwoordig.
Ook het Friese HoofdbestuUI'Slid mr. B. P. van. der Veen
nam
aande gedachtenwisseling deel en.
stelde ook andere problemen .(Jan
het landbouwvraagstuk aan de orde. .,
Het ligt in de bedoeling in de toekomst periodiek dergelijke be- raadslagingen tussen leden van de . Kamerfracties én van het Hoofdbestuur met de· (dagelijkse) besturen van cie kamercentrales te doen plaatsvinden.
Folder landbouwbeleid
Leest de folder "Liberaal Land- bouwbeleid," verkrijgbaar bij Al·
gemeen Secretariaat VVD, Konin- ginnegracht 61, Den Haag (f 6.71'1 per 100 stuks) en bij secretaris- sen vari afdelingen en kamèrcen.
trales.
MASSIEF KARTONNEN
DOZEN
*
voor
export
enbinnenlands
~ebruik
*
N.V. Stroocartonfabriek V/h
E. FREE & CO.
H.W. STRAAT 20 • 22, OUDE PEKELA Afd. Kartonnage
Tel. nr. 0 59 78 - 22 33 Tx nr. 53251
VRIJHEID EN DEMOCRATIE vrijdag 2~ !lpriJ
1966 · - 3
==~~======~~~====================================================-==~====~
De winst van de . Boerenpartij nader bel{.el{.en
Analyse der verkiezingscijfers (l) H
ET is altijd spyhg te moeten aanzien dat iemand, die een goede kansvoor het grijpen heeft, deze zich door het leveren van half werk toch nog la<:tt ontglippen.
Dat is in feite wat de kwzers bij de Statenverkiezingen hebben geda.an.
Dat zij, door de twee grote partijen een "dreun op het hoofd" te geven (zo a Is minister Vondeling het voor zich persoonlijk a cm voelde); hun afkeuring o·ver het regeringsbeleid en over de gehele politieke situatie van dit ogenblik hebben uitgesproken, is evident.
Helaas was dit echter slechts half werk, want de strohalm, wa.ar de grote verliezers zich na de eerste consternatie al spoedtg aan vastklampten is, dat de grote winst niet is gegaan naar de constructieve oppositie en met name niet of onvoldoende naar de VVD.
Zo gezien hebben die kiezers inderdaad maar half wrek ge•d<1an. Prof. dr.
F. Hartog zei in een betoog in het "Algemeen Handelsblad" met wat andere woorden hetzelfde, toen hij concludeerde, dat er onder de kiezers blijhbaa'r een belangrijke tegenstroom bestaat, die "zijn juiste bedding nog niet heeft gevonden."
O
VER de redenen, waarom die "tegen- stroom" ons grotendeels is voorbij gegaan, heb ik in mijn inleidend arti- kel in.deze reeks al gepoogd enige voor- lopige aanwijzingen te geven. .De sfeer van onzekerheid, onrust en agitatie, in de laatste weken voor de verkiezingen ontstaan, verwekte als re- actie een storm, waarvan de gevolgen op dat ogenblik zich niet meer lieten indammen. Zoals een inzender, de heer S. Brouwer te Amsterdam, het even- eens in het Handelsblad schreef: "Te betreuren valt, dat het verlies van de PvdA niet de winst heeft gevormd van een constructieve, democratische partij als de VVD, maar woede en verbitte- ring maken nu eenmaal altijd exces- sen.''
Gelukkig betrof het hier nog geén Kamerverkiezing. En zo bestaat er dus nog alle .gelegenheid, de over het rege- ringsbeleid verontruste kiezers ervan te overtuigen, dat niet wat meer zetels voor de Boerenpartij, maar alleen een aanmerkelijke versterking van de VVD bij de volgende Kabinetsformatie een be- slissende rol irt de door hen èn ons ge- wenste richting zal spelen.
Percentages
l1J'IE de resultaten voor Kóekoeks l l Boerenpartij landelijk wil bezien, zal . als vergelijkingsbasis < de uitslagen van de Kamerverk).ezingen 1963 moeten nemen, omdat deze partij aan de Staten- verkiezingen 1962 nog slechts in een be- perkt aantal streken deelnam.
Hier volgen dan de percentages, door de Boerenpaartij behaald in de verschil- lende J!rovincies bij de Kamerverkie- zingen 1963 en bij de Statenverkiezingen lf)66.
Prov:lncie Groningen ... , ...
Friesland ... ..
Drente ... ..
Overijssel ... . Gelderland ... ..
Dtre.Yht ... ..
Noord-HoHand
Zuid-Holland ... -... ..
Zeeland ... . Noord-Brabant
Limbur1g ... .
