De socialistische architectuur in de stad Wroclaw, Polen

(1)

Bachelor Project

De socialistische architectuur in de stad Wroclaw, Polen

Een analyse van de publieke opinie over; de huidige staat van, -en mogelijkheden met het socialistisch erfgoed van de stad

David Ruizendaal S2037254

(2)

Samenvatting

De aanleiding van dit onderzoek zijn de zichtbaar botsende karakters van de verschillende periodes van architectuur in de Poolse stad Wroclaw. De vraag wat er met de socialistische gebouwen moet gebeuren staat centraal. De gebouwen zijn zwaar verouderd en vormen een scherp contrast met de Duitse vooroorlogse architectuur. In de literatuur wordt beschreven dat de socialistische architectuur de stad een rijke identiteit kan geven, als daar beleid voor wordt gevoerd. In dit onderzoek komt naar voren dat in Wroclaw de interesse voor het socialisme, van voor de val van het ijzeren gordijn, opleef en dat toeristen en bewoners kenmerkende gebouwen uit die periode graag terug zien in de stad.

Renovatie van de gebouwen in het centrum is een aanbeveling omdat het de stad zowel economisch als sociaal een stuk welvarender zou kunnen maken. De stad wordt namelijk interessanter voor toeristen, wat de stad versterkt en bewoners gaan zich identificeren met de socialistische architectuur in de stad. Een groeiend gevoel van eigen identiteit komt in de literatuur naar voren als kracht voor de stad omdat mensen hierdoor zich één met de stad en met elkaar voelen. Uit interviews kwam naar voren dat de bevolking en toeristen voor het behoud van de socialistische architectuur zijn. Alleen de bewoners van de socialistische architectuur zelf waren fel tegen. Dit komt doordat de gebouwen sterk verouderd zijn, waardoor renovatie nodig is om het socialistisch erfgoed te behouden en de bewoners tevreden te houden.

De verouderde socialistische gebouwen buiten het stadscentrum zouden wel gesloopt kunnen worden, omdat hier in het ontwerp geen belangrijk socialistisch idee achter schuilt en zij puur bedoeld waren om te voorzien in woningbehoefe. Historisch gezien zijn deze gebouwen daardoor minder interessant. Voor vervolgonderzoek zou een meer bouwtechnisch onderzoek voor renovatiemogelijkheden nodig zijn en een onderzoek naar het in de markt zetten van dit socialistisch verleden.

(3)

Inhoud

Samenvatting...2

1 Inleiding...4

2 Theoretisch kader...6

2.1 Identiteit van de postsocialistische stad...6

2.2 Wroclaw door de geschiedenis heen...7

2.2.1 Oostenrijkse en Duitse invloeden...7

2.2.2 Ligging...7

2.2.3 Na de Tweede Wereldoorlog...8

2.3 Lodz...9

2.3.1 De geschiedenis herschreven...9

2.4 Wroclaw...10

2.4.1 Conceptueel model...10

3 Methodologie...12

4 Resultaten...14

4.1 De overgebleven socialistische architectuur in Wroclaw...14

4.1.1Socialistische architectuur met visie en achterliggend socialistisch gedachtegoed...14

4.1.2 Technische staat en renovatiemogelijkheden...15

4.2 Oordelen over de socialistische architectuur...18

4.2.1 Gesloten vragen...18

4.2.2 Open vragen en toevoegingen...22

4.3 Huidig gebruik van de socialistische architectuur en hun vroegere functies...23

4.4 Identiteit van Wroclaw...24

5 Conclusie...26

6 Literatuur...28

7 Bijlage...30

(4)

1 Inleiding

De aanleiding van dit onderzoek zijn de zichtbaar botsende karakters van de verschillende periodes van architectuur in de Poolse stad Wroclaw. De stad kent een rijke geschiedenis. Tot de zestiende eeuw viel de stad onder Pools bestuur, waarna de stad in de zestiende eeuw werd overgenomen door de Oostenrijkers, namelijk het Habsburgse rijk. Later werd de stad door de Pruissen overgenomen, waardoor het een Duitse stad werd. Na de Tweede Wereldoorlog is Wroclaw weer Pools geworden, maar kwam de stad tevens onder sterke socialistische invloeden vanuit Rusland te staan(Young en Light 2001). De socialistische architectuur die er na de oorlog is neergezet, vormt een zichtbaar scherp contrast met de vooroorlogse Duitse architectuur. De Duitse architectuur geef een meer klassiek straatbeeld, terwijl de Socialistische architectuur een meer modern maar grijs beeld geef.

