Uit de. geschiedenis

LEURENBEELDEN UIT TROPISCH NEDERLAND

Uit de. geschiedenis

der

Kina-cultuur.

Van Zuid-Amerika naar Java.

Een schoone episode in onze koloniale geschiedenis.

D

^{E eerste} bezending kinazaad, die van uil Zuid-Amerika naar Europa Is overge- bracht. met bet doel, de kina elders dan in Zuid-Amerika te kweeken, werd door De la Condamine meegenomen op het Nederland-

sche schip. dat hem den SOsten November 1745 naar Amsterdam bracht. Het was het einde van een wetenschappelijke reis, waaraan De la Condam.ine deelnam als medeUd der com- missie (met Bouguer en Godin), in ~73'5 uit- gezonden, om. graadmetingen te verrichten in Zuid-Amerika. Het verhaal van dIe reis is neergelegd in een uitvoerig werk: "Journal du voyage tait par ardre du ,roi à l'êquateur àervant d'introductlon historique à la meaUTe des trols premiers degrés du méridien par M.

de la Condsmine, Paria 1751." Een beknopter verslag was reeds eerder verschenen In .bet verslag der FráDsche Academie der Weten·

schappen; een Nederlandsche bewerking er van verscheen reeds In 1746 bij Dirk Sligten·

horst. boekverkooper in de Kalverstraat tegenover de capel. Wat ons, in verband met het tbans behandelde onderw~rp, in deze ver·

siagen1 aangevuld door hetgeen te vinden is in een oudere studie over kina van De la CondamJne: "Sur l'arbre du qufnquina"

(1738), belang inboezemt, is hetgeen hij mede·

deelt over kina.

Na een .,moeizame reis van dertien maan·

den vereen~en de leden van de graaoboog·

expeditie zich in Quito. Een groote moeilijk- heid doet zlèh hierbij voor; de gelden, uit Frankrijk meegebracht, zijn verteerd; van de credietbrieven van den konIng van Spanje Is ]a CondamLDe heeft voor eigen rekening ere- tot op den laatsten cent gebruik gemaakt. De

I

dietbrieven meegenomen. Het geïsoleerde •

Quito, dat eerst 150 jaar later een dirPote Tijdschr. v. N. I. XV, blz. 25): .. Het doet niets verbindlng met de kust krijgt, hecl't echter ter zake, bij wien bet denkbeeld (om den nog geen financleele relaties met Europa. Om kinaboom naar Java over te brengen) het geld te krijgen, moet men naar Lima. ruIm eerst Is opgekomen; de verdienste, die daarin 600 km. van QuUo en daarvan gcschehlen door is gelegen, is zeer gering; bet denkbeeld

eener overplanting van den WERELDPRODUCTIE KINABAST. kinaboom ligt zoo voor de b.lnd, de waarde. welke de koortswerende bast bezit, is ieder zoo bekend, dat natuur.

lijkerwijze die gedachte bij duizend personen te gelijk bad kunnen ontstaan." dan moet voor ten mlnste één een uit- zondering worden gemaakt, en wel voor De la Condamine.

Hot 111 De la Condamlne Zèlf

"'et lelUkt, W8llt wel drama- tllleh Is het, dat de lil 1143

1aee~rct'de plan cn, die ge>'

durende bijna een jaar onder de moeilijkste ofst8J)dlgbeden in het leven waren gebouden en over een afstand van meer dan 1800 km waren vervoerd, verloren gingeil. De tocbt, die eindigde met het ver'lIes van de kinaplanten, geeft op zich zelf een denkbeeld van de moeilIjkbeden, In die dagen aan tbans onbeteekenende reizen verbonden.

In het laatst van 1748 was onze reiziger in Para aange- komen en dank zij de bulp van den gouverneur van Para, kreeg De la Condamine de beschikking over een

I I

~ !

Particulieren 88,5

%

Nederl.-Indië

Gouvernement 6,5

%

groote, met 24 roeiers be- mande gesloten roeiboot. De gouverneur wilde hiervoor geven vergoeding, van wel- ken aard ook, aannemen;

toch deponeerde de la Con-

V ·:;::·::··<:::.···I

-

Britseh-Indië 3,6

%.

Overige landen 1,4

%

een streek, waar het reizen, zelfs zonder dat men geld bij zich heeft, in die !.lagen 21 levens·

gevaarlijk Is, waar de reiziger zijn voedsel en zijn bed mede moet nemen en een dagrels van 15 km tot de moeilijk te volvoeren presta- ties behoort. De la Condamine onderneemt deze reis alleen en keert na drie m&.andcn in Qulto terug met 60.000 Fransche pon:1cn, waarvan 40.000 op eigen crediet en 20.000 als toelage van den kolonialen raad en <len vlce- koning. Het is op deze reis, dat De la Conda- mlDe zijn waarneming over kina heeft gedaan.

Welbewust heeft De la Condamine gezocht naar den kinaboom en daarvoor den moeilijk·

sten weg van Lima naar Quito gekozen, dien over Cuença en Loxa. Den laden Januari 1737 uit Lim~ vertroklrcn, berelkt hij 4. FebruRrl Loxa en begmt er zJjn astronomiscbe waar·

nemingen, waarvan bij ons In zijn studie:

I,Sur t'nrbre du quiJ)quina" de resultaten nIet onthoudt. Uitvoerig behandelt bij ecbter ^daar~

naast groeiwijze, oogst, verwerking, geschie·

denis en gebruik van de kina. Hij, die dit opstel leest, herkent gemakkelijk in elke hlstorlsche schets over de kina het vele, dat de schrijvers dezer stukken, direct of. ^In~

direct, aan de studie van De Ja Condamine hebben ontleend. Vergeefbare onnauwkeurig'·

heden in bet verbaal van De la Condamln&

vindt men in latere mededeelingen onveran·

derd terug. In hoofdzaak zijn echter De la COndamine's mededeellngen bij later onder- zoek juist bevonden. Van het materiaal, uit Loxa meegenomen, maakt hij zijn beroemd ge·

worden teekenlng. de eerste juiste afbeelding van de kinaplant, die met de verhandeling la opgenomen in de HiBtolre de l' Académie des Bcienees van 1738.

Merkwaardig ^IS een mededeeling, opgeno·

men in het hierboven genoemde reisverhaal, waaruit blijkt, dat het gebruik van kina tegen koorts in de landen, waar de. kina groeide, onbekend was; uit later onderzoek is mis- schten bewezen, dat dIt niet overal in Zuid·

Amerika het geval was. De meest beteeke- nende passage in bet reisverhaal is wel dIe, waarin

hIJ

mededeelt, dat bij In Juni 1743. dus acht jaar na het vertrek uit Frankrijk, te Ya.ngana planten van de kina inzamelt, om deze In Frankrijk, of. als dat niet lukt, In Cayenne over te planten. Het voorbeeld, door De la Condamlne gegeven, beett later ande·

l"en getnapireerd. Wanneer dan ook ruim hon- derd

Jaar

later Junibuhn schrijft (Natuurk.j

95

%

damine bij een rijken koop- man van bet weinige geld, dat hem restte, 500 Fransche ponden, maar ook deze werden hem later terug gezonden. Voor bet toezicht op de roeiers werd hem een onderofficier meegege~

ven, maar ofschoon het schip sterk genoeg was, om zee te bouwen, verkozen de Indlaan- sche roeiers niet, uit het gezicht van de kust te gaan. De tocht van Para naar Cayenne duurde 2 maanden. Gedurende dien tijd beefl de la Condamine niet stil gezeten en was hij in staat, verschillende onnauwkeurigheden in bestaande gegevens vast te stellen. Hij ver- klaart deze afwijkingen door de omstandig- heId. dat In betrekkelijk korten tijd door !lan·

sJibbingen het aspect van de kuststrook zeer veranderd kan zijn. Het werk, dat de la Con- damlne raadpleegt, noemt hij "Le Flambeuu de la Mer, un livre traduit du Hollandais dans toutes les langues"; het bevat alle zeevaart·

kundige gegevens over de Zuid-AmerLkaanscbe kusten uit den tijd, dat de Nederlanders onder Maurits van Nassau heeren van Brazlllë waren, dus een honderd jaar voor het bezoek van De la Condamine. Het origineele werk verscheen vóór 1095, want in dat jaar werd bij Joh. van Keulen te Amsterdam "De nleu·

we groote lichtende ::eefakltel" Uitgegeven.

Zijn waarnemlngen zijn vooral verricht gedu- rende een gedwongen verblijf van zeven dagen op een slijk bank aan den mond van de Ama~

zone, blootgesteld aan de onbarmhartige stra- len van een tropische zon, waarbij de vrees voor zijn schip een grooter rol in het relsver·

hanl speelt dan angst voor eigen gezondheid.

