Jaarverslag Stichting Presentie

Jaarverslag

Stichting Presentie

2017

2

Inleiding

Stichting Presentie spant zich al vele jaren in voor de bevordering van goede, menslievende

zorgpraktijken¹. Dat doen we door als maar weer in en met die praktijken op te trekken en daar het werk van professionals te volgen, te voeden, te stimuleren en te faciliteren. Inmiddels is presentie op steeds meer plekken een min of meer bekend begrip en het roept bij veel professionals de vraag op naar ‘meer’. Meer kennis, meer verdieping, meer houvast en meer ondersteuning in de dagelijkse toepassing. Door vaak langdurig met professionals op te trekken ontstaat er een rijk en genuanceerd beeld van hoe het er werkelijk aan toegaat in praktijken. Worstelingen en successen komen in beeld en het blijkt enorm behulpzaam te zijn om die ervaringen zodanig op begrip te brengen dat ze gedeeld kunnen worden met anderen. Dit doen we onder andere in ons onderzoeks- en ontwikkelwerk. Over de producten die dat oplevert, leest u in dit jaarverslag.

Maar goede, presente professionals die zich in (willen) zetten voor relationele zorg, ervaren de omgeving waarin zij werken lang niet altijd als ondersteunend. Het faciliteren van presente praktijken blijkt niet vanzelfsprekend te zijn, zeker niet in een (organisatorische en maatschappelijke) context die bol staat van regels en gewoonten die op andere uitgangspunten gebaseerd zijn dan de presentie. Om die reden zijn wij inmiddels al de nodige jaren intensief aan het nadenken over de consequenties van presentie voor alle niveaus van zorgpraktijken. Dus ook voor leidinggeven, voor het inrichten van processen en voor het afleggen van verantwoording. Want goede zorg die niet gefaciliteerd wordt óf niet langs de kassa kan, is op den duur niet heel kansrijk.

In 2017 zijn grote slagen gemaakt in het doordenken van presentie op al die niveaus van werken. Dat komt bijvoorbeeld samen in de ontwikkeling van het zorgethisch kwaliteitsmodel, een denkmodel dat helpt om onderzoekend en lerend bezig te zijn met ‘goede zorg’. U leest er meer over in dit

jaarverslag.

In nauwe samenhang met het doordenken van presentie op alle uitvoeringsniveaus, acht Stichting Presentie het van groot belang dat het presentiewerk kan bogen op een degelijke body of knowledge.

Die komt tot stand in wisselwerking met praktijken, het ondersteunt het ontwikkelwerk in die praktijken en zet deze kracht bij. Dat betekent dat wij aanhoudend inzetten op zowel praktisch als meer theoretisch onderzoekswerk.

In dit jaarverslag treft u een samenvatting aan van het werk dat wij het afgelopen jaar hebben verricht, met de bedoeling u inzicht te geven in de uitgangspunten, werkwijze en resultaten van ons werk. Mocht u een nog rijker beeld willen hebben van onze activiteiten, dan raad ik u aan ook ons uitgebreide jaarverslag van 2016 te lezen, waarin op een aantal thema’s dieper ingegaan werd.

We hopen dat Stichting Presentie u in 2017 heeft weten te inspireren en zetten dat graag voort.

Op deze plek bedanken wij allen die dat presentiewerk keer op keer mogelijk maken: professionals, trainers, bestuurders, beleidsmakers, maar ook de financiers die ons de ruimte geven om een onze soms een beetje dwarse bijdrage te blijven leveren!

Utrecht, 22 juni 2018

1 Zorg vatten wij breed op: al die praktijken waarin mensen één of andere zorg- hulp- of

ondersteuningsbetrekking met elkaar hebben. Ook onderwijs valt onder dat begrip, of de wijkagent.

3

Waar wij van zijn

De presentiebenadering is een manier van werken die de relationele afstemming tussen zorggever en cliënt als basis voor hulp en steun ziet. Goede zorg ontstaat vanuit het zorgvuldig aansluiten bij en afstemmen op de ander, en op wat hij of zij nodig heeft. Leefwereldgerichtheid en

perspectiefwisseling zijn daarin centrale begrippen.

Presentie richt de zorg in via relationeel programmeren: vanuit de relatie blijkt wat goede zorg is voor deze cliënt(en) op dit moment. De eigen vakkennis van professionals blijft intact, maar de relatie stuurt hoe die kennis wordt aangewend. De presentie neemt radicaal het perspectief van de ander in als leidraad voor de zorg – in plaats van de logica van de methodiek. De presentie is bovendien kritisch tegenover het maakbaarheidsgeloof in veel methodieken; presentie is primair gericht op het zoeken naar een bevredigende relatie tot het leven – ook als dat leven vastzit.

De presentie is geworteld in de zorgethiek. Deze morele theorie stelt de onderlinge afhankelijkheid van en verbondenheid tussen mensen en hun plek in een gemeenschap centraal. Menselijke kwetsbaarheid en verantwoordelijkheid zijn uitgangspunten in het moreel redeneren, meer dan algemene beginselen of veralgemeniseerbare consequenties. Het denken over goede zorg beperkt zich niet tot de één-op-één-relatie met de hulpvragende ander, maar vraagt doordenking in een brede maatschappelijke, institutionele en politieke context. De waarde van presentie heeft zich bewezen in praktijken en is vastgelegd in een eigen body of knowledge.

▪ In de presentiebenadering draait het om relationele afstemming en zorgvuldig aansluiten bij en afstemmen op de ander;

▪ Centrale begrippen zijn leefwereldgerichtheid en perspectiefwisseling;

▪ Presentie richt de zorg in via relationeel programmeren;

▪ Vanuit presentie hebben wij bovenal oog voor de meest kwetsbaren in onze samenleving;

▪ Presentie is geworteld in de zorgethiek.

4

Wat wij doen

Kernactiviteiten van Stichting Presentie zijn:

• ontwikkeling van en onderzoek naar goede zorgpraktijken vanuit presentieperspectief;

• presentie uitdragen (in lezingen, publicaties en het onderhouden van ons netwerk, zoveel mogelijk in wisselwerking met zorgvragers en cliënten);

• presentie aanleren (met behulp van voordrachten, leertrajecten, cursussen, leergangen,

intervisie etc.) en zo een krachtig kader vormen dat presentiepraktijken kan opzetten en dragen;

• concrete presentiepraktijken (helpen) stichten, innovatieve pilots opzetten en zorgvernieuwing stimuleren en waar nodig begeleiden;

• verwerven van deugdelijke kennis over hoe presentie werkt (‘best practices’), wat ze oplevert en hoe ze bevorderd kan worden;

• deze kennis verspreiden (onderzoek, publicaties, databank, etc.);

• vanuit deze kennis en praktijken en vanuit de basisfilosofie van de presentie deelnemen aan het publieke debat (over goede zorg bijvoorbeeld);

• het vestigen en in stand houden van een Bijzondere Leerstoel Presentie, zodat presentie op (internationaal) wetenschappelijk niveau verder kan worden ontwikkeld en onderwezen;

• daarnaast het vestigen en in stand houden van een lectoraat (hbo) en zo mogelijk een practoraat (mbo), zodat presentie zo breed mogelijk op meerdere niveaus verder kan worden ontwikkeld en onderwezen.

Stichting Presentie bestaat uit twee secties:

1. De werkstichting, met als aandachtsgebieden:

▪ Ontwikkeling en verspreiding

▪ Scholing en kadervorming

▪ Presentieprojecten

2. De Bijzondere Leerstoel Presentie en Zorg

5

1. Activiteiten op hoofdlijnen:

Ontwikkeling en verspreiding

Een kernactiviteit is het uitdragen en overdraagbaar maken van de (theoretische) inzichten en praktische opbrengsten van presentie.