Veel mensen beoordelen de socialistische gebouwen daardoor als lelijk en zien liever de oudere Duitse architectuur. In de literatuur wordt dit fenomeen bij veel postsocialistische landen beschreven (Young & Light 2001). De socialistische architectuur is verouderd en de vraag wat er met het erfgoed gedaan kan worden is daarom een belangrijke en zeer relevante vraag in Wroclaw.

Figuur 1: Plein Nowy Targ (Inspirowani Naturą, 2014)

In figuur 1 is een voorbeeld te zien van het botsende karakter van deze verschillende periodes in de architectuur. Dit is tekenend voor het stadscentrum van Wroclaw. Maakt dit contrast de stad juist interessanter of lelijk? Wat vinden de bevolking en toeristen van deze architectuur en moet het gesloopt of behouden blijven? Het idee om de socialistische architectuur zomaar te slopen, omdat de gebouwen verouderd zijn, roept veel vragen op. De verschillende periodes in de geschiedenis van een stad zijn belangrijk voor de identiteit van de stad. Bijna een halve eeuw lang is de socialistische

(5)

gedachtegang van invloed geweest op de stad. Het heef de stad vorm gegeven zoals hij nu is. Het is de vraag of dit zomaar verwijderd moet worden, of juist bijdraagt aan een betere en meer interessante stad.

Het doel van dit onderzoek is het vinden van een manier om het socialistische erfgoed van de stad Wroclaw een plaats te geven in de huidige identiteit van de stad. De hoofdvraag luidt dan ook:

“Hoe speelt het socialistisch verleden van Wroclaw een rol in het leven van de bewoners en toeristen op het gebied van socialistische architectuur en hoe kan het cultureel erfgoed uit deze periode meegenomen worden in het toekomstbeeld van de stad?”

De subvragen die hieruit voortvloeien zijn als volgt:

1. Wat is er over van de socialistische architectuur in de Poolse stad Wroclaw?

2. Hoe wordt deze architectuur beoordeeld door bewoners en toeristen?

3. Hoe worden de gebouwen uit de socialistische tijd nu gebruikt en wat is er over van hun originele functies?

Dit artikel is als volgt opgebouwd:

Het tweede hoofdstuk is het theoretisch kader. Het volgende hoofdstuk is de methodologie, waarin uitgelegd wordt hoe het onderzoek wordt uitgevoerd in dit artikel. Het hoofdstuk erna belicht de resultaten en bediscussieert deze ook. In de conclusie zal antwoord gegeven worden op de hoofdvraag. Tot slot volgt de literatuur en de bijlagen.

(6)

2 Theoretisch kader

2.1 Identiteit van de postsocialistische stad

In de literatuur staat de zoektocht naar de identiteit van de post-socialistische stad in zijn algemeenheid centraal. Tijdens het post-socialisme is ervoor gezorgd dat zoveel mogelijk onderdelen uit de socialistische periode uit het gemeenschappelijke geheugen van de stad gehaald zijn (Young &

Kaczmarek, 2008). Het gevolg was geweest dat veel postsocialistische steden een 40-jarig gat in hun geschiedenis hebben. Het is belangrijk voor een stad om zijn geschiedenis te kennen omdat daaruit een identiteit gevormd kan worden. Het nieuwe beleid zou aan moeten sluiten op de identiteit van de stad. Wanneer hier geen geschiedenis aan vooraf gaat, moet de stad zijn beleidsplannen op een andere manier bepalen. Wanneer beleid wordt bepaald is de vraag wat het doel van de stad is en wat de identiteit van de stad moet zijn. Young en Light (2001) beweren dat de identiteit gevormd wordt door de consensus van de bewoners en de architectuur in de stad. Het beeld dat de stad wil uitdragen naar de rest van de wereld speelt ook een belangrijke rol in de bepaling van de identiteit (Young & Kaczmarek, 2008). In beide artikelen wordt beschreven dat het socialisme een belangrijk verleden is dat niet zomaar uitgewist kan worden en dat dit bij de vorming van een nieuwe identiteit een belangrijke rol speelt. Het concept is om het socialisme een plek te geven in de stad, waardoor het een toevoeging is in plaats van een grijze vlek die uitgewist moet worden. De kracht van het concept komt voort uit een groeiend gevoel van nationalisme, dat de stad sterker maakt. Dit groeiende gevoel van eenheid wordt gevormd door een sterkere identiteit van de stad(Young & Light, 2001). De mensen zijn trots op het rijke verleden en voelen zich meer een eenheid door het gemeenschappelijke verleden. Verder maakt het socialisme de stad uniek en met het ‘vermarkten’

van het socialisme kan de stad interessant worden voor toeristen, wat de stad ook ten goede komt.

