University of Groningen
Biomarkers, Models and Mechanisms of Intestinal Fibrosis
van Haaften, Tobias
DOI:
10.33612/diss.96088661
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date: 2019
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
van Haaften, T. (2019). Biomarkers, Models and Mechanisms of Intestinal Fibrosis. Rijksuniversiteit Groningen. https://doi.org/10.33612/diss.96088661
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
197
Chapter 10
198
6. Lang BM, Biedermann L, van Haaften WT, de Vallière C, Schuurmans M, Begré S, Zeitz J, Scharl M, Turina M, Greuter T, Schreiner P, Heinrich H, Kuntzen T, Vavricka SR, Rogler G, Beerenwinkel N†, Misselwitz B†, on behalf of the Swiss IBD Cohort Study Group. Genetic polymorphisms associated with smoking behaviour predict the risk of surgery in patients with Crohn’s disease.
Aliment Pharmacol Ther. 2018;47(1):55-66.
5. van Haaften WT, Mortensen JH, Karsdal MA, Bay-Jensen AC, Dijkstra G†, Olinga P†. Misbalance in type III collagen formation/ degradation as a novel serological biomarker for penetrating (Montreal B3) Crohn’s disease.
Aliment Pharmacol Ther. 2017;46(1):26-39.
4. Iswandana R, Pham BT, van Haaften WT, Luangmonkong T, Oosterhuis D, Mutsaers HAM, Olinga P. Organ- and species-specific biological activity of rosmarinic acid. Toxicol Vitr.
2016;32:261-268.
3. Mortensen JH, Godskesen LE, Jensen MD, van
Haaften WT, Klinge LG, Olinga P, Dijkstra G,
Kjeldsen J, Karsdal MA, Bay-Jensen AC, Krag A. Fragments of Citrullinated and MMP-degraded Vimentin and MMP-degraded Type III Collagen Are Novel Serological Biomarkers to Differentiate Crohn’s Disease from Ulcerative Colitis. J Crohn’s
Colitis. 2015;9(10):863-872.
2. Pham BT, van Haaften WT, Oosterhuis D, Nieken J, de Graaf IAM, Olinga P Precision-cut rat, mouse, and human intestinal slices as novel models for the early-onset of intestinal fibrosis.
Physiol Rep. 2015;3(4):e12323-e12323.
1. Roskott AMC*, van Haaften WT*, Leuvenink HGD, Ploeg RJ, van Goor H, Blokzijl T, Ottens PJ, Dijkstra G†, Nieuwenhuijs VB†. Histopathologic and molecular evaluation of the Organ
Procurement and Transplantation Network selection criteria for intestinal graft donation. J
Surg Res. 2014;189(1):143-151.
199
8. Hutter S*, van Haaften WT*, Hünerwadel A, Baebler K, Herfarth N, Raselli T, Mamie C,
Misselwitz B, Rogler G, Weder B, Dijkstra G, Meier CF, de Vallière C, Weber A, Imenez Silva PH, Wagner CA, Frey-Wagner I, Ruiz-Castro PA, Hausmann M. Intestinal Activation of pH-Sensing Receptor OGR1 [GPR68] Contributes to Fibrogenesis. J Crohns
Colitis. 2018;12(11):1348-1358.
*these authors share first authorship † these authors share last authorship
9. Raselli T, Wyss A, Gonzalez Alvarado MN Weder B, Mamie C, Spalinger MR, van Haaften WT, Dijkstra G, Sailer AW, Imenez Silva PH, Wagner CA, Tosevski V, Leibl S, Scharl M, Rogler G, Hausmann M†, Misselwitz B†. The Oxysterol Synthesising Enzyme CH25H Contributes to the Development of Intestinal Fibrosis. J Crohn’s
Colitis. 2019:1-15.