Meerdere (veelal meerjarige) onderzoeksprogramma’s dragen bij aan inzichten rond goede zorg en (nieuwe) professionaliteit.

In 2017 werden nieuwe programma’s opgezet en uitgevoerd en werd een aantal programma’s uit voorgaande jaren gecontinueerd en/of afgerond. Daarnaast werden publicaties en lezingen verzorgd voor uiteenlopende doelgroepen en via verschillende kanalen.

Het ontwikkel- en onderzoekswerk van de werkstichting en van de Bijzondere Leerstoel Presentie en Zorg beïnvloeden, versterken en overlappen elkaar deels. Voor een breed beeld van de lopende activiteiten en actuele ontwikkelingen leest u aanvullend op onderstaande opsomming meer in de paragraaf over de Bijzondere Leerstoel.

Langlopende onderzoeks- en ontwikkelactiviteiten in 2017

Goede zorg is beweging - Een beschrijving van sturende perspectieven en relationeel werken binnen De Hagert

Jan den Bakker en Bernadette Willemse, 2017

Uitgave: Stichting Presentie en Trimbos Instituut in opdracht van ZZG Zorggroep.

Stichting Presentie en het Trimbos-instituut hebben samen onderzoek gedaan naar woonzorgboerderij De Hagert om meer inzicht te krijgen in de manier waarop in een zeer

gewaardeerde zorgpraktijk gewerkt wordt. Dit onderzoek vond plaats in het kader van ‘Ruimte voor verpleeghuizen’ (Waardigheid & Trots). Het onderzoek laat allereerst zien dat goede zorg vooral beweging is. Van medewerkers wordt creativiteit en improvisatievermogen gevraagd omdat geen mens en geen dag hetzelfde is. Elke keer opnieuw proberen medewerkers aan te sluiten bij hun bewoners. Relationeel werken maakt dat mogelijk.

Het rapport beschrijft hoe de vijf gevonden vormen van relationeel werken (zorg verlenen,

samenwerken, leidinggeven, beheren en inrichten) er in de praktijk uitzien. Ook wordt beschreven hoe ze samenhangen en wat de drie sturende perspectieven erachter zijn: een onderliggend mensbeeld, een focus van de medewerker op goede zorg en de waardering als goede zorg door verwanten.

In 2017 werd het onderzoek voortgezet met de focus op verantwoording van goede zorg. Het tweede deel van dit onderzoek wordt in 2018 afgerond met een publicatie (waarin deel 1 en 2 worden samengevoegd).

6 Goede BBB-zorg vanuit de leefwereld

Marieke Potma, 2017

Interne uitgave Stichting Presentie, uitgevoerd in opdracht van Nico Adriaans Stichting Rotterdam.

Op verzoek van de Nico Adriaans Stichting (NAS) heeft Stichting Presentie in 2017 onderzoek gedaan naar de leefwereld van mensen zonder verblijfsvergunning, die een beroep doen op de bed-bad- brood-regeling (BBB) in Rotterdam. Marieke Potma voerde het onderzoek uit namens Stichting Presentie, onder supervisie van Guus Timmerman.

In dit onderzoek is gekeken hoe begeleiding van deze groep mensen vorm kan krijgen (de 4^e B) door te kijken wat helpend kan zijn, vanuit een beter begrip van de leefwereld(en) van betrokkenen.

Begeleiding wordt opgevat als bijdragen aan ‘terugkeer naar een decent life’. Een ‘decent life’ als een leven waarin iemand zichzelf kan respecteren en zichzelf onder ogen kan komen.

Het onderzoek biedt praktische handvatten voor al degenen die meer leefwereldgericht willen werken met deze groep mensen zonder (‘de goede’) papieren.

Samenvatting: http://www.presentie.nl/images/stories/docs/Samenvatting_onderzoek_BBB_1.pdf

Verstandig duikelen - De complexe praktijk van sociale professionals Judith Leest, Eveline Bolt en Marije van der Linde, 2017/2018

Onderzoek uitgevoerd in een samenwerkingsverband met Sociaal Makelorganisatie Me’kaar en Stichting Buurtpastoraat Utrecht.

Dit onderzoek naar de leefwereldaansluiting van sociale professionals werd in 2017 afgesloten. In 2018 zal het rapport in definitieve vorm uitgebracht worden.

Stichting Presentie is al enkele jaren actief in onder meer de Utrechtse praktijk van het sociaal werk.

Wij begeleiden daar uitvoerend professionals en hebben daar de afgelopen twee jaar onderzoek aan gekoppeld. Dit onderzoek kent verschillende invalshoeken, met als metafoor ‘de verstandige

duikelaar’: de professional die een eigen positie moet innemen te midden van allerlei druk- en treksystemen en belangen, waaronder primair de (kwetsbare) buurten en bewoners, maar ook de organisatorische systemen, de politieke en beleidsmatige druk, etc. Wij beschrijven hoe de

‘Ondanks alles zit je vast. Je kijkt om je heen. Waar kan ik heen? Wat kan ik doen? Het voelt alsof je geen benen hebt, niet zelf kunt lopen. Je weet niet

wat je moet, want je hebt nergens een soort zekerheid. Dat leidt tot onbeweeglijkheid, maar van binnen tolt alles door elkaar.’ (onderzoek NAS)

‘Herkenbaar en leerzaam. Op het niveau van de politiek nadenken over de in beeld gebrachte spanningen: kunnen wij daar iets mee? We denken dat

we vanuit de politiek ruimte geven, maar toch wordt die nu te weinig gevoeld. Waar moeten we over nadenken opdat die ruimte wel gevoeld

wordt en we met elkaar ruimte voelen om te leren?’.

(beleidsmedewerker gemeente)

7

professional vanuit zijn eigen basis (of finaliteit) optimaal mee kan bewegen waar dat passend en nodig is, én een kritische (pedagogische, politiserende) rol kan vervullen. Dit onderzoek, vanuit de empirie opgebouwd, geeft goed inzicht in de actuele complexe praktijk en biedt een aanvulling op bestaande methodieken en competentieprofielen voor de sociale professional.

Goede zorg voor mensen die zich niet zomaar laten ‘verstaan’

Onderzoek in opdracht van Esdégé Reigersdaal

In 2017 werd het langlopend onderzoek gecontinueerd dat Andries Baart en Judith Leest samen met onderzoekers ter plaatse doen bij Esdégé Reigersdaal. Dit onderzoek richt zich op mensen met een zeer ernstige verstandelijke beperking en zeer moeilijk verstaanbaar gedrag. De onderzoekers zijn op zoek naar de ingrediënten wat in deze complexe situaties zorg tot goede zorg maakt: wat het aandeel is van professionals en hoe het idee van wat goed is tot stand komt.

Eén van de interne onderzoekers van Esdégé zal op dit onderzoek promoveren.

Ongeregeld goed

Naar aanleiding van het onderzoek naar de huisartsenpraktijk

In 2015 en 2016 deden Guus Timmerman en Andries Baart onderzoek naar de huisarts aan het ziek- en sterfbed van de eigen patiënt. Voor uitbreiding en verdieping van dit onderzoek konden helaas onvoldoende financiële middelen worden gevonden. In 2017 werd op verschillende plekken en via verschillende media aandacht besteed aan de uitkomsten van het onderzoek .

Zowel Andries Baart als Guus Timmerman hebben verschillende lezingen en presentaties gegeven naar aanleiding van en over dit onderzoek.