Rçeds vroeger had een verblijf bij een verlaten eiland een oponthoud van 12 dagen gegeven. Het eilaJld kreeg den naam ne de Pénitence en de. ellende van die twaalf dagen wordt wel het best weergegeven door het zinnetje uit de relsbescbrljvIng: ... et je ne sortis point de mon canot, dans tequel U semblatt que tous les mousUques de l'iste se fussent ras- semblés". ( ... .Ik kwam niet uit de boot waarin zich, naar het scheen, alle muggen van bet eiland verzameld hadden). Eindelijk wordt de grens van Fransch·Guyana bereikt;

men beeft den mond van de Oyapo·rivier, dIe de grens vorml tusscben Brazilië en Fransch- Guyana, voorb\1gevaren. al8 blj Kaap Oranje een atorm opsteekt; een golf doorweekt beel de bemanning, maar, wat erger is, ... lezeltde golf neemt de kist mee, waarin zich de nog levende en met zooveel moeite mcegcbr:t~hte

planten bevinden. De man, die zIch over geen ongemak, "een teleurstelllng op z\jn !dnge

KINA-ONDERNEMING IN DE PREANGER. _.-

reIs beklaagde, ts door dit verlies diep ge·

troff~n.

In dat jaar zonden de J ezuieten van uit hunne bezittingen in Cusco in Midden-Peru kina- zaden naar Algl~rs, waarbeen in 1850 de

Suriname'

5

toenmalige bloei.

Fraru,cbe consul In Bogota opnieuw klna- Op bet einde van zijn reisverhaal weidt De zaden en ook kina plantjes zond. Van deze la Condamine vol lof uit over de welvaart ^'YaD pogingen, om de Itina. over te planten, ls niets de Nederlandsche Kolonie Suriname. Jall terech~ gelcomen, evenmin van latere pogingen Jacob Mauriclua, de toenmalige gouverneur, (in 18&6), om In Algiers met behulp van Uit laat bem de keuze tusscben zestig schepen, die Java on~vangen zaden en planten de kina te op het punt zijn, om naar Amsterdam te ver- kwee~:en.

trekken. Met het oog op den Oostenrijksehen Dat van uit Javf!. in dat jaar reeds planten Successlc.oorlog en de vrees voor Engelsche en zaden naar elders konden worden gezon- en NcderlandBche kapers, was de keuze op een den.

u.

daaraan te danken, dat, na Frankrijk, Nederlandsch schip gevallen. Mauricius moest Neder.nnd de eerste staat is geweest, die het zich later verdedigen tegen de beschuldiging, overbrengen van de kina naar elders ernstig Qat

hIJ

e ... Frans<,laen spion, dio zich uitBal all onder do oogen beeft gezien. Door Neder·

een Ud der _

VN'emIe.

hU - . . . \aadache pharmaceuten, botanici en chemici holpen. Bet getuJat

'VI" weIIlIIr tn_

^{WBli ~}

^v

^{d. Y8Il at 1830} aangedrongen op het kennis

.hU

Ia ... ~ 0'9'. r"." v~f:D "'aD. de kina naar Ned.erlandacb.

- - .. ,~~!!!I111I1';...L . .., ..

.;:t ...

~

..

t'e--\ ... ~...!:...!-^{... :!} "!lr ^çl" FC-r!lm~

"da'- Sleur 1Je ia Cooaamme LU nacbt en bU 1 .~."( -

dag zooveel te d~n had met de sterren, dat alkalonfeo, kinine en cLnchOlline, in de kina

hij op aardscbe zaken weinig reflexie zal heb- door de beide Franscbe apothekers PeUetier en ben ge~agen." Weinigen hebben in die mate Caventou, de uitnemende resultaten, in geheel op alles wat ben omringde acht geslagen, als de wereld verkregen, bij het toedienen van De la Condamine deed. kinine bij tal van met koorts gepaard gaande Den 3den September 1745 ging De la Con- ziekten, met name bij het bestrijden van de damine te Paramaribo scbeep; den 30sten malaria. waren de oorzaak, dat de vraag naar November zette hij te Amsterdam voet aan kinabast sterk was toegenomen. Had men in wal. Gedurende de lange reis had hij nog ge. ZuId-Amerika niet in dien tijd nieuwe kina- legenheld, om door koórtsen aangetaste gebieden, met name in Nieuw Grenada. ont·

scheepsgenooten met de door hem meege- dekt, ~ zou het er met de voorziening in de brachtc kina te genezen. Van het door hem beboette aan ldna zeçr slecbt hebben uitge-

zien.

meegebrachte kinazaad is echter nieta terecht

gekomen. In 1852 nam koning WUlem

m .

op voor-

Aldus eindigde <!e eerste poging, om de dracht van minister Pahud, bet besluit, om aan kina naar elders over te planten. dr. Karl Hasskarl een zending naar Zuid·

Reizigers, die na De la Condamine de oor- Amerika op te dragen, ten einlle daar kina- spronkelijke kinadistricten in. Zuid-Amerika zaden en kinaplanten in te zamelen en deze bereisden, hebben op bet overbrengen van de direct naar Java over te brengen. Zijne in- kina naar elders aangedrongen, daar de wijze, structie bepaalde zich tot enkele punten. Het waarop in Zuid.Amcrika roofbouw werd ge.. voornaamste was, dat hij moest trachten, pleegd, onafwijsbaar moest voeren tot uit. vooral Cinchona Callsaya te vPJzamelen, maar putting van den niet door aanplant aangevul- bovendien, zoo mogelijk, alle andere goede den voorraad. De Jezuïetische zendelingen had- kinasoorten. Uitvoerig Is in het Nederlandsche den reeds in de 17de eeuw den Cascarilleros Kinastandaardwerk "De Kinacultuur in Azië 1854 tlm 1882" door J. C. B. Moens het ver~

(den inzamelaars van den bast) als een Gode

welgevallig werk het planten van kinastekken haal van Hnsskarl's tochten door Zuid-Ame- in den vorm van een kruis om eIken gekapten .rika beschreven. We lezen bierin, dat door boom aanbevolen, maar al is misschien ook gepleegd verraad de tocht bijna niet was door- bij tijd en wijle uitvoering aan deze wijze van gegaan en Hasskarl zich eerst den 17den aanplant gegeven, beel veel is er niet van December 1852 onder den naam van J. K.

terecht gekomen. Elke gekapte boom betee- Muller te Southampton inscheepte en den kende een niet bersteld verlies, tenzij op den 12den Januari 1853 te Aspinwall voet aan wal afgekapten stomp zich uitloopers vormden. zette. Hij vertrekt van daar naar Lima, waar hij zich gedurende een verblijf van 3 maanden in de Spaansche taai oefent en zich op zijn verdere reis voorbereidt. Hierop volgt een heen en weer" trekken door de klnalanden, soms vriendelijk geholpen, dan weer blootge- steld aan tal van gevaren van de zijde van een tegen hem opgezette bevolking; Bittere teleur-

Het overbrengen van de kina

!laar Java.

De eerste poging na De la COndamine, om de kina naar elders over te planten, is weder- om van Franscbe zijde gedaan en wel in 1849.

PER

MAIL~CHIP

U ITRU~TINGEN

VOOR DAMEfI EN HEEREN KALVERflTRAAT 100-106 • ^AMHERDAM

• •

stelling door bet verloren gaan van kostbare en met groote zorg verzamelde planten bleet hem evenmin bespaard als een poging van den Engelscben consul te Islay, om bern een ge- deelte van de door bem ten slotte nsar de

geneesmiddel bij de bestrijding der malaria geen sprake zou kunnen zijn. Elders kan men zeker kina kweeken, maar de productiekosten zijn dan zoo boog, dat een rendabele cultuur uitgesloten is.

Den Nederlander wordt dikwijls de beschul- diging voor de voeten geworpen, dat bij de verdiensten van Nederland op dit gebIed ster-

ker naar voren brengt dan wellicht gemoti- veerd Is en het is dan ook juister, het oordeel te hooren van den buitenlander.

De Engelscbman E. M. Mellor drukt zich in een opstel, getiteld: "Tbe Countrles our Drugs come from," dat in 1922 in The Pbu- maceutical Journal werd opgenomen (Dee'! IJ.

p. 327), aldus uit: "The introduction of cin.- chona and tbc struggte to make it a commer- cial success is a fine example of the indomt- table pluck, grltt, and dogged perseverance of tbe Dutcb". en wat verder: "The posiUon ter day Is tbat tbe world depends on Java for qulnlne. It is tbe spice monopoly over again, except tbat Holland has achleved her success

I.this Urne by foretbought, by researCh, by

taking risks, and by doggedness."

De Fransche boogleeraar in de Pharmacie aan de Universiteit van Parijs getuigde in "La Revue des Produits chlmiques" in denzelfden geest.

Van meer gewicht voor het verkrijgen van eenlg inzicht in betgeen de niet·Nederlander als oorzaak van het opbloeien 'O"an de kina- cultuur in Nederlandsch-lndië beschouwt, 18 'hetgeen Chr. Böhrlnger in zijn boekje: "Ein

Menscbenalter kolonialer Erfahrungen auf der Insel Ceylon" hierover mededeelt. Terwijl de kinacultuur op Ceylon in een roofbouw ont- aardde. kweekten de Nederlanders de kina op een uItnemende en uitgebreide schaal op een wijze, die op Ceylon niet meer mogelijk was.

daar alle voor kinacultuur in aanDll}rking komende landen door andere culturen waren ingenomen. De Nederlander onderscheidt zich door voorbeeldige degelijkheid en vasthoudend- heid (schrijft Böhringer verder). Het zijn deze eigenschappen, waardoor de Nederlanders zich de leiding op kinacultuurgebied hebben verze- kerd.