% 1968
22 2:8
4,2 3,2 3,2- 1,7 2,0 1,2 2,1 2,1 2,3
1966 % 5,2 4,2 7,9 6.5 9,0 6,7 8,0 5,2 5,0 7,2 6,8
Opme•rkelijke resultáten, die aantonen, dat de hoogste percentages door de Boe- renpartij werden behaald in Gelderland, de provincie waar de heer Koekoek in- gezetene is (9 pct.) en in Noord-Holland
(8 pct.); de laagste in Friesland (4,2 pct.), Zeeland ( 5 pct.), Groningen en Zuid-Holland (beide 5,2 pct.).
Amsterdam en de Boeren
D
E meeste winst (een viervoudiglng van het percentage der Kamerver- kiezing) werd door de. Boerenpartij dus behaald in de toch. niet typisch agrari- sche -provincie Noord-Holland, waar te- vens het op één na hoogste percentage van alle provincies werd geboekt. En aan dat resultaat heeft in sterke mate meegewerkt... de stad Amsterdam, die voor de rest van Nederland ·een soort (politiek) probleemgebied lijkt te zijn geworden.Dat juist in dat onrustige, overwe- gend rode en volgens burgemeester Van Hall ,.lastige" Amsterdam de Boe- renpartij haar grootste "successen" ge- boekt heeft, zou de bevestiging kunnen zijn van de indruk, -dat velen bij wijze van emotioneel protest tegentalrijke agi- taties niet beter hebben weten te doen dan dit maai "Koekoek" te stemmen.
Zo en niet anders lijkt mij verklaar- baar, dat in de ondergenoemde "ge- goede" buurten van Amsterdam de vol- gende percentages op de lijst van de Boerenpartij werden uitgebracht, waar- bij deze zijn vergeleken met de percen- tages van de Kamerverkiezing 1963 in dezelfde wijken. De gegevens heb ik ontleend aan eert publikatie in , ,Het Pa- rool" van de stemmen-percentages in alk 79 wijken van de hoofdstad.
. Woonwijken Apollolaan e. o.
Museum- en Concert- gebouwbuurt
Valeriusplein e. o. .. ....
Vondeistraat en ged.
% 1963
0,9 1,3 1,4
% 1966
4,0 6,0 6,7 Wetevingschans ... 2,1 7,7 Bijzonder hoog zijn de behaalde per- centages ten slotte op zichzelf niet (de VVD behaalde hier tussen 25 pct. en 48
Voorstel voor een breed kabinet, ten einde verder onbehagen te voorkomen ...• ,
De knieval van de "kleine man" voor Koekoek
pct., de PvdA ·tussen 12 pct. en 18 pct.), maar vergeleken bij 1963 zijn de per- cent.ages voor 1966 toch wel typerend.
Men vergisse zich echter niet .door nu te denken, dat de heer Koekoek zijn stemmenwilliSt dus vooral uit deze buurten zou hebben gehaald, want hier- onder volgt thans een staatje van enige Amsterdamse zgn. (,volksbuurten" en van het stadscentrum, dat wel anders doet blijken.
% %
Woonwijken 196.'l 1966 Jordaan I ... . 2,1 12,2 Jordaanll ... . 2,8 12,7 Staatsliedenbimrt 2,1 11,!) .J.acob van Larmepstraat
Bellamyplein e. o. .. ... .
2,3 13,1 2,2 1'2,3 Oude Pijp ... , ... .
Colwnbusplein e. o. .. .
2,4 13,0 1,9 10,i Oude S:t:ad ... . 2,8 12,2 Kern Oude Stad ... . 3,7 15,1
Men ziet het, de vooruitgang van dè Boerenpartij in de zgn. volkswijken en in de oude stad is aanzienlijk groter dan die in de eerstgenoemde wijken. De in 1966 behaalde percentages zijn daar zelfs het dubbele tot driévoudige van die in de omgeving Apollolaan, Concert- gebouwbuurt, enz.
Flinke veer
H
OEWEL toevloed van katholieke stemmen voor de VVD ook hier de verschuivingen gecompliceerder kan heb- ben gemaakt, laat vergelijking der per- centages ook voor Amsterdam toch wel vrij duide1ijk zien, dat de Boerenpartij haar winst niet grotendeels van de VVD heeft gehaald, maar dat vooral ook de PvdA en de KVP een flinke veer in deze richting hebben moeten laten.In de voor de Boerenpartij beste wijk bijvoorbeeld, de kern van de oude stad, waar zij van 3,7 pct. op 15,1 pct. kwam (het hoogste percentage voor deze partij van alle Amsterdamse wijken), daalde de VVD niet meer dan van 16,4 pct. in 1962 en 17,2 pct. in 1963 tot 14,4 pct. in 1966. De meeste winst moet we] zijn ge- komen van de PvdA en de KVP. In ge- noemde wijk daalde de PvdA van 26,3 pct. in 1962 tot 23,5 pct. in 1963 en 17 pct.
in 1966. De KVP daalde hier van 20,9 pct.
in 1962 tot 20,3 pct. in 1963 en 16 pct.
in 1966.