Guus Timmerman verzorgde o.a. een workshop voor huisartsen op de Mertensdag van het RadboudUMC op 9 mei en de presentatie ‘Practical wisdom in end-of-life care by general practitioners’ op de 18th Nursing Ethics Conference / 3rd International Ethics in Care Conference (Christ Gastmans) in Leuven (15-16 september 2017).

Op zoek naar anders denken over kwaliteit Werkplaats Kwaliteit

In 2017 werd de Werkplaats Kwaliteit gecontinueerd. Een werkplaats waarin met 14 deelnemende zorgorganisaties uit verschillende sectoren na- en meegedacht werd over het Zorgethisch

Kwaliteitsmodel, ontwikkeld door Andries Baart en Jan den Bakker. Dit model beoogt een alternatief aan te reiken voor praktijken die werk maken van relationele zorg en hier op een passende manier verantwoording over af willen leggen.

Over dit Zorgethisch Kwaliteitsmodel verschijnt in 2018 het boek De ontdekking van kwaliteit (Andries Baart).

8

Overige publicaties en publiciteit

Relationeel werken in een reeks van zes artikelen Artikelenreeks Zorg+Welzijn en Stichting Presentie

In 2017 is, aansluitend op de reeks ‘De praktisch wijze professional’ uit 2016, wederom een reeks van zes artikelen over presentie gepubliceerd in het blad Zorg+Welzijn. In deze reeks onderzoeken Stichting Presentie en Zorg+Welzijn samen hoe degene die hulp verleent werkelijk goed aan kan sluiten bij degene die hulp nodig heeft, vanuit het thema relationeel werken. In het eerste artikel, De ander tevoorschijn laten kruipen, geeft prof. Andries Baart een aftrap. Hierna volgen verschillende praktijkportretten, opgetekend door Anne Oude Egberink. De reeks wordt afgesloten met een kritische slotbeschouwing door Andries Baart over trouw zijn aan de 'sociaal overbodigen' en een column van Guus Timmerman.

In 2018 worden alle artikelen gebundeld in één magazine.

Naar een herbergzame samenleving Lezing Andries Baart

Op uitnodiging van KANSfonds hield Andries Baart op 22 augustus 2017 een lezing, bij gelegenheid van het verrassingsbezoek van H.M.

Koningin Máxima aan het diaconale inloophuis de Jessehof in Delft.

De dia’s van deze lezing zijn, met een korte toelichtende tekst, beschikbaar:

http://www.presentie.nl/images/stories/AJ_Baart_2017_- Naar_een_herbergzame_samenleving_inleiding_Delft.pdf

KANSfonds bestond in 2017 60 jaar en besteedde in hun lustrumjaar bijzondere aandacht aan een groep mensen die extra kwetsbaar dreigt te worden en een laatste vangnet vindt in een van de ongeveer 200 inloophuizen die Nederland rijk is.

Divosa Voorjaarscongres 2017 Lezing Andries Baart

Het Divosa Voorjaarscongres dat op 15 en 16 juni 2017 in Maastricht werd gehouden, stond in het teken van de transformatie naar de inclusieve gemeente. Andries Baart sprak op dit congres over 'de scharrelruimte om verstandig door te modderen'. In zijn voordracht breekt hij een lans voor

kwetsbaarheid, waarover in beleid nagenoeg niet wordt gesproken. Nota’s staan bol van termen als empowerment en eigen kracht, terwijl dat vaak een brug te ver is voor mensen die écht kwetsbaar zijn. ‘Het klinkt bijna alsof kwetsbaarheid iets is dat we met zijn allen moeten bestrijden. Terwijl wij allemaal kwetsbaar zijn. Iedereen die van iemand houdt, is kwetsbaar. Moeten we dat bestrijden?' De video-opname van deze voordracht is te vinden op www.presentie.nl.

Op 6 september 2017 verscheen een artikel van Stijn Fens over deze bijeenkomst in Trouw.

9 Menslievende zorg

Gezondheidsplatform

Op het gezondheidsplatform Mijn Gezondheidsgids (tevens verspreid als commerciële bijlage bij de Volkskrant) is in januari 2017 een artikel gepubliceerd over menslievende zorg:

https://www.mijngezondheidsgids.nl/centraal-stellen-alles-doet/. Hierin vertellen onder andere Marjanneke Ouwerkerk, directeur van Stichting Presentie, en Bernadette Willemse, psycholoog en programmahoofd ouderen van het Trimbos-Instituut over hun visie omtrent dit onderwerp.

Ook is er (in de papieren versie) een aantal bijdragen opgenomen over menslievende zorg in de praktijk van organisaties waar Stichting Presentie mee samenwerkt.

Negen misverstanden rond ‘voltooid leven’

Diverse publicaties van Brecht Molenaar

In: De Linker Wang, nr 3, juli 2017 en een verkorte versie op NRC.nl

Presentie via landelijke kennisnetwerken

• http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/leidraad-oud-gelukkig- presentiebenadering-OIV.html

• https://www.movisie.nl/praktijkvoorbeeld/presentiebenadering-basis-goede-zorg

Studiebijeenkomsten georganiseerd door Stichting Presentie

‘Bent u ook zo nieuwsgierig? Voortdurend lerend onderzoeken (inquiry) als motor voor presentiebeoefening’

Studiebijeenkomst op 7 april 2017

Tijdens deze bijeenkomst hebben we nagedacht over hoe wij op een lerende manier kunnen

bijdragen aan goede, menslievende presentiebeoefening. In onze projecten en activiteiten leggen we consequent het accent op een diepe en brede manier van leren en reflecteren, ver voorbij de

inprenting van instrumentele competenties. Daarbij draait het onder meer om reflectieve, praktisch wijze professionals, ruimte voor de menselijke maat in kwaliteitsbewaking, present leiding geven, bevordering van relationele zorg. We noemen het vaak leren, maar in feite is onderzoeken het belangrijkste ingrediënt van dat leren: het onderzoeken van alternatieven, van je ervaringen, het onderzoeken hoe de wereld eruit ziet vanuit de positie van de zorgontvanger (exposure),

onderzoeken wat je emoties zeggen over misstanden en wat dat moreel betekent, onderzoeken welke begrippen in nieuw beleid gebruikt of juist gemeden worden (bijv. rond kwetsbaarheid), etc.

Presentie wordt bevorderd door allerlei vormen van leren maar ook door allerlei vormen van inquiry.

Met dat laatste bedoelen we: de wil het bekende anders te zien, anders te beleven, anders te snappen, de wil kortom, om onderzoekend, nieuwsgierig, verkennend met de werkelijkheid om te gaan en zo tot een nieuw en beter begrip te komen, een ander motief of een andere waardering.

Inquiry is die onderzoekende houding zonder dat je per se een onderzoeker bent en al de bekende onderzoeksdingen gaat doen. Inquiry is de innerlijke aandrang van het willen uitpluizen en begrijpen, niet omdat er een onderzoeksrapport moet komen maar omdat professioneel leren eerder bestaat uit open belangstelling dan uit het gaan volgen van nieuwe regels.

10 In memoriam Niels Schuddeboom

Tot ons groot verdriet overleed op 2 december 2017 Niels Schuddeboom. Wij van Stichting Presentie waren, net als velen, erg op hem gesteld. Op verschillende manieren hebben we de afgelopen jaren contact gehad met hem. We hadden allerlei plannen en trokken hier en daar gezamenlijk op. Niels leverde onder andere een bijdrage aan de Masterclass Presentie, georganiseerd door het LESI. We zijn heel blij dat hij nog in de gelegenheid was mee te doen aan onze studiebijeenkomst op 7 april.