7. de Jong IEM*, Matton APM*, van Praagh JB, van
Haaften WT, Wiersema-Buist J, van Wijk LA,
Oosterhuis D, Iswandana R, Suriguga S, Overi D, Lisman T, Carpino G, Gouw ASH, Olinga P, Gaudio E, Porte RJ. Peribiliary glands are key in regeneration of the human biliary epithelium after severe bile duct injury. Hepatology.
200
1. van Haaften WT*, Mortensen JH*, Dige AK, Grønbæk H, Hvas CL, Bay-Jensen AC, Karsdal MA, Olinga P, Manon-Jensen T†, Dijkstra G†. Serological biomarkers of tissue turnover can identify responders to anti-TNF in Crohn’s disease; a pilot study. Submitted
*these authors share first authorship † these authors share last authorship
4. Weder B, van Haaften WT, Baebler K, Rogler G, Dijkstra. G, Imenez Silva PH, Wang Y, de Valliere C, Wagner CA, Frey-Wagner I, Seuwen K, Ruiz-Castro PA, Hausmann M. Intestinal Acidification Sensed by Ph-Sensing Receptor Gpr4 Contributes to Fibrogenesis. Manuscript in preparation
3. van Haaften WT, Blokzijl T, Hofker HS, Olinga P, Dijkstra G, Bank RA, Boersema M. Intestinal stenosis in Crohn’s disease show a generalized upregulation of genes involved in collagen processing and recognition that could serve as novel anti-fibrotic drug targets. Submitted 2. Mortensen JH*, van Haaften WT*, Karsdal
MA, Bay-Jensen AC, Olinga P, Grønbæk H, Hvas CL, Manon-Jensen T, Dijkstra G†, Dige AK†. Citrullinated and MMP degraded vimentin (VICM) is a novel biomarker for Infliximab response to treatment in Crohn’s disease patients.
Submitted
Manuscripts in preparation
or submitted ---
201
Terugdenkend aan de afgelopen jaren waren deze heel leerzaam, afwisselend, inspirerend, soms wat stressvol maar met name gewoon heel erg leuk.
Het doorlopen van een promotie traject is op vele fronten vormend, niet in de minste plaats door de vele mensen die ik hierdoor heb leren kennen en die mij hebben geholpen met mijn eigen projecten of met wie ik heb samengewerkt. Veel dank voor alle hulp, steun, afleiding, al het gelach en alle mooie gesprekken in de afgelopen jaren!
Dit meest gelezen deel van het proefschrift is bedoeld om iedereen te bedanken, dus daar zal ik dan maar mee beginnen. Allereerst mijn promotoren, prof. dr P. Olinga en prof. dr. G. Dijkstra.
Beste Peter, via Henri Leuvenink kwam ik bij jou om onder supervisie van BT mijn wetenschappelijke stage te doen. Dit was een leerzame tijd die resulteerde in een MD/PhD traject waarvan dit boekje het eindproduct is. In de afgelopen jaren heb ik je leren kennen als een prettige begeleider met een enorme drive om het slice model op de kaart te zetten. Je
laagdrempelige toegankelijkheid blijkt uit het feit dat de deur van je kamer altijd open staat. Reflexmatig keek (en kijk) ik altijd de gang in om te zien of je er was (wat te zien was aan de openstaande deur) zodat ik eventueel iets kon vragen. Tijdens de momenten van discussie heb je me altijd veel vrijheid en vertrouwen gegeven. Ik waardeer de rust en kalmte die je altijd weet te bewaren. De slice groep is in de afgelopen jaren zowel in aantal leden als in werkwijze enorm gegroeid, waarvoor veel bewondering!