De interesse in het socialisme is aan het toenemen onder de jongere bevolking in Europa (Lesnikowski & Aman, 1995). De mensen verlangen niet terug naar een situatie zoals die in die jaren is geweest, maar zijn wel geïnteresseerd in hoe het verleden was en willen er meer over leren. In Wroclaw is veel te zien van het socialistisch verleden. Overal in de stad zijn gebouwen te vinden die gebouwd zijn in de tijd van het socialisme. Het onderzoek zal zich richten op hoe en in hoeverre dit verleden een plaats moet krijgen in de stad. In de literatuur is al veel geschreven over deze identiteits crisis waarmee Oost-Europese steden te maken hebben. Het socialistisch verleden wil men vaak uitwissen, om op deze manier een meer Europees karakter naar West-Europa uit te stralen.

(7)

2.2 Wroclaw door de geschiedenis heen

Figuur 2: Polen, en de ligging van Wroclaw in het Zuid-Oosten(geology.com, 2015)

Om de stad Wroclaw te begrijpen is het van belang om de geschiedenis van deze stad goed te kennen. Wroclaw is door zijn ligging een belangrijke stad in Midden-Europa. Vergeleken met de andere Poolse steden zoals Warschau en Krakau, heef Wroclaw de beste uitgangspositie. De stad ligt centraal in een groot netwerk van weg- en waterwegen (Thum, 2005).

2.2.1 Oostenrijkse en Duitse invloeden

Wroclaw kent een rijke geschiedenis vanwege deze centrale positie. Wroclaw ligt in Silezië en is door de geschiedenis heen onder vele invloeden geweest. Silezië is een historische regio in Midden-Europa die zich uitstrekt aan weerszijden van de midden- en bovenloop van de Oder. In 966 waren de Polen een west-Slavische stam en werden zij een katholieke natie doordat hun vorst zich tot het christendom bekeerde (Lofas, 1971). Toch waren het de Oostenrijkers en Duitsers die de identiteit van de Poolse stad door de geschiedenis heen overheersten. In de zestiende eeuw viel dit gebied onder het Habsburgse Rijk en in de achttiende eeuw onder Pruisen (Thum, 2005). Vanaf 1500 tot aan de Tweede Wereldoorlog was Wroclaw dus een Duitse stad. Deze stad werd door de Duitsers

‘Breslau’ genoemd en zelfs tegenwoordig noemen de Duitsers de stad nog steeds zo; vanaf de vliegvelden in Duitsland wordt naar Breslau gevlogen in plaats van naar Wroclaw. Na de Tweede Wereldoorlog werd dit gebied Pools en veranderde de naam in Wroclaw. Negen miljoen Duitsers werden toen uit de stad verdreven en Oost-Polen kwamen ervoor in de plaats (Lofas, 1971). Wroclaw werd een Poolse stad, al werd dit door de Poolse bevolking nog niet zo beschouwd.

2.2.2 Ligging

(8)

met Berlijn de langst standhoudende stad van Nazi-Duitsland en het stadscentrum werd door alle gevechten en bombardementen bijna compleet verwoest.

Wroclaw is van belang door zijn binnenhaven (Lofas, 1971). De Oder is een van de twee grote rivieren in Polen, en werd gebruikt om delfstoffen uit Silezië per binnenvaartschepen te vervoeren.

Na de Tweede Wereldoorlog veranderde Wroclaw in een industriestad waar kunstvezels gemaakt werden (Lofas, 1971). Het gevoel dat de stad weer ingenomen zou worden door de Duitsers was overheersend. Ook dit was een reden dat de mensen zelf geen geld of moeite wilden steken in het herbouwen van de stad (Thum, 2005). Het stadscentrum is voor een deel herbouwd met geld uit Rusland. Het marktplein Rynek is helemaal naar de originele vooroorlogse staat teruggebracht. Echter kon niet alles in de oorspronkelijke staat hersteld worden. Sommige gebouwen waren te verwoest om te herbouwen of de stenen werden hergebruikt voor de renovatie van het marktplein en de hoofdstad Warschau. Op deze plekken heef het socialisme zijn stempel op het stadscentrum gedrukt.

Hier hebben architecten de opdracht gekregen om woningen te bouwen in de stijl van het socialistisch realisme (Inyourpocket.com, 2015). Uiteindelijk heef dit geleid tot de grijze

‘oostblokflats’ die nu in het stadscentrum van Wroclaw te vinden zijn.