Hij was dé ambassadeur van het open, onderzoekende gesprek en heeft daarmee openingen gemaakt naar velen en veel verbindingen gelegd, op alle niveaus. Hij hield van de presentie. We hadden graag tijd gehad om daarin nog meer met hem samen te werken. Helaas moest hij het leven veel te vroeg loslaten.

Het professionele is politiek, Onderzoek onder ongedocumenteerden geeft politiek-ethische impuls aan praktijken van zorg en welzijn

Studiebijeenkomst op 24 november 2017

Op verzoek van de Nico Adriaans Stichting (NAS) heeft Stichting Presentie onderzoek gedaan naar de leefwereld van mensen zonder verblijfsvergunning, ‘mensen zoals jij en ik’, die een beroep doen op de bed-bad-brood-regeling (BBB) in Rotterdam. Het verzoek van de NAS kwam voort uit de wens meer aan begeleiding te doen. Dit onderzoek met zijn politiek-ethische dimensie werpt een verhelderend licht op de politieke kant van allerlei andere complexe zorgpraktijken.

De resultaten van het leefwereldonderzoek werden gepresenteerd onder twee gezichtspunten: (a) zorg en het professionele handelen daarin is politiek, ook in andere sociale en zorgpraktijken, en (b) de leefwereldbenadering als een specifieke vorm van relationeel werken is voor goede zorg ingang, kennisbron en inbedding: aansluitend bij en afstemmend op de leefwereld kun je ontdekken wat hier en nu goed is om te doen en te laten.

Het verslag van de beide studiebijeenkomsten staat op

www.presentie.nl/publicaties/item/556-verslag_studiebijeenkomst_inquiry__april_2017 over Inquiry en http://www.presentie.nl/publicaties/item/563-het_professionele_is_politiek-verslag-

studiebijeenkomst-24_11_2018 over het professionele is politiek.

11

Overig ontwikkelwerk: op weg naar een nieuwe generatie presentieboeken

Kernthema’s van de presentietheorie (werktitel).

Andries Baart en Brecht Molenaar

Bussum: Uitgeverij Coutinho (verwachte verschijningsdatum: eind 2018 / begin 2019)

Dit boek voorziet in de noodzaak van een handzame publicatie over de presentietheorie. In het boek wordt recht gedaan aan de oorspronkelijke inzichten met een update van doorontwikkeling na 2001, het moment van verschijning van Een theorie van de presentie.

Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel worden de achtergronden en grondslagen van de presentietheorie beschreven. In deel twee worden verschillende capita selecta behandeld, onder andere over de praktijk(beoefening) van presentie, professionaliteit, leidinggeven en kwaliteit.

Deze uitgave richt zich op studenten en professionals die zich theoretisch willen verdiepen in presentie.

Praktijkboek Presentie

Elly Beurskens, Marije van der Linde & Andries Baart

Bussum: Uitgeverij Coutinho (verwachte verschijningsdatum: voorjaar 2019).

In het Praktijkboek Presentie worden de belangrijkste thema’s van de presentiebenadering uitgelegd op een manier die zo dicht mogelijk aansluit bij de dagelijkse praktijk van zorg- en hulpverlening. Het boek is vooral bedoeld voor zorgprofessionals in het veld of in opleiding. Daarbij moet het begrip

‘zorg’ breed worden opgevat: daaronder vallen jeugdwerk, ouderenzorg, social work, verpleegkunde, onderwijs, zorg aan mensen met een (verstandelijke) beperking, gevangeniszorg, geestelijke

verzorging, GGZ, verslavingszorg, politie, maatschappelijk werk en vele andere. Ook voor bepaalde vormen van vrijwilligerswerk is dit boek interessant: te denken valt aan vrijwillige medewerkers in inloophuizen, verpleeghuizen, het buddy- en maatjeswerk, palliatieve zorg, wijkwerk etc. Het praktijkboek is toegankelijk geschreven en maakt veelvuldig gebruik van praktijkvoorbeelden en casussen.

Inhoudelijke netwerken en samenwerkingsverbanden

Netwerkbijeenkomst beleidsmakers in de zorg

Georganiseerd op 28 augustus 2017 door Laurent de Vries en Anja Schouten

Voor het derde jaar op rij organiseerden twee zorgbestuurders een inhoudelijke netwerkbijeenkomst met collega-bestuurders, wetenschappers, politici, beleidsmedewerkers van VWS, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, verzekeraars en vertegenwoordigers van branche- en belangenorganisaties.

Het thema was de veranderende populatie in verpleeghuizen en de betekenis daarvan voor de opvattingen over kwaliteit van de zorg.

12 Onderzoeksnetwerk Critical Ethics of Care (CEC) Netwerkdagen en een masterclass

Stichting Presentie participeert in het onderzoeksnetwerk Critical Ethics of Care. Dit netwerk komt meerdere malen per jaar bijeen. De bijeenkomsten worden inhoudelijk geprogrammeerd vanuit een zorgethisch perspectief op burning issues en de bespreking van relevante onderzoeken.

Twee medewerkers van Stichting Presentie (Baart en Timmerman) participeren in de agendacommissie en geven mede inhoudelijk leiding aan dit netwerk.

In 2017 verscheen in dit kader de publicatie van Thomas Biebricher ‘Onvermoed en onvermijdelijk – De vele gezichten van het neoliberalisme’ (Uitgave Valkhof Pers) met een ten geleide door prof.

Frans Vosman en prof. Andries Baart. Naar aanleiding hiervan werden twee masterclasses georganiseerd door CEC, waarvan één met medewerking van Thomas Biebricher.

Zuid-Afrika, presentie en zorgethiek

Uitwisselingscontact met twee onderzoeksgroepen: (1) presentie en verpleegkunde (Emmerentia Du Plessis) en (2) Study Well (Karina Mostert).

In 2017 bracht een groep Zuid-Afrikaanse wetenschappers een bezoek aan Stichting Presentie en de Leerstoel in het kader van een nadere inhoudelijke oriëntatie op presentie, de training van

verpleegkundigen in presentiebeoefening en de begeleiding van verschillende Zuid-Afrikaanse promovendi.

13

2. Activiteiten op hoofdlijnen:

Educatie

Stichting Presentie biedt een breed toegankelijk en actueel educatief aanbod, op verschillende niveaus en voor verschillende doelgroepen: dichtbij de praktijk (via de projecten), voor voorttrekkers (Introductie- en vervolgcursus), voor leidinggevenden (de leergang), op academisch niveau

(masterclass Presentie – via het LESI).

Open inschrijvingsprogramma’s van Stichting Presentie

• 56 deelnemers aan drie open inschrijvingscursussen Introductiecursus presentie (6 dagen).

Wegens grote belangstelling werden in 2017 drie in plaats van twee cursussen gegeven.

• 15 deelnemers aan de Vervolgcursus presentie (6 dagdelen).

Voor het eerst waren er twee deelnemers die alleen het onderdeel van de exposure hebben gevold: zij volgden het theoretische programma over dit thema, deden zelf een exposure en werden daarbij gesuperviseerd. Dit werd door alle betrokkenen zeer positief ervaren en is een passend aanbod gebleken voor mensen die in hun werk graag een (begeleide) exposure willen doen.

• 13 deelnemers (12 volledig afgerond) aan de Leergang Leidinggeven aan presentie (7 dagen + 3 avonden)

• Begeleide intervisie: afhankelijk van de behoefte organiseert de stichting begeleide intervisiegroepen met mensen uit het presentienetwerk en extern geïnteresseerden die presentie in hun eigen werkpraktijk willen verdiepen. In 2017 waren twee groepen actief.

