't Galante leeven der Nederlandsche actrices · dbnl

(1)

bron

't Galante leeven der Nederlandsche actrices. Z.n., z.p. z.j. [ca. 1790]

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_gal003gala01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.

(2)

Verklaring van de tytelprent.

zie bladz. 39 Juffr. Z..., Geb. W..., de

Rotterdamsche Directeur No. I.

v. S...., alias Neus, op 't TONEELeen Souvlet gevende.

bl. 8 Juffr. B... de oude, in een Oosters Kleed, een Kaerel II.

met Panhaaring in zyn WAAGENwerpende.

bl. 21 Juffr. S. ... in een Roomsch Kleed een WAGENmet III.

GROENTJEStegen de RHEESLUISopkruijende.

bl. 36 Juffr. M.d.B. ..., te

Antwerpen in 't KLOOSTER, IV.

bl. 31 A.d.B. ..., Geb. B. ..., op

een vat staande, en haar V.

Exercicien, zo met de Naald de Degen en Tinne Tavelborden, op de KERMISSENin HOLLAND

verrichtende.

't Galante leeven der Nederlandsche actrices

(3)

(4)

Inleiding.

Arant en Lamon.^(*)

ARANT, een jongeling,

Die by een vlug verstand een fyn gevoel ontving, Beschouwt met LAMON, uit wiens zombre wezenstrekken, Men duidelyk den aart eens Cato's kan ontdekken,

Een hart betoovrend stuk op 't nuttig Schoutoneel, De Speelster ALIDA, die Schoonheid viel ten deel, En wier bevalligheid haar fraaiheid evenaarde,

Daar zy welspreekendheid, met bei dees gaaven paarden, Speelt in dit stuk en treft ARANTESteder hart;

Hy voelt op 't oogenblik een onbekende smart.

‘Ha LAMON! zegt hy, ha! dat is bekoorlyk speelen;

Die maagd zou aan myn hart de vryheid schier ontsteelen;

Die lonkjes, dat gelaat, dat schryen, zulk een stem, Haar houding, haar gevoel! wat heeft haar taal een klem, Zwyg onbedachte, zwyg!’ valt LAMONin zyn reden,

‘De Speelsters altemaal zyn wuft en los van zeden,

(*) Getrokken uit A. Loosjes Pz. Minnezangen en jeugdige Gedichten, bladz. 72 en 73.

(5)

‘Wend de oogen van haar af. Haar schoonheid is slegts schyn,

‘Verlaat deez' plaats: zy kan uw hart verderflyk zyn.

‘Is 't mooglyk. Zegt Arant, kon zy uw hert niet raaken?

‘Hoe, zou zy eenigzints myn zedig hert doen blaaken:

Herneemt hy ‘Jongeling! ik zidder om uw staat, Die my zo na aan 't harte gaat.’

't Gordyn valt neêr:ARANTvraagtLAMONom verschooning Hy dankt hem voor zyn les - gaat weg, en na zyn wooning.

Doch waar gingLAMONheên?

‘Dit is geen vraagenswaard: begraauwt my ieder een, Gewislyk na zyn Huis.’ Neen! waarde Lezer! neen!

‘Hy ging ligt na een Vriend die hem zat op te wagten

‘Aan d' Avondmaaltyd. Neen! gy dwaald in uw gedachten:

Kom, sla met ons den gang van deezenLAMONgaê Die Cato slyt den Nacht in d' Arm van Alida.

(6)

Het leven der beroemde actrice B..., de Oude Bygenaamd Juffr. Panharing.

Kon ik ooit beter voorwerp uitgekozen hebben, om het Gordyn van myne

Toneelbeschouwingen te openen, dan met de Hoofd-Actrices boven allen Hoofd - Actries een aanvang van myn ontwerp te maken? Ik antwoord, neen; en byzonder daarom wyl dezelve niet lang meer onder de Actrices zal kunnen gerekend worden, dan ter zake.

Deeze Dame is geboortig van A...m daar haar Vader een ordentelyk beroep, het welk hem een redelyk bestaan gaf oeffende, zy was in haar Jeugd zeer deugdzaam en volgde het goede voorbeeld van haar Vader na, en zou zekerlyk deugdzaam gebleven hebben, zo niet een zonderling geval haar tegen wil en dank daar van niet afgeleid had.

Onze Dame, welke altoos en nog een schoone, trotsche en goede gestalte en houding bezat,

(7)

bereikte nog naauw den Ouderdom van Vyftien Jaar, of een zekere, te dier tyd zeer bekende Bonte Hoerejager, liet zyn onëerlyk oog op haar vallen; en deed alle middelen (dog te vergeefs) om haar te verleiden, eindelyk ziende dat hy by haar niets vermogt, besluit hy om haar door Geld magtig te worden, wagende het om haar Moeder aantespreeken, en haar dit oneerlyke voorstel te doen, deeze Vrouw, die van een grootschhartige Natuur was, en vry wat minder deugd bezat dan haar Man, hoord dit gunstig aan, en besluit om haar Dogter aan hem overteleveren, tegens wil en dank, voor de zomma van Veertienhonderd Guldens, niets dat hy haar verder zoude onderhouden. Men zegt (welk een gruwel!) dat deeze ontaarde Moeder haar Dogter door deeze Bontekoning zelf op haar eigen schoot heeft laten schoffeeren, voor welk Geld zy een Winkel van Oesters en Kreeften opzette,

Onze Dame, dus onteerd zynde, verviel in een bittere droefheid en wilde toen zy bemerkte dat zy zig zwanger bevond uit wanhoop zig verdoen, te meer dewyl haar bekend was, dat haar onteerder zig nimmer langer met een Vrouwsperzoon gemeen maakte, of converzeerde dan tot zy bezwangerd was, dan de tyd die alles flyt, deed haare droefheid een einde neemen, en haar allengskens aan dit Leven gewend worden.

Doch hy nu zyn genoegen van haar hebbende, deed haar met klein verlies over aan een ryken Portugees, welke haar opentlyk en zeer kostelyk meer dan vyf jaar maintineerende, wanneer zy in een langduurige ziekte verviel welke haar zo onzienlyk maakte, dat hy van haar afzag. - Te dier tyd kreeg een thans zeer be-

(8)

roemd Acteur, dog die toen nog in zyn leerjaaren was, en zomwyl een Rol voor een bagatel Geld mede speelde kennis aan haar, en zy beviel hem zo wel, dat hy haar tot zyn Vrouw dagt te nemen, maar zy het losse leven gewend zynde, kon niet nalaaten, om dagelyks zo niet, Joden als Christenen op een oneerlyke wyze te converzeeren, het welk oorzaak was, dat hy van haar afzag en haar aan haar geval overgaf.

Op zulk een wyzen nog eenige tyd voortlevende, begon zy zig wat omzigtiger wegens haar ergerlyk leven te dragen, en wat bedekter te handelen, wyl zy na een kostwinning uitzag, daar zy verder van leven kon, en wyl zy van de voornoemde Acteur eenige lessen gehad had, en met veele Acteurs en Actrices was bekend geworden besloot zy om mede Actrice te worden en engazeerden zig by de Troep van.... die toen is S.H... speelden, het welk haar zo wel gelukte dat zy binnen weinig Jaaren als de beroemdste Hollandsche Actrice bekend wierd. - Hoe wel zy nu een ordentelyk bestaan had, kon zy egter haar voorige Levenswyze niet nalaaten, maar stond aan veele en wel byzonder van haare Joodsche aanbidders. Mengenatte toe, onder welke byzonder eene Jood D....a uitmunte by welke zy Zwanger wierd; het welk haar wanhoopig maakte dan tot alle geluk bevond zig een Kaarzensnuiter by deeze Troep, welken alhier met een Marmot Kas uit Flaanderen was aangekoomen, en om zyn zaterike aard, by deeze Troep geraakt was, deeze die onze Dame wel lyden mogt, wierd door tusschenkomst van eenige Acteurs van de Troep zo bemiddeld dat hy de Koê en 't Kalf voor de zyne nam