2.2.3 Na de Tweede Wereldoorlog

De bevolking was na de Tweede Wereldoorlog echter nog steeds niet overtuigd dat de stad Pools zou blijven. Ze zagen Wroclaw eigenlijk als een tijdelijke verblijfplaats (Thum, 2005). Het was aan het stadbestuur om het beeld dat de stad weer Duits zou worden weg te nemen. Het stadsbestuur heef daarom in de jaren 50 alle sporen die wezen op de aanwezigheid van een Duitse geschiedenis uit de stad verwijderd. Onder het stadsbestuur werd dit ‘the liquidation of the traces of Germanity’

genoemd (Thum, 2005). Alle Duitse inscripties, monumenten en topografische namen werden verwijderd en vervangen voor Poolse. Zelfs het Duitse kerkhof werd ontruimd, al duurde dit wel langer omdat het op protest stuitte van de Poolse bevolking. Een compleet deel van de geschiedenis van Wroclaw werd grofweg verwijderd. De geschiedenis werd uit het geheugen gewist en daar waar mogelijk was vervangen voor Poolse geschiedenis. Tradities uit de omringende Poolse steden waar de Poolse immigranten vandaan kwamen werden Wroclaw’s tradities. Het hielp om de mensen erin te laten geloven dat dit een Poolse stad was. Dit was nodig voor de wederopbouw. Het is belangrijk te beseffen dat Wroclaw geen eigen tradities kende en dat de stad een allegaartje was van verschillende invloeden uit heel Polen. Tot aan de val van de muur is de stad onder sterke Russische en daardoor socialistische, invloed geweest. De gebouwen die werden neergezet hadden een socialistisch uiterlijk en gedachtegoed. Dit heef 44 jaar geduurd en is een belangrijke periode in de geschiedenis van de stad (Thum, 2005).

Na het verdwijnen van de Russische invloed is van 1989 tot 1995 de ‘decommunisering’ gestart (Stenning, 2001). Net als 50 jaar eerder het ‘ontduitsen’ werd gestart. Sommige standbeelden werden verwijderd of vervangen en straatnamen werden vervangen. Toch was hier bij de bevolking minder draagvlak voor dan bij deze veranderingen 50 jaar geleden (Young & Kaczmarek, 2008). Het socialisme had de mensen een gevoel van identiteit en stabiliteit gegeven. Het post-socialisme gooide deze stabiliteit totaal om. De economische en politieke stabiliteit werd ingeruild voor een nieuwe economie en een nieuwe democratie, waar de bevolking ontzettend aan moest wennen. Al deze

(9)

veranderingen zorgden ervoor dat de mensen zich minder geworteld voelden in hun eigen land (Verdery, 1999).

Hieruit valt op te maken dat in één eeuw twee onderdelen uit de geschiedenis van de stad en de directe omgeving van de bevolking zijn verwijderd. Dit maakt de vraag wat er met het socialistisch erfgoed moet gebeuren nog complexer. De bevolking kijkt soms nostalgisch terug naar de tijd onder het socialisme. Niet naar het socialistische leven in het algemeen, maar de perceptie van stabiliteit onder het systeem (Lubonja, 2002). De nostalgie die onder alle generaties leef ontstaat niet altijd uit een vorm van interesse, maar meer een gevoel dat het toen beter was (Young & Kaczmarek, 2008).

2.3 Lodz

Het probleem van het socialistisch erfgoed in Oost-Europa speelt in meer steden. De stad Lodz is een goed voorbeeld van hoe de zichtbaarheid van het socialistische verleden en de Russische invloed verwijderd zijn. Net als in Wroclaw worstelt het stadsbestuur van Lodz met de identiteit van de stad en zoeken ze naar een manier om die vorm te geven (Young & Kaczmarek, 2008). Lodz ligt 200 kilometer ten noordoosten van Wroclaw. Lodz kwam in enorme economische crisis toen het de afzetmarkt in Rusland in 1989 verloor. Vanaf 1989 werkte een reeks aan instituties aan de nieuwe identiteit van Lodz, waardoor ze het grijze industrie imago, wat de stad de afgelopen jaren had opgedaan, van zich af wilden schudden en zich op nieuwe markten konden richten. Net als Wroclaw lag de focus op de centrale ligging van de stad en de goede verbindingen met West-Europa. Het stadsbestuur probeerde Lodz in de markt te zetten als het centrum van textiel productie en verhandeling. Voor toeristen moet de stad ook zeer aantrekkelijk worden door de winkelstraten te

‘Europeaniseren’(Young & Kaczmarek, 2008). De stad probeerde zich meer aan Europa te binden en het grijze imago van zich af te schudden met slogans als ‘City of color’. Er kwam aandacht voor een uitgebreide culturele agenda en er werd nadruk gelegd op de dynamische economie in de stad. Het socialistische verleden wilde de stad zich niet meer mee identificeren om zo meer op Europa gericht te kunnen zijn.