De introductie- en de vervolgcursus zijn geaccrediteerd door:

• Accreditatiebureau Kwaliteitsregister V&V en Register Zorgprofessionals

• Accreditatiebureau Verpleegkundig Specialisten Register

• Registerplein (voorheen Beroepsregister van Agogisch en Maatschappelijk werkers).

Stichting Presentie is een CRKBO-erkende onderwijsinstelling.

De open inschrijvingscursussen worden doorgaans positief beoordeeld door de cursisten:

'Aan het begin van de vervolgcursus heb ik mij heel lang bewust onbekwaam gevoeld, zodanig dat ik heel erg aan het twijfelen sloeg. De exposure en de supervisie hiervan waren voor mij het keerpunt.

(Dus zeker er in houden!).'

'Het beste dat ik in jaren gevolgd heb.'

14

Presentiescholing via programma’s van derden

In 2016 werd, opnieuw, een academische Masterclass Presentie aangeboden als onderdeel van de Masteropleiding Sociale Interventie van het LESI. Deze masterclass liep door in 2017.

Presentieleren ingebouwd in projecten

Naast de open inschrijvingscursussen worden incompany-leerprogramma’s ontwikkeld en uitgevoerd in alle uitvoeringsorganisaties met wie wij werken aan het bevorderen van presentie in de praktijk (zie ook onder projecten).

Deze leerprogramma’s:

• zijn altijd op maat qua inhoud en vorm en sluiten flexibel aan op de actuele situatie in een organisatie;

• kennen een grote diversiteit aan intensiteit, opbouw en gebruik van leermiddelen;

• hebben bij voorkeur de structuur van een lerende gemeenschap en niet of minder van een

‘cursus’ in de klassieke zin van het woord;

• zijn ingebed in de lokale organisatieprocessen en worden zo een breed mogelijk gedragen door mensen in de organisatie;

• zijn veelal (mede) gericht op het toerusten van interne professionals om presentie in hun eigen organisatie verder uit en over te dragen (interne leerbegeleiders);

• gaan altijd uit van de uitvoeringspraktijk, maar kunnen toegespitst zijn op alle niveaus in de organisatie, van uitvoerende professionals tot managers en bestuurders;

• zijn gespitst op het bewerkstelligen van een spin-off ten behoeve van de lokale praktijk én andere praktijken, zoals bijvoorbeeld het ophalen en duiden van verhalen uit de praktijk, het beschrijven van voorbeeldige casuïstiek en systematische evaluatie.

Accenten in 2017

• In de Werkplaats Kwaliteit (zie elders) werd ontwikkelwerk gedaan op het gebied van een zorgethisch perspectief op kwaliteit en goede zorg. Dit denken werd door een aantal zorgorganisaties opgepakt om er in de eigen context op een lerende manier mee te

experimenteren. Al doende ontwikkelen zich leerinstrumenten om op deze manier met kwaliteit aan de slag te gaan.

Dit model kent drie gebruiksdoelen:

o Het systematisch onderzoeken van een praktijkkwestie of een managementkwestie;

o Ontwerpen en verbeteren op het vlak van leidinggeven en organiseren;

o Passende vormen van verantwoording ontwikkelen.

15

• Steeds meer mensen worden door ons begeleid om in hun eigen organisatie te kunnen werken met Case Based Learning² en Communities of Practice³ te begeleiden.

Er is in de projecten en daarbuiten veel aandacht besteed aan inquiry, ofwel onderzoekend leren (zie o.a. het programma van de studiebijeenkomst in april). Ook in organisaties wordt dit steeds meer gezien als belangrijke leervorm.

‘Het is echt nodig om zo bevraagd te worden.

Helpt om “je lood” te vinden.’

‘De vertragende vragen bij CBL, het onderzoekende is soms moeilijk uit te houden. Nu ik het echter een paar keer gedaan heb, zie ik hoe verrijkend

en verdiepend dit leren is.’

(deelnemers leertraject CBL)

Gekwalificeerd presentienetwerk

Stichting Presentie werkt samen met gekwalificeerde netwerkleden: zij zijn actief in onze projecten, doen onderzoek, houden presentaties en verzorgen onderdelen van onderwijsprogramma's. Deze mensen zijn goed ingevoerd in de theorie en praktijk van presentie en vormen met elkaar een actieve lerende gemeenschap binnen de Stichting Presentie. Zodoende zijn en blijven zij aangesloten op de actuele ontwikkelingen. Door voortdurende uitwisseling van ervaringen wordt gezamenlijk gewerkt aan de verdere ontwikkeling van de presentiebenadering. Gekwalificeerde netwerkleden dragen presentie op allerlei manieren uit in het veld, al naar gelang hun ervaring en expertise.

Kwalificering gebeurt via het doorlopen van een leertraject bestaande uit de introductie- en vervolgcursus (of een vergelijkbaar scholingstraject) en het met goed resultaat afleggen van een toets.

Eind 2017 bestond dit netwerk uit 58 personen.

2 Een vorm van casuïstiekbespreking c.q. intervisie waarin door het stellen van onderzoekende, ‘trage’ en gedetailleerde vragen een proces van diep leren op gang wordt gebracht. Doel is niet zozeer het vinden van oplossingen als wel het leren over wat ‘goede zorg’ betekent.

3 Lerende gemeenschappen van beroepsbeoefenaren op hun eigen werkplek, waarbij de focus ligt op ‘goede zorg’. Met behulp van een rijke variëteit aan activiteiten wordt er geleerd van en over situaties uit de praktijk, waarbij de eigen inbreng van de deelnemers cruciaal is.

16

3. Activiteiten op hoofdlijnen:

Presentieprojecten

Projecten in cijfers

• 18 grote (voornamelijk meerjarige) projecten en diverse kleinere;

• in vier van deze projecten staat onderzoek centraal;

• meerdere acquisitietrajecten en verkenningen.

Projecten en domeinen

• 3 in de zorg voor mensen met een (verstandelijke) beperking

• 7 in de ouderen- en verpleeghuiszorg, waaronder 1 in Vlaanderen

• 4 in het sociale/welzijnsdomein

• 4 in de zorg voor mensen met psychiatrische problemen/maatschappelijke opvang

• 1 in de vrijwilligerszorg

• 1 in de jeugdzorg

• 1 in het middelbaar beroepsonderwijs

Enkele organisaties waarmee wij optrekken

• Esdégé Reigersdaal: ondersteuning van mensen met een handicap – regio Noord-Holland Noord

• De Zeeg: woonzorgcentrum voor mensen met verstandelijke beperking – regio Arnhem

• Titurel: langdurige zorg en dagbesteding voor mensen met autisme, psychische problematiek en/of een verstandelijke beperking – Putte, Noord Brabant

• Zorgbalans: organisatie voor thuiszorg, langdurige verpleegzorg, revalidatie en zorg bij dementie – regio Haarlem, Kennemerland

• Zinzia Zorggroep: verpleeghuiszorg, revalidatie en zorg thuis – regio Wageningen, Renkum, Bemmel

• Norschoten: ouderenzorg, revalidatie en dagbehandeling - Barneveld

• ZZG Zorggroep: wonen met zorg en wijkverpleging – regio Nijmegen

• Hilverzorg: thuiszorg en wonen met zorg - Hilversum

• Zorg-Saam Zusters Kindsheid Jesu: ouderenzorg - Vlaanderen

• Sociaal Makelorganisatie Me’kaar (deels i.s.m. Stichting Buurtpastoraat Utrecht): ondersteuning in wijken – Utrecht