(9)

en met haar zig in den echt verbond. Terwyl zy te D...n speelden, alwaar zy een maand daar na in de kraam beviel van een Zoon, welke mede een Acteur en Danzer is geworden, doch in die Qualiteit in vreemde Geweste reeds is overleden, terwyl zy van deeze Zoon bezwangerd was, worden van haar twee aardige Anecdotes verhaald, waar uit een staaltje van haar Naturel te zien is. Als op een tyd haar Meisje om een vierendeel boter (want het komt gemeenlyk by Actrices zo breed om dat ze haar Spyskas telkens voor een Maaltyd gelyk Proviandeeren) by een Komenysman gezonden hebbende, kreeg daar mede verschil, het welke zy onze Dame klaagden, deze zekerlyk van gedachten zynde dat ze de rol van een oude Vorstin speelde, vliegd vol moed de Deur uit naar het Huis van deeze en krygt daar op 't onverwagtst deeze Boterkladder ongevoelig by 't Hoofd, haald hem de Deur uit en slaat hem zo veel dat hy geen lust had om weder wraak te oeffenen, maar zig op de best mogelyke wyze uit haar handen redden, en zig in Huis zalveerde. De tweede Anecdote is van gelyken aard, want van een Kaerel Panharing kopende en met dezelve verschil krygende en deze wat tegenspraak willende maaken, vertoornde haar zo, dat zy als een andere Octavia uit de Dodelyke Minnenyd, hem opnam, doch niet in de Tyber maar in de Panharing wagen wierp, daar zy de naam van Juffr. Panharing van behouden heeft. (Zie deeze Afbeelding in de Plaat No. II. alwaar zy zwierig op het Romyns gekleed, deeze Kaerel in de wagen werpt.) Nog eenige tyd by rystroepen zig ophoudende kreeg zy nog een Dochter en ge-

(10)

raakte met haar geheele Famielje, wyl haar Man fraay Danzen kon aan 't vaste Toneel te Amsteldam, alwaar zy tot 't voor de Acteurs en Actrices noodlottige Jaar 1772 dienst deeden, dan hier door van hun bestaan verstoken zynde, engazeerde zy zig onder de Troep van de Hr. J.P..., welke te Rotterdam toen veel opgang maakte en vertrokken met hem daar na toe, doch naauwlyks een Maand daar geweest zynde, zogte zy wegens hun Loontrekking dispuut, en vertrokke in stilte met een gevormeerde Troep na Utrecht. Dan intusschen weder een nieuw vast Toneel, opgebouwd zynde engazeerde zy zig weder; hy als Danzer en de andere als Acteurs en Actrices, hier begonne zy met elkander een beestachtig Leven te leiden, en zy zo als uit de aangehaalde Anecdotes te zien is niet maklyk te handelen weezende had hy genoeg met haar te stellen, schoon hy ook mede geen van de beste was, dit veroorzaakte dat zy van elkander scheiden, gaande hy met zyne Dochter wonen, terwyl zy by een ander Actrice inkroop, eindelyk wyl zy op een Toneel speelende elkander dagelyks ontmoetede en daar uit veel twist ontstond, besloot hy om na een vreemd gewest te reize, om aldaar zyn Fortuin te zoeken, vertrekkende zonder van haar afscheid te nemen, terwyl zy als Actrice bleef voortspeele. Na verloop van eenige Jaaren, is hy met braaf Geld voorzien, weder te rug gekomen, wyl hy daar een Toneel opgericht heeft, daar hy zeer veel voordeel van heeft getrokken, doch by dit alles is hy zo ongelukkig geweest van een zyner beste zintuigen, namentlyk: het gezigt te verliezen, tot welker weder verkryging

(11)

hy reeds alles te vergeefs heeft aangewend, en wyl hy nu Geld heeft, weder met zyn Vrouw is verzoend geworden, is hy voornemens om met haar zo dra zy haar demissie heeft verkreegen en haar tyd uitgediend, naar.... te vertrekken, om daar in stilte het overige van haar Leven (mits het Geld zo lang strekt) te eindigen.

Om van haare bekwaamheid in het uitvoeren van haare Rollen veel te zeggen, acht ik onnodig; dewyl dezelve byzonder haar uitvoerig Caracter in het speelen van oude partyen genoeg bekend is.

(12)

Het leven der soubritte actrice B..., De Jonge Of de schoone actrice.

Hebbe ik het Leven van de Moeder beschreeven, zo vereischt de billykheid dat ik die van de Dochter welke niet minder aanmerkenswaardig zyn, hier te laaten volgen, welke in de Perzoon van deze te vinden is.

Zy is dan Geboren te A..., van de voorgemelde Ouders, en geraakte al met haar 8ste Jaar aan het Toneel, daar zy met haar Broeder met Danzen zeer veel dienst deed, zy groeide op, in een buite gemeene schoone Gestalte, het welke gepaard met een bevallige en innemende houding, haar de Naam der schoonste van het Toneel deed verwerven, het welke haar al zeer jong veel aanbidders deed krygen, dan door het afbranden der Amsteldamsche Schouwburg, vertrekt zy mede naar Rotterdam, daar zy de voetstappen van haar Moeder navolgde, gaat verders na Utrecht, en raakt weder aan het nieuw opgebouwde Amsteldamsche Toneel, daar

(13)

zy met Danzen, Zingen, en het spelen van soubritte rolle zeer veel genoegen gaf.

Naauwlyks had zy zig hier weder beginnen te vertoonen of

Veele van haare Aanbidders, booden haar hunne diensten aan, onder welke byzonder de Bastaard zoon van een Engelsche Lord die daar ten schoole geleid was, en zeer veel te verteeren had uitmunten, welke een onnoemelyke geld met haar verkwiste, zo dat zyne groote inkomsten tot zyne Depanse niet konde toeryken, hier verkeerde zy een zeer lange tyd mede, en verbeelde zig met hem in den Echt te treden, doch dewyl zyn Vader van dit leven bytyds onderricht wierd, ontbood hy hem op na ENGELANDen deed dus deeze gemeenzame verkeering een einde neemen. Nu was zy braaf en fraay in de kleeding en wel bejuweeld van de geschenken die zy van hem ontvangen had, welke nog vermeerderden, door veel Prezente welke zy van haare andere Aanbidders ontving, wyl zy voor een buitengewoone Schoonheid beroemd wierd, waarom ider van onze jonge Losbolle het zig een eer rekende met haar bekend te zyn. In deeze tyd kreeg zy gemeenschap met een Man die van een vreesachtige aard is, doch dezelve door een goed Glas Wyn weet te verzetten, deeze bemind haar zo, dat hy om haar byna zyn geheele Huishouding ruineerd, terwyl zy nog zo in Operaas als andere stukken met roem blyft voortspelen.

(14)

Het leeven der eerste actrice en voornaame danseusen Juffr. v.d. S...,

Deeze is een Amsteldamsch Meisje geboortig van Ouders welke een burgerlyk bestaan hadden, doch 't welk zo weinig opgang maakte, dat haar vader genootzaakt was, om, wyl hy in zyn jonge jaaren een Liefhebber van 't toneel geweest had, en eenige bekwaamheid tot spelen bezat, zig aan de Schouwburg te begeeven, wanneer een beroemd Balet Meester zyn Dochter in 't Jaar 1763 uit mededogen tot zig nam, haar de kunst om volmaakt te kunnen danzen leerende en haar tot 't Toneel opleide en aan het zelve bragt, dus ander half Jaar als Danzeres Figurant op 't Toneel gevungeerd hebbende, bekroop haar de lust om als Actrice zig mede te doen kennen, ten welke einde zy zig aan de lessen van Mejuffr. T. of M. onderwierp, welke haar daar toe bekwaam maakte. In den beginnen speelde zy vertrouwde en eindelyk ook jonge Partyen, waar in

(15)

zy byzonder uitmunten, waar door zy zig zo wel wist voortedoen dat het haar aan geen Minnaars ontbrak, onder welke een duitsch Heer zig bevond, welke haar zo teder minde, dat hy haar zeker tot zyn Echtgenoot zou verkoren hebben, zo zy zig alleen met hem en niet met meer andere opgehouden had, dus leefde zy tot 't Jaar 1772, wanneer zy met haar Ouders in de bitterste armoede verviel, en het slegt genoeg zoude gehad hebben, zo de voormelde Duitscher haar niet in deeze bedroefde staat had te hulp gekomen, want; niet alleen dat hy haar s'Middags van eeten bezorgde, maar wyl de eerbaarheid niet toeliet dat hy aan haar Ouders huis met haar

converzeerde, ging zy alle middagen met nog een toen leeg loopende Actrice na zyn Kamer in de K... straat een kopje thee drinken, waar van daan zy s'avonds met lekkernyen en geld voorzien thuis kwam, het welk hem zo kaal maakte dat hy genoodzaakt wierd om Holland zonder afscheid te nemen te verlaten. Eindelyk geraakte zy met haar Vader, Moeder en Broeder aan 't toen beginnende Rotterdamsch Toneel, alwaar zy zo in speelen als in schoonheid zo boven andere uitblonk, dat een voornaam en ryk Minnaar zyn oog op haar liet vallen, alwaar zy een jaar lang veel voordeel by genoot en haar Kaart wel hy wist te verschieten, tot dat de Eerste Danzer zin in haar kreeg, haar ten Huwelyk verzogt, en met haar trouwde, by welke zy twee kinderen ter waereld bragt. Met deeze zou zy zeer gelukkig hebben kunnen leeven, dan zy haar voorig leeven niet kunnende nalaaten, veroorzaakte hem zo veel droefheid, dat hy, daar hy alreeds een benaauwde

(16)

Borst had, de Teering kreeg, en dus van haar weggerukt wierd, terwyl zy het met haar Minnaar bleef voorthouden tot dat deeze Schouwburg tot niet liep, wanneer zy zig by een Rystroep begaf, en met dezelve zo in 's Hage, Lyden, en andere plaatsen, haar kunst byzonder met uitvoerig Danze vertoonde, en zig met dezelve thans weder in Rotterdam bevind. - Dit vrouwtje bezit noch al veel deugszaams, byzonder een groote ouderliefde, wyl zy dezelve met haar broeder in haare ouderdom volkoomen onderhoud, het welk zeer Pryzenswaardig is.