Beste Gerard, met Peter liep ik voor de besprekingen naar je kamer hopend dat je er zou zijn. Vaak was je volledig gefocust op je andere bezigheden en moest je even schakelen, maar kregen we al snel je volledige aandacht. In de discussies met zijn drieën bracht je veel creatieve ideeën die zeker hebben bijgedragen aan de originaliteit van dit proefschrift. Ik ben heel blij met de input die je aan het project gegeven hebt. Ik heb geleerd dat het helaas praktisch niet lukt alle door jou aangedragen ideeën uit te voeren en ik bewonder de zelfrelativering die je had wanneer we besloten een plan toch te skippen. Dr. M. Boersema, beste Miriam, je hebt me enorm geholpen ondanks dat je pas later bij het project betrokken werd en ik een gedeelte van deze tijd in Zürich werkte. Dank voor je praktische inzichten, ideeën en hulp die je me met veel toewijding en medeleven gegeven hebt.
Daarnaast dank ik de leescommissie bestaande uit prof. dr. K.N. Faber, prof. dr. G.R.A.M. D’Haens en prof. dr. R.K. Weersma voor het beoordelen en goedkeuren van dit proefschrift.
202 Wetenschap begon voor mij tijdens mijn profielwerkstuk in de 6e klas
van het Praedinius Gymnasium in Groningen. Onder leiding van prof. dr. R.R.M. Bos van de afdeling Kaakchirurgie van het UMCG, testten Martijn Bos en ik de bloedstollende werking van met stollingsfactor VII geladen polyurethaanschuimen die mogelijk als vervanger zouden kunnen werken voor bloedstollende schuimen op dierlijke (gelatine) basis. Beste Rudolf, door jou werd tijdens dit project mijn interesse voor de wetenschap
gewekt. Van de manier waarop je mij leerde een wetenschappelijke tekst te schrijven, profiteer ik nog steeds. Dat je als rector van de corona tijdens de verdediging zal optreden, maakt de cirkel rond.
Tijdens de studie werd ik door Paul Bos bij betrokken bij het Prometheus Nierteam. Onder supervisie van prof. dr. H.G.D. Leuvenink en prof. dr. R.J. Ploeg, gingen we met Ernst Buiter of Cees Brugman mee naar een multi-orgaan donor procedure. Vaak in een ander ziekenhuis, soms met het vliegtuig, het was doorgaans een spannende ervaring. Als studenten ontvingen we van de uitname chirurgen waaronder Sijbrand Hofker, Vincent Nieuwenhuijs of Christina Krikke, nierbiopten die vervolgens werden opgeslagen in een van de vriezers van het UMCG. Via Prometheus leerde ik onder andere Leon van Dullemen kennen, die mij samen met Rik Mencke en Jan Binne Hulshof enthousiasmeerde voor de cursus week van de Junior Scientific Masterclass op Schiermonnikoog. Met hulp van Anne Margot Roskott voor een van mijn eerste artikelen, werd ik na mijn wetenschappelijke stage geaccepteerd voor het MD/PhD traject. Dank aan jullie allen voor de geven van de voorzetten die tot het starten van mijn promotietraject geleid hebben! In het bijzonder dank aan Henri voor de connectie met Peter en voor de tijdelijke aanstelling bij de chirurgie om te helpen met het opzetten van de implementatie van hypotherme machineperfusie van de nier als standaard na multi-orgaan donatie in Nederland. Ook van jou heb ik veel geleerd.
In de groep van Peter leerde ik allereerst Bao Tung Pham (ook wel BT) kennen als mijn begeleider van de wetenschappelijke stage. Dear BT, I would like to thank you for guiding me through my first steps of research as well as for involving me in your creative life. I’ll always remember the dinners we had with your wife Phuong at your house in Groningen, and the trip to move Phuong from Lille to Groningen when your son Lucca was expected. I received a very warm welcome from both your and Phuong’s family in Hanoi Vietnam, where I had a great time performing the internship social medicine at the University of Hué. You became a friend for life and I’ll definitely visit you in Vietnam again.
