1. Ecologische voetafdruk
In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we het milieu voor recreatie en voor de verwerking van ons afval.
De bomen en planten die ons voedsel en grondstoffen leveren, nemen ruimte in omdat ze groeien. De gewassen waarmee dieren worden gevoed die bijvoorbeeld melk, vlees, wol of leer leveren, nemen ook ruimte in. Fossiele brandstoffen die worden gebruikt voor transport of als grondstof, zijn ontstaan uit de resten van planten en dieren die miljoenen jaren geleden op aarde hebben geleefd. Zij hebben dus ook ruimte ingenomen.
De hoeveelheid ruimte die een persoon per jaar inneemt om zijn voedsel en overige producten te produceren en te transporteren, zijn huis te verwarmen, zijn afval te verwerken en te recreëren wordt de ecologische voetafdruk genoemd. Deze ecologische voetafdruk is afhankelijk van de leefstijl van een persoon.
Een gemiddelde Nederlander had in 2011 een ecologische voetafdruk van 6,3 hectare. Er was dus per persoon jaarlijks 6,3 hectare grond nodig om te voorzien in de behoefte aan voedsel en andere producten, transport en energie. Hierbij was vooral het aandeel koolstofdioxide hoog, in Nederland gemiddeld 3,2 hectare per persoon. Zoals uit afbeelding 1 blijkt, heeft niet iedereen in de wereld een even grote voetafdruk.
Als de aarde eerlijk verdeeld zou worden onder alle mensen, zonder de aarde uit te putten, zou iedereen een voetafdruk van Afb. 1
Voetafdrukken in de wereld.
De Ecologische Voetafdruk per persoon in 2007
Hoe donkerder de kleur, des te groter de Ecologische Voetafdruk per persoon
0-1.5 mha 1.5-3.0 mha 3.0-4.5 mha 4.5-6.0 mha 6.0-7.5 mha 7.5-9.0 mha 9.0-10.5 mha
>10.5 mha Gegevens ontoereikend (mha =
mondiale hectare)
0-1.5 mha 1.5-3.0 mha 3.0-4.5 mha 4.5-6.0 mha 6.0-7.5 mha 7.5-9.0 mha 9.0-10.5 mha
>10.5 mha Gegevens ontoereikend (mha =
mondiale hectare)
opdracht 1
1 Een voetbalveld moet minimaal 90 meter lang en 45 meter breed zijn. Hoeveel van deze voetbalvelden passen in een ecologische voetafdruk van een gemiddelde Nederlander?
90 × 45 m = 4050 m² 1 hectare = 10 000 m²
6,3 × 10 000 / 4050 = 15,6
Er passen dus 15 voetbalvelden in de ecologische voetafdruk van een gemiddelde Nederlander.
2 Nederland heeft een oppervlak van 41 526 km2. Stel dat er evenveel mensen in Nederland zouden kunnen leven als het totaal van de gemiddelde ecologische voetafdrukken van deze Nederlanders. Hoeveel mensen zouden er dan in Nederland kunnen leven?
1 km² = 100 hectare
41 526 km² = 4 152 600 hectare
Als er in Nederland alleen plaats zou zijn voor het aantal mensen van wie de totale ecologische voetafdruk even groot is als de oppervlakte van Nederland, is er plaats voor 4 152 600 / 6,3 = 659 143 Nederlanders.
3 In Nederland wonen ongeveer 16 miljoen mensen. Hoeveel procent van de bevolking zou volgens de berekening hierboven uit Nederland moeten verhuizen om de oppervlakte van Nederland te matchen met de totale ecologische voetafdruk van het aantal Nederlanders?
16 000 000 – 659 143 = 15 340 857 inwoners Dit is 15 340 857 / 16 000 000 × 100% = 95,9%
Ongeveer 96% van de Nederlandse bevolking zou moeten verhuizen.
4 Hoeveel te groot is onze ecologische voetafdruk voor de oppervlakte van ons land?
Onze ecologische voetafdruk zou 4 152 600 hectare / 16 000 000 inwoners = 0,26 hectare moeten zijn.
De voetafdruk is 6,3 / 0,26 = 24,2 maal te groot voor de oppervlakte van Nederland.
5 Ontwikkelingslanden hebben een kleinere ecologische voetafdruk dan landen in bijvoorbeeld Noord-Amerika. In de VS was de ecologische voetafdruk in 2007 bijvoorbeeld 8,0 hectare per persoon en in India 0,9 hectare per persoon. Sinds 2007 is de gemiddelde welvaart in India gestegen. Wat is hiervan het gevolg voor de ecologische voetafdruk van India?
De ecologische voetafdruk van India is groter geworden.
6 Het aandeel van CO2 in onze ecologische voetafdruk is hoog door het gebruik van fossiele brandstoffen. Noem drie manieren om je eigen ecologische voetafdruk te verkleinen door het aandeel van CO2 terug te dringen.
Voorbeelden van goede antwoorden zijn:
– apparaten niet op stand-by laten staan maar uitdoen om energie te besparen;
– lampen uitdoen in kamers/ruimten waar je niet hoef t te zijn;
– op de fiets naar school gaan in plaats van met het openbaar vervoer;
– niet te lang onder de warme douche staan;
– led-lampen gebruiken in plaats van spaarlampen;
– Nederlands seizoensfruit eten (bijv. in zomer en herfst appels, peren of kersen in plaats van bananen of ananas);
– de verwarming een graadje lager zetten (en een dikke trui aan) in de winter;
– je ouders voorstellen om minder vaak op (vlieg) vakantie te gaan of een fietsvakantie te doen.
‘GROEN WONEN’
Om hun ecologische voetafdruk te verkleinen stappen veel mensen over op groene energie. In basisstof 2 heb je geleerd dat groene energie wordt opgewekt uit duurzame bronnen zoals wind, zon, water en biomassa. Een andere vorm van groene energie is geothermische energie: de warmte van de kern van de aarde wordt gebruikt om energie op te wekken of huizen te verwarmen.
Om huizen te verwarmen wordt warm water uit diepe aardlagen opgepompt en door dunne buisjes vlak onder de vloer van de huizen geleid. De vloer van de woningen wordt hierdoor verwarmd (vloerverwarming). Hoe verder het water onder de vloer stroomt, hoe verder het afkoelt. Afgekoeld water stroomt terug in de warme aardlagen waar het door de aardwarmte weer opgewarmd wordt (zie afbeelding 2).
In sommige (vulkanische) gebieden is het temperatuurverschil tussen het oppervlak van de aarde en het grondwater zo hoog dat het vrijwel kokend hete water gebruikt kan worden om turbines aan te drijven die elektriciteit opwekken.
Afb. 2 Vloerverwarming door geothermische energie.
Groene energie is een van de middelen om je voetafdruk te verkleinen, een ander middel is energie besparen. Om energie te besparen kunnen muren, daken, vloeren en leidingen geïsoleerd worden. Andere mogelijkheden zijn een thermostaat, led-lampen of spaarlampen en tochtstrips.
Sommige mensen leven of werken in een echt groen huis. Zij beplanten hun daken en/of muren met (vet)planten en isoleren op deze manier hun woning of kantoor. De planten die voor de
‘groene huizen’ worden gebruikt, moeten meerjarig zijn. Ook moeten ze langere tijd zonder water kunnen en mogen de wortels de daken en muren niet aantasten.
De overheid streeft ernaar om in 2050 een volledig duurzame energievoorziening in Nederland te hebben. Tot die tijd is de zogenaamde grijze energie nog noodzakelijk om in onze energiebehoefte te voorzien. Grijze energie is de energie die opgewekt wordt door de verbranding van fossiele brandstoffen of uit kernenergie.
opdracht 2
1 In Den Haag-Zuidwest wordt vanuit een diepe grondlaag (2200 meter diep) water opgepompt van 75 0C. Dit warme water wordt gebruikt om huizen, kantoren, scholen en winkels via vloerverwarming te verwarmen. Het afgekoelde water stroomt terug de aarde in en wordt daar door de aardwarmte weer opgewarmd. De geothermische dieptemaat is een getal dat aangeeft hoeveel de temperatuur toeneemt met de diepte van de aarde . De maat wordt uitgedrukt in aantal graden Celsius per kilometer diepte (0C/km).
De gemiddelde temperatuur in Nederland is 10 0C.
Wat is de geothermische dieptemaat van de bodem onder Den Haag-Zuidwest?
75–10 ºC / 2,2 km = 29,5 ºC/km
2 Dit water is niet geschikt om elektriciteit op te wekken. Waarom niet?
Om elektriciteit op te wekken is stoom nodig, dus water met een temperatuur van ten minste 100 ºC.
3 Leg uit dat door groene daken en groene gevels de biodiversiteit in een gebied toeneemt.
Door het aanleggen van groene daken en groene gevels wordt een ecosysteem gecreëerd waar planten en dieren kunnen leven. (De groene daken en gevels kunnen ook door dieren worden gebruikt als rust- of voedingsplaats tijdens hun trek . Er gaan daardoor minder dieren tijdens hun trektochten dood.)
Afb. 3 Isolatie van een gevel door planten.
4 In Nederland werd in 2011 ongeveer 2000 megawatt elektriciteit door windmolens opgewekt.
Dit moet in 2020 gegroeid zijn tot 6000 megawatt, vooral door de aanleg van windmolenparken in het noordoosten van Nederland en in de Noordzee.
Waarom worden vooral op deze plaatsen windmolenparken aangelegd?
In het noordoosten van Nederland en op de Noordzee is het vlak en open. Hier waait het harder dan in bebost en bebouwd gebied.
opdracht 3
In deze opdracht stel je een plan op voor een milieuactie voor jullie school. Je werkt samen in een groep van vier of zes leerlingen.
Jullie school heeft geld gekregen om de school aan te passen aan de groeiende milieueisen. Er is echter maar budget voor één actie voor het milieu.
Samen met je groep maak je een promotieposter en een korte speech voor jullie actie. Je presenteert je actie door middel van de poster en de speech aan de klas.
Werkwijze
– Als groep maak je een keuze voor een bepaalde milieuactie.
Mogelijke acties zijn:
• het dak van de school bedekken met zonnepanelen;
• een (mini)windmolen plaatsen op het schoolplein of op het dak van de school;
• het dak of één gevel van de school isoleren met planten;
• alle lampen in de school vervangen door led-lampen;
• alle ramen van de school van isolerende folie voorzien;
• nieuwe afvalbakken plaatsen zodat leerlingen voortaan afval gescheiden kunnen weggooien.
Iedere actie mag in de klas maar één keer worden gekozen.
– Verdeel jullie groep in tweeën.
– Het ene deel van jullie groep gaat maximaal 30 minuten op zoek naar informatie over de voordelen van jullie actie voor de school. Denk hierbij ook aan de ligging van jullie school (ligt de as van de school bijvoorbeeld noord-zuid; waar zitten de grootse ramen; zijn er bomen op het schoolplein; enzovoorts) en aan bijkomende voordelen zoals een verhoogd
milieubesef van alle leerlingen of een andere sfeer op school door jullie actie. Schrijf samen een korte speech van maximaal 3 minuten. Spreek af wie van jullie de speech gaat houden.
– Het andere deel van jullie groep maakt in 30 minuten een ontwerp op A3-formaat papier waarin duidelijk wordt hoe de school eruit gaat zien als jullie actie uitgevoerd wordt. De poster zal door jullie worden getoond tijdens de speech.
– Na 30 minuten krijgt iedere groep 3 minuten spreektijd om zijn actie te promoten.
Elke groep krijgt na afloop van twee klasgenoten een tip om de speech of de poster te verbeteren. Elke groep krijgt ook van minstens twee klasgenoten een ‘top’ (compliment) over de speech of poster.