(17)

Het leeven der gewezene actrice T.., of M..., of de gelukkige.

Deze Levensbeschryving, welke wy met het volgende Liedje, om haar dus beter bekend te doen worden beginnen, zal geen van de minste in dit Werkje zyn, het zelve luid als volgt.

Liedje.

Wat dunkt je van het Hoertje T.., Maakt zy niet van haar Gat haar wil, Zy laat haar braaf gebruiken

Let wel!

Op Bedden en op Struiken Gy verstaat my wel!

Ziet hoe vercierd zy nu haar k..t, Haar naakte gat met Koningsbont

(18)

Zo raakt zy uit de neeten, Let wel!

En helpt haar broer aan 't vreeten Gy verstaat my wel!

De Pol van deeze geile Hoer, Vereerd een Degen aan haar broer, En een genopte Jasje,

Let wel!

Dit dekt zyn kaale Basje, Gy verstaat my wel!

Die deeze Deegen heeft vereerd, Is nu daar niemand hem meer deerd, In de Elizeesche velden,

Let wel!

Daar hy deez' klugt vertelden, Gy verstaat my wel!

Dezelve is geboortig van A..., alwaar zy met haar sestiende jaar aan den

Schouwburg raakte, daar zy eenige tyd op geweest hebbende, door haar schoon gelaat aan de eerste Maintineur van Mejuffr. Panharing zo behaagde, dat hy haar tot zyn Matres verkoor, en het vier jaaren met haar hieuw, eer zy bezwangerde, doch toen (volgens zyn gewoonte reeds gemeld) overdeed aan een zeer bekend dog Schrikachtig Man, welke het Koê met het Kalf overnam, en haar sestien jaar heerlyk onderhield, koopende haar alle Kostelykheden zo van Juweelen als andere Goderen, zo dat ze op een zekere tyd, het Kind van iemand (welke vervolgens mede haar Maintineur is geworden) dat hy by zyn Vrouw had, in de Franse Kerk ten doop

(19)

hield, zy 'er zo kostelyk uit zag, dat men dagt dat het een Princes was, welke dit Kind ten Doop aanbood, hebbende onder andere een Carracan ter waarde van tien duizend Guldens om haar hals, levende zy aldus op zulk een wyze dat het ter haaren eeren dagelyks by haar Maintineur Gala was, tot dat deeze overlydende haar een jaarlyks inkomen van Duizend Guldens naliet, dan wyl de Boedel van hem zo wat in de war gelopen was, wilde men haar Proces aandoen, om restitutie van de in Geschenk ontvangene Juweelen, doch zy verkoos liever om dezelve zonder dien overtegeven.

Nu door het Overlyden van deeze weder vry zynde, wierd zy vertroost door hem, wiens Kind zy ten Doop gehouden had, welke haar nu maintineerde, doch het zo niet kunende volhouden, als de eerstgemelde, en ook het al te Graveelig aanleggende, om het vol te kunnen houden; want als Mejuffr. belust was, dorst hy wel een drie Gulden voor een trots druiven geeven, daar zyn Vrouw en Kinderen geen Brood hadden, tot hy zig eindelyk (totaal Geruineerd hebbende,) op de vaart moest begeeven, terwyl zy zig op verzoek van verscheide Liefhebbers weder aan 't Toneel begaf, alwaar zy met veel Honeur en groot genoegen eenige jaaren gefungeerd hebbende, eindelyk met een Kapper Trouwde, die op haar verdienste een zeer makkelyk Leeven leiden, lopende Dagelyks als een eersten Matador met een degen op zyde de straat slypen, tot zy na 't jaar 1772, met de troep van de Heer P..., na Rotterdam vertrok, alwaar zy als eerste Actrice Fungeerde, en hy om mede wat te verdienen in 't

(20)

Comptoir de Looten uitgaf, terwyl zy zo wat met Koppelen en ophouden van Jonge Vrouwelieden, ten vermaken van eenige Jonge Heeren, al mede vry wat wist te verdienen, doch na het verlopen van die troep is zy weder na A..., vertrokken, alwaar zy een geruime tyd een stil leven leggende, nu eindelyk weder in haar vier en sestigste jaar aan 't Toneel heeft begeeven, daar zy met genoegen weder is ontvangen. Ofschoon het onze voornemen niet is, om het leven der Acteurs te beschryven, zo vinden wy het niet onaardig, om deeze volgende Anecdote, omtrent deeze Lootjes uitdeelder, ter neder te stellen.

A N E C D O T E .

Het is bekend wat een uitgever van Looten en ontvanger van gelden in een Publieke Schouwburg zyn Carakter is, en hoe dezelve gemeenlyk als ordentelyke burger lieden gekleed zyn, daar hy in tegendeel zig in 't Comptoir vertoonde, gekleed met een witte Rok met blauwe zyde Voering, blaauw zatyne Vest en Broek, alles met Zilver gemonteert, verders een Degen met Zilver gevest, witte zyde Kouzen, een Hoed met een witte Pluim, vertoonende zig zo bars als Schoppe Knegt in een spel Kaarten, aldus eens in 't Comptoir zittende kwam de Baron M.... in, om een Lot voor een Balcon te neemen, waar op hy tegen zyn mede bediende zeide, op een wyze die al vry na 't Meesteragtige zweemde, dat hy dien Heer helpen moest, het welk dien Heer zo vertorende dat hy hem niet alleen beestachtig uitmaakte, maar hem de Hoed van de kop sloeg en de Pluimen uitscheurde.

(21)

Op een beroemde hoerenjager

Een Maakelaar in Hout, bekent door zyn Hoereeren.

Heeft onlangs voor veel geld, een meisje gaan onteeren.

Naar dat hy met haar Moer, die oude Schouwburgs Kat, Wel hondert maalen had het echte Bed beklad,

Envraagt men wie het is? 't is F...B...,

Geeft Overigheid dien held, het R... tot zyn wooning.

Casticatio.

NB. Dit bovenstaande VERSJEons verzogt zynde, als een byvoegzel op 't Leven van MEJUFFR. PANHARINGte plaatzen, hebben wy geoordeeld het hier best te kunnen laaten volgen, wyl deze voorgemelde, hier ook nog al eenige betrekking op heeft.

(22)

Het leeven der actrice S.... sygenaamd Juffr. Groentje

Deeze Dame geboortig van A..., wierd door Mejuffr. A. de B...., opgevoed, doch deze toen zy wat ouder wierd de hand van haar aftrekkende, verviel zy tot Armoede, zo dat zy zig met Fruit by de weg te kruiden moest geneeren, en een lange tyd op de Rhee-Sluis te Amsterdam met Groentjes te koop heeft gezeten, (zie de Plaat No. III alwaar zy zwierig op zyn Oostersch gekleed by de kruiwagen de Rhee-Sluis opkruid.) doch eindelyk met eenige Comedianten in kennis rakende, komt zy by dezelve als Schoonmaakster te Fungeeren, waar door zy zulk een genegenheid tot 't Toneel kreeg, dat zy besloot om zig mede op

(23)

het speelen toe te leggen, wordende op haar verzoek door Mejuffr. P..., aan 't Toneel geholpen, doch had niet lange daar aangeweest, of wierd van het zelve weder weggejaagt, uit hoofde, dat zy met een zeker voornaam Heer, in de Kamer van Juffr.

F...., op een speelavond wierd gevonden, in een beemd van wellusten te leggen baden, dus geraakte zy weder buiten eenige middelen van bestaan, tot zy zig by de Troep van Monsr. CORVERengazeerde, waar mede zy na veertien jaar lang rond gezworven te hebben, en door hem tot een bekwame Actrice te wezen opgeleid, weder aan 't Amsteldamsche toneel geraakte, by de oprichting van 't Nieuwe in 't jaar 1774. alwaar zy met roem de eerste Partyen verscheide jaaren bleef voortspeelen, tot dat een zekere Juffr. R.., by welke zy inwoonde kwam te sterven, en haar tot eenige Erfgenaam maakten, waar op zy 't Toneel bedankt en nu een stil leven is Leggende.