Zij, die

op

Java het werk deden.

Door al deze lofspraak van buiten af straalt wel eenige naijver door en het past ons zelf, om ook een gedeelte van het door Nederland

ver~egen resultaat aan gelukkige. toevallJge omstandigheden toe te schrijven. Junghuhn had. toen Hasskarl zijn taak had volbracht.

met meesterbl1k de terreinen, die gescWkt waren voor de kinacultuur, in de omgeving van Bandoeng weten te herkennen, maar door zijn koppigheid, om vast te houden aan de een- West-kust van Zuid·Amerika

overgebrachte zaden en plan- ten at te koopen, waarbij weigering neer zou komen

WERELDPRODUCTIE KININE.

op inbeslagneming door de Peruaanscbe regeering. Met groot beleid wist Hasskari ten slotte het tJoor hem ingeza- meld materiaal aan boord te brengen van het voor hem ultgezonden oorlogsschip de

"Prins Frederik". Dit ge- schiedde den 8sten Augustus 185t. Het duurde echter tot l1"'n 21l"tf'D A'tg'UBtua. vooi men van de kust van PerU- kon. vertrekken en tengevolge van windstilte en storm kwam het zeilschip eerst den

3de~ December te Makassar aan. De kisten met de plan- ten werden op verzoek van Hasskarl op het stoomschip der marine .,Gedeh" overge- laden. Den 13den December 1854 zette Hasskarl te Ba- tavia voet aan wal. Aan boord van de "Prins Frede- rik" had Hasskarl nieuwe moeilijkheden te overwinnen.

De commandant van de

"Prins Frederik", Van Braam Houckgeest, was alles be·

halve ingenomen met zijn op·

dracht, om Hasskarl met zijn planten en zaden naar Ne·

derlandsch-Indië over te brengen. Hij bescbouwde bet geheele geval als een aan een oorlogsschip onwaardige smokkelpartij, een meeDing, die tot heden nog bij

•

I I

~

['c,:::::<::::·:::::::':1

-

sommigen bestaat. Deze meening ls echter onjuist. De hierop betrekking hebbende aan- teekening in "De lGn.acultuur" van Moens (blz. 20) luidt: Tot juiste beoordeeling van de door v. B. H. geopperde bezwaren, dient nog vermeld te worden, dat, hoezeer de opinie der Peruanen tegen den uitvoer van kinaplanten uit hun land gestemd was, geen wettelijke bepaling dien uitvoer verbood. Markham ondervond dat in 1860. De super·intendent der douane te Islay weige:-de bem toestem- ming, om kinaplanten uit te voeren, maar een afzonderUjke last van den Peruaanschen minis- ter van Financiën, waarbij bet recht tot die weigering ontkend werd (ofschoon tegelijk de vaderlandsliefde en de dienstijver van den superintendent geprezen werden) bief dat ver- bod op. De wetgevende macht van Ecuador vaardigde eerst den lsten Mei 186~ een wet uit, waarbij de uitvoer van kinaplanten en kinazaad verboden werd op straffe van een boete van 100 dollars voor iedere plant en voor iedere drachme zaad. Toen de wet werd uitge- vaardigd, was de kina al naar Nederlandsch·

Indië en naar Bl'itsch·Indië overgebracht.

In 1859 volgde Engeland het voorbeeld van Frankrijk en Nederland; de Brltscbe regeering stuurde in dat jaar een expeditie uit onder Clemens R. Markham, om in Zuid-Amerika kinaplanten en -zaden in te zamelen.

In de thans volgende jaren Z:ien we In al de streken, die maar eenigsztn.s voor de cultuur van kina in aanmerking komen, pogingen aan- wenden, om

dé

kina tel:.weeken.

In alle werelddeelen beeft men kina op ver- schillende plaatsen en onder verschillende omstandigheden gekweekt. Een enkelen keer heeft men eenlg resultaat kunnen boeken, soms bebben de pogingen tot een blijvende cultuur gevoerd, waardoor thans nog ongeveer drie pct. der kinine niet uit Nederland9ch·Indtt!

afkomstig Is. Verreweg de meeste pogingen, om kina te kweeken, zijn op niets uitgeloopen.

De kinacultuur eischt groote zorg en niet minder groote ervaring van hen, die haar be- drijven. Vele en goedkoope arbeidskrachten zijn voor de kInacultuur even onmisbaar als geschiktheid van klimaat en bodem; weten- schappelijke leiding op chemisch en botanIscb gebied even noodzakelijk als deskundige leiding bij bet kweeken van den kinaboom.

Zonder de kinacultuur op Java en Sumatra zou de prijs van de kinine zoo hoog zijn, dat van een algemeen gebruik vaD dit onmisbare

~

^. Particulieren 90,4 % Neder!'·1 ndië

Gouvernement 6,6 % Britseh·lndië 2,5

%

⁹⁷ Overige landen 0.5

%

maal door hem gekozen cultuurmethode, waarbij de kina in het Oerb09l.'h werd geplant en door de willekeurige keuze van een kina- . soort, die achteraf bleek, een zeer minder- waardige te zijn, werd de kinacultuur in Ne- derlanllscb-Indië met ondergang bedreigd. Na Junghuhn's dood werd de leiding der gouver- nements kina·onderneming opgedragen aan K. W. van Gorkom. Deze was reeds in 1856 bestemd, om bij de kinacultuur werkzaam te zijn; hij zag echter zijn plaats ingenomen door een persoonlijken mend van Junghuhn, dr.

J. E. de Vrij, zoodat hJj als gewoon militair apothekGr naar Indië vertrok. Bij bet over- lijden van Junghuhn in Maart 1864: werd hij echter nIs ztjn opvolger aangewezen; htj brak met de door Jungbubn gevolgde plantmetho- den en koos met zorg uit de bestaande aan- plantingen het beste, wat nog aanwezig was, ult. Het geluk diende bern, toen Nederland een gedeelte van het door Ledger in Zuid- Amerika verzamelde zaad kocht, maar zijn eigen pharmaeeuUsche nauwkeurigheid is de oorzaak geweest, dat van het half verscL1m- melde en schijnbaar geheel waardelooze zaad 20.000 planten werden verkregen. De Cin- chona Ledgeriana is gebleken. de kinasoort te zijn, die het hoogste kin.inegehalte heeft;

het is de Wnaplant, die alleen onder het nemen van de grootste voorzorgen te kweeken is eil waarvan de cultuur dan ook herhaaldeUjk elders met kiemkrachtige zaden en jonge planten, die van Java betrokken werden, is mislûkt. Van Gorkom kreeg weldra als mede- werker zijn vriend en collega J. C. Bernelot Moens, die hem in 1875 opvolgde. Moens heeft door het vinden van juIste onderzoe- kingsmetboden en door uitgebreide analyses de grondslagen gelegd VOO! de richting, waarin ook in volgende jaren de kinacultuur zich heelt ontwikkeld, n.l. door selecUe van de meest kinine·bevattende boomen. Na een kort cn niet zeer vruchtbaar interregnum werd Moens opgevolgd door een derden militairen apotheker, P. van Leersum, die zijn taak aan den tegenwoordlgen leider der gouvernements- kinaonderneming, dr. M. G. J. M. Kerbosch, eveneens apotheker. overdroeg. Het feit, dat aan een volkomen zaakkundigen en niet een bulten de pharmacie staanden geleerde de lei·

ding van de cultuur van dit allerbelangrijkste plantaardige geneesm1ddel 1s opgedragen, heeft veel bijgedragen tot de merkwaerdlge resultaten, in Nederlandsch·IndU! met deze

\

10

AMSTERDAM

cultuur verkre'gen. Vooral de keuze van Van Gorkom is buitengewoon gelukkig geweest.

In 1891 voert Java 8.431.:530 kg kinabast uit, In 1907 8.970.019 kg, een hoeveel- heid, die In 1910 nog stijgt tot 9.021.500 kg, het hoogste . tot heden bereikte export- getal. Deze overmatig groote aanvoeren van kinabast zijn niet zonder gevaar voor de gebeele kinacultuur geweest. De prijzen voor kinabast daalden in 1895 en 1910 in die m~\te.

dat alleen onder de allergunstigste omstun~

digheden en voor een hoeveelheid, veel te ltletn, om in de wereldbehoefte aan kina te voorzien, de cultuur van kina een laonende l{on zijn.

De inrichting van het

!Gl1abureau.

De kinacultuur in Nederlandsch-Indië werd, niettegenstaande de uitnemende wijze, waarop

.:~ zoowel in de gouvernements-ondernemin- gen als op de plantages der particuliere plan- ters werd gedreven, de gunstige omstandig- heden van klimaat en bodem, de keuze van boomèn, die een kininerijken bast opleverden, met ondergang bedreigd. Om een cultuur in stand te houden, moet een overmaat boomen worden geplant. Deze overmaat voert onaf- wijsbaar tot overproductie, indien de oogst niet geregeld wordt in overeenstemming met de behoefte. Dit hebben de Nederlandsch- Indische planters te recbter tijd ingezien. In samenwerking met de kininefabrikanten hebben ze zich met deze vereenigd en geza- menlijk in 1913 het Kinabureau opgericht, dat reguleerend optreedt en naar gelang van behoefte het kinine-aanbod regelt, zoodat . over-aanbod, dat den ondergang ^V&.il de kina-

cultuur na zich zou sleepen, voorkomen wordt, terwijl tegelijkertijd gezorgd wordt. dat door voldoenden boomenvoorraad de productie voor een afdoende bestrijding der malaria in geheel de wereld zeer hoog kan worden opgevoerd.