2.3.1 De geschiedenis herschreven

Net als Wroclaw kan Lodz niet teruggrijpen op een rijke Poolse traditie uit de twintigste eeuw, dankzij de invloed uit Rusland. Lodz heef echter wel een sterke industrialisatie in de negentiende eeuw gehad. Het is deze geschiedenis waar het stadsbestuur op teruggrijpt. Lodz wordt gepresenteerd als investeringsstad van oudsher (Young & Kaczmarek, 2008). Het socialistische verleden wordt bewust verzwegen en de geschiedenis van na 1989 wordt direct gekoppeld aan de periode voor 1918. Het socialistische verleden wordt uit het geheugen gewist en voor een meer ‘authentiek’ verleden ingewisseld. Dit is wat in vrijwel alle Oost-Europese steden gebeurt (Verdery,1999). Toch begint de nostalgie naar het socialisme toe te nemen onder de bevolking en beginnen de positieve kanten van de Russische invloed gehoor te krijgen in Lodz (Young & Kaczmarek, 2008). Alleen betrekt men het socialistische verleden nog niet in de identiteit van de stad. Dit staat in geen van alle Oost-Europese steden centraal op de agenda van het stadsbestuur. Hierin zou Wroclaw een zeer onderscheidende rol kunnen gaan spelen.

(10)

2.4 Wroclaw

Wroclaw wordt gekenmerkt door de socialistische naoorlogse architectuur (Young & Light 2001). Deze architectuur is vaak sterk verouderd en aan renovatie toe (Jablonska & Trocka-Leszczynska,2011). De gebouwen waren niet bedoeld om er een halve eeuw te blijven staan. Het was puur bedoeld als snelle huizenbouw voor na de oorlog. Toch dienen de gebouwen nu al een hele tijd de mensen en hebben ze de stad een duidelijk karakter gegeven. Het plein Nowy Targ is hiervan een goed voorbeeld (zie figuur 1).

Young en Light (2001) beschrijven op meer algemene basis wat het socialisme kan betekenen in de nieuwe identiteit van de steden. Het zoeken van de identiteit van een stad staat bij hen centraal. Het nationalisme halen ze aan als belangrijke drijfveer in de vorming van de stad. De symboliek van het socialisme is een belangrijk aspect om identiteit terug te winnen. Daarnaast hoef het de verdere immigratie met de Europese Unie niet in de weg te staan, maar kan er juist bij helpen doordat de steden veerkrachtiger en economisch sterker worden (Young & Light, 2001).

In de stad Wroclaw betekent dit dus dat het mogelijk is om de socialistische gebouwen te betrekken in de identiteit van de stad. Het verbergen van de gebouwen is het ontkennen van een geschiedenis die een belangrijk deel van de stad heef gevormd. Wanneer dit erfgoed uit die periode niet wordt verborgen, kan dit de stad een heel eigen karakter geven. Dat eigen karakter kan volgens Young en Light (2001) bijdragen aan een gevoel van eenheid in de stad en trots op de stad.

Voor toeristen is een eigentijds karakter belangrijk. De stad komt over als een unieke stad en is daarom een ‘must see’. Volgens Thum (2005) is dit ook waar Wroclaw al vanaf het einde van het socialisme aan werkt. De stad probeert zichzelf neer te zetten als een multiculturele stad waarin alle invloeden van het verleden sterk in terug te zien zijn. Hierdoor probeert Wroclaw zich uniek te maken. Het verbergen van het socialistisch verleden is wat veel andere Poolse en Oost-Europese steden doen (Young & Light,2001). Wroclaw zou dus sterk kunnen opvallen door het socialistisch verleden een plek te geven in de identiteit van de stad.

Figuur 3: Methodologisch overzicht

2.4.1 Conceptueel model

Om te bepalen wat er met het socialistische erfgoed gedaan kan worden in de toekomst, zal eerst de identiteit van de stad onderzocht moeten worden (Young en Light,2001). Grof gezegd bestaat een stad uit mensen en gebouwen. Daaruit vloeit voort dat de identiteit gevormd wordt door de mensen en gebouwen in de stad. Het is dus belangrijk om te onderzoeken wat de mensen van hun stad en hun verleden denken. Wat de mening is over de bestaande gebouwen en hoe die het beeld van de

Identiteit van Wroclaw Publieke opinie

Beeldbepalende architectuur

Literatuur onderzoek

Toekomstscenario voor Wroclaw

(11)

stad bepalen. Dit in combinatie met wat er al over andere Oost-Europese en met name Poolse steden onderzocht is, vormt de identiteit van de stad. Hieruit kan een toekomstscenario worden opgesteld waarin het socialistische verleden een plaats krijgt. Het literatuuronderzoek vormt hier een toetsing voor de publieke opinie en de beeldbepalende architectuur. Ook het toekomstscenario zal aan de hand van de literatuur getoetst worden.