(24)

Het leeven der eerste actrice J.W...., of De gevluchte

In s'HAGEwas het dat deeze Dame het eerst het licht ontvong, zynde haar geboorte verschuldigd aan een voornaam Musicant, welke aldaar in dat Character aan 't Toneel dienst deed, en daar zyn bestaan uit formeerde, met dezelve raakte zy byna veertien jaar oud zynde, na Rotterdam, alwaar zy mede zucht voor 't Toneel krygende, al in haar vyftiende jaar als eerste Actrice op de Liefhebbery op den Doelen speelde, en hier eenige tyd gespeeld hebbende, aan 't Rotterdamsche Toneel geraakte, alwaar zy zig volgens de mode der

(25)

meeste Actrices eerst met een zeker heer Engazeerde, doch naderhand haar zusters minnaar tot Maintineur verkoos, (welke het daar door in 't hoofd sloeg,) dan de Schouwburg daar moetende sluiten, raakt zy aan 't Amsteldams Toneel, alwaar zy van alle kanten door minnaars omringd wordt, en zeer veel ophef maakte, wordende zo om haar fraay speelen als anderzins zeer geroemd, tot zy zig weder met cee voornaam Heer Engazeerde, daar zy zeer veel voordeel van trok, en in den beginne van de winter van 't jaar 1783, met een zeker jong Heer opduwde, de Schouwburg bedankte, zig in Friesland ophield, en met hem meende te trouwen, dan zyne ouders zo verstandig als voorzigtig, ontbooden hunne Zoon, onder voorwendzel van hem genoegdoening te geven, en aan 't geld, daar hy om verzogt te helpen, en alles na zyn zin te schikken, weder thuis, en plakte hem op zyn terugkomst tusschen vier muuren, terwyl zy hem (met 't geld) te vergeefs zat te wagten, en al het verteerde voor haar rekening was lopende, tot zy eindelyk ziende dat zy opgelicht was, ook de te rug reis weder aannam, en verscheide nieuwe tentames deed om weder op 't Toneel te komen, 't welk haar gelukt is.

(26)

Het leeven der actrice C.v.E., alias Geutplankje.

Aldus genaamd, om dat wy de eer gehad hebben, haar eens op een Vasten avonds nacht, gemaskerd en in 't Amazoons gekleed, met haar geweezene Convident (mottige Mie genaamd) zo dronken en onbekwaam dat zy niet te heften of te tillen was, op de Geutplank van de Wed. Schurfde Kees in de Nachtkelder alhier te Amsteldam te vinden leggen.

Zy is gebooren van Fatzoenlyke Ouders, zynde haar Vader een Kaptyn op een Koopvaardyschip na de West, zy raakte nog jong zynde al onder luchtig gezelschap bekend, waarmede zy eerst op een eerlyke wys Converzeerde, dan tot haar ongeluk kwam haar

(27)

Moeder te sterven, waar op zy zig geheel aan 't losse leven over gaf, en zig eerst als Liefhebster in de Liefhebbery de Zon vertoonde, daar zy veel genoegen mede gaf, hebbende zy zulk een gelukkige Memorie, dat ze de zwaarste rollen in de tyd van twee dagen kon opbrengen, hier na speelde zy de tweede Partyen in de Liefhebbery van de Heeren A.ENE.B..., in 't Schild van Vrankryk te Amsterdam, dan deeze tot niet loopende, geraakte zy geheel van 't spoor, zig als Actrice vertoonende in de laagste zoort van Liefhebberyen, als, Malta, en verder in de toenmalige liefhebbery van 't Schild, enz. vertoonende zig op alle zoorte van Ballen zo gemaskerd als ongemaskerd, en zig met allerhande slag van Manvolk vermengende, waar van zy de naam van naauw en uitgesleeten verkreeg. Terwyl zy aldus in het Schild speelde, gebeurde haar een geval, welke wy niet voorby kunnen hier aantehaalen, zie hier het zelve.

Op een avond dat men aldaar volgens Intekening van ieder Persoon een Gulden, op een armhartige wyze ANNETTEen LUBYN, Zangspel vertoonde, waar in zy de rol van ANNETTE, en een Brabanjer, die daar Logeerde, de rol van LUBYNvertoonde, doch dezelve op een armhartige wys speelde, zo beslooten Annette en Lubyn by elkander die nacht door te brengen en in elkanders arm te vernachten, dan naauwlyks waren haaren oogen geslooten, of myn Heer Lubyn, die wat anders in 't zin had, stond op, kleede zig en vertrok, zonder van haar afscheid te neemen, gebruikende de

(28)

vryheid om tot een gedachtenis van Annette, haar groote Henry Quatre Gespes mede te nemen, hoe Annette zig by haar ontwaking verwonderde, is ligt te denken, men deed wel nazoek, maar hy was weg en bleef weg. Hier bleef zy zo lang, tot dat de Heeren R..., B..., en M..., een rystroep Formeerde, alwaar zy zig by Engazeerde, en zo in Lyden als s'Hage met roem op het Toneel haar gaven vertoond heeft, en nu nog op 't Rotterdamsch Toneel blyft voortspeelen, terwyl zy (gelyk de meeste Actrices) met vermaak blyft voortleven.

(29)

Het leeven der actrice en danseusen C.P..,

Deeze Actrice is geboortig van A..., zynde haar vader geweest een Collecteur in de Cleefsche Lotery binnen die stad, daar hy veel geld mede won, dog terwyl zy nog zeer jong was, kwam te sterven, hertrouwde haar moeder met een Monsr. F...., Diamant Slyper, en Figurant van de Amsteldamsche Schouwburg, welke haar tot 't Toneel opleide, daar zy zig door haar wilde aart zeer genegen en bekwaam toe toonde, wordende zy ook door de tegenspoed

(30)

van haar ouders daar toe als 't ware genoodzaakt, muntende zy zo in 't danzen als in't speelen van jonge Partyen byzonder uit, tot dat de Heer P.., haar ten Huwelyk verzogt en publiek trouwde, doch deze het op een slegte wyze aanleggende, maakte dat de boel haast in disorder raakten, zo dat de Sequesters in de Boedel kwamen, waar toe twee voorname Liefhebbers van 't Toneel gekozen wierden, welke haar uit haar verdiende Penningen, des weeklyks haar onderhoud bezorgde, terwyl hy om eenig zakgeld te hebben, de Muziekinstrumenten by 't hoofd vatten, en hier en daar op Partyen ging speelen, terwyl zy van alles dagelyks door eenige Liefhebbers vol op bezorgd wierd een genoeglyk leeven leiden, nam zy dagelyks zo in de Danskunst toe, dat zy eindelyk zig als eerste Danseusen op 't oude Amsteldamsche Toneel vertoonde, en tot 't afbranden derzelven dien post heeft waargenomen en door de Heer P..., verzogt wierd om mede na Rotterdam te gaan, doch zy bedankte, alzo zy door een Heer was aangezogt geworden, die haar deftig, en meer dan gemeen onderhieuw, en dus tot 't jaar 1774 voortleefde, wanneer haer man, die zo hy zelve zeide, zyn hoorens te zwaar vielen, als Zoldaat na de Oostindiën vertrok, om haar broeder, welke daar een groot man is, op te zoeken, en zyn fortuin te maaken, terwyl zy by de oprechting van het nieuwe Toneel zig weder als Danseusen Engazeerde, en met de eene verteerd het geen zy van de andere overgaard, alzo zy een jonge knaap als haar

(31)

Bravo^(*)geheel kleed, en op de Beurs van haar Maintineur doet leeg gaan, en zig aan haar man die tegenwoordig in de Indiën weder een man van staat is, in 't geheel niet laat gelegen leggen, terwyl hy ook niet na haar omziet.

(*) Bravo, dus noemen de Italianen haare Hoerewaarden,

(32)

Het leeven der geweezene actrice A..., de B...., Geb: B...., of de draayster.

De Geboorte van deze Actrice is in het onzekere, in welk land of zy het eerst het Levenslicht aanschouwt heeft, heeft men niet te weten kunnen komen, zelf de opsteller of uitvinder van dit ontwerp, die nog eenigzints aan haar van haar Mans zyde bevriend is, heeft het nooit geweeten. Het eerst dat zy hier in Nederland gezien is, is geweest op verscheide Kermissen, daar zy op een halfvat in de manier van Engelsche Draayfter met Degens, Naalden, en Borden haar Excercitie verrichte, (zie Afbeelding No. 5.) zy een knap Vrouwsperzoon zynde, beviel de Muzikant de B...., zo wel, dat hy aanslag op

(33)

haar maakte en tot Vrouw verkoor, haar (wy hy Dansmeester was) het Danzen leerde en tot het Toneel opleide en aanbragt, daar hy goede occazie toe had, wyl zyn Famielje meestendeels aan 't zelve dienst deeden en hy in 't Orcest mede zyn gaven liet hooren, by deeze kreeg zy drie Kinderen, namentlyk twee Zoons en een Dochter, waar van de een in de Oost zig ophoud, de andere zig in Amsteldam met zyn Nicht vermaakt.