In Londen is bij de herdenking van het 300·jarig gebruik! van de kina in December jJ. de tegenwoordige positie van de Neder- landsch-Indische kinacultuur aldus omschre- ven: "Humanitarian purposes, scientüic research work and merchants' wisdom colla- borate in safeguarding tbe production of Cln9ionabark for the present and for tbe future."

De bastproductie van Nederlandsch-Indlë bedraagt 95 % der wereldproductie, de kinine- productie 97 %. Dit beteekent, dat de in Nederlandsch-Indië geproduceerde bast 1,7 maal zooveel kinine oplevert als de kleine hoeveelheid, die elders geproduceerd werdt.

De onkosten voor planten. verzorgen, oogsten en verzenden van kl.na zijn voor lilninearme en kininerljke basten dezelfde, zoo- dat onder gelijke omstandigheden de kina ruim 40 % goedkooper in Nederlnadsch-Indlë dan elders wordt gekweekt. In welke mate zelfs in Indië het kininegehalte uiteen kan loopen, blijkt wel daaruit, dat het gehalte aan kinine, berekend als kininesulfaat, in kinabast, afkomstig uit Nederlandsch-Indië. uiteenliep in 1930 van 1.61-12.40 %. He.t gemiddelde 'Gehalte stijgt echter nog voortdurend; het be-

c1roeg, eveneens berekend als kinlnesulfaat, in 1924: 5.63 %. In 1925: 5.76 %, In 1926:

n.91 %, in 1927: 6.21 %, ~n 1928: 6.27 %, in 1929: 6.37 % en In 1930: 6.50 %. Ook deze resultaten zijn verkregen, doordat. de ::;orgen, die bij het begin der kinacultuur door hen, die deze cultuur hebben gegrondvest, h:eraan zijn gegeven, in gelijke mate door hen,

d~e na hen kwamen, aan de cultuur worden testeed. Een rustig, volhardend streven naar steeds betere kinasoorten. een selectie, moge- lijk. doordat men zich bij het oogsten voor oen normale beboefte bepalen kan tot het cogsten van het beste product, een zorgvuJdlge cn zaakkundige wijze van oogsten, een scberpe chemische controle door scheikundigen. die in de wereld hun weerga niet hebben als kina- ['nalyticl, een onvermoeide strijd in de cultu-

r~s tegen de talrijke ziekten en plagen, waar- onder de kinacultuur steeds heeft te lijden en waaraan elders de cultuur mede te gronde Is r,egaan, verzekeren ook in de toekomst aan Ilederlandsch-Indië op kinacultuurgebied den

\loorrang. ofschoon het ook thans. evenmin nis een 4.0 jaar geleden, aan pogingen ont-

breekt, om de cultuur naar elders over te

brengen.

Op 231 ondernemingen. waarvan 18 u1t- slujtend kina kweeken, wordt in Nederlandsch- lo.dlë de kina gekweekt. Hiervan zün 119 op Java en 112 op Sumatra gevestigd.

In de bijeenkomst, die in Londen in Decem- ber j.l. is gehouden. bracht de Nederlandsche gezant, jhr. R. de Marees van Swinderen, na- dat door verschillende sprekers de geschiede- nis der kina was behandeld, naar voren, dat zonder Nederland de wereld thans grooten- deels van kinine verstoken zou zijn en kon hij, met een citaat uit een Engelacbe publicatie, dat hij, die gedurende den oorlog ook gezant in Engeland was, uit eigen ervaring kon be- vestigen, constateeren, dat zelfs gedurende den oorlog Nederland nimmer van zijn bevoor- rechte positie op kinagebied misbruik had gemaakt.

De kinacultuur in Nederlandsch-Indië ver- tegenwoordigt een schoon& episode in de koloniale geschledenis van Nederland. NIet alleen uit een handelsoogpunt is het behoud van deze cultuur van het groot5te gewicht, maar ook, en dit in nog hoogere mate, uit humanitaire overwegingen, die, zooa18 een lang- durige practijk heelt bewezen, volkomen aan de Nederlandsch-Indlsche klnaplanters en de ruet hen medewerkende fabrieken kunnen wor- den toevertrouwd.

Amsterdam. Maart 1931.

P. VAN DER WtltLBN'.

Hoogleeraar ⁱⁿ de artsenijbereidkunde aan de

UnJve~jtelt te Amsterdam4

ALGEMEEN HANDELSBLAD' VAN ZONDAG 19 APRIL 1931 - 'OCHTENDBLAD - DERDE BLAD KUNST.

O!NTUAL

THUTlII.

Centraal-tooneel: "Van 't een komt 't ander", door Pau! Frank èn Lu d wig Hl r • c h fel d.

Als wij onl niet ver_tlRen dan heeft het ensemble

van

bet Stadttheater MUhlter met dit blijspel ("GeschUt Jllit AtQertlu.")

Ook

in ons land vesl lUC cel bebali14, meer echtcr door het spel dan door de tlaBn5cbappen van het stuk, Het tJ wau.', dat de intrige wel wat mager. en wat mpellraafrt ultguwelkt ts, en <lat meD e,rder van eap hlucht dan van een blijlpcl moet "preken, pt&ar re.le en op- voering lIunqen heel veel gaeet maken ep als onze Duitectie galten dit Weeneche niemen- dalletje met evenveel entra.tn, vindlngrijlchol:1 en komtsoben .In ten toooe810 I(ehracht heb- ben als ~n .. 1andganooteQ het doen wordt het succe. begrijpelijk.

Het uG~SClhäft mtt Amerika" betreft, voor den vorm, indu.triceJe transactie., maar In werkelijkheid hl l1et ~en trilnsD.cUo waarin "de vrouw" het bel!Jn~rijklit~ object vormt.

Mr. HartymllD

1.

nlll1r Wel3nen gelsomen om met zi,Jn vertfll'enwoQrdt!er, Paul Fl'ohnor, de opriobttnJ vat). flen Europecache Qochter ..

maatschappij t. besprelten, )lasr et,genlUk ook om een Weenscbè vroUW te zoeken, want hU is het eenr!~lvlg leven mOB ëb de Amerl- ke.anscbe vrouw ti ,eenllln8 nnar zijn lading'.

Hij hoopt nu, dat mevroUw Frohner hem een beetje helpen wU, maar mevrouw la niet thuis.

ZU

heeft met

haar

echtgenoot onge- noegen I'ekreren naar 4anleldinr van zijn onheusoh _ ,edrag J8Jen. haal' QibateboDzie (soort laboothondjo) op. lij I~.t h.ar map In den steek op het moJnent, dat de .aat ver- schijnt. . D, 'Ildeloo.. B"rohpor wordt Ifered door zijn vln~ln!!,rUklJ aecretaressfl, weUte de rol van liUllvroU\v opneemt on don gMt onder de bekortnr vart l'Iap.r &elloonheld en VRn haar intelligelitle brenift. Zoodat

hU

haar voor/3,telt zich van B'rohnef te 1a.ten lobolden en met oem naar Amerlkli te gaan. DQch ala dan later Frohnerll wettlee gade weer hulewaartl keert en bet .palletJe mee.peelt door .ioh n\1 ,11 secretareliJe voor fe doen, vtndt Ht\nymari het toch mailt> correcter deze .ecretarell\8 ten huwelijk t. Yrllien eh leen \vt!rk meer van mevrouw Jrrohner to maken. Om dan tot .!Jn niet gerln,Ke verbaidng te opdervl~den, clat Frohnerj die .Ieh et wolntr van aantrok toen Hanyman dl vroqw deli huize. het hot maak- te, hooglt nerveUI en obtdaan wordt nu bij, Hanymah, .Un attenti •• tot d. (vermeenao) secretaresse richt. Maar ook deze comedie der vergissingen wordt te rechter tijd opgehel- detd en alle partijen krijgen tenslotte het levenslot, dat zij hebben verdiend.

Neen, de schrijvers hebben van dit onaan- nemelijke en niet erg belangrijke gegeven niet veel belangrijks gemaakt, maar des te meer lteten zij aan de spelers over. LUy Bouw- meester maakte van de dame met h~t hondje een van haar beste rollen. Prachtig geeft zij dat langzaam en bedaard tergen, waarmede deze vrouw haar man langzamerhand krank- zinnig poogt te maken, in effen praten, een volstrekte onaandoenlijkheid en een verrukke- lijlt, verbluffend gebrek aan begrip, in een blind en verstokt egoïsme. Daarnaast een rustige, volmaakt beheerschte Amerikaan van Louis de Bree, ernstlge man van zaken, gemoedelijlt en ruiÏn,. en met een sympathit!k accent. Een zeer mooie rol van de'7,en veel- zijdigen acteur. Het contrast tusschen Hany- man's kalmte en den nerveusen toestand waar- in Frohner verkeert was hoogst vermake·

lijk, al komt het ons voor, dat Joh. Kaart's Frohner wel wat al te druk en luidruchtig was en meer bereikt zou hebben als hij zijn kracht iet s minder in uiterlijke symptomen had gezocht. Mlen van Kerckhoven voltooide

",et qUl~;rtet als c~.armante en innemende secretaresse. Een quanet dat er zeer ze1l:er in geslaagd is om den toeschouwers een genoege- lijken avond te bezorgen, en er ongetwijfeld

nog vele avonden in slagen zal.

u.