Als rechterhand van Peter, is Dorenda Oosterhuis de meest sta-biele factor van de slice groep. Dorenda, dank voor alle hulp op het lab en voor de vele gezellige momenten tijdens en naast het werk! Daar-naast dank aan alle collega’s van Peter’s slice groep voor mooie tijd. Rick
203 Mutsaers, dank voor de gezellige tijden toen we huisgenoten waren in de
Agricolastraat. Ik mis de borrels bij de Souffleur. Isabel Stribos, dank voor de raadzame gesprekken en voor je relativeringsvermogen. Ik heb bewon-dering voor hoe ‘gemakkelijk’ je alles lijkt te doorlopen. Gerian Prins, dank voor de gezellige momenten in en rond het lab. Naomi Teekamp, ook aan jou dank voor de relativerende en raadzame gesprekken. ‘The Emilia’s’, Emilia Gore and Emilia Bigaeva, thanks to both of you for all the help in the lab and for all the chit-chat and laugher during work and lunches. I’ve enjoyed that so much. Radit Isawandana and Kurnia Putri, thank you for always being so open, friendly, willing to help and for sharing your Indo-nesian culture with us. I wish you and your son all the best. Suriguga, dear Su, sharing an office with you was really good fun. You gave me insight in your beautiful culture and through you I’ve learned that not all Chinese are that noisy as I thought ;). Theerut Luanmongkong, Jo, I admire your unlimited politeness, and your drive to work and to travel. I’ve enjoyed to see you developing throughout your PhD and becoming a bit less po-lite and more direct and straightforward. De nieuwe leden van de slice groep (Carin Biel, Konstanze Gier, Michiel Ruigrok, Ruby Karsten, Yvette Jansen) die ik door coschappen en klinisch werk minder goed heb leren kennen, wens ik veel succes met jullie projecten.
Als medicus op een farmaceutische afdeling (Farmaceutische Technologie en Biofarmacie) ging er een wereld voor mij open. Anko Eissens, Anne de Boer, Annemarie Boesder, Anne Lexmond, Ari Kauppinen, Caroline Visser, Christina Avanti, Doetie Gjaltema, Duong Nguyen Nhat, Ed Schmidt, Floris Grasmeijer, Gaurav Kanojia, Hans de Waardt, Herman Woerdenbag, Imco Sibum, Jan Ettema, Jasmin Tomar, Maarten Mensink, Marcel
Hoppentocht, Marinella Visser, Marianne Luinstra, Max Beugeling, Niels Grasmeijer, Paul Hagedoorn, Philip Born, Renee van der Kooij, Sonja Graver, Yu Tian en Wouter Tonnis, het was verrijkend jullie te leren
kennen en ik heb veel van jullie geleerd. Prof. dr. H.W. Frijlink, beste Erik, dank voor het warme onthaal op jouw afdeling en voor je enthousiaste verhalen over werk gerelateerde zaken maar ook over van alles daarbuiten. Dr. W.L.J. Hinrichs, beste Wouter, dank voor je nuchtere verhalen onder het genot van een biertje en voor de heerlijke etentjes bij ’t Kantoor. Als onderzoeker bij zowel de farmacie in het faculteitsgebouw als bij de Maag-, Darm-, en Leverziekten (MDL) in het UMCG, ben ik vaak door de lange gang in ‘De Brug’ gelopen. Gelukkig werd ik op het MDL-lab en bijhorende meetings altijd warm onthaald door Arno Bourgonje, Dianne Jansen, Dorien Buurman, Julius von Martels, Jurya Glansbeek, Guido Trentadue, Klaas Nico Faber, Raphael Fagundes Rosa, Ruben Gabriels, Tjasso Blokzijl en Ying Ying Cui. Dank voor alle input tijdens de discussies bij de IBD lab-meeting. Julius, nogmaals gefeliciteerd met het behalen van je PhD ondanks alle hobbels op de weg. Jurya, dank voor het regelen van
204 alle afspraken met Gerard. Ik zal nooit meer mijn achternaam en promotor
noemen als ik naar het secretariaat bel in de vooronderstelling dat jullie dit wellicht vergeten zijn. Guido, thanks for the nice conversations about all kinds of music. Ruben, veel dank voor het eindeloze geouwehoer in het UMCG maar ook tijdens onze klinische tijd in Isala. Tjasso, veel dank voor de constructieve en degelijke manier waarmee je het werk op het lab verricht en mij dit hebt geleerd. Ook dank aan Alix Matton en Iris de Jong van het chirurgisch lab voor het mooie galweg slices project. En verder aan de verpleegkundig specialisten van de afdeling abdominale chirurgie, Silvia van Vliet, Swades Ramcharan en Taco Buitenhuis voor het includeren van de patienten die een darmresectie ondergingen.