Zloals in geheel Amsterdam, is he:t ver-
~ies van de PvdA vooral in twee richtingen gegaan: naar de Boerenpartij èn naar de PSP, welke laatste in Amsterda;m van 8,8 pct. in 1962 en 8,2 pct. in 1963 steeg tot 14,1 pct. Daartegenover daalde de CPN van 12,9 pct. op 11,2 pct., door wel- ke achteruitgang de . Communistische
Partij in Amsterdam precies gelijk met de VVD is komen te liggen.
Wat is· nu, naast het algemene g·evöel van "onbehagen", door de agitaties in die weken geWekt, hetgeen zovelen juist onder de "kleine man"· bij deze verkie- zing naar Koekoeks Boerenpartij heeft gedreven?
Daar is al zoveel over gezegd en ge- schreven, dat het nauwelijks mogelijk· is, daar nog iets origineels aan toe te voe- gen. Ik zal daartoe dan ook geen poging doen maar slechts aangeven, welke vaR.
de geleverde commentaren mij de meest juiste benadering lijkt.
Ik geloof dan, dat de opmerkingen dienaangaande van collega Cramer in
"Het Parool" en die van de hoofdartikel- schrijver in "Trouw", mits gecombi- neerd, wel ongeveer de diepste roerselen van de Koekoek-stemmers aangeven.
Dr. Cramer stelde vast, dat Koekoek al enige jaren het symbool is van heÇ verzet van de kleine zelfstandige, die vreest in de structuurveranderingen in onze maatschappij fijngemalen te wor- den. Ik zou daaraan wHlen toevoegen, dat hij voor velen óók het symbool is van de strijd tegen de PBO. Dat geldt zelfs voor hen, die niet zouden weten te vertellen wat "PBO" eigenlijk bete- kent, maar die deze lettercombinatie eenvoudig associëren met alles wat hen in .hun bestaan bedreigt: overheidsbedil- lerij, steeds groeiende lasten. formulie- renwee, e.d.
De hoofdartikelschrijver van "Trouw••
antwoordde op de vraag, waarom Koe- koek een brede stroom van mensen z<>
aanspreekt, als. volgt:
,,Zijn kritiek is de kritiek van de ge•
wone burger, die van de politiek niets begrijpt. Koekoek begrijpt die zelf óók niet en daar schopt hij dus tegenaan. Hij staat niet boven de kiezers, hij staat naast ze en middenin ze. Hij zegt wat zij denken: er gebeurt onrecht en. dus moet het anders. Hij bewijst niet dat het onrecht is en zegt niet hoe het moet.
Als een ander Kamerlid hem gedocu- menteerd weerspreekt, begrijpt hij dat niet. Soms heeft men het gevoel, dat hij het niet w i l begrijpen. Maar hij laat het geleerde verhaal van de ander rustig over zich heengaan en veegt het gewoon van de tafel, zonder argumentatie. En dan heeft hij het gewonnen."
Geen "politieke kongsi"
E
R is, door de grote verliezers, in de consternatie van de verkiezings- avond vooral voor radio en televisie heel wat gezegd dat de toets van de kritiek niet kan doorstaan.(Zie verder pa.gina 6l
4 - vrijdag 29 april 1966
Hadjememaar is er nog steeds
H
ET Amsterdamse hoofdstembureau heeft vorige week vrijdag proces- verbaal opgemaakt van de kandidaten- lijsten die zijn ingediend voor de Am- sterdamse gemeenteraadsverkiezingen.Het is weer een verdrietig lange reeks geworden van vijftien lijsten. Daarin zit- ten natuurlijk ook de serieuze partijen, Maar behalve de VVD, PvdA, KVP, AR·
CHU, CPN en PSP, zijn er ook lijsten van de Boeroorpartij (die men zoal niet op grond van beginselen dan toch op grond van recente stemmenwinst in de politieke arena van de hoofdstad had kunnen ver- wachten) en voorts van een reeks splin- tergroeperingen die de verkiezingen in de hoofdstad meer nog dan elders tel- kenmale vertroebelen. Zo vindt men daarin ditmaal weer de. heer Van Veen die vier jaar· lang in de Amsterdamse gemeenteraad heeft gezeten als een- mansvertegenwoordiger van . "Veiliger verkeer" (een onderWerp <Werigens waartoe hij - uiteraard - weinig heeft lrunn€111 bijdragem) opnieuw met een lijst, ditmaal onder de naam "verkeers- belangen, ". naast een groepering die on- der de naam "Groep Hoofdstadbelan- gen," mevrouw G. Wijsmuller-Meijer
heeft gemeend te moeten laten inschrij- ven omdat zij een organisatorische be- slissing van de VVD niet heeft kunnen aanvaarden. Toch zou juist zij beter dan bijvoorbeeld de groepjes als Partij voor Volkswil en Referer.dum, Gerefor- meerd . politiek Verbond of Christelijk Nationale Volkspartij, uit haar lange carrière hebben moeten weten dat in feite het stemmenverlies, dat onvermij- delijk uit de aanwezigheid van snipper- partijen voortvloeit, enerzijds geen krachten kan opleveren die - zo zij een zetel wilmen - tot versterking van het bestuursapparaat kunnen bijdragen en anderzijds relatief altijd tot verster- king van politieke groeperingen zal bij- dragen die men nu juist wil tegenstre- ven.