(12)

3 Methodologie

Het onderzoek wordt gedaan op basis van de meningen van bewoners, de literatuur en de aanwezige architectuur in Wroclaw. De eerste deelvraag, “wat is er over van de socialistische architectuur in de Poolse stad Wroclaw,” zal beantwoord worden aan de hand van de aanwezige socialistische architectuur in de stad en de literatuur. De tweede deelvraag, “hoe wordt deze architectuur beoordeeld door bewoners en toeristen,” zal beantwoord worden aan de hand van de interviews. De laatste deelvraag, “hoe worden de gebouwen uit de socialistische tijd nu gebruikt, en wat is er over van hun originele functies,” zal beantwoord worden aan de hand van bevindingen van de onderzoeker, dus de aanwezige architectuur en de literatuur.

Het interviewen van de bevolking is een methode waar veel waarde aan wordt gehecht. Toch kan de publieke opinie misleidend zijn. Sommige mensen kunnen door persoonlijke goede of slechte herinneringen een mening hebben die niks zegt over de architectuur zelf, maar meer over hun persoonlijke ervaringen uit die periode. Door in de interviews verschil te maken tussen gebruikers van socialistische architectuur en bewoners van Wroclaw, wordt dit gecorrigeerd.

Om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de publieke opinie, zijn de interviews in drie delen opgedeeld:

1. Interviews met bewoners/gebruikers van socialistische architectuur in het stadscentrum van Wroclaw

2. Interviews met bewoners van Wroclaw 3. Interviews met toeristen van Wroclaw

De bewoners zijn niet altijd in staat om Engels te spreken. Zeker de oudere generatie spreekt geen Engels, terwijl die wel het meest kunnen vertellen over de socialistische periode. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van een tolk met beheersing van zowel de Poolse als de Nederlandse taal. Het is merkbaar dat Poolse mensen die in hun eigen taal kunnen spreken heel open zijn en graag hun mening willen delen.

Het socialistische verleden zou op oud zeer kunnen stuiten en hier wordt bij het voorbereiden van de interviews rekening mee gehouden. Daarnaast is complete anonimiteit gegarandeerd, om zoveel mogelijk openheid van de respondenten te verkrijgen. Van tevoren wordt duidelijk gemaakt dat dit voor een persoonlijk onderzoek afgenomen wordt en niet voor een instantie van de stad Wroclaw.

Hierdoor blijf de machtsverhouding tussen respondent en onderzoeker gelijk. De onderzoeker is een buitenstaander in dit gebied, maar laat zich vergezellen door een Poolse geschiedenisstudent die veel van dit gebied af weet. De interviews zijn afgenomen op het plein Nowy Targ, zie figuur 1, zodat het verschil in stijlen duidelijk aan te wijzen is aan de respondent.

De interviews zijn afgenomen op verschillende dagen in de week op verschillende tijden. Dit is gedaan om zoveel mogelijk verschillende respondenten aan het woord te krijgen. De interviews zijn afgenomen op een dinsdag om drie uur, woensdag om vijf uur, donderdag om zes uur, vrijdag om zeven uur en zaterdag om twee uur. Op deze manier is er een spreiding ontstaan in leefijd en reden

(13)

van bezoek binnenstad. Bij het uitkiezen van respondenten is er rekening mee gehouden dat deze spreiding behouden blijf. Dankzij de Poolse tolk was het niet moeilijk om de mensen aan te spreken en waren mensen bereid een deel van hun tijd in te leveren voor het beantwoorden van de vragen.

In totaal zijn er 30 diepte-interviews gevoerd, waarbij veel waardevolle informatie ontstond en ook een zeer duidelijk beeld naar voren kwam. Bij veel van de respondenten was er maar één vraag nodig om het gesprek te openen. Veel respondenten hadden een zeer sterke mening over de socialistische architectuur. Dat betekent dat het probleem van dit erfgoed heel erg speelt bij de bevolking. De originele interviews die waren gemaakt voor dit onderzoek bleken het gesprek goed te openen, maar de respondenten voegden er zelf nog veel dingen aan toe.

(14)

4 Resultaten

4.1 De overgebleven socialistische architectuur in Wroclaw

De socialistische architectuur in het stadscentrum van Wroclaw is ruim aanwezig. De stijl geef een grauw beeld aan de stad en laat gelijk weten dat men zich in Oost- Europa bevindt. Ruwweg is de socialistische architectuur in twee soorten op te delen: Architectuur mét een visie of een enigszins bijzonder ontwerp. Architectuur dat zonder

visie of bijzonder ontwerp snel en goedkoop neergezet moesten worden om in de woningbehoefe te voorzien (Jablonska &

Trocka-Leszczynska,2011). Deze

laatstgenoemde flats zien er verouderd uit en op sommige plekken zijn ze door toedoen van uitlaatgassen en slecht onderhoud nog grijzer dan ze al waren. Wanneer men voor het eerst door de stad loopt, valt het contrast met de kleurrijke vooroorlogse architectuur erg op.