Daarnaast hebben we prettig samengewerkt met dr. G. Kats-Ugurlu van de afdeling pathologie. Beste Gursah, veel dank voor de lessen pathologie die je me gaf. Hier heb ik tijdens mijn klinische werk veel aan. Ik hoop dat we ons project nog eens zullen afmaken.
Verder moet ik zeker mijn San Diego maten bedanken voor de geweldige trip aansluitend aan de Digestive Disease Week in 2016. Lieve Elmire Hartmans, Floris Imhann, Jasper van Praagh, Marijn Visschedijk en Lieke Spekhorst, we vormden tijdens onze reis plots een hechte groep waarin iedereen goed zijn plek vond. De reis was voor mij iets minder life-changing dan voor sommigen van jullie, maar ik denk er vaak aan terug. Hopelijk kunnen we als reünie over een paar jaar nogmaals met z’n allen naar de DDW.
Furthermore, I would like to thank all the colleagues from Zürich for the fantastic time I had at your lab with the beautiful view over the Zürichsee and the mountains. Dear prof. dr. G. Rogler, again thank you for giving me the opportunity to come to Zürich and work in your lab. I have learned a lot while working in the lab and I enjoyed all the activities such as the Falk conference in Luzern and the new-years dinner of department in the main tower of the University of Zürich. You were very generous to me. Dear prof. dr. M. Hausmann, dear Martin, thank you for supervising me in Zürich and for your companionship during my stay. I liked the chats we had about every(random)thing and I like the way you perform your research. I hope we’ll keep collaborating in the future. Silvia Lang, thank you for the extensive and thorough lab training you gave me. Bruce Weder, thank you for guiding me through the lab and for the mouse fibroblasts. Cheryl de Valliere, thanks for your kindness and help, and for the great birthday pie you made for me. Celine Mamie, thank you for assisting me and Martin with the mouse experiments. Senta Hutter, thank you for writing a nice paper together. Benjamin Misselwitz, thank you for showing me around the clinical part of the department. Jesus Cosin-Roger, and Matthias Butter, thanks for the fun in and around the lab. Thanks to all the other (lab)members who warmly welcomed me over there, I hope we will meet again one day.
205 Also, we collaborated with Joachim Mortensen and his colleagues from Nordic Bioscience. Dear Joachim, thank you for the smooth collaboration and for the papers we published together. At least two more to go! Thank you for your companionship during the DDW in Chicago and at other conferences. I hope that one day we’ll drink a whisky at the John Hancock tower again!
Daarnaast veel dank aan alle ‘klinische’ collega’s van de afdelingen Maag-, Darm- en Leverziekten van Isala in Zwolle en Medisch Spectrum Twente in Enschede, voor alles wat jullie mij geleerd hebben en voor alle gezelligheid. Hopelijk zullen jullie mijn collega’s blijven!
Daarnaast wil ik al mijn (muziek)vrienden bedanken voor de vriendschap rondom al het ‘gewerk’. Arden, samen met Martijn zijn we een wonderlijk trio, heel verschillend maar toch al heel lang goede vrienden. Dank voor je nuchterheid en relativeringsvermogen. De BuiCie (buitenlandse reiscommissie) van Groninger studentenorkest Mira, bestaande uit Bruno van Esseveld, Danna Paternotte, Johanna Broese, Johannes Drop, dank voor alle gezelligheid, lekker eten en voor alle reisjes, opdat er nog vele mogen volgen. Bas Bartels, Eckhardt Ubbens, Jelmer Strijkstra en Thomas van Zijl, dank voor alle gesprekken over muziek, dirigenten, orkesten, het leven, etc. Opdat we de jaarlijkse vakantie traditie nog lang zullen continueren. Verder dank aan alle Miranen voor alle concerten, repetitie weekenden en tournees. Dank aan Thomas Allersma voor een mooie tijd in Almelo, waar we voor onze coschappen een jaar woonden. Opdat we eindelijk weer eens naar een feestje gaan. Ook dank aan mijn huisgenoten in Zwolle, Thomas Bronsveld en Storm Dam voor de gezellige tijd in de Rembrandtlaan.
Dear Mara, even though we are not together anymore, I want to thank you for all the love and support you gave me to finish this thesis.
Mijn paranimfen, Martijn Bos en Rosa Lammerts, dank dat jullie mij bijstaan op deze dag. Allerbeste Tijn, dank voor de onvoorwaardelijke vriendschap van jouw en je familie. Er is altijd wat te kletsen of te lachen wanneer je me terug van je werk vanuit de auto vaak meerdere keren per week belt, dat is heerlijk. Lieve Roos, dank voor de jarenlange hechte vriendschap. Tijdens de verschillende fasen van het leven tot nu toe hebben we veel mogen delen en was je er altijd voor mij. Volgens mij kennen we elkaar dit jaar 25 jaar, een jubileum dus! Ik verheug me op komende 25 jaren en alle daaropvolgende.
Lieve ouders, dank voor de creatieve en ‘eigen’ personen die jullie allebei zijn, zowel in jullie eigen leven als in manier waarop jullie ons hebben gevormd. Dank voor de onvoorwaardelijke liefde, aandacht en steun die jullie mij altijd geven. Ik geniet er altijd van om bij jullie thuis te zijn. Lieve Eva, lieve Eef, door je creatieve kunnen heb je veel mooie dingen beleefd
206 en zal je weer mooie momenten gaan beleven. Ik verheug me alvast op
weekendjes Amsterdam met vrienden, musea en concerten die zeker weer zullen komen. Lieve Niels, je gaat je eigen weg op een eigenzinnige en creatieve manier, ik geniet ervan te zien hoe dit allemaal gaat. Veel dank voor de prachtige vormgeving van dit boek.
207
Tobias van Haaften was born in Maastricht in 1990. After graduating from the Praedinius Gymnasium in Groningen in 2008, he started studying Medicine at the University of Groningen. During the start of the master phase, he commenced the MD/PhD program of the Junior Scientific
Masterclass under the supervision of prof. dr. Peter Olinga, prof. dr. Gerard Dijkstra and dr. Miriam Boersema at the department of Pharmaceutical Technology and Biopharmacy of the University of Groningen, and at the department of Gastroenterology and Hepatology of the University Medical Center Groningen (UMCG) in 2013. Medical clerkships were performed at the UMCG, at the Ziekenhuisgroep Twente in Almelo/Hengelo, at the Faculty of Public Health of the University Hospital of Hué, Vietnam, and at Isala Zwolle. During his PhD period, he performed research at the department of Gastroenterology and Hepatology of the University Hospital Zürich, Switzerland. Alongside studying, he was a member of the Haydn Youth String Orchestra, Groninger Student Orchestra Mira, Dutch Student Orchestra (NSO), Dutch Students Jazz Orchestra (NSJO) and the Academic Orchestra Zürich playing viola. In 2018 he worked at the department of Gastroenterology and Hepatology of Isala in Zwolle. He currently works at the department of Gastroenterology and Hepatology of Medisch Spectrum Twente in Enschede.