LIESBETH SANDERS.

. ,

• Heine-avond.

Hein~'s poëzie is meer welsprekend 'dan muzikaal en dat zal de rede wel zijn dat zijn verzên zoo bruikbaar zijn als Hèderteksten.

Zonder muziek spreekt de teedere weemoed dezer lyriek het zuiverst wanneer men >er in stilte van geniet. Daarom was .het voor me- vrouw Sanders--Herzberg zeker een danlt- bare taak, toen zij gisteravond ·ln de kleine zaal van het Concertgebouw voor een weinig talrijk publiek met haar gedichten als "Jm wunderschönen Monat Mal" met onze herin- neringen moest concurreeren. Wat zij gaf klonk fijn en edel ma:lI' er ontbrak tets, het surplus dat deze voordracht alleen had kUD- nen rechtváardigen~

De verwachting dat de bekende ball~den

als "Die Wallfahrt nach Kevlaer" en .,Bel- sazar" het beter zouden doen, werd niet ver- vuld. Voor dit genre mist Liesbeth Sanders allen aanleg. Eerst met een luchtig-boosaar- dige humoreske als "Die Launen der Ver- liebten" kwam zij goed op dreef.

Maar veel beter was haar voordracht der minder bekende satirische en revolutionaire verzen na de pauze waarin Beine zich als op- standig idealist doet kennen. Het vuur, dat hier den dichter bezielde, sloeg fel naar bui- ten in deze voordracht: in de pathetiek van

Die schlesischen Weber", in de nijpende tra-

~ek van "L'Enfact perdu" en, aan het slot van den avond, in het opstandige en tevens zoo weemoedige .. Wintermärchen". En ook in een Joodsch gedicht als "Der Rablli von Bachrach", leefde de bezieling, die wij in het begin van den avond al te zeer hadden ge- mist.

Het programma, dat ook enkele proza frag- menten bevatte, ga! intusschen een goeden kijk op de veelzijdigheid van den dichter van het Buch der Lièder" en als overzicht heeft deze" Helne-avond dan ook wel aan zijn doel beantwoord.

d. G.

WILLEM HUNSCHE.

De tooneelBpeler Willem Hunsche zal voor het volgend seizoen (1931/'32) verbonden zijn aan de K. V ... Het Nederlandsch Tooneel".

•

CHARLIE RIVEL:

De clown Charlie Rivel zal met zijn mede- werkers de ,,3 Andreux" van 2 tot 10 Mei in het Theater Carré in een variété programma optreden.

MOZART'S "IDOMENEO" TE WEEN EN.

De première van Mozart's "Idomeneo" in de bewerking van Lothar Wallerstein en Richard Strauss, gegeven door de Weenscbe Staatsopera, is een groot succes geweest. Het- geen men mede kan verklaren door bet teit.

dat Stra.uss zelf dirIgeerde en bij deze gelegen- heid zijn werkzaamheid als kapelmeester aan de Staatsopera beëindigde.

Wat de bewerking betreft - hierover laten de verschillende recensenten voorzoover wij hun beoordeelingen hebben gelezen, zich nIet posiUef uit. De "Deutsche Allgem. Ztg." is tamelijk gereserveerd en de andere ("Berl.

Tbl. ... "Vosa. Ztg.") uiteen hun bewondering voor den arbeid der bewerkers. doch deze be- wondering maakt meer den indruk van een hulde aan de autoriteit van WaUersteln en StraU88 dan van een princlpleele uitspraak.

DcJ Opvoerlni" voldeed aan de hoogste eischen.

UTRECHTSCHE JONGEREN.

In het gebouw "Voor de Kunst" te Utrecht is gisteren een tentoonstelling geopend 'Ó'an werken door Utrechtsche Jongeren.

be vnraobeldenheid van voortbrengselen t.

(l'oot. Naast lIohUderijen en teekenlnsen trof- fen wij opmerkelUke plaslleken Ilan, benevens eenIgo boutlneden, kartons voor glas In lood en eteen, terwijl een apart .aaltJe met bouw- ontwerpen en houten en Dictalen meubclen il ,evuld.

Na een beiToelingswoord van dt.n voorzit- ter van "Voor de Kunst", dr. P. SmU, heelt de heer G. Rietveld een korte rede gehOUden.

EEN FILM UIT TROPISCHE STFlEKIiN.

"Cain" van Léon Polrier.

Men schrijn ODa uIt Deb Haag!

Het echijnt wet Brg moeilijk te zijv. een fUm

te

maken! waarin de natuur de hoofdrol ver- vult, en deze dan te doen belrijpen door het publiek dat doorgaani de bioscoop becoekt.

Tot dit vermoeden kwamen wij na de eerlite vertooning In onB land - in het City-Theater - van de Fransohe film "Cain", onder de )tunstzlnnige regie van Láon Poirler op Mada- gBl!loar en Nosll-Bé 0pl'enomen.

Een eenvoudiger (even tmmer. bad m,n vrijwel nlot kunnen bedenken.

lllcn

stoker op een mailetoomer beleeft éen Innerlijk conflIct, dat hem het I!Ichip doet ont- vluchten. De man komt terecht op een....w1be~

woond eiland, dat alecht. nu en dan door

"wildeh" wordt be~cht.

HU

le&!t er van wnt de natuur oplevert; ale men wil een tweede Roblnlon Crusoti, maar Polrler $!:ag hem al.

den oerlilenacb. Ttldenl een bezoek

van

een trQ8pje Ipboorllngen ronft de

man

de eJplie vrouw die hon verlclelt, Had !tij aanvartkelJJk rust gevbnden voor lIijn oproeri.e ziel, de vervelin.r was hem ten lanren le,.te beamnen te ,kwellen en toen hU een vrouw lIag, Iprak Ut hem de oer-men"ch. En dan beleven we een ,elukkJg samenzijn van den man en de vrouw, '!'wee kinderen worden hen geboren, waarvan er een tater sterft.

Nog eenl keert dan de onrust in den man toru" en al. bU vlak onder de kUit een Ichlp voorbij J!iet varen, verlaat hU het eUand en daarmede vrouwen kind. Ailn boord terul'~

gekeerd. wordt hij weer stoker, maar dan leert hij, dat alles nog precies zoo il, &Ja vóór mijn nBtuur}even. En de man keert terug naar de natuur, naar de vrouw.

Dat II alIol. Geen lenlatle, alleen prachtige beelden van wat de nBtUl,Jr in tropische lI'e- welten aan plantenl'roel oplevert, mn daarin hel simpele. natuurlijke spel van den man (Thoiny Bourdelle) en de vrouw (R.ama Tahé). Het publiek wordt ook geen liefdes- drama of wat anders de meeste film.:!.... tot onderwerp hebben, voorgezet. .

En daarom is deze film bij de eerste ver- tooning in ons land uitgefloten, waarmede we maar zeggen willen, dat men baar juist moet gaan zIen. Léon Poirier heeft zijn oer-menscb.

dien hij Cain noemde, doch die feitelijk weinig met den Bijbelsehen figuur gemeen heeft, in do ongerepte natuur geplaatst en er ... laten leven. Daarom is deze film zoo eenvoudig, en daarom heeft het publiek haar blijkbaar ook niet begrepen.

Het orltest van de Parijsche Opera sytlchro- nlseerde deze natuurfilm. De weinige dialoog is in het Duitsch.

TIJDSCHRIFTEN.

De Vrije blJtden.

Marsman publlceertln dit nummer enkelo.)corte gedichten; ook G. Achterberg, J. C. Bloe,n. S.

Vestdijk, en A. J. D. van Oosten drag:en • raen bij. Beb Vuyk publiceert rragmenten Uit ^eft~e1- nen roman en Ja.n Engelman _oJUJ('~~lf

;.Vedc~lag" eD1(ele aphorlsmen, ~rWfjf'ii'""~ len.

stuk ,,'rot de meest gegriefden" scherpE:!:tcr:Uek' levert op Dirk Coster en op de leiding ^v~ het tijdsoht'lrt "De Stem".

Dj(! Stem.

De lezing, welke Top Naert h;t .Januari J.1. voor den Rolterdamachcn Kunstkring gehouden heeft over "Vraag en aanbod In do Litteratuur", wordt In het April-nummer afl;edrukt. Top NaeH geert daarin 0.0.. een overzicht van waardevol werk.

dat den laatsten tijd uit de aandacht van het publlel{ verdrongen is, "zonder dat een nieuwe bloei deze radicale, opruiming als noodza}{eJljk heeft bewezen. Zonder dat wij ook alle redenen kunnen doorgronden, die ertoo hebben geleld."

En na. een uitvoerige opsomming. zegt v.ij:

"Ik pleit hier niet voor namen of titels, Ik stipte nan wat mij toevallig inviel, en, wat het meeren- deel betreft. zonder speculatie op de eeuwi~held.