Zie bladz. 30. en de Dochter in Rotterdam haar Fortuin gemaakt heeft, welke lange haar Vader, die (door zyn liefde voor de Drank,) buiten dien geweest is, heeft onderhouden, doch nu weder in dienst geraakt zynde, het niet hoeft te doen.

Onze Actrice leefde een geruime tyd zeer wel en geschikt met haar Man, gevende haar Kinderen een goede opvoeding, tot dat in 't jaar 1770, de Boel in de war en met schulden bezwaard, aan de Kamer raakte, het welk de eerste stap van haar Dochters ongeluk was, zo als wy dadelyk uit het leven der Dochter beschouwen zullen. Verder speelde zy meede tot het jaar 1772, en trok vervolgens met de Troep van de Hr. P..., met haar Famielje na Rotterdam, alwaar zy eenige tyd, haar gaven op 't Toneel vertoonde, en aldaar de Tol der Natuur betaalde, nalaatende de Roem, dat zy, schoon als 't ware maar van de straat opgenomen zynde, zig veel beter en eerlyker heeft gedragen, dan menig een, die nog van goede huize zyn voortgesprooten. Schoon zy in 't geheel niet van de gaven der Natuur was misgedeeld geworden.

(34)

Het leeven der soubritte actrice M.d.B...., of de kleine schoone.

M. de B...., Gebooren te Amsteldam, van de voorgemelde Ouders, was zachtzinnig van Humeur, en wierd als een braave Burger Dochter opgevoed, gedragende zig zeer Deugdzaam en Zedig, en dacht ook nimmer aan 't Toneel te komen, dan, het Insolvent raken van haar Ouders Boedel in het jaar 1770, wanneer zy 14 jaar oud was, heeft haar daar aan gebragt; want de twee Curateuren welke in die Boedel gestelt waaren, haar daar toe ten sterkste persuadeerden en raden, gebruikende zy verders de vryheid;

om haar geheel van de weg der Deugd afteleiden en haar tot haar speelpop te houden;

en 't is niet te verwonderen dat een Meisje van die jaaren, welke haar ouders in de bit terste Armoede vervallen zag, en haar door

(35)

zulk een stap kunnende redden, zig onbedacht en onozel daar toe liet overhaalen, hier speelde zy tot de Brand der Schouwburg in 't jaar 1772, zeer gemeenschappelyk met haar Voogden de gemelde Curateuren verkeerende, tot zy toen met haar Famielje (zo als voren gemeld) zig na Rotterdam begaf, het welk haar Voogde zo smerte, dat een van dezelve, haar Kunstig liet Afpotretteeren, en (om een gestadig aandenken aan haar te hebben) in zyn Slaapkamer (daar hy met zyn Vrouw vernachten,) op liet hangen, welk Pourtretje hem wel dertig Ducaten kwam te kosten.

Te Rotterdam komende, leefde zy in den beginnen zeer ordentelyk en scheen zig na het zedige en goede te schikken, 't welk zo lang duurde tot dat haar Moeder stierf, wanneer zy onder Voogden door haar Moeder gesteld raakte, toen spatte zy uit, en leefde in gemeenschap met een Zuikerbakker, welke haar zo kostelyk onderhield en haar zo veel vermaak aan deed, dat hy zig totaal Ruineerde; want niet alleen dat zy met haar toeziende Voogd, welke ook Regent was, haar ter dier tyd wel dieferteerde, maar zig nog boven dien met een Acteur van dat Toneel, welke zy kleede en onderhield, braaf vermaakte.

Na dat de voorgemelde Zuikerbakker uit zyn doen en dus ook teffens uit haar gunst geraakt was, deed zig weder een ander op, welke van voornemens was om haar te Maintineeren, of zo zommige zeggen, en dat nog al schyn van reden heeft, wyl het een gekke Jonge was, om haar te trouwen, deeze de zoon van een ze-

(36)

kere Conzul zynde, deed om een aanvang en entre by haar te maaken, haar een Goude Doos en een paar Orlietten prezent, dan zyn Vader hier tydig achter komende, haalde het goed weder en zond zyn Zoon na Vrankryk, om aldaar zyn ontydige liefde te verzetten, het welk haar (byzonder het terug geven der Prezente) zeer smerte; want zy meende met deeze net zo te leven als zy met de eerste geleesd had.

Te dezer tyd geraakte de Historie van de Schouwburg aldaar geheel in de war, waarom zy dezelve op aanraden van haar Voogd, alhier woonachtig, dezelve als Directrice aanvaarde, dat haar niet zeer veel geluk of voordeel aanbracht, wyl zy daar by een Acht-en-twintig Hondert Guldens verloor; doch op een andere wys gelukt het haar beter; want een Heer aan de hand krygende, welken verscheide Mattressen had, verkoos haar voor zyn Sultane Favorite en kwam haar te goed in al wat zy verlooren had, en deed haar, (toen de Schouwburg daar geslooten wierd, en de Arme drommels van Acteurs en Actrices niet wiste waar zy heen zoude gaan, om iets te verdienen) op haar verzoek, met nog een Heer een Tent met zyn gantsche toebehooren, (dat al een fraay zommetje geld koste) Prezent, waar mede zy lieden toen rond Reisde, zo lang tot dat de Troep verstrooid geraakt zynde, zy dezelve te Amsteldam aan de Fransche Troep van Julien verhuurde, de Heer s'G..., het opzicht daar over gevende, welke dezelve volgens haar last in de Winter van 't jaar 1780. (voor een Bagatel) aan koopjes verkogt, daar de Nyd zegt, dat die

(37)

Man een goede snaay uit zou gehaald hebben, alzo de beste koopjes door hem voor een weinig meer als niet met al zyn ingekogt geworden, dus hier ook weder al vry wat hebbende laaten zitten, zynde dit zo van Tend, Klederen, Toneel en Decoratien een van de fraayste die nog ooit by een Rystroep is gezien geworden, en zeer veel verschillende, van het Spel van de Vier Kroonen, waar mede de Amsteldamsche Acteurs onder toezigt van de Heer s'Gravezande in de Zomer van 't jaar 1784, in Leeuwaarden, Franequer en Harlingen, de Lieden vermaakt hebben. Dan om weder tot onze Actrice te komen, deze wierd van hem op de Alderkostelykste en Prachtigste wyze onderhouden, kunnende zy alles van hem krygen wat zy begeerde, gelykende haar Kamer eer die van een Princes dan van een Gemaintineerde Dame, hebbende zy alle zoort van Rytuig dagelyks tot haar dienst, hier kreeg zy drie Kinderen by en een Miskraam, welke haar in de Winter van 't jaar 1780. toen haar Tend verkogt wierd, te Amsteldam ten huize van de Wed. J.P..., overkwam, daar hy op 't eerste bericht zig ook vertoonde, en voor welke overlast die Weduwe ook al een goed zommetje genoten heeft; dan uit het laatste Kraambed een ongemak gehouden hebben, dat haar ombekwaam gemaakt heeft, om meerder met Manlieden te Converzeeren, heeft hy haar een jaargeld van Duizend Guldens gemaakt, waar mede zy zig als Kost Juffr. in een Klooster begaf, zie Afbeelding No. IV. doch het haar daar niet aanstaande, keerde zy weder naar Hollanden ging by de gemelde Wed. (wel-

(38)

ke nu Casteleinesse in de Rotterdamsche Schouwburg is) inwoonen, keerde weder na 't Klooster, en is ten derde maalen weder in Rotterdam zig komen nederzetten.

Wy zoude nog verscheide Aneckdotes omtrent deeze Actrice kunnen ter nederstellen, wyl dezelve ons genoeg opgegeven zyn, dan wyl 'er zeer veel

tegenstrydigs inloopt, en het ons ongelovelyk voorkomt, dat zy zelf schoon wezende, en met een schoon Mansperzoon (als deze laatste was) verkeerende, die ontrouw, en met een Gebocheld Dwergje of Zee Monster het zou gehouden hebben. Dit alleen zullen wy nog zeggen, dat zy zeer Fraay de Soubritte Rolle speelde, een goede Treurrol te voorschyn bragt, redelyk Zong en Dansten, keurlyk Schermde, sraay in 't Manspak zig vertoonden, en het haar een groot vermaak was, om daar meede aan de zwier te gaan.