nAARBIJ zijn dan nog de groepjes als .1.1 Partij voór Ongehuwden; Groep Pro- vo en Pierementspartij buiten beschou- wing gelaten, want van deze groepj'es kan eenvoudig niet worden aangenomen dat zij tot hun schadelijk besluit zijn gekomen uit oprechte bezorgdheid of op- rechte drang tot verspreiding van hun minderheidsopvattingen. Van deze groe- peringen kan men slechts aannemen dat
zij handelden uit soortgelijke overwegin- gen als die welke direct na de eerste wereldoorlog, dus bij het begin van de invoering van het algemeen kiesrecht, hebben geleid tot de kandidatuur van de fa1neuze straatfiguur ,,Hadjememaar,"
die overigens zijn zetel in de gemeente- raad niet bereikte omdat hij voordien wegens landloperij naar Veenhuizen was gestuurd. Dat hij was gekozen kwam ook toen al omdat er vooral in Amsterdam nu eenmaal altijd wel een aantal men- sen is die de gein wel eens willen heb- ben om te zien hoe zo'n evident mis- plaatste figuur zich zal gedragen. Maar het is wel erg jammer van de verspil- ling van een zo groot democratisch recht als een stem in wezen is.
H
OE weinig serieus ook nu nog door de kandidaatstellers met onze demo- cratische rechten wordt omgesprongen, blijkt overigens uit de kandidaatstelling van de Christelijk Nationale Volkspar- tij. Deze groep had vijf kandidaten op de lijst gezet waarvan er drie geen ver- klaring van bewilliging hadden gegeven.Er is door het hoofdstembureau drie dagen gelegenheid gegeven de verkla-
VRIJHEID EN DEMOCRATIE
ringen alsnog over te leggen; dat is nüit geschied, want de drie op de lijst ge- zette personen waren geenszins bereid kandidaat te staan voor het groepje. Het resultaat is geweest dat er twee namen zijn overgebleven. Dat zijn twee in een zakelijke relatie tot elkaar staande per- sonen die allebei in Doorn wonen. Moch- ten zij gekozen worden dan zal bij het onderzoek van geloofsbrieven blijken dat zij geen ingezetenen van Amsterdam zijn (hetzelfde deed zich vier jaar geleden voor bij het groepje "Veiliger Verkeer"
waardoor de heer Hamer werd afgewe- zen) en aangezien er geen andere kan- didaten op de lijst staan is het uitge- sloten da;t dit partijtje in de Amsterdam- se gemeenteraad zal komen. De even- tuele zetels worden dan onder dè rest- stemmen verdeeld. Tenzij hier sprake is van onder de omstandigheden onvergeef- lijke onwetendheid, moet men zich af- vragen waarom àan toch wel een lijst is ingediend. Er is een gerede kans dat degenen die hun stem aan deze (of ande·
re) snippergroep geven, daarmee nu juist een restzetel bezorgen aan juist die partij die zij het minst willen steunen.
ii!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilllllll:lll/llllilllllllllllllll!lllllllllllllllllllll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll/llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllll!ii:!llillllllflll\11
Rijnmonds financiën
D
RIE moties .heeft het . eerste begro- tingsdebat van de Rijnmondraad op.geleverd. Eén van deze moties, inge- diend door de communiste mevrouw De Vos-Krul en zes ultra-linkse mede- standers, heeft de raad zonder veel
"pour parlers" bijgezet in het mauso- lèum dàt Rijnmond net als elk ander publiekrechtelijk lichaam heed't opge- richt voor het wegwerken van niet-uit- voerbare of niet-wenselijke uitspraken waartoe volksvertegenwoordigers elkaar bij tijd en wijle pogen te verleiden.
De motie van mevrouw De Vos was gerioot op het' tolvrij maken van de BeneluxtunneL Een op zichzelf wel sym- pathieke gedachte, waarvan echter ieder- een begrijpt dat ze in de praktijk on- mogelijk te verwezenlijken is. De tol- heffing berust op een weloverwogen, in volledige vrijheid aangegane overeen- komst tussen het rijk en de naamloze vennootschap die voor de bouw· en de exploitatie van de tunnel in het leven is geroepen. Zo'n overeenkomst, waar- mee een enorm financieel belang is ge:
moeid, gooit men niet zonder meer op de schroothoop. Terecht heeft de over- grote meerderheid van de Rijnmondraad zich dan ook verre gehouden ·van de motie.
Daarentegen heeft de raad zich met algemene stemmen achter beide an- . dere moties geplaatst. Zij waren inge- geven door de financiële structuur van het orgaan, waarvan het dagelijks be- stuur in zijn memorie van antwoord
reeds te kennen had gegeven dat het zich. er niet erg gelukkig mee voelde.
Men kan zeggen dat met name de wette- lijk voorgeschreven bijdragen van de ge- meenten in het Rijnmondgebied het dagelijks bestuur en de raad een doorn in het oog zijn. Het verJangem naar een eigen financiële regeling voor het orgaan is groot. ·Er zou, zo formuleerde de r.-k.-fractieleider De Vos het, naast het gemeentefonds en het provinciefonds en agglomeratiefonds moeten komen.
I
N één van beide aangenomen mo- . ties maakte de socialist Van Es zich tot tolk van de gehele raad door een voorziening in deze geest te bepleiten.De andere motie, afkomstig van de libe- raal dr. Karsten, had een aanvullende strekking. Zij bepleitte namelijk een aantal financiële facilitedter.i die het rijk zou kunnen verlenen in het tijdsbestek dat overbrugd zou moeten worden tot de inwerkingtreding van de aanbevolen nieuwe regeling.
Het liberale lid van het dagelijks be- stuur, dr. Alers, zag begrijpelijkerwijs in beide moties een krachtige rugge- steun voor het gesprek dat hij met de competente autoriteiten in Den Haag denkt te voeren over de financiële struc- tuur van het orgaan. Hij nam mitsdien de moties gaarne over.
TAKEN eiD bevoegdheden van Rijn- mond zijn in· dit begrotingsdebat na- tuurlijk weer vrij intensief besproken.
Er waren sprekers die het jonge or- gaan in dit opzicht maar het liefste zo ruim mogelijk zouden willen uitrusten.
Er waren gelukkig andere sprekers die tot bedachtzaamheid maanden. Zo de li- beráie woordvoelTder Bliek en de leider van de protestants-christelijke groepe- ring Udink. Op het ogenblik zijn de be·
voegdheden. ruim voldoende; het gaat thans meer om het gebruik dan om een uitbreiding van de bevoegdheden.
Aldus de. laatstgenoemde spreker.
Zonder anderen tekort te willen doen, willen wij te derz;er plaatse meteen op- merken dat de heer Udink naar onze overtuiging in dit begrotingsdebat onbe- twist de grote man was. Hij .. ontwikkel·
de een visie op de toekomstige ruimte- lijke ontwikkeling van het gebied die wij zonder aarzelen scherp doordacht noe- men. Een visie bovendien die hij in een uitermate boeiend betoog met verve uit- droeg. Sprekers als de heren Van Es en Bliek wilden deze visie niet aanstonds en ongeamendeerd tot de hunne maken.
Maar zij maakten er geen geheim van dat zij de denkbeelden van de heer Udink bijzonder geschikt achtten om de basis te vormen voor. een vruchtbare discussie over dit onderwerp. Waaruit kan blijken dat zeker de eerste tijd het accent in de werkzaamheden van het orgaan waarschijnlijk vooral komt te rusten op de ruimtelijke ordening.
Daar is Rijnmond dan ook niet in de laatste plaats voor in het leven geroe-
pen. Vermeldenswaard in dit verband is nog dat de heer Bliek het dagelijks bestuur heeft uitgenodigd op de kortst mogelijke termijn een beleidsnota ove1r dit onderwerp te laten verschijnen. De mannen achter de groene tafel hebben helemaal vergeten .daarop te reageren, hetgeen hen ~ naar wiJ hopen - niet zal beletten het verlangde stuk toch maar op te stellen. Opmerkelijk vonden wij het dat in het gesprek over de ruimtelijke vormgeving van het gebied de heer Bliek als enige spreker de be- langen van de agrariërs en de midden- standers in zijn beschouwingen betrok.
D
E raad heeft zonder hoofdelijke stem- ming de gelijktijdig ingediende be- groting voor het verstreken en het lopen- de jaar goedgekeurd, met aantekening dat de pacifistisch-socialisten· onove~rkomelijke bezwaren hadden tegen de posten die betrekking hadden op de wedden van de .voorzitter en de gecommHteerden.
Wat ons in het debat bovenal heeft getroffen was het rustige, bezadigde oor- deel van liberalen eiD protestants-ehris- telijken over verschillende zaken. Zo stel- den de heren Bliek en Udink met nadruk dat de economische groei en de leef- baarheid van het gebied volstrekt on- scheidll:tare begrippen zijn. En de liberaal Beukers ve~rmaande zijn gehoor met evenveel klem dat effectieve maatrege- len op het gebied van de milieuhygiëne niet wel mogelijk zijn zonder mede.
werking van de centrale overheid.
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllllltuumuuuimmllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllnllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllllll!ll!illllllllllllllll!llllllll!llllllllllillll!l!lllllllllmmullliila:m:::u:u;;1HHI'1illlllill
Smeer en kandeleer
D
E antirevolutionairen, de christelijk·historischen en de staatk. gerefor- meerden zullen in Den Haag bij de aan- staande gemeenteraadsverkiezingen ge- zamenlijk optrekken. Of dit met name door de kiezers, die hun stem op de CHU plegen uit te brengen zal worden gewaardeerd, valt te betwijfelen. Trou- wens, men kan zich ook afvragen of de kieze·rs van de SGP met deze gezam·en- lijke lijst gelukkig zullen zijn. Voorts moet aan ernstige twijfel onderhevig zijn of zij, die bij de jongste Prov. Sta- ten-verkiezingen om bepaalde redenen op de CHU hebben gestemd, terwijl zij vroeger een andere partij hebben uit- verkoren, dit straks bij de gemeente- raadsverkiezingen wederom zullen doen.
Wat de laatste groep kiezers betreft lmn men zich afvragen of zij wel vol- doende besef hebben gehad van de be- ginselen van de CHU. Wanneer men bijv. het beginselprogram van de CHU met dat van de VVD vèrgelijkt, zijn er toch wel opvallende verschillen. De vrij- heid van de burger staat bij de CHU bepaald niet voorop. De christ.-histo- rischen stellen zich toch wel op een ge- heel ander geestelijk standpunt dan de liberalen, die zich wel gevoelen bij de beginselen van de VVD.
W
E willen ons in het navolgende even- wel in het bijzonder bezig houden met grote tegenstellingen in de begin- selprogramma's van de CHU en de SGP.Bij de SGP lezen we, dat de overheid onder meer geroepen is "strafbaar te stellen de ontheiliging van Gods naam en dag". Hiertegenover stelt de CHU: "De overheid handhave van chris- telijk-historisch karakter van ons volks- Ieven door bevordering van de zondags- rust, door er tegen te waken dat het karakter van de zondag als christelijke rustdag zou verloren gaan en door de instandhouding van de algemeen erken- de christelijke feestdagen. Zij doet de arbeid, waarop zij invloed kan uitoefe- nen, op zondag zoveel mogelijk stil:
staan."
In de praktijk komt het SGP-stand- punt neer - om maar een enkel voor- beeld te noemen - het verbieden van sportbeoefening op zondag. Verder zou elke andere vorm van recreatie op zon- dag, als de SGP het voor het zeggen zou krijgen, verhinderd moeten worden.
Dus: geen concerten, toneelvoorstellin- gen, fi:lm; geen strand exploitatie, geen zondagsverkoop in Schevingen tijdens het seizoen.
In het verleden h€1biben de anti-revolu-
tionairen in de Haagse gemeenteraad zich overigens ook tegen het openstel- len van winkels in Scheveningen op zon- dag verzet.
Een houding, die, als we ons niet ver- gissen, door de christelijk-historischen niet werd ingenomen. Op dit punt, maar op nog vele andere eveneens, zijn er grote verschillen in beginselopvatting tussen AR en CHU; we wezen daarop trouwens al eerder, toen wij oók onze verwondering uitspraken over het feit, dat AR en CHU van plan waren bij de gemeenteraadsverkiezingen gezamenlijk op te trekken, ofschoon zij in de lands- politiek op het ogenblik lijnrecht tegen- over elkaar staan. We noemden dat een vreemde zaak, maar vreemder wordt het nog, nu ook de SGP zich bij die ene prot-christelijk lijst is gaan voegen.
V
REEMD als men bedenkt dat de SGP lijkverbranding wenst te ver- bieden. Daarvan is in het program van de CHU niets te vinden. Overigens in Den Haag heeft een grote meerderheid van de gemeenteraad indertijd - te- recht - haar goedkeuring gehecht aan het oprichten van twee crematoria.De "armenzorg" blijve ... in de eerste plaats aan kerlrelijke en particuliere in-
stellingen overgelaten, lezen. we in het SGP-program.
Men kan dit een volkomen verouderd standpunt noemen, tenminste waar ge- sproken· wordt over "armenzorg," een begrip, dat nota bene uit. de wet is ver- dwenen!
In het CHU-program wordt - uiter- aard - eveneens vrijheid van het ker- kelijk en particulier initiatief gevraagd, maar daar wordt aan toegevoegd: "Zij (de overheid) steune daarbij het werk van genoemde kerken en instellingen, voor zover hiermede ee•n algemeen volksbelang gediend wordt."
De SGP is tegen vaccinatie, een be·
ginsel, dat men bij de CHU niet aan- treft.
De SGP is tegen verplichte verzeke- ring en mitsdien ook tegen de sociale dwangverzekeringen. Men zal in het CHU-program een dergelijk standpunt niet kunnen vinden. De prot. chr. heer L. v. d. Weide heeft daarover dan ook heel andere denkbeelden als hij de be- langen van de aml;ltenaren in de ge- meenteraad bepleit.
Vrouwenkiesrecht... strijdt met de roe- (Vervolg op pagina 9)
VRUHBD EN DEMOCRATIE vrijdag 29 april 1966 - 5
De . "bourgeoisie" siddert niet meer voor het "proletariaat"
I-MEI-VIERING IS VERWATERD
N
u, in 1966 terugblikkend op bet ver- leden, valt het niet te ontkennen dat bet socialisme in vergelijking met andere politieke bewegingen zijn idealen bet bèftigst heeft nagestreefd. Het söcialis- me heeft zicb met name in bet verleden voortdurend opgetrokken aan het geloof in d'e ii4ee. Nog denken oudere sociallis- ten met bewogenheid terug aan de open·bare demonstraties als exponent van de groeiende kracht der beweging. Nog spreken zij met nostalgie over de ver- schrompelende kracht van het militaris·
me i.n de jaren na de Eerste Wereld- oorlog en nog kUnken in hun oren de strijdliederen - de socialistische bewe- ging had er vele - die zij alle van buii- ten kmuil.en en die juist op de lste mei, ll!e dag van de a.rbeid, hun dag, de lots·
verbondenheid onderstreepte. Het z~~n
die mensen, die thans diep in hun hart met spijt eonstateren dat er van het idealisme bij de massa der partijgenoten weinig is overgebleven en dat de 1-mei- vierlngen een festivalachtig karakter hebben gekergen zonder optochten.
Het socialisme was een bij uitstek internationale beweging. Talrijk waren de congressen in de tweede helft van de vorige eoow. Op één daarvan, het Parijse congres van 1889, later de Tweede Inter- nationale genoemd, werd een program- ma Vtan inbevnailiiona1e pcili!Ji,ei]qe •3Jctie Oip-
gesteld. Daar werd ook een motie aan- genomen, die van de arbeiders eiste dat elk jaar op 1 mei in alle landen betogin- gen zouden worden gehouden, ·gericht tot de regeringen om bij de wet de acht- urige werkdag in te voeren. Een van de weinige ' aanwijzingen waarom nu juist de 1ste mei als dag van de arbeid werd gekozen vindt men in de 1 mei-betogingen in Amerika. Daar werd reeds in 1888 op een congres van de American Fede- ration
of
Labor in St.-Louis besloten tot demonstraties voor een achturige werk- dag. Tegen die datum liepen namelijk in de VS arbeidscontracten af en de pogingen der arbeiders om meer voor- delen te behalen gaven aanleiding tot ongeregeldheden,. die - evenals later in Eur()pa - met harde hand de kop wer- den ingedrukt. Vanuit de VS- kwam toen het verzoek aan geestverwanten in Europa om ook op 1 mei demonstraties te houden. Ia ieder geval is op het·Parijse congres van 1889 officieel tot de internationale 1 mei-viering besloten.
1-mei-stoet op de FrJ.ese Varkensmarkt te Haarlem, 1936
• il~hterdoeht
Hio<e stond men daar in Nederland te- genovell!"? Met g'l"'be <Wihterudoclh.t als men die bmc:hten uit d.ile dalgen leest. Het ka- 1lbo<1~elk;e daJglbll<ad De Maa.sbode !>'c/hJrleef a;an d.e voorar1rond van 1 m'ei 13'90 : , ,Zal de p~iillg 01m er een oog van inrenm.tio- na;Le opgewond!ei!!heid en rustrers-toring va;n tle m31k!en slagen? 2JaJl de beswandJe oroe woroen ontheihigd :in de aan Maria gewijtdle meimaand?" N:a aflo01p sahreef dit blad opgelucht: "Naar het fiasco van de 1 mei-viering geoordeeld zou men
geen hoge dunk van het socialisme krij- gan." Maar er was toch wel wat ge- beurd. De arbeidsrs waren de straat opgegaan (het voorstel om er een sta- kingsdag van te maken is nooit ver- wezenlijkt, al is er hier eR daar op sommige 1 mei-dagen wei eèns ge- staakt). De 1ste mei 1890 betekende de grote verwijdering tussen Troelstra, die enkele jaren later na de oprichting in 1894 van de SDAP, één van de leiders van die partij zou worden en zijn libe- na1e VlaJdCir dl1e direoteur Vlan een <bra.nd- verzekevingma.at-scllappij was. Op de upmerking van Troelstra. jr. dat de 1 mei-viering zo rustig was verlopen ant- woordde zijn vader grimmig: .,.Ja, ik
HIET PAASCHCONGR!ES DER S.D.A.P.