Vanaf het station richting het stadscentrum lopend, is de afwisseling van deze twee stijlen

het meest opvallend. Voor het gemiddelde oog zal de socialistische architectuur lelijk afsteken bij de neo-klassieke bouwstijl van voor de oorlog. Veel van deze flats zijn na de oorlog gebouwd met geprefabriceerde onderdelen en in een hoog tempo neergezet. Deze flats zijn gebouwd met het idee om niet meer dan 10 jaar te blijven staan, maar worden tegenwoordig nog bewoond (Jablonska &

Trocka-Leszczynska,2011).

De stijl van de socialistische architectuur met een visie of bijzonder ontwerp wordt ook wel socialistisch realisme genoemd.

4.1.1Socialistische architectuur met visie en achterliggend socialistisch gedachtegoed Nowy Targ

Het plein Nowy Targ is een voorbeeld van waar de vooroorlogse architectuur sterk botst met de socialistische architectuur. Architect Włodimierz Czerchowsk heef de socialistische flats rond het plein Nowy Targ ontworpen. Hij wilde een compleet zelfvoorzienende wijk creëren. Scholen, bioscopen, huisartsenposten en supermarkten waren allemaal onderdeel van zijn plan. Lang niet al deze plannen zijn uiteindelijk doorgevoerd tijdens de bouw van deze flats (Inyourpocket.com, 2015), maar het is belangrijk te onthouden dat het communistisch gedachtegoed zeker in het ontwerp van deze flats meegenomen was. Dit is ook de plek waar de interviews afgenomen zijn waardoor de mensen gelijk een beeld hadden van het botsende karakter. Toch is de vormgeving van het plein zo gedaan, dat de socialistische gebouwen er op hun plek zijn. De socialistische gebouwen zijn inmiddels sterk verouderd en aan een opknapbeurt of slopen toe.

Kościuszko Housing Estate

Figuur 3: Socialistische flats zonder visie(Jablonska en Trocka- Leszczynska,2011)

(15)

Het Kościuszko Housing Estate in Place Kościuszki ligt tussen het station en het oude centrum in. Dit is een prachtig voorbeeld van het socialistisch realisme. Deze gebouwen zijn na de oorlog één van de eerste nieuw gebouwde gebouwen in het centrum van Wroclaw. Niet alleen het gebouw zelf, maar ook het stratenplan eromheen, is ontworpen met de bedoeling om ruimte te creëren voor auto´s en bussen. Ook zouden de brede straten het mogelijke brandgevaar verminderen. Het vooroorlogse Wroclaw was in die wijk een wirwar van kleine straatjes die naar het marktplein leidden (Inyourpocket.com,2015). Tegenwoordig worden de brede straten, pleinen en parken in dit gebied nog steeds vaak gebruikt voor bijvoorbeeld markten en feesten. Ook wanneer men van het stationsgebied naar het marktplein loopt is dit een prettige omgeving waarin het oog snel valt op deze na-oorlogse architectuur.

Wanneer vanuit historisch, architectonish en stedenbouwkundig perspectief gekeken wordt naar deze na-oorlogse architectuur, kan de conclusie getrokken worden dat er toch wel moeite gedaan moet worden om deze architectuur te behouden. De architectuur is duidelijk deel van de identiteit van Wroclaw en geef de stad een uniek karakter. Vanuit bouwkundig en sociaal perspectief is wel vast te stellen dat de architectuur niet meer aan hedendaagse wooneisen voldoet. De panden zijn verouderd en in het ontwerp is vaak niet gedacht aan invalide mensen. De gebouwen zijn voor minder validen vaak een moeilijke hindernis (Jablonska & Trocka-Leszczynska, 2011).

Ook buiten het stadscentrum zijn veel voorbeelden van socialistische architectuur waarbij een ontwerp het gebouw uniek maakt. Omdat de gebieden buiten het centrum geen deel uitmaken van dit artikel wordt hier verder niet op ingegaan.

Vooroorlogse architectuur

Naast de socialistische architectuur is de oudere architectuur op de belangrijkste plekken, zoals het marktplein, perfect opgebouwd. Zonder het socialisme zou dit nooit zo snel gebeurd kunnen zijn. Ook in andere steden van Polen zoals Warschau is dit in een hoog tempo weer herbouwd, allemaal betaald door Rusland (Lesnikowski & Aman, 1995).