(39)

Het leeven der actrice Z..., Geb. W...,

Juffr. Z..., geb. W..., is gebore in s'Hage, zynde haar Vader Dansmeester en haar Moeder Kleedster by de Troep van de Heer Corver, op welk Toneel zy na de dood van haar Ouders Figureerde, doch hier niet veel by kunnende overgaaren, verviel zy tot Armoede, en ging na Rotterdam, alwaar zy met van de Actrices geleende klederen op het Rotterdamsche Toneel zig als Actrice, en reeds als een veel gevorderde, vertoonde, alwaar zy naauwelyks Drie of Viermaal zig vertoond had, of het geleende was in Eigen veranderd, wyl 'er zig drie Liefhebbers gelyk opdeeden om haar te Maintineeren, gelyk ook geschieden, wordende zy by Juffr. M..., ter inwooning besteed, alwaar zy zig als een Princes liet bedienen. Zy was niet lange aan het Toneel geweest, of haar Fraaije Toneelhouding en toenemende kragt in 't spelen en uit-

(40)

voeren der Rollen, maar byzonder haar uitnemende Pracht in Kleeding, daar zy zig nu doorgaans in liet zien, daar zy even te vooren geleende Kleedere had moeten gebruiken, ontstak de Nyd van alle haare Mede-Actrices zo tegen haar, dat men geduurig niet dan kyvagien en vegtpartyen achter op het Toneel hoorde, maâr onze Dame wist 'er zig wel gaauw door te redden, en toonde dat zy ook wel het middel wist om zig te doen ontzien; want van een gecommitteerde tot de zaken van die Schouwburg bemind wordende, en daar door veel voordeel genietende, gaf zy nergens meer om, nog om de andere Gecommiteerde of om haar mede Actrices; want volgens gewoonte na het eindige van het spel, weder met een andere Actrice woorden gekregen hebbende, kwam de Gecommiteerde, de Heer v. S...., bygenaamd (door henlieden) de Neus op 't Toneel, welke zy by wyze als in verwarring zulk een suffisante klap aan de ooren gaf, dat hy zyn Hoed en Paruik verloor, en zonder een woord te durven spreeken in stilte vertrok; want men moet tot Lof der Rotterdamsche Acteurs en Actrices zeggen, dat zy de Kunst volkomen verstonden; om als Meesters over hunne Meesters te heerschen, (zie de Afbeelding van dit vooral op de Plaat, Afbeelding No.

1.) Zig dus eenige tyd hebbende laaten Maintineeren, moest zy in de Kraam, by wie?

zal zy denkelyk zelf niet geweeten hebben, daar zat zy nu, maar tot aller geluk, kwam Mons. Z..., van de Troep van N...., tot dit Toneel overstappen, welke eenige smaak in haar vindende, en ook

(41)

rykelyk voordeel daar voor genietende, zig als Potdekzel liet gebruiken en haar trouwde. Aan dit Toneel deeden zy dienst, zelf nog onder de Directie van Mejussr.

M. de B...., alwaar zy aan een Contract, gelyk de andere, verbonden was, dit Contract niet achten maar na A..., zig begaven om daar aan 't Toneel dienst te doen, speelende hy voor zyn eerste Rol, Arent van Amstel, doch wierd op 't ogenblik (dat hy meende uitekomen) gearresteerd, benevens zyn Huisvrouw, uit hoofde van 't overtreden Contract, en zylieden in de daar in gestelde boete beslagen, welke terstond door de Heer... s'Lands Capt. ter Zeê, Promtelyk voldaan wierd, en dus het speelen van hun Lieden dien zelve avond voortgang had. Zy had naauwelyks eenige keeren zig op dit Toneel vertoond, of haar lof (wegens haar fraay postuur in 't Manspak, en 't overheerlyk Danzen van de Hornpyp, nevens het kunstig gebruik van de Degen,) wierd alom verspreid. Schouburgen vol volk zag men dagslyks om haar de Julia uit de Driedubbelde Minnaar te zien speelen, welke zy verscheide reize heerlyk ter uitvoer bragt. Hier weder eenige tyd gespeeld hebbende, kreeg zy weder een Mainneur, zynde een Ryke Portugees, welke haar overheerlyke Prezente, als Juweelen en andere kostbaare dingen vereerd, en zy zo veel Inkomen heeft, dat haar Man en zy, als de eerste van 't Land, dagelyks te voorschyn komen, en byden met veel roem blyven voortspeelen.

(42)

Het leeven der actrice M.H..., bygenaamd De onbeschaamde.

Dit Vrouwtje, dat van ordentelyke Ouders te A..., is voortgesprooten, was al in haar vroegste jeugd geen van de Deugdzaamste, en liet al zeer vroeg een zucht voor 't Toneel blyken, waarom zy haar zeer jong op verscheide Toneel-Liefhebberyen vertoonde, het welk ten gevolge had, dat zy spoedig verleid wierd. Een bekwaame ouderdom berykt hebbende, Trouwde zy met een Varensgast, die als Matroos de Zee beploegde, en met welke zy geen altebestig leeven lieden, dan hy na Zee gaande, begaf zy zig weder aan 't speelen, Engazeerde zig met alderlei zoort van Manlieden, zo onbeschaamd in die zonden werdende, dat men

(43)

haar aan Manlieden die de eene dag wat met haar te doen gehad hadden, den andere dag zulks voor 't hoofd smeet, het zy dat zy getrouwd of ongetrouwd waaren, de grootste zotieses des waerelds omtrent zulke gevallen te borde bragt, waarom zy van weinige meer gewild wierd, of het moeste al zulke ombeschaamde als zy weezen.

Dus een geruime tyd voortlevende, en zig zo in de Liefhebbery op Boomsloot in 't Wynhuis, als in Maltha, 't Hekje, 't Schild van Vrankryk, &c. haar vertoonde, en haare Rollen byzonder in Treur en Kluchtspeelen, als in de Moedwillige Bootsgezel, de Lachende Lyn byzonder, ja buitengemeen ten uitvoer brengende. Dit deed haar zulk een Naam krygen, dat men aanzoek deed om haar op 't R..., Toneel te krygen, te dier tyd onder Directie van Mejuffr. de B...., staande, alwaar zy met veel roem gespeeld heeft, en zig in die Stad zeer geschikt en braaf hield. Dan deze Troep tot niet gelopen zynde, kwam zy weder na A..., afzakken, alwaar zy niet lang geweest zynde, of zig weder op de Liefhebbery - Toneelen liet zien, haar voorige leven weder aannemende, gelyk zy zig thans noch dagelyks op zulk een Toneel vertoond, alwaar men haar verscheide Rollen heerlyk ter uitvoer ziet brengen. Het is jammer dat zy niet op 't vaste Toneel alhier geëngazeerd wordt, alzo 'er verscheide op speelen, die zy niet alleen overtreft, maar die zelfs als niets by haar kunnen gerekend worden.

E I N D E

(44)

Een nieuw lied Op de Bendes van de Acteurs en Actuces van de Amsterdamsche Schouburg.

(45)

Een nieuw lied Op de Bendes van de Acteurs en Actuces van de Amsterdamsche Schouburg.

Stemme: Valsche Speelders.

1.

Ik bid vrinden staat wat ruim,

Daar komt zig Heer Sluys vertoonen; lon, lan, lare, lire, la.

Hy speeld heerlyk fraai en schoon,

En hy spand van al de kroon, van toere loere la, ut, re, mi, fa, sol, la.

2.

Ziet op Juffrouw Benjamin,

Zy speeld fraai zeer trots en deftig, lon, la.

Speeld zy Klytemnestra,

Nergens vind men haar wedergaê, van toere loere.

3.

Slaa uw oog op Jan Jordaan,

Dat 's een man wie zou 't gissen, lon, la.

Hy speeld dat zy Bor niet missen,

Want die kon men niet verstaan, van toere loere.

(46)

4.

Daar komt nu zyn Vrouwtje aan,

Bloed die diend hier niet vergeten, lon, la, Zy heeft haar redelyk gequeeten

In de Regter in zyn eigen zaak, van toere loere la.

5.

Lysje Bor die speeld niet meer,

Want men zeid zy zal gaan trouwen, lon, la.

Maar 'k geloof 't niet van 't kind,

Douwen maar niet trouwen vrind, van toere loere.

6.

Zie Kees Bor die mymerd nu;

Dog hy wil op Lysje hoopen, lon, la.

Dat hy veel wyn zal verkoopen, Want zyn Tabak is gedaan

Of hy moet weêr speelen gaan, van toere loere.

7.

Daar komt Juffrouw vander Sluys:

Zie hoe konstig kan zy danssen, lon, la.

Ook zingt zy een air compleet,

En speeld fraai voor Margareet, van toere loere.

8.

Al is Krookje nog zo krom,

Hy speeld wel dat kleine mantje, lon, la.

Als hy Titus ons vertoond:

Ziet men wat zyn brein bewoond, van toere loere.

(47)

9.

Daar is oude Juffrouw Kroon,

Ziet die moet de vlag mee stryken, lon, lan.

Ouwe Besjes speeld zy schoon,

En zy houd een goede toon, van toere loere.

10.

Wat dunkt u van Helleveeg de Bruin,

Weet, dat vrouwmensch kan 't niet scheelen, lon, la.

Schoon dat zy moest naakend speelen, Als zy maar geld mag ontfaân, van toere loere.

11.

Ik bid zie eens op Chalon:

Want die schilderd met zyn armen, lon, la.