• WIJ Eindhoven: wijkgericht werken voor alle doelgroepen van 0 tot 100 jaar met een ondersteuningsvraag – Eindhoven

• Maatschappelijke Opvang ‘s-Hertogenbosch: biedt maatschappelijke opvang en vrouwenopvang in de regio Noord-Brabant

17

• Perspektief: ondersteunt mensen die dakloos zijn, vrouwen- en mannenopvang, begeleidt mensen met psychische problemen die niet zelfstandig kunnen wonen, geen werk hebben of geen netwerk om op terug te vallen – Delft

• Nico Adriaans Stichting: maatschappelijk opvang, onder andere BedBadBrood voor mensen zonder papieren – Rotterdam

• Vrijwillige Hulpdienst Eindhoven: maatjesprojecten - Eindhoven

• Spirit: specialistische jeugdzorg – Amsterdam

• Albeda College: ROC, afdeling voor Maatschappelijke zorg – Rotterdam

Enkele inzichten uit het lopende projectwerk

In de complexiteit van het dagelijkse uitvoerende werk blijkt de presentiebenadering te leiden tot een nieuw perspectief op het eigen werk. Vaak gaat het ook om bewustwording van oorspronkelijke redenen om het werk te gaan doen. De presentiebenadering is direct toepasbaar en brengt, als men de resultaten ziet, ook het werkplezier terug en het leidt tot betere zorg voor diegenen die van zorg afhankelijk zijn. Dat vraagt dan echter wel om een context die deze manier van werken ondersteunt.

Presentie biedt taal voor wat medewerkers in de praktijk ervaren als goede en betekenisvolle zorg.

Dat wat woorden krijgt, wat benoemd kan worden, kan ook erkenning krijgen en verder ontwikkeld worden.

De context van het werk (waaronder regelgeving, opvattingen over organiseren, volle agenda’s, geld) blijkt lastig in lijn te brengen met de presentiebenadering. Het kan wel, zo laten diverse organisaties zien, maar de verandering vraagt veel doorzettingsvermogen en moed om positie te kiezen en vruchtbare, soms schurende, verbinding te zoeken met breed geaccepteerde manieren van denken.

Aan deze aspecten van het presentiewerk is de afgelopen jaren veel aandacht besteed, onder andere in de vorm van de ontwikkeling van ons denken over kwaliteit vanuit zorgethisch perspectief.

18

Bijzondere Leerstoel Presentie en Zorg

Van de activiteiten van de Bijzondere Leerstoel Presentie en Zorg wordt tevens verslag gedaan in een apart jaarverslag.

Activiteiten in het kader van de leerstoel zijn in 2017 uitgevoerd door prof. dr Andries Baart en dr Guus Timmerman, wetenschappelijk medewerker.

Prof. Baart is tevens buitengewoon hoogleraar aan de North-West University in Zuid-Afrika, binnen de Optentia Research Focus Area van de Vaal Triangle Campus.

Hier een kort overzicht van de realisatie van het programma.

Publicaties (afgerond en in voorbereiding) en presentaties

In 2017 is door Guus Timmerman, in samenwerking met Andries Baart, verder gewerkt aan het boek met als werktitel ‘What really matters to professionals working with and for people’. Dit is een van de nieuwe generatie presentieboeken waaraan gewerkt wordt, die op alle niveaus (van

uitvoeringspraktijk, beroepsonderwijs tot internationale wetenschappelijke gemeenschap) de huidige state of the art betreffende de presentietheorie vastleggen.

What really matters to professionals working with and for people: A presence theoretical perspective

Andries Baart en Guus Timmerman (in verband van de Bijzondere Leerstoel Presentie en Zorg), 2019.

Voor de publicatie van dit boek is een voorstel ingediend bij Policy Press.

At the heart of all good professional care, help and support is the practising of presence, a qualified, efficacious way of being for the other by being with the other. The presence approach is the

consequent exercise of this relational practice of presence, methodically elaborated in ten working principles. The empirically grounded, care-ethical theory of presence explains how and why the practising of presence is successful, avoids bureaucratic perpetuation of suffering and does good. The study of complex, dynamic and emergent practices of care and help in complex organisations in Late Modernity, requires a specific way of doing empirical, care-ethical research, integrating qualitative inquiry and theory development. Based on research since the nineties, we present a presence theoretical perspective, a complex and dynamic configuration of presence theoretical theorems.

From this perspective several topics are discussed, such as the care trap, attentiveness, relational work, finalisation, quality, practically wise professionalism and the formational process of learning to work with and for people.

Dit boek is bedoeld voor wetenschappers, onderzoekers, studenten, academisch denkende professionals in zorg en sociaal werk en hun leidinggevenden en bestuurders en beoogt een internationale lezersgroep te bereiken.

Een greep uit andere publicaties:

De bijdrage ‘In search of good care: The methodology of phenomenological “N=N-case studies” in empirically grounded ethics of care’ (Guus Timmerman samen met Andries Baart en Frans Vosman) is uitgewerkt tot een hoofdstuk voor de Conference Proceedings en gepresenteerd op de European

19

Conference on Qualitative Inquiry (ECQI) in Leuven (7-10 februari 2017). De Proceedings zijn

inmiddels verschenen (met ISBN-nummer). De presentatie is ook gegeven op de CEC-bijeenkomst (de onderzoeksgroep Critical Ethics of Care) op 23 maart 2017.

Dit hoofdstuk ‘In search of good care’ wordt bewerkt voor het tijdschrift Qualitative Inquiry.

In voorbereiding is een artikel door Guus Timmerman, Andries Baart en Frans Vosman voor een nummer van International Journal of Care and Caring over lokale ontwikkelingen in de zorgethiek:

‘Digging into care practices: The confrontation of care ethics with qualitative empirical and theoretical developments in the low countries (2007-2017)’. Het artikel is ingediend.

Invitational Seminar 26 september

Jaarlijks organiseert de Leerstoel Presentie en Zorg een inhoudelijk seminar.

Geïnteresseerden in presentie en menslievende zorg worden geïnformeerd over de laatste stand van zaken: the state of the art, recente onderzoeken, de nieuwste tools, de laatste artikelen en boeken, en de meest recente projecten en voornemens.

Dit jaar was het thema ‘De verontrusting’, presentie geplaatst in de politieke context anno 2017:

Stoutmoedig zorg bieden in tijden van maatschappelijk onbehagen en sociale overbodigheid.

Uit het programma:

Presentie speelt zich niet af in een sociaal vacuüm waarin we mooie dingen kunnen doen. Presentie speelt zich af in een wereld die sterk in beweging is en die ons vaak verontrust en ertoe 'dwingt' politiek‐ethisch te denken over onze goede zorg. Baart vroeg aandacht voor een reeks van bij elkaar behorende verschijnselen:

1. De verontrustende opkomst van rechts en links populisme: een volk dat mort 2. Een sterk gevoel van maatschappelijke overbodigheid met een bijbehorende

onderklasse van onzekeren en het precariaat, arm aan elk kapitaal

3. De haat tegen ordinaire, zelfbetrokken elites en de toename van hufterigheid 4. De Nederlandse neiging weg te kijken van problemen en te veel te polderen 5. Een steeds meer sentimentele en verwende samenleving die niet overweg kan met

alledaags onbehagen

6. Een ernstige relativering van de waarheid 7. De dubbelzinnigheid van geliefde waarden

8. De toename van allerlei vormen van eenzaamheid en verlatenheid

Wat mogelijk helpt volgens presentie (waarover we feitelijk denken):

1. Finaliseren: waarom draait het uiteindelijk in dit werk?

2. De politieke implicatie van present‐zijn: present stellen; brede idee van ‘relationaliteit’

3. Het mengen van drie discoursen: recht, zorg en pedagogiek

4. Van abstract‐afstandelijk naar empirisch‐nabij: aankijken, aanraken en erbij zijn 5. De kunst van balanceren

6. Woede en verontwaardiging benutten als emotioneel kapitaal 7. De dialoog aangaan

8. Gewaar durven hebben van het tragische, het gebroken goed, het doormodderen en afzien van grootspraak

20

Diverse overige spreekbeurten (zie ook onder Ontwikkeling en verspreiding)

Onder meer:

De presentiebenadering, wat kan deze bijdragen aan goede zorg voor complexe cliënten in de GGZ? Lezing Andries Baart, juni 2017 voor congres Sympopna / V&VN in Ede.

Nabij en beschikbaar - Reflecties vanuit de presentie op 10 jaar De Katrol. Lezing Andries Baart, december 2017 voor De Katrol Rotterdam.

The many faces of neoliberalism. Lezing Andries Baart, CEC Amsterdam 15 juni 2017.

Begeleiding onderzoek

• Van Stichting Presentie:

o Onderzoekssupervisie door Guus Timmerman van het BBB-leefwereldonderzoek bij de NAS in Rotterdam (zie elders)

o Onderzoekssupervisie door Andries Baart van het onderzoek bij Esdégé naar mensen met moeilijk vertaanbaar gedrag (zie elders)

o Onderzoekssupervisie door Andries Baart en Guus Timmerman van het onderzoek naar de sociale professional (zie elders)

• Studenten Masteropleiding Sociale Interventie van het LESI o Begeleiding mastertheses door Andries Baart

• Promovendi

o Begeleiding promovendi door Andries Baart als promotor o Begeleiding promovendi door Guus Timmerman als co-promotor

Onderwijs

• Participatie in de verschillende cursussen van Stichting Presentie.

• Masterclass presentie (8 dagen) georganiseerd door LESI: academisch programma.

Overdracht van presentietheorie op academisch niveau via Masterclass Presentie (programma van 20 dagdelen in najaar 2016/voorjaar 2017), onderdeel van de Masteropleiding Sociale Interventie van het LESI.

Onderzoeksnetwerken

• Andries Baart en Guus Timmerman participeren beiden in de onderzoeksgroep Critical Ethics of Care, een verband van onderzoekers en geïnteresseerden in de zorgethiek. Beiden hebben zitting in de agendacommissie en hebben inhoudelijke bijdragen geleverd aan het programma in 2017.

• Er is contact met twee onderzoeksgroepen in Zuid-Afrika: (1) presentie en verpleegkunde (Emmerentia Du Plessis) en (2) Study Well (Karina Mostert). In 2017 bracht een groep Zuid- Afrikaanse wetenschappers een bezoek aan Stichting Presentie en de leerstoel in het kader van een nadere inhoudelijke oriëntatie op presentie, de training van verpleegkundigen in

presentiebeoefening en de begeleiding van verschillende Zuid-Afrikaanse promovendi.

21

Organisatie

Medewerkers

Kijk op http://www.presentie.nl/wie-zijn-wij voor de actuele samenstelling van staf, bestuur en netwerk

• Omvang in fte (situatie gemiddeld over 2017):

o Directeur: 0,9 fte (1 medewerker) o Werkstichting: 4,8 fte (8 medewerkers) o Bijzondere Leerstoel: 0,8 fte (2 medewerkers)

Stafleden worden betaald conform de CAO Welzijn en Dienstverlening.

• I.t.t. andere jaren was sprake van een hoog ziekteverzuim van ruim 8%. Op een kleine staf zoals de onze heeft dat grote impact. Dit heeft hier en daar geleid tot discontinuïteit en vertraging van een aantal activiteiten.

• Inzet in projecten van freelancers uit gekwalificeerd netwerk: ca. 2,6 fte (19 personen) Met freelancers/zzp-ers worden per activiteit contractuele afspraken over uitvoering en vergoeding gemaakt.

• Ondersteunende functies op gebied van personeelsadministratie, ICT en financieel beleid worden afhankelijk van behoefte ingehuurd.

22

Bijzonderheden

• In november 2017 bereikte Andries Baart de pensioengerechtigde leeftijd. In de maanden (en jaren) daarvoor is al geanticipeerd op dit feit. Een aantal van zijn inhoudelijke superviserende taken zijn geleidelijk overgenomen door dr Guus Timmerman.

Pensionering betekent overigens niet dat Andries Baart zijn taken volledig neerlegt. Hij blijft op allerlei manieren betrokken bij het presentiewerk. O.a. wordt een aantal grote

schrijfprojecten voortgezet, begeleiding van onderzoeken en promovendi en het (selectief) verzorgen van scholingen en lezingen.

Op 17 april 2018 zal publiekelijk aandacht besteed worden aan de terugtreding van Andries Baart op het sympósion

‘Waarnemen een kunst!? 25 jaar Andries Baart en presentie’.

• Administratief medewerker Mieke Walda vertrok per 1 november.

• Extra stafkracht werd ingezet specifiek ten behoeve van het schrijven van de nieuwe generatie presentieboeken en verschillende ontwikkelprojecten.

• Nevenfunctie directeur: bestuurslid Foundation Critical Ethics of Care

Belangrijkste portefeuilles van de staf

• Ontwikkelwerk op gebied van nieuwe professionaliteit, het kwaliteitsdenken en het organiseren van presentie

• Educatie: uitvoeren en bijstellen / ontwikkelen diversiteit aan leerprogramma’s (waaronder train- de-trainer) in company en open inschrijving

• Opbouwen body of knowledge, waaronder het schrijfwerk voor drie nieuwe presentiepublicaties

• Onderzoek: doorontwikkelen van presentie in verschillende professionele contexten

• Projectbegeleiding: ondersteunen bij toepassing presentie in de praktijk

• Uitdragen van presentie via debat, publicaties.

Deskundigheidsbevordering staf en gekwalificeerd netwerk

• Om goed invulling te kunnen geven aan de ontwikkel- en onderzoeksdoelen van de stichting, dienen alle stafleden en een aantal van de freelance medewerkers toegerust te zijn in onderzoeksvaardigheden, die aansluiten bij de praktijk van presentie en de zorgethiek. In voorgaande jaren werd hiervoor al een bijscholingsprogramma uitgevoerd. In 2017 vond een vervolgreeks plaats van vier bijeenkomsten, onder leiding van Andries Baart en Guus

Timmerman.

• In mei hield de vaste staf de jaarlijkse beleidsdag, bedoeld als ‘stafoplader’: op een andere manier dan gebruikelijk over het werk en het beleid nadenken, prikkelen, inspireren en bemoedigen, als voeding voor een gezonde ‘humuslaag’ waarop het werk rust.

23

Het gezamenlijk bekijken van een filmhuisspeelfilm was het vetrekpunt voor een inhoudelijke bespreking over het werk, de werkwijze en de samenwerking.

• De gekwalificeerde leden van het presentienetwerk kwamen een aantal maal bijeen op de zogeheten netwerkavonden, om kennis te delen rond concrete en actuele presentievraagstukken en om ervaringen uit te wisselen. Dit met als doel het leren van elkaars ervaringen en up to date houden van de kennis van het presentiewerk in zijn verschillende dimensies. Regelmatige deelname aan deze (en andere) studieuze bijeenkomsten is een voorwaarde om aangesloten te zijn bij dit netwerk en is een instrument voor interne kwaliteitsbevordering en - bewaking.

• Voor een aantal van de gekwalificeerde leden van het presentienetwerk, degenen die ook leertrajecten begeleiden namens Stichting Presentie, werd een bijscholingsprogramma verzorgd, waarin aandacht werd besteed aan de opzet van presentieleertrajecten, het verdiepen van een aantal presentiethema’s en het oefenen met presentieleervormen (waaronder Case Based Learning). Dit bijscholingstraject loopt door in 2018.

Bestuur

Het bestuur bestond eind 2017 uit vier leden, aangevuld met de directeur en twee adviseurs (stafleden).

In maart 2017 nam voorzitter dr Hans Kröber na een kleine 10 jaar afscheid van het bestuur. De voorzittersrol werd overgenomen door drs. Wim van ’t Veer.

Er wordt gezocht naar uitbreiding van het bestuur. In 2017 heeft dat nog niet zijn beslag gekregen.

De bestuursleden vervullen hun taken onbezoldigd.

Het bestuur kwam viermaal bijeen tijdens reguliere vergaderingen en hield één beleidsbijeenkomst.

Hoofdpunten waren dit jaar:

• Bestuursevaluatie in het kader van good governance. Dit leidde niet tot aanpassingen van het beleid.

• Aanpassing van de statuten: wijziging van de vestigingsplaats en uitbreiding van de kernactiviteiten.

• Anticiperen op de aanstaande terugtreding van prof. Andries Baart in verband met zijn pensionering in november.

• Mede in relatie tot bovenstaande: herbezinning op positie van en beleid ten aanzien van de leerstoel, een mogelijk lectoraat, onderzoek en onderzoeksstrategie.

• Brede inhoudelijke evaluatie van het meerjarenbeleid.

Uit ons beleid:

▪ Presentie past in een bredere beweging in het veld van zorg en welzijn ten aanzien van ‘goede zorg’: goed om daar aansluiting bij te vinden en verbinding mee te maken. Daar kan presentie politieke pleitbezorger zijn van ‘de goede zaak’.

▪ Presentie is een niche, heeft een unique selling point: scherp en precies op het gebied van het inhoudelijk vulling geven aan de beweging. Wij denken op een specifieke manier na over ‘goede zorg’ en werken dat diepgaand uit, in de vorm van een alternatief aanbod.

▪ De kern van ons werk is om vanuit een inhoudelijk en politiek geladen gedachtengoed een kritische beweging te ondersteunen, met het oog op het bijdragen aan goede kwaliteit van zorg, vooral voor de meest kwetsbaren.

24

• Evaluatie van het financieel beleid en de ontwikkeling bij fondsen; anticiperen op nieuw fondsenwervingsbeleid.

• Uitgebreide impactanalyse van het ontwikkelwerk van de stichting van de afgelopen jaren (uitgevoerd in het kader van fondsenaanvraag).

• Inventarisatie van en inhoudelijke reflectie (in staf en bestuur) op de perceptie van derden van het presentiegedachtengoed.

• Bestuurssamenstelling: vertrek voorzitter Kröber, gewenste profielen en werving nieuwe bestuursleden.

De directeur liet zich een aantal malen adviseren op het gebied van beleid, marketing en financieel beleid door een extern adviseur.

Nevenfuncties bestuursleden

Naam Bestuursfunctie Andere functies

Dr. H.R.T. (Hans) Kröber (tot maart 2017)

Voorzitter tot maart 2017

Geen

D.J. (Dik) van Bruggen RA Penningmeester Bestuurder Esdégé Reigersdaal

Lid Bestuursadviescommissie Transitie en Ondernemen VGN

Drs. W.A. (Wim) van ‘t Veer Secretaris tot 1 maart 2017 – daarna voorzitter

Directeur bestuurder Stichting Wonen en Zorg Purmerend (SWZP)

Voorzitter moderamen Protestantse Diaconie Amsterdam

Bestuur Actioma/SMA/KLCMO Drs. K.I. (Karin) Lieber Lid Bestuurder Zinzia

Voorzitter commissie GRZ/ELV van Actiz Mr. J.P.M. (Hans) Karstel Lid – Secretaris vanaf

maart 2017

Bestuurssecretaris Pameijer

Bestuurslid Stichting Jeugdcultuur Fonds Rotterdam

Financiën

Financieel beleid

Het bestuur stelt jaarlijks de begroting van de werkstichting vast op basis van het beleidsplan. Voor de Bijzondere Leerstoel wordt een separate begroting opgesteld en geldt een toegespitst

wervingsbeleid voor de financiële middelen.

Procedures voor administratief en financieel beheer zijn vastgelegd in een handboek en worden jaarlijks geëvalueerd en bijgesteld.

Controle en monitoring van de bedrijfsvoering vinden plaats door de accountant, die een goedkeurende controleverklaring afgeeft voor de jaarrekening en adviseert op gebied van de beheersprocessen.

Opbrengsten uit de eigen activiteiten zorgen voor het grootste deel van de omzet. Daarnaast is het beleid gericht op het werven van aanvullende middelen uit fondsen voor realisatie van de

ontwikkeldoelen van de stichting.

25

Stichting Presentie heeft een ANBI-status en heeft een CRKBO-erkenning voor de onderwijsactiviteiten (BTW-vrijgesteld).

Financiële positie

Het jaar 2017 is afgesloten met een negatief exploitatieresultaat van ruim € 43.000. Een belangrijke oorzaak hiervan betreft de tegenvallende omvang van de inkomsten uit fondsen. De ontvangen bijdragen van fondsen waren aanmerkelijk lager dan begroot. Daarom is besloten is om een belangrijk deel van het ontwikkelwerk dit jaar uit de reserves te betalen.

Daarnaast vielen de opbrengsten uit projecten tegen en kampte te stichting met een ongewoon hoog ziekteverzuim. Deze tegenvallers konden niet volledig worden gecompenseerd door een beperking van de uitgaven.

Voor dekking van de kosten voor de Leerstoel werd €57.137,- onttrokken aan de balanspost vooruit ontvangen gelden ten behoeve van instandhouding van de leerstoel.

De budgetratio, uitgedrukt als het eigen vermogen als percentage van de totale opbrengsten, is als gevolg van het negatieve exploitatieresultaat gedaald van 37,8% eind 2016 naar 33,1% eind 2017.

Het solvabiliteitspercentage, uitgedrukt als het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal is gedaald van 51,0% eind 2016 naar 44,2% eind 2017. Deze daling wordt volledig veroorzaakt door de verlaging van het eigen vermogen. Ondanks de daling van de budgetratio en de solvabiliteit bevinden beide kengetallen zich nog op een voldoende niveau. Als gevolg van het negatieve

exploitatieresultaat is ook de continuïteitsreserve gedaald. Deze reserve bevindt zich onder het door het bestuur gewenste niveau en daarom zal getracht worden de komende jaren deze reserve weer te laten stijgen.

26

Colofon

Adres: Stichting Presentie / secretariaat De Pionier, kamer 2.03A

Grebbeberglaan 15 3527 VX Utrecht

Bestuursvoorzitter: Dhr. Dr. H.R.T. (Hans) Kröber – tot maart 2017 Dhr. drs. W. (Wim) van ’t Veer – vanaf maart 2017

Directeur: Mw. M. (Marjanneke) Ouwerkerk Tel. 06 53964388

E-mail: m.ouwerkerk@presentie.nl Website:

Rekeningnummer:

BTW-nummer: NL813823638B01 Opgericht: 2004

De Stichting is een ANBI en is ingeschreven in het Handelsregister onder nummer 30199578.