4.1.2 Technische staat en renovatiemogelijkheden Huidige staat van de socialistische architectuur

De hoofdfunctie van de socialistische architectuur is het bieden van woningen. Hieraan voldoet de architectuur nog steeds. De huizen worden nog bewoond, al is uit de interviews gebleken dat niet veel huizen nog voldoen aan de wensen van de bewoners. Van het socialistisch gedachtegoed is weinig over in de huizen. Men geef wel aan dat de band met de buren goed is en dat zou aan het socialistisch gedachtegoed gelinkt kunnen worden, maar het leef totaal niet onder de bewoners. Het is een periode waar niet graag aan terug wordt gedacht. De architectuur is met snelle bouwmethodes neergezet die niet direct op duurzaamheid gericht waren. De gebouwen moesten hooguit tien jaar mee kunnen, maar worden tot op de dag van vandaag nog bewoond. De veroudering in de gebouwen is sterk van buiten te zien en levert op sommige plekken zelfs gevaar op voor voetgangers die dichtbij de gebouwen lopen. Ook zijn de gebouwen niet ingericht voor invalide mensen. Vaak wordt dit

(16)

Figuur 4: Externe lift en externe ramp(Jablonska en Trocka-Leszczynska,2011).

Renovatiemogelijkheden

Vanuit bouwkundig perspectief kan de conclusie getrokken worden dat deze gebouwen snel aan renovatie toe zijn. Er zijn al verscheidene voorbeelden in Wroclaw van verschillende soorten renovatie. Een schilderbeurt en renovatie naar modernistische stijl zijn in Wroclaw beide voorbeelden en laten ook zien dat dit werkt. Veel respondenten kwamen zelf met deze voorbeelden aandragen, waaruit een sterke betrokkenheid blijkt . Tegenwoordig is het alom te zien in Wroclaw en artiesten worden overal gevraagd om iets met de vlakke grijze oppervlaktes te doen (Jablonska & Trocka- Leszczynska, 2011).

Een voorbeeld van hoe een opknap/schilderbeurt een gebouw kan helpen te integreren in de rest van de omgeving is, op een steenworp afstand van Place Nowy Targ, ulica Nożownicza te zien.

Figuur 5: ulica Nożownicza, geschilderd. (Eigen foto)

(17)

Figuur 6: Huizen gerenoveerd met verf en plijsterwerk(Jablonska en Trocka-Leszczynska,2011).

Een schilderbeurt verandert echter niets aan de verouderde appartementen of de asbest.

In plac Nankiera is een voorbeeld van een renovatie, waarbij de socialistische stijl toch zichtbaar blijf, maar het wel aan moderne eisen voldoet. Het gebouw heef een iets modernistischer uiterlijk gekregen. Hier is tot op de dag van vandaag een fotomuseum in gevestigd.

Figuur 7: Fotomuseum achterkant na renovatie (Eigen foto)

(18)

Figuur 8: Fotomuseum voorkant na renovatie (Eigen archief)

In figuur 8 is het resultaat te zien van gedeeltelijke renovatie. Het geef ideeën en mogelijkheden voor een grotere renovatie.

De woningen zijn sterk verouderd en er moeten veel onderdelen van het gebouw vernieuwd worden.

Er zijn niet altijd middelen voor renovatie maar daarom kan er begonnen worden met renovatie van kleine delen van de flats zoals in figuur 8 is te zien.

4.2 Oordelen over de socialistische architectuur

Belangrijke aspecten van dit artikel zijn de meningen van de bewoners en toeristen van Wroclaw.

Om in te schatten of er draagvlak is voor het behoud of juist sloop van de socialistische architectuur is er onderzoek gedaan op straat.

4.2.1 Gesloten vragen

De afgenomen interviews zijn in de bijlagen te vinden.

Omdat de vragen van de bewoners van Wroclaw en de bewoners van de specifieke socialistische architectuur heel erg overeen kwamen op bepaalde punten zijn deze twee hieronder samen genomen. De vragen die afweken van elkaar zijn later in deze paragraaf apart behandeld.

Bewoners Wroclaw en bewoners socialistische architectuur

(19)

25.00%

55.00%

20.00%

Hoe lang woont u al in Wroclaw?

0-9 jaar 10-29 jaar 30-hele leven

56.25%

37.50%

6.25%

Waar komt u van origine vandaan?

Oost-Polen Omringende kleine steden/dorpen anders, namelijk

43.75%

31.25%

18.75% 6.25%

Waarom bent u naar Wroclaw gekomen?

Werk Familie Liefde anders

Figuur 9: Verdeling van de respondenten, bewoners van Wroclaw en bewoners van socialistische architectuur in Wroclaw samen.

In bovenstaande figuur is de verdeling van de respondenten die in Wroclaw woonachtig zijn. De toeristen zijn hieruit gