Beter in je lijf, beter in je hoofd
Inhoud
1. Samenhang psychiatrie somatiek 2. Samen naar meer herstel – de
veranderbare factoren
3. Bewegen als medicijn
Levensverwachting bij psychiatrische aandoenigen is met 10-25 jaar afgenomen
• 85% van patiënten met complexe psychiatrische problemen overlijdt aan een natuurlijke dood
• Het voortijdig overlijden wordt voornamelijk veroorzaakt door chronische somatische aandoeningen (hart en vaatziekten, longziekten, infecties, diabetes, hoge bloeddruk)
Het sterftecijfer bij schizofrenie is 2 tot 2.5 keer hoger dan de algemene bevolking. Bij depressie 1.8 keer zo hoog
WHO 2015
Gemiddelde levensverwachting bij schizofrenie
WHO, 2015
Verminderde levensverwachting door:
1. Patiënt en arts factoren 2. Toegang tot zorg
3. Organisatie van zorg 4. Ziekte zelf (incl. stress) 5. Overlap van ziekten 6. Bijwerkingen medicatie 7. Leefstijl
De Hert et al. 2011
Bramberg e.a. BMC 2018
Barrières en bevorderende factoren
Somatische zorgconsumptie in de psychiatrie
Somatische zorgconsumptie van patienten met psychose of bipolaire aandoening is gelijk aan of minder dan de algemene populatie (Swildens et al. Adm Policy Ment Health. 2016).
Screening en behandeling van de lichamelijke aandoeningen
• Minder gescreend op hypertensie of hartritme stoornissen(Morrato et al. 2010; Deuschle et al. 2013; Akyuz et al. 2016; Jo et al. 2017)
• Minder behandeld met bloeddrukverlagers of cholesterolverlagers (Nasrallah et al. 2006; Correll et al. 2010; Bruins et al. 2017)
• Minder vaak opgevolgd in Nederland phamous studie (50%) (Bruins et al. 2017)
8
Maar zijn we nu wel goed bezig – moeten we niet breder en korter screenen?
Increasing mortality gap for patients diagnosed with schizophrenia over the last three decades
— A Danish nationwide study from 1980 to 2010
Fig. 2. Exclusief suïcides
Nielsen et al. 2013
Overlap morbiditeit psychiatrie en somatiek
Hoe zit het met de overlap in Nederland?
50% van de patienten in de GGZ heeft in het afgelopen jaar ook een ander medisch specialist gezien
(Maarten van Schijndel e.a. in preparation)
Psychisch gezond versus ongezond
Bron: CBS Gezondheidsenquête 2015 t/m 2018
* Afkappunt 60 conform eerdere publicatie
Tabel 4. Percentage somatische co-morbiditeit per psychiatrische diagnose onderverdeeld per tractus, berekend ten opzichte van totaal aantal medicijngebruikers
%
Cardiovasculair Dermatologie Diabetes Endocrien Gastro-intestinaal Hoofd-hals Hematologie Immuun/allergie Maligniteit Musculoskeletaal Neurologie Respiratoir Urogenitaal
Schizofrenie (592) 28,9 9,6 16,6 3,9 40,4 10,8 13,9 32,3 0,5 14,2 25,2 10,3 6,9 Depressie (488) 46,9 11,1 14,8 7,6 64,3 12,5 25,6 31,6 1,0 28,5 11,1 13,5 12,5 Persoonlijkheid (476) 35,1 9,9 14,3 8,0 59,7 10,7 23,1 38,0 0,8 25,8 16,4 18,5 12,4 Bipolair (265) 44,5 12,5 12,1 15,5 48,7 9,8 23,8 37,7 1,9 24,5 17,4 12,8 10,6 Verslaving (127) 39,4 11,8 10,2 3,9 58,3 11,8 18,1 31,5 1,6 29,1 18,9 20,5 8,7 Cognitief (115) 60,9 9,6 15,7 8,7 59,1 8,7 38,3 33,0 0 37,4 16,5 19,1 19,1
Somatische problematiek in de psychiatrie
Prevalentie van somatische co-morbiditeit bij psychiatrische patiënt in het UMCUtrecht (n= 8037) – totaal 69.5%
Kox et al. In preparation
Psychotische stoornissen and somatische co-morbiditeiten
Hyperlipidemie 45% vs 38%
Hypertensie 44% vs 26%
Diabetes 21% vs 8%
Cardiovasculair 12% vs 7%
We screenen nu voor cardiovasculaire problemen, maar ook andere aandoeningen veel voorkomend:
Longziekten 28% vs 3%
Obesitas (25-50%)
De Hert et al. 2016;
Razanno et al. Schiz.
Res. 2014
Prevalentie longziekten bij psychotische aandoeningen
Partti e.a. BJP 2015
Borstkanker
Prostaatkanker
V/d Horst, in preparation
Prevalentie kanker bij psychotische aandoeningen
Wetenschappelijk onderzoek naar somatische co- morbiditeit bij psychiatrische aandoeningen
- Kan resulteren in een paradigma shift
Metabool syndroom en diabetes komen vaker voor in schizofrenie. Dus centrale vasculaire problematiek zou de symptomen van schizofrenie kunnen verklaren.
- Kan resulteren in nieuwe behandelingen
Statinen en antidiabetica in de behandeling van schizofrenie - Kan resulteren in nieuwe richtlijnen
CVRM screening wordt uitgebreid met screening COPD
Conclusies
• Somatische aandoeningen in de psychiatrie zijn eerder een regel dan uitzondering
• Detectie, preventie en behandeling van de co-morbiditeiten is nog onvoldoende (aanwijzingen dat de ‘mortality gap’ groter wordt)
• Noodzaak om meer te doen dan alleen screenen en behandelen van metabool syndroom
• Meer wetenschappelijk onderzoek nodig
• Aandacht voor somatiek onder druk door transities
Focus op veranderbare factoren:
- Integrale zorg
- (Bijwerkingen) medicatie - Leefstijl interventies
De ‘next step’ in het bevorderen van het herstel bij
psychiatrische aandoeningen
Medicatie optimalisatie
1. Gebruik de richtlijnen/zorgstandaarden (balans werking-bijwerking)
1. Medicatie verificatie – inclusief somatische meds.
2. Bijwerkingen in kaart brengen
3. Bloed onderzoek inclusief spiegels en farmacogenetica.
4. Saneren, verminderen of switchen medicatie – hoe doe je dat?
5. Medicatie voor bijwerkingen bv. metformine toevoegen bij
obesitas (de Silva et al. 2016)
Leefstijl
Psychisch gezond Psychisch ongezond
Ongezonde leefstijl – daar is wat aan te doen!
• Roken
• Drugs en alcohol
• Slapen
• Stress
• Slechte voeding
• Inactiviteit
Stoppen met roken verbetert de cognitie bij patiënten met een psychose
1094 patiënten met een psychose, - 67% rookt
1047 broers en zussen van patiënten met een psychose -38% rookt 579 gezonde controles -25% rookt
Rokers uit alle groepen presteerden cognitief slechter dan niet-
rokers. Bovendien ging stoppen met roken door patiënten gepaard met een verbetering in de snelheid van informatieverwerking.
Consequentie voor de praktijk: Help patienten stoppen met roken – een niet-rook beleid, psychoeducatie etc.
Vermeulen et al. 2018, JAMA
Bewegen – wat weten we en wat kun je er mee bereiken?
1. Effecten van bewegen op levensverwachting
2. Bewegen met een psychiatrische aandoening
3. Bewegen als leefstijlgeneeskundige interventie
Estimated daily time spent in different contexts of energy expenditure among adults, based on the National Health and Nutrition Examination Survey. Circulation 2016
Wat weten we over de relatie
fysieke activiteit en
risico op hart en
vaatziekten?
Bewegen als medicijn
Bij patienten met psychotische aandoeningen toename in fysieke
activiteit/conditie vermindert de psychiatrische symptomen en
verbetert de cognitie.
225 235 245 255 265 275
0 6
Time from baseline (months)
W pe a k
Patients Patients Controls Controls
Time X Randomisation: F=15.537, p<.001
Fitheid (conditie) verbeterd na 6 maanden behandeling
met fitness interventie
Verandering in de mentale gezondheid
Mental health improves with physical exercise!!!!
Only trend improvement for triglycerides
Scheewe et al 2013
Meer fitheid minder hersenvolume afnames bij psychose
Scheewe et al. 2013
• De cotrex van de linker hemisfeer.
• Grote delen van de frontale,
temporale en cingulate cortex.
Schoenmaker blijf bij je leest
Conclusies
• Bewegen heeft een positief effect op de
levensverwachting (en lichamelijke gezondheid)
• Patienten in de psychiatrie bewegen minder en hebben een slechtere conditie.
• Objectief meten van de activiteiten is beter
• Meten van activiteiten en cardiorespiratoire fitheid is eenvoudig
• Toename cardiorespiratoire fitheid verbetert
de psychische gezondheid (en het brein)
Maar………
Hoe krijg je mensen in beweging?
• De GGZ en de professionals moeten zelf meer bewegen.
Eerst bij jezelf beginnen.
• Bespreken wat zou helpen om meer te bewegen (maatje, coach etc.) en in de zorgprocessen inbedden -
behandelplan
• Beweeg experts inzetten om:
1. meer vertrouwen in het lichaam 2. beter lichaamsbeeld
3. minder schaamte etc.
4. andere belemmeringen (fysiek/mental) te adresseren
Veel plezier vandaag en blijf fietsen!
Start of Tour de France in Utrecht, 2016
Thomas Scheewe Frank Backx
Wiepke Cahn Jeroen Deenik
Hilleke Hulshoff Pol Neeltje van Haren Frederike Jorg Rene Kahn Rene Mandel Hugo Schnack Alena Svátková Tim Takken
Davy Vancampfort,