ZIEDAAR WAT WIJ WJLLEN!j
heb ten minste geen dronken m-ensen gezien." Want dronkenschap was in die jaren een synoniem voor arbeiders.
Troelstra werd razend en brak mat zijn vader.
Al spoedig na de oprichting van de SDAP werd ook de roep om staats- pensioen in de vaandels geschreven. Het ging de 1 mei-vierders aanvankelijk niet voor de wind. In Leeuwarden bijvoor- beeld verbood de burgemeester in 1892 de optocht, in Maastricht werd Vliegen gearresteerd, en in menige stad werd door de politie met man -en macht op
"het grauw" ingehakt; er vielen doden en gewonden. Zelfs toen de SDAP in 1897 voor het eenst enilrele zetels in de Kamer verwierf heeft zij nog lang moe- ten wachten op de 8-urendag. Die leuze kon dus nog jarenlang - tot 191!} _:_ in de 1-mei-optochten worden meegevoerd, later aangevuld met de eis voor alge- meen kiesrecht voor mannen en vrou- wen. Toen die zaak kort na de E>Aerste wereldoorlog eveneens bij de wet was geregeld kon men zo weer in een andere actuaHteit stappen, nrume:lijk de ontwa- pening. De roep: "Nooit meetr oorlog", sprak de arbeidersklasse sterk aan. So- cialisten liepen met gebroken geweertjes op hun revèrs, iets waarom zij later evg wevden verguisd.
In de Hitiertijd werd de nationale <mt- wapening weer geschrapt, maar toen had zich al een nieuwe actualiteit aan- gediend: de grote crisis. De leuzen van de socialisten richtten zich toen te'gen de werkloosheid. Men wees op het in 1935 doór SDAP e.n NVV opgestelde Plan van de Arbeid ter bestrijding van die werkloosheid, maar ook keerden de SDAP'ers zich op hun meidagen tegen , de extreem linkse en rechtse stromin-
gen: het communisme en het oplmmemde nationaal-socialisme. De 1-nlei-lcuzen spraken zich uit voor vrede en brood, maar - merkwaardige analogie met vandaag - ouk voor vrijheid en behoud van de democratie. Toen Hitier de 1- meidag voor zijn arbeiders annexeerde was de aardigheid voor de socialisten er natuurlijk voor een goed deel af.
Met de communisten hebben de SDAP·
ers nimmer iets te. maken willen heb·
ben, ook niet met hun 1-meivie.rin~en.
Er was geen enkel contact tussen bei<ie bewegingen.
De rest van Nederland bleef toch wat vreemd staan tegenover die demonstra- ties. In calvinistische gezinnen zijn zel{er mensen geweest, die met het dogma van de soevereiniteit Gods in hun achterhoofd zich afvroegen: "Wie denken dia mensen wel dat ze zijn, dat ze voor lotsverbete- ring de straat op gaan!"
19
SaiDenzan.g
Tij<lens de tweede wereldoorlog, voor vele· oudgedienden onder da SDAP'ers ook een grote p o I i t i e k e teleurstel- ling, werd 1 mei alleen in huiskamer- bijeenkomsten gevierd. Na de bevrijding vflln ons land V'eranderden <die 1cmeivüerin- gen sterk van karakter. Vele nieuwe- Hugen haddan zich bij de Partij van de Ar):Jeid aange.sloten. Het 'werd minder een strijtd- en drermon.stnwt:ieJ&ag. De tra- ditionele optochten, waaraan vroeger tienduizenden hadden deelgenomen kre- gen geen belangstelling meer en zijn thans geheel van de programma's der 1-meivieringen geschrapt. ,.De bour- geoisie" van weleer sidderde niet meer voor het "proletariaat", zoals men vroe- ger met g·enoegen constateerde. De ka- tholieken droegen missen van de· arbeid op. In de Bondsrepubliek werd 1 mei een nationale vrije dag.
Rocialistische sprekers in Nederland weiden thans op 1-mei-bijeenkomsten uit over de verworvenheden van het ver- leden, over de regeringspolitiek van het moment en over de noodzaak van con- junctuurllêheersing t~rwijl de kinderen elders d-2 dag vie:n~n 1net so..111enzang, dans en het lui";teren naar com.bo's.
De strijdleuzen, die honderdduizenden op de been hebben gebracht, worden niet meer gehoord, de 1-mei-optochten, die mensen deed besluiten zich ook bij de socbJistische beweging te vo·egen, zijn niet meer. De socialisten vinden dat zij in die vorm niet meer in deze tijd passen; door het politieke samenspel van na de oorlog is zO'veel bereikt.