Datje 'er over moet erbarmen;

Maar hy heeft zig zelfs voldaan, van toere loere.

12.

Lysje Kroon die speeld ook meê, Met haar bolle buisjes wangen, lon, la, Net gelyk een hobbesak,

Zo vertoond zy haar in 't pak, van toere loere.

13.

Duym die komt heel bars aangaan, Als hy komt de Moor vertoonen, lon, la.

Hy heeft een stem zeer straf en fel, Als een Duivel in de hel, van toere loere.

(48)

14.

Zie Cleandra aan de Rots,

In zyn jongste Spruit herleven: lon, la.

Want haar zuivere toon en stem,

Geven aan haar vaarsen klem, van toere loere.

15.

Focke is een goed Comicq,

Als hy maar kost vast zyn rollen, lon, la, Maar dat komt van 's nagts te krollen, En van aan de swier te gaan, van toere loere.

16.

Daar komt bleeke Mie de Bruyn, Met haar bakkes vol met gaten, lon, la, Zy danst wild en onbeschaamt

Als een hoer, dat niet betaamt, van toere loere.

17.

Klaasje Zeeman, zie j'hem niet,

Speeld een Doctor voor een klyntje, lon, la, In de klugt van Philippyntje,

Of de Meester Koppelaar, van toere loere.

18.

Ariaantje Maas, hoor aan,

Daar wil ik nu niet van zingen, lon, la.

Haar manqueeren zo veel dingen,

Daarom laat ik het maar staan, van toere loere.

(49)

19.

Daar komt dronke Jan de Bruin;

Zie wat kan die man tog speelen, lon, la.

Van borrel is zyn keel vergaan:

Daarom kanje hem niet verstaan, van toere loere la.

20.

Fransje Focke die beleefd,

Dat hy voor Minnaar moet speelen, lon, la.

Hy speelt wel zeer zoet en zagt

En hy neemd zyn werk in agt, van toere loere la.

21.

Daar 's le Febre hackelaar,

Met zyn ouwe rotte beenen, lon, la.

Want men kan hem niet verstaan,

Dat komt van ter hoer te gaan, van toere loere la.

22.

Drooge Dries die speeld ook meê, Waar of hy hem meê gaat moejen, lon, la.

Want hy beter boom kan snoejen:

Of de Palm planten gaan, van toere loere la.

23.

Vrienden let op nieuwe held,

Want die heeft hem braaf gekweeten, lon, la.

Want hoe weinig dat hy speeld

Hy toch ieder een verveeld, van toere loere la.

(50)

24.

Maar ik denk op Captein Hin,

Bloed ik had hem hier vergeeten, lon, la.

Want hoe weinig dat hy speeld,

Hy toch ieder een verveeld, van toere loere.

25.

Daar komt kleine Jan de Bruin, Dat is een valsche Kaseter, lon, la, Want hy heeft my opgerooit,

Dat dit lied moest zyn voltooit, van toere loere.

26.

Wagt van my geen vaarsen meer, Want ik schei 'er uit met schryven, lon la.

Stok en vuistslag zyn te wreed,

Voor een pasquillend Poëet, van toere loere la.

27.

Ik heb geen zin in kreb of stal, Om my daar in te verschuilen, lon, la.

Om zo het verdoemde slaan:

Van een losse arm te ontgaan, van toere loere la.

Onder de Zinspreuk Mamamoesje.

P.S.

(51)

De Amsteldamsche speelhuizen.

Eerste stukje.

Met plaaten.

Alom te bekomen.

(52)

[De Amsteldamsche speelhuizen]

P I E T .

Zie ik wel of niet? Ja, de Drommel haal! hy is het; neen, ik zal toch mis hebben, het kan onmogelyk zyn; zou die opgeschoote lummel van een jongen zulk een kaerel geworden weezen, neen, dat kan niet zyn, en wat ziet hy 'er deftig uit! Kom, kom, ik zal mis hebben. - Maar evenwel alle dingen verandren zoo in de waereld, dat Jan ook wel kan veranderd wezen; Potorte als het hem is, wat is het een bolletje; nu, dit was ik ook voor eenige jaaren,

(53)

dan thans, bezie me nu eens met myn lang musquite broekje en myn rood baatje aan, ik zie 'er nu ook al heel bolletjes achtig uit, nu ja, dat doe ik, dat komt 'er van als men Wyntje en Tryntje in zyn jeugd wat al te veel lief heeft, en zich al te veel aan de ongebonden vermaaken overgeeft, en om de waarheid te zeggen, ik ben wel veel ouder, doch of ik veel wyzer ben, dat weet ik niet; ik mag noch drommels graag een mooije meid zien, nu dit is natuurlyk, en myn glaasje kan ik ook noch heel wel leegen;

maar als dat Jan is ben ik grootelyks verwonderd. Kyk, zulk een bolletje ben ik nooit geweest, die vent lykt wel een Aarekaater te wezen, twie tikkers in de zak, en een paar gespen op de schoenen die de straat raaken; zilvere knoopen aan de broek, rok en kamizool, en een hoed op die wel enkel van bever lykt gefabriceerd te wezen.

He! op zy daar wat, 't is of hy een plugje danssen wil, of zouden dat nu ook nieuwe complimenten wezen; nu waarlyk ik ben een Hollandsche Robbejaanse jongen; maar ik moet zeggen, dat ik al die grappen die ik nu zie, niet verstaan kan. Kom ik zie het wel, het zal Jan niet weezen, 't zal zoo een Frans-Jan zyn, die hier zulk een vertooning maakt. Hei! de duivel bolletje! Je springt my daar zoo

(54)

op zy uit, en tegen myn lyf aan, dat ik 'er myn linkertoon byna door verlies, en al 't Vaderlandsche vogt in myn bokkebaard springt.

J A N .

Wat zegje Vriend! ... Maar wat henker is het scheeren, of zyn myn oogen noch met den daauw gevuld van de rooije baai die ik gisteren avond wat overvloedig gebruikt heb, neen, hy is 't! - Wel maat Piet, ben jy daar wederom aan de wal en in 't Vaderland Koninkje? kom, daar kan een frissche roemer op staan. Wel, hoe lang is het dat ik jou niet gezien heb? Noch eens welkom, driemaal welvaaren Vriend!

P I E T .

Hy is 't! Wat blydschap! Dankje Jantje, dankje maat; ik twyffelde er al aan of ik jou niet kon; dan waarlyk je hebt je zelf in zulk een Arlekyne Pakje gestooken, dat ik het al op gaf, en dacht Jan zal en kan 't niet weezen; jongetje wat zag jy 'er lobberig uit toen ik naar het Peperland trok. Nu, nu, je moertje zei, Piet dat komt er van dat je zoo by nacht en dag gerinkelrooid en gezwierd hebt; nou moet je Jeropa verlaaten en naar 't land van de zwartsmoelen vaaren, had je hier opgepast, je zoud begut een

(55)

heel bolletje weezen, en wat is het nu? Ja, dacht ik, als ik een vreemde snoeshaan was, dan zou ik het hier wel houwen kunnen, want of die loopen en zwieren, zy maaken doch fortuin, maar voor een Hollandsche jongen zit 'er dat niet op, die moet zyn fortuin by de zwarte nikkers zoeken. Dan ik zie wel Zeun, jemoertje mag die les nou aan je zelf wel geeven, want je zelt ook noch wel eens een reisje naar 't warme land maaken vriend; me dunkt je komt hier al zoo de buitenkant naar de zeelucht zien; hoor maat, je, met zoo een half Frakje aan je bast kan je op zee ook geen dienst doen, een smeerige pikbroek is beeter, en je kattedarm die je in je nek laat hangen, moet ook voort, want daar zouden te veel leevendige commensaalen in nestelen maat.