Maar ik maak bezwaar teKen den geest van geringschatting en onverschllll~held, die rlèhtte over ,.den ouden tijd", zonder zijn rijkdommen te kennen. En Be betreur de oude grondslagen, die verdwenen, zonder dat zich een nieuwe ba.sl.& ge- vormd heefl .. De oude letlerkunst heeft afge- daan". wij lezen het dagelijks in alle dagbladen, tijdschriften en "crttische bulletins". "De jonge- ren ·moeten "het nieuwe pro:r.a" van den ~ond

af opbouwen. "Waarom van den grond af.?"

Er Is In.derdnad I.l1lc reden voor rio "rav.

Deze aflevering bevat verder, onder den' titel ,,!:i'gnalen" het eerste hoofdstuk van cen roman,

"Hampton Court", door Menno ter Braak, ,'Vclk boek dit najaar het licht zal zien. Anthonle Donlter schrijft onder den titel "Op weg naar een protestantsche poëzie" over een aantal dichters v&n de groep "Opwaartsche Wegen", en noemt In het bijzonder Houwink en de Mérode. Voorts brengt dit nummer verzen van Roei Houwink

"Bloem en blad, een krans, beschouwingen doo;

Kritla&", van Pla.sschacrt, "Het lot va.n prins Mischldno", door F. A. Brunklaus, .,BlJ het tien- jarig bestaan van "De Stem II" door DIrk Cosier.

AGENDA.

Amsterdam.

In den kunsthandel Santee Landweer wordt van 18 AprIl tot lG 'Mei een tentoonstelling gehouden van lith,o's door Henry de Groux.

De ,.Chelsea Singers" (een ensemble van drie za.ngercsscn en twee zangers) zullen Dins- daga .... ond 21 April in het MuEJek Lyceum voor·

dragen madrigalen en balletten vnn zestiend'- en zeventlend'eeuwsche Engelsche componisten!

Mosley, Stevens, Weelkes, WiIlillIllS, Gibbons en Arne.

Marion Kerby en .John Arles zunen Zo.terd,llg- avond 25 April In het Muziek Lyceum voord\-8.gen neger liederen en duetten.

Utr~chl

Op het abonnementsconcert van het Utrecht!lch Stedclijk Orkest, Woenadagavond 22 April in Tivoll, zal bet orkest uitvoeren do Symphonie van César Franck. Na de pauze speelt Zbltan Szekely het vioolconcert van Brahms.

BeheerJers

le Zaken

lIennen 11IIn belang en naseu

000'

DRUK WERK

offerte bij

de

N.V. DRUKKERU

JACOB VAN CAMPEN

AMSTERDAM

32983 O. Z. Voorbw-gwa1 87-S9, Tel. 33721

WETENSCHAP.

KON. NED. AA"D". GENOOTSCHAP.

Jaarvorgaderlng In "Artis".

Het KoninklUk· Nederlanuscn Aar<lrijkli:·

kundig GentlotJJohap hield glstereftnamlduag In "ArUl^ti -Un ats:emeene leqenvergaderlng onder voorzitterschap van prot. dr. j. P. Klei- weg de Zwaan.

De secretari., de hoer E. J. V 0 ft t e, bracht het ja:l.rveralag uit. WU ontlep.nen danrann

hetgetiD volgt:

Het genootaehap leed In 't áfaeloopen jaar

vloed, die SUlIe en Indillebe Oceaan op de waterhuisboudlng In den Archipel hebben.

Tot slot roemde epreker de med~werking in Indlü van zoovele l!I\jden ondervonden, o.m.

van de zijde van bet Indisch Comité voor wetenscbnppelijke onderzoeldng~n en het Bin- nenlaudsoh Bestuur In de Buitenbelllttlngen.

SIR JAME8 JEANS.

een 2waa.-r verliea door den dood van den Do Franklln-medaille, vice-voorzItter J. Dudolc vtm Heel. Als voor-

zIttpr van de propaganda-comm1~.sle stelde De BrItscbe astronoom sir James Jeans hij tnderlijd In .amenwcrkin~ met het 1'010- vertrok \.fit Engeland nnar de Vereenigde ni;lal Instituut de vol1tsvoordrachten in. Het staten. In de volgende maand zal hem de huishoudelIJk bOl:ituur vooral Eal IUn mede· FrllDklin·medaHlo worden uitgereikt.

werking meer mil:isen, Jenns is O.P" bekend door de getij-theorie, De prop~gandacommt8sie vond verleden waarvan merl een uiteenzet Ung kan vlttden in jaar den heer E. W. van' Orsoy de Fltnes be- dr. H. P. Bcrlnge Jr.'s "Kosmogonie" in de reid als vertegenwoordiger 11\ Nederlandsen- Encyclope.cdle van de/Wereldbibliotheek.

Indi6 aldaar ^m~cr bekendheid te geven aan TorwUI in 't algemeen de voorbijgSQg van doel en etreven van hot genootsohap. eeb stel' langs een andere alechh vloed bergen Het aantal leden steer van 8GT In 1925 tot verwekt, die la.ter weer terugvallen, kan zich 1(03 In 1981. Dank wordt gepracht aan mej. - ais de voorwaarden daartoe gunltig zijn, dr. Jacoba B. L. Hol, die - sinds het IiIpeciale bet geval voordoen, dat de geltoorde ster UdmaatJchap voor onderwUzers en I!Itudenten haar oorapronke~ke gedaante niet herwint.

werd Inweateld - velen wilt te bewegen tot Volgenl Jeans EOU mUltoenen jaren ,eleden bet genootBehap toe te treden. In het geheel een stor voorbij de zon ~\ln gescboten, waarbij lijn er aldul In 1930 reeds 138 lid geworden.

I

een nevelsliert Is afge.leurd van de zonne- Ook 'JAnnel~n"" Interview met den voorlitter átmolfeer. De grenl van toenadering, die nog van het genootschap In December j.l. ts in toelaat, dat het reJiltoorde ltohàant zijn oor·

het ver,,1ag herdacht. spronkelljken vorm herkrijgt ^Wflfi daarbij Zooat. rèed" vroeger t. medegedeeld relkto overHohreden

~n

uit de atreaieurde ellert zijn ter gelegonheld van het eeuwfoest der Royal de planeten ontstaan. Hoe zich uit he' deel- GQographtcal 8oclct~ te Londen. de aecretaril, proces planeten hebben gevormd on ook weer die het Ned. ABrdrijklk. GenoollchBp bIJ ale matten van planeten; waarom de planeten met gelegenheid vertegonwoordtlde, de (ouden de grootlto massa: Jupiter en Saturnus, in Plancius-medallle uit aan Bir Franci" Young- hot midden van de reeks ziJn voreohenpn. Is hu. band, en verleonde

hU

namen. het algo- door JeanB beredeneerd. Hij iaf daar~ij ook meen beltuur het 8eJ'lillidmaatschap aan col0' o.a. een verlda.rtng van het fott dat som- nel Bir Charlea dlose en aan qe hceran Douglu mige planeten CCQ. iroot aantal manon heb- Frelhf!eld cn Arthur R. Hinks, De VOOl".ttter ben (9) andere een 1<I01nor Aental, twee maar prot. dr. J. B. Kleiweg de ZwnllD werd oere· één maan en cUo welke. l1et dlohtat bU t;le zon lid van het Brltache genootJehap. etaan, i'e~neen.

BIJ

de planeten heelt .Ich nl.

Het verslag vex:meldt daarna het instellen evcnoebs "IetU-breuk voorgedaan ('n 't la.g met bet Konlnkl. Inst. v, tBAl-. land- e1\ vol- voor de band, 'dat hoe meer vloeibaar een pla- kenkunde 0Il N. Y. eamon, van een commte- nce~ was bU haar aebQOtte, d~" te minder ale voor wetenschappelijk ondenoel, bij Jn- groot de kan. wu, dat ze alln een getU .. breuk dlaneh en boachbegersj leden dter commissie ond~rh8vlg EOU zUn gaweclil. Maar

al.

deze voor het I'onootschap ~n prof. BtelIlmetz en don toch he~t plaats gehad, dan zou dit in L. A, Bakhuia. In plaats van w~len J. van de verhoJ.ldlng tU8lohen de muea'a van de Roon werd de gep. maj. A. TIÎeot van Patot satelliet en planeet merkb(lsr .ijn. pe aarde, llecretarll van de AtlaIi001l1mt~118; W. de die na hUl' geboprte bijnlL onmJddoUijk vloei- Quant werd 2de secretaris. Van de'l:en "Atla! bli~ wa., krul' aaD betrekkelUk .rooten van tropisch Nederland" is een nieuwe indee- satelll~t. Ze vertoonde zich twee mUhard jaar ling gemaakt. die uit 32 bladen zal bestaan en ·geleden in vloeibare gedaantej men mng dus einde 19~2 zal gereed zijn. . . zeggen dat ze vrijwel zoo oud is.

De heer J. Sibinga Mulder vertegenwoor- Een toeval heeft volge~s deze theorie aan- digde het genootschap bij het plaatsen van den leiding gegeven. tot het ontstaan van ge aarde gedenksteen op Jan Mayeneiland. er. dus van het 1even. Het..,gebeur: maar een-

Aan een aantal instellingen en personen 'maal in de 10 biUiocn jur, daC een ster voor- werd subsidie verleend. Het bestuur maakte bij qe zon gaat op een afstand, die getijde- den heer L. A. Bakhuis. dIe zooveel deed voor breuk mogelijk maalct. Volgcns Jeans bestaat den atlas, op zijn 7Gsten verjaardag eerelid er pijna geen kans, dat behalve van de zon en verleende professor Molengraaff bij zijn nog van een tweede van de met het bloote oog heengaan als hoogleeraar te Delft de gouden zichtbare sterren planeten zijn gevormd.

Plancius-medaille.

Uit de lijsten van voorzitters, secretarissen en penningmeesters sinds het oprichtings- jaar 1873 blijkt. dat de heer H. C. Re h- b o'e k, die 21 April 1906 penningmeester werd, deze taak thans vijfentwintig jaar heeft vervuld, hetgeen den secretaris aanlei- ding heeft gegeven in zijn verslag te doen opmerken:

"Van alle bestuursleden sinds de oprlchtlng Is de heer ^H. C, Rehbock het langste lid van het bestuur geweest. Het zou niet in overeen- stemming zijn met de persoonlijkheid van den heer Rchbock, wanneer ik hier op deze plaats uitwijdde over de bizonder.è verdiensten van

~ _penningmeester. t..a8.t nc' ^(U' mede. vol- staan, dat het bestuur voor zich zelve en voor bet genootschap van harte hoopt, dat de heer Rehbock nog vele jaren ons ter zijde mag staan met 'Zijn steeds zoo helderen lQjk op menschen en zaken."

Het verslag geeft vervolgens een opsom- ming van de talrijke voordrachten in Amster- dam, Rotterdam, Den Haag. Utrecht en Groningen voor en vanwege het genootschap gehouden en van de belangrijke artikelen, die in het afgeloopen jaar in bet tijdschrift heb- ben gestaan.

De kaartenverzam\Ung nam opnieuw toe en ook de bibliotheek waarvoor kostbare ge- schenken werden ontvangen. Met den wensch, dat velen zich geroepen mogen voelen, om lid te worden, zoodat het ledental spoedig tot 2000 moge stijgen, besluit de secretaris zijn verslag.

Nadat de penningmeester. de heer H. C.

Rchbock, rekening en verantwoording bad afgelegd van zijn beheer. bracbt de voorzitter, professor dr. J. P. Kleiweg de Zwaan hem hulde. nu hij een kwarteeuw lang de zorg voor de financiën van het genootschap had gedragen en gaf hem na'mens de leden van het bestuur, een oude plaat van Amsterdam als een herinnering daaraan ten geschenke.

Na afloop der vergadering hield de heer P.

M. van R i e I bij lichtbeelden een lezig over:

Oe Snellius-expeditie.

Na een korte inleiding bracht spreker de belangrijkste punten van het onderzoek in herinnering, dat uit een oceanografisch- meteorologisch, een zuiver geologisch en een biologisch gedeelte bestond. De resultaten van het chemische onderzoek van het zeewater zullen voor deze drie onderdeelen van belang blijken.

Het programma omvatte dan: 1. den vorm en de gesteldheid van den bodem; 2. de water- beweging in de ver.schillende diepe bekkens, tusschen de bekkens onderling en tusschen deze en den aangrenzend en oceaan: 3. het be- palen van de natuurkundige en scheikundige eigenschappen van het zeewater tusschen zee- oppervlak en zeebodem; 4. het verzamelen van planton van de oppervlakte en uit dieper gelegen niveau's; 5. het verzamelen der ge- wone meteorologische gegevens, aangevuld met bijzondere waarneminigen betreffende de vochtigheid en den regenval en met stralings- waarnemingen; 6. het geologisch en biologisch onderzoek aan den waL

Alvorens nader uiteen te zetten op welke wijze dit programma werd ~fgewerkt, gaf de beer Van Riet een kort overzicht van de resul- taten der dieptebepalingen. Door spreker werd een uit verschillende zeekaarten bestaande wandkaart getoond. waarop een groot gedeelte der ruim 32.000 echoloodingen waren inge- schreven en de dieptelijnen om de 1000 meter waren getrokken. Hij vergeleek deze met de bestaande kaart van Abendanon, waarbij bleek hoezeer onze kennis van den bodem·

vorm ⁱⁿ het oostelijk gedeelte van den archi- pel werd vermeerderd en welke groote veran- deringen de tegenwoordige dieptekaart zal moeten ondergaan.

HIel na werd aan de band van een aantal llchtbeelden iets verteld omtrent de inrichting van het expeditieschip, zijn bewoners en de afgelegde route (1! maal de omtrek der aarde). De wijze, waarop de verschillende waarnemingen werden verricht, ter uitvoerlng van bet bovengenoemde programma, volgde daarna. Hierbij bleek welk een groot aantal gegeven!) verzameld werd.

Hoewel de uitwerking van het verkregen materiaal nog verscheidene jaren zal vragen, kon spreker reeds nu op enkele resultaten wijzen. Hierbij werd o. m. duidelijk gemaakt op welke wijze de drempeldiepte in de toe- gangspoorten der verschillende bekkens de eigenschappen van bet dieptewater bepalen en hoe, zondèr berekening ot meting. een kenmerkende eigenSChap van het zeewater reeds een inzicht kan geven omtrent den 10-

J

WIJSBEGEERTE DES RECHTS.

Oe zin del" politiek.

In de in de rolzaal op hct Binnenhof ge- houden vergad~ring van de Vereeniging voOr Wijsbegeerte des rechts, onder leiding van mr. G. Scholten, wegens ongesteldheid van den voorzitter prof. dr. R. Kranenburg, hield mr.

B. M. Tel der s een inleiding over het onder- werp: "De zin der politiek".

In den aanvang zijner inleiding definieerde spr. de politiek als Q\! menschelljlte activiteit, dte den- Staat produL'!eert en ver8.nd<ert tege- lijk, die in en door baar staats-veranderende werkzaamheid den Staat voortdurend voort-

brengt om hem juist in zooverre zij hem voort- durend produceert, als bet bepaa:de, door ,haar voortgebrachte resuJtaat evenzo'J vGortdurc.nd te vernietigen. Hieruit volgt, dat de Staat aan de politiek is voorondersteld. D~ staat ts niets anders dan het proces der r~chWJvcrwerkeJjj­

king en het recht verwerkeiijkt zich slechts in en als staat.

PolitIcus i s de mensch, d.W.Z. lIllan" poli- tiek doet de mensch, indien en voorz()over hij het positieve recht op zijn gerechtigheid keurt, d.w.Z. het praedicaat "recht" of "on- recht" aan het positieve recht verbindt. Zljn

"opvatting" der gerechtigheid is de gerech- tigheid voor hem. niet voor een ander; ziJ is het algemeene, maar op bijzondere ^wljze~ Het politieke ideaal. is het begrip der rechten •.

maar op bijzondere wijze en daardoor ver- keerd. Deze verhouding van bet bijzondere politieke ideaal tot het algemeene begrip der gerechtigheid bepaalt de verhouding van de menschen als p-olitieke personen tot C'}.kaar en hun groepeering in politieke partijen.

. Een politieke partij, is een vereeniging van personen. die dezelfde politi~e idealen koes- teren, d.w.z. van personen, die het tusschen hun individueele opvattingen noodzal.:elijlc be~

staande onderscheid bewust of onbewust prijs- geven om op het gemeenschappelijk ideaal, d.L op bet gemeenschappelijke in bun bnder- scheidene idealen, den nadruk te leggen.

De politieke strijd is voor de partÜ en daar- door voor den staat onvermijdelijk en onmis- baar. De staat is slechts in en als de voort- durende strijd der politieke partijen en een staat zonder partijen of met één polItieke par- tij ware ten doode gedoemd wanneer niet de natuur der zaak. d.i. de rede, sterker zou blij- ken dan de leer, d.i. dan de politieke theorie en de eene partij zichzelf niet in een linker- en een rechter·vleugel eventueel nog met een cen- trum d,.i. dus w.ezenlijk. in twee of meer par- tijen zou onderscheiden (Rusland). of niet zoodanig verzet zou verwekken, dat zich vroeg of laat een tweede (opposJtie)-partij vormt

(Italië) .

De bepaaldheid van het politieke ideaal is niet slechts onvermijdelijk en onmisbaar

en

dus goed, maar ook en tevens een nood- zakelijk kwaad. Het wezenlijke doel der partij is verwerkelijking der algemeene gerechtig- heid, weshalve dan ook de partijman. die in en door zijn ]?Olitieke werkoz:aam!leid dit doel tegelijk bevordert en tegenwerkt. niet slechts noodzakelijk komt tot strüd met andere par- tüen, ma3.r evenzeer noodzakelijk z"l!hzelf, d. i.

zijn eigen wezenlijk doel bestrijdt, zoodat iedere politieke werkzaamheid wezenltjk zel!·tegen- werking of zelf-bestrijding is, die te gelegener tijd zelfs tot zelf-vernietiging moet lelden.

Iedere partij heeft den aanleg om door en aan haar eigen program te gronde te gaan.

In dit verband is ook te begrijpen in welken zin de ware staatsman" boven" de partijen kan en moet staan. De ware staatsman moet par- tijman zijn, want buiten de partij heeft hij aan de werkelijke politiek geen deel. Maar als slechts-partijman zal hij evenmin de concrete algemeenheid, die staat heet, kunnen verwer- kelijken. Zijn partijschap is slechts een 'Voor- wendsel, dat hij gebruikt om het zoo noodig te negeeren, d.w.z hij staat als partijman boven zijn partij en niet slechts boven zijn partij, doch wezenlijk boven d e p art ij e n en wel zoo, dat hij elk dier partijen op haar beurt weet te negeeren en ze daarmede elk op haar beurt affirmeert. De ware staatsman is dus hij, die de wederk~rige negatie, d. i.

den strijd van de partijen, benut - wat ^hij elechts doen kan door telkens en voortdurend één dier partijen te affirmeeren, dus telkens en voortdurend partijman te zijn - en door dit medestrijdend gebruiken van den strijd der partijen ze alle beheerscht.

Trouweloosheid of .' verraad" aan de partij kan dus etsch z-ijn van goede staatsmanschap.

Dat anderzijds niet leder afvallIgheid of wis- pelturigheid goede staatsmanschap bewijst, spreekt wel haast vanzelt. Slechts wie op het

(Ingezonden Mededeeling.)

HOTEL HET BOSCH VAN BREDIUS

NAARDEN TEL. 3'5 BUSSUM.

HEDEN 3-6 UUR

TH É - DAN S 'A N T.

Hote] en Restaurant bet geheele jaar geopend.

juiste oogenblik en op de juiste wijze eigen partij "negeert", heeft daartoe als staatsman niet alleen het recht, maar zelfs den plicht.

De vraag of de politicus te rechter tijd het ideaal zijner partij heeft verlooche-nd, d.W.Z.

de vraag of hij zulk!, terecbt heeft gedaan, leidt vanzelf tot de vraag wat nu de ware politiek is. De ware politiek is de poUtiek, die eigen ideaal weet te bewerken - :tet in en

<loor eigen. werkzaa.mheid werkelijkheid weet te verschaffen. Onware of verlteerde pohtiek is daarenteè'en het streven naar gerechtig- heidsidealen, die slechts idealen moeten blij- ven, slechts kunnen wordèn bestreefd en niet kunnen worden bewerkt. Ware politiek Is iedere politiek, indien en voorzoover zij in en als de geschiedenis beteekenls heeft. d.W.Z.

indien en voorzoover zij achteraf in en voor de historie van beteekenis blijkt. DIt is de diepe zin van Hegel's woord "die Weltgescblchte ist das Weltgerlcht", waarbij echter nimmer mag worden vergeten, dat de geschiedenis niet gisteren. vandaag of morgen is of zal zijn beëindigd, zoodat het vonnis der bistorie voortdurend wordt gewezen en dus steeds en nimmer ~en "gewijsde': zal zijn,

Op de inleiding volgde een uitgebreide ge- dachtenw.isseling. Mr. Telders antwoordde kort.

Tot bestuurslid werd benoemd In plaats van mr. G. Scholten, die niet herkiesbaar was, mr.

S. E. J. M. van Lier, advocaat-generaal tU den Hoegen Raad. Tot vice-president werd benoemd prof. Duynstee.

Tot vertegenwoordiger van de vereenigtng in het bestuur

van

de afd. Nederland van de Kant-GeseUschatt werd benoemd jhr. dr. J.

J. von Schmid, secretaris van de vereeniging.

EXPLORATIE IN ZUID·ARABIE.

Bertram Thomas, die op een kameel de slechts weinig bekende woestijn in Zuid- Arabië: Ruçol Khal doortrok, is nu in Enge- land teruggekeerd. Hij bracht een groote collectie voorwerpen van natuurhfstorisch belang mée voor het Brltsch museum. Het Brltsch aardrijkskundig genootschap verleende hem zijn "Founders"-medaille.

TIJDSCHRIFTEN.

"De levende Natuur".

"De 'Levende 'Natuur" van April met ^als eer&le

artikel~ •. Rondbladfg Wintergroen" door dr. Jac.

P. Thijsse. Als alles van zijn hand Is ook dit opstel buitengewoon aantrekkelijk en gez..ellig ge- schreven; Thijsse heeft er slag van om allerlei andere belangrijke dingen meteen maar bij zijn onderwerp te betrekken.

Verder zijn cr artikelen van dr. H. UlttlE'n over Kruutmoes, van G Elofr (Meijendel-com- missie) ovcr' "Var)abllileitsonderzoek op die 1n..n1sh\lc CeDRe", nemoralis" In 't Zuld-Ar .. ^{l -} kaa.nsch geSChreven), van dr. W. Beyerlnck over Botanische wandel'lngen door Zuld-Duttschland (vervolg).

Bovendien een lijst van nieuwe en zeldzame planteneoorten, Jevonden in Nederland in 1930, samengesteld door Heukels, en een aanvullende lijst van de gallen van Nederland (Joman).

Van bela.ng is te vermelden, dat met ingang van de volgende aflevering, dus de eerste van den 36en jaarg"ng. de "Levendo Natuur" ge.hecl op kunstdrukpapier zal worden gedrukt.

\

NIEUWE UITGA VEN.

"Geschikt ot ongeschikt voor bet huwelijk", door dr. Th. H. van de Velde. Lelden. - N. V. Leld- sche Ultg. Mij.

Gelijk de anderè werken van den schrijver 15 ook deze" )elddraad ter beantwoording van de vraag: "kan, wil, mag en zal ik trouwen?" - zeer omvangrijk. Het boek telt 334. bladzijden.

De schrijver stelt zich niet voor, dat huwelijlul- candldatèn in concrete gèvallen zeer geneigd zui- len zijn zich geheel te richten naar het Inzicht van anderen: "De overgroote meerderheid der menschen" - zoo SChrijft hij -, .. zal zich met be- trekking' tot de keus van de(n) levensgezel(lin) steeds op zich zelf verlaten en wij zullen er al heel tevreden mede mogen zijn. Indien. wij slechts bereiken, dat zij daarbij ter kritische toeh.lng van de eigen persoonlijkheid en van die van de(n) toe- komstlge(n) levensgezel{lIn) hun verstand ge- bru.lken. De noodlge aanknoopingspunten er voor te geven hoe dat gesch,ledcn kan Is jUh,t een der doelerbden van dit boek".

Den diepsten invloed op de huwelljkscandidaten lJloct het boek echter - naar de SChrijver zich voor.tltelt - hebben door mlddel van hun opvoe- ders In den ruimsten zin des woords.

Het aantal onderwerpen, dat dr. Van de Velde in :zijn lelddraad aanroert en behandelt Is zeer groot. Bovendien verwijst hij .dan nog menigmaal naar zijn vroeger uitgegeven werken. De eerste afdeeUng betreft den pnys!ckim kant der zaak, en daàrint zUn zelfs in een afzonderlijk hoofdstuk de schoonheidsgebreke~ aan de orde gesteld. De tweede afdeeHng gaat over de psychologische zijde vin de quaestie. ^Th de derde afdeellng zijn de sociale gezi.Chtspunten onder de aa-ndacht van den lezer gebracht. Met een uiteenzetting van des schrijvers standpunt, dat het huwelijk allerminst als een zuiver persoonlijke aangelegenheid mag worden beschouwd.

De schrijver die zijn onderwerp van velerlei kanten heert bekeken. bestemde zijn werk voor

~r8chll1ende categorieën van personen, die - naar zijn meenlng - van het hun hier gebodene l>rotijt kunnen bebben: direct voor zichzelf, of omdat zij In hun positie geroepen zijn of kunnen worden, anderen met raad terzijde to staan.

ZEE.ENLANDMACHT

KOLONIALE RESERVE.

Het vaandel erkend.

In een binnenkort te verwachten legerorder zal ter kennis worden gebracht, dat het dooi' de burgerij van Nijmegen aan de Koloniale Reserve aangeboden vaRl1del door de koningin is erkend als het vaandel van de Koloniale Reserve onder bepaling, dat aan dit vaandel dezelfde eerbewijzen worden gebrllcht. welltc ten deel vallen aan de door of vanwege de koningin of met haar toestemming gevoerde

vaandels en standaardeQ,.

ONDERZEEBOOT ,,0 13".

Te water geiaten.

Te Vlissingen is gisteren van de werf dcr Kon. Mij. "De Schelde" met goed gevolg te water gelaten de onderzeeboot ,,0 13", in aan- bouw voor de Nederlandsche marine.

AANBESTEDINGEN.

Het gemeentebestuur van Deift heétt aanbe- steed het lengen van een riool in het Jaagpad onder ^Rijswijk. Laagste Inschrijver ^A. van den Doel, SommeIadIjk. met f 136.260.

AI na ~to .. ,mmer bij brand Mulf'R In .n houd, toa tang mflgelijk dcurn en ramen 911,lolon.

flit t'pe'"en eo" de",.,. en rQmen cerOOrtQa,'ct

.teett. :u,hUodredIRII, dlll o1,/llun "crn cAII. bro .. rt.