Jongetje, jongetje pas op dat je niet in myn staat raakt, want het is, de duivel haal!

niet makkelyk om van een Ariekaater, van een wittebroodskindje, een matroos te worden: ik ben zoo makkelyk niet opgebragt als jy, en ben nooit zoo een Heer geweest, hoewel ik ook al heel vrolyk en plaizierig in de waereld geleefd heb, en echter het kwam my vreemd te vooren toen ik aan boord kwam; want in plaats van als ik uit myn bed geroepen wierd, het geluid van

(56)

een toetende bakker te hooren, die my vertelde dat de warme bollen of wittebroodjes klaar waren, was het, als ik my nog eens meende uit te rekken, her uit jou luije drie en vier herruit! - bons, benje niet gaauw, krygje ipso facto, een cordiaaltje van de Tinctura Solis, waar van onder negeënnegentig ingredienten waaruit het zelve bestaat, het voornaamste is hennip, door elkander gevlochten en tot eene zekere dikte t'saam.

gevoegd, 't geen, wanneer het geapliceerd word, de beste Arikaater doed springen als een kakkerlak. Voort moest ik dan: en wat was myn ontbyt? een frissche houte bak, onder ons vieren, met gort, en tot nagerecht een delicaat stuk scheepsbeschuit, zoo zacht en zoo malsch, dat myne kiezen en tanden zoo sterk in beweeging waren, als of zyklysteer moesten verslinden. Maar dat is 't noch niet al Jongman, als je daar langs die touwetjes met een endje drie streng naar de lucht gejaagd word; pot erte, maat Jan, dan zie je zoo benaauwd als een dief die naar de galg klimmen moet;

byzonder als je by de mars komt, want het soldaatengat durf je niet doorkruipen, voor eerst om datje dan meer vloeken als heilwenschen na je gat krygt, en ten anderen om dat het bevaaren volkje je niet weinig uitlacht en de spot met

(57)

je dryft: blis jongetje, het is zulk een plaifier als men een Hollandsche plug of zwierbol op een gierend schip een Pas de Deux, een Menuetje of een Plugje op de Wevelingen ziet maaken, en hem zyn kunststukjes op de maat en het geluid van een schorre, drooge heesch geschreeuwde keel of stem, van een Quartiermeester, na boven jou D..., ziet verrichten; daarom maat Jan verzind eer je begind; kyk ik ben 'er nou deur, en geloof dat ik thans de wevelingen van een schip dat in storm was, beter op zou enteren, dan een naar den smaak met een kleed belegde trap; want myn beenen kennen de wevelingen, en zou den in 't kleed van de trap maar warren.

J A N .

Je redeneerd 'er smaaklyk over vriend, dan kyk, ik heb juist geen zin om Matroos te worden, en heb 'er ook geen nood van, want ik kan met myn bestaan heel wel toe, en heb hoop meer te winnen, maar als 't niet lukken wou, dan wierd ik noch liever Soldaat of Ruiter, dan dat ik my voor Matroos naar 't warme land voeren zag.

P I E T .

Neen, neen, dan blyf ik liever Matroos jon-

(58)

getje, 't Soldaaten leeven is ook niet plaizierig; ik heb in de Oost op Negapatnam een batailje bygewoond, daar van onze zyde gewonnen wierd, maar de Duivel, de Soldaaten verdienen hun geld ook wel als 't er op aan komt vriend.

J A N .

Nu, best dat ik dan maar maak te blyven die ik ben.

P I E T .

Als je kunt Vriendje. - Dan wat Drommel maakte je daar voor vreemde sprongen, toen je my zoo gevallig op myn linker toon trapte, was dat een Compliment of een Pas uit een Plugje, zeg?

J A N .

Ha! ha! dat was een sprong uit de Bergedine, ik moet om je vraag laggen.

P I E T .

Uit de Bregodine, waar is dat huis daar dit bord voor hangd? Verkoopen ze daar Jenever, Bier, Wyn, Mol enz., of is 't ook een knikkerwinkel?

J A N .

Ha! ha! ha! Wel neen het is een dans, die

(59)

thans overal, daar maar volk van smaak komt, gedanst word, en in de Speelhuizen, zoo wel met zyn tweeën als vieren, somwyl met een Menuet 'er tusschen beide, niet onaardig word uitgevoerd.

P I E T .

Wat zeg je! Nu toen ik noch in myn vrolyke tyd was, wist ik van zulke naamen niet af, 't is vast Fransch of Engelsch, dat kan ik wel hooren, neen ik heb my niet dan met Hollandsche Plugjes opgehouwen. Kom maat Jan! zoo je niet te grootsch bend, om dat je nu zulk een Arie Kaaters rokje aan hebt, om met me te gaan, kyk dan zellen we van de nacht eens ter deeg vrolyk weezen en vol houwen, ik moet de nieuwe grappen in de Amsteldamsche waereld toch eens weder zien; en sa, wil je grootsch weezen, houd gy u als myn Stuurman en ik zal uw Matroos verbeelden.

J A N .

Dat zou niet gaan vriend, ik ben wat al te bekend in Amsteldam. en als we in een Speelhuis kwamen, daar ik meermaal een fles kwam drinken, en daar de vrouwlui my kenden, en jy

(60)

noemde my Stuurman, of ze my ook in de met neemen zouden. Neen, kom je bend in myn eugd myn vriend geweest, en zult het nog wee zen, en daarom, wy zullen als goede vrienden deezen nacht dan eens ons plaisier neemen.

P I E T .

Sta vast nou Jordaan, sta vast nou Duivelshoekje, daar zal je ouwe Piet weer de kamer in zien stuiven als een eerst Hollandsch ploertje.

J A N .

Wel foei Piet! wel foel! zyn dat nou ook plaatsen die je noemd, een fatzoenlyke jongen zou nooit durven zeggen dat hy op zulke plaatsen verkeerde, neen jongen wy zullen na de groote huizen gaan.

P I E T .

Ho! ho! naar de Leidsche buurt, of na de Reguliersgragt meenje?

J A N .

Daar zouden wy slegt van weg komen, wyl daar niets meer te zien is. Neen maatje, wy moeten nu midden in de Stad weezen, daar is

(61)

het waare om plaizier en vermaak te neemen, op de Breestraat, Nieuw Markt, Boomsloot, Pylsteeg, Pieter Jacobs straat, enz. Wie zou thans in kleene huizen willen gaan, zoo hy voor een fatzoenlyke Amsteldamsche zwierbol, die zyn waereld weet, wil bekend staan?

P I E T .

Nu zoo gy wild, toen ik het Vaderland verliet, waaren deeze huizen weinig of niet bekend; ja ik weet 'er maar van een gehoord te hebben daar lieden van allerlei soort verkeerden, en dat was op de Breestraat, en wierd het Huis van Hein van Ommeren genaamd, doch geweest ben ik 'er nooit; kyk Jan, ik meende al een heel plugje geweest te hebben, maar ik moet verklaren dat gy 'er my dubbeld in overtreft: dan zullen wy 't beruchte huis van Van Ommeren ook bezoeken?

J A N .

Ik denk van neen; wyl de boel daar verkouwen is, alzoo die Van Ommeren reeds lang een suppoost van Papa Pluto geworden is, en de Rivier de Styx met de boot van Charon overgevaaren is. Echter is de Fabriek van warm vleesch toen niet

opgehouwen, maar in zyn geheel voor een goe-

(62)

de stuiver geld overgedaan aan een ander koopman in diergelyke waaren, die voorheen in de Jonker Dwarsstraat, in een kleen Speelhuis, daar de Roef uithing, gewoond heeft: deze heeft daar een jaar drie of vier in de stand van Van Ommeren gewoond, en 't huis begon naar zyn naam, Hein of Jan Oostinje, of ook wel van Hein de Mof genoemd te worden, doch die klant was zoo goed voor een speelhuisbaas als het vyfde rad aan de wagen, want hy was beestachtig brutaal, zoo tegen zyne klanten, als tegen zyne vrouwlieden, en maakte zich somtyds al te familiaar met dezelve;

stak zich in zaaken die hem niet aangingen, en die hem wel moesten opbreeken, zo dat veele schroomden om een fles by hem te kopen, echter dat hem zyn klanten noch al deed behouden, was zyn Vrouw en Dochter, die volkomen de slenters machtig waaren om de lieden te begoogelen, zelfs zo dat men niet zonder meer dan een fles 'er van daan komen kon, 't welk zeer licht van die Vrouw te begrypen was, dat zy die Cappasiteit bezitten moest, alzo zy al veel jaaren met een paar Kamerduifjes by haar Zuster in 't Speelhuis de Fontyn op de N: Markt gezwierd had, welk huis al voor jaaren

(63)

als het grootste huis bekend gestaan heeft, waar men de slenters volkomen machtig was, om de jonge lieden geheel uit te kleeden, zo zy 't ongeluk hadden om daar op een Vrouwspersoon verzot te raken. Dan de brutaliteit van Heinbaas heeft de civiliteit van zyn beminde Ega en niet onbevallige dochter overtroffen, en zyn ongeluk bewerkt, en dat wel zoo, dat mogelyk alle zyne confraters 'er een gevoelige veeg mede door uit de pan zullen krygen, en al vry wat in hun brutaale geld en kostwinningen gefnuikt worden, zoo als ik, als wy aan de sukkel bennen, wel nader u verklaaren zal: althans Hein baas, die noch al meermaal gevecht in zyn huis had, en by de vrouwlui en oppassers niet zeer bemind was, geraakte ove weinig weeken weder in het zelve geval, zoo dat 'er de wachts aan te pas kwamen, en is door dit geval in handen der Justitie geraakt, en heeft aldaar een vonnis gekreegen, dat wel wat schrik onder dat soort van luidjes maaken zal, en hun derzelver gewoonlyke brutaliteiten wel een weinig doen afwennen; terwyl zyn Vrouwtje zig met het geen zy denkelyk best, bergen kon, de aftocht geblaazen heeft, en de dochter alleen in 't huis haar bon plaisier en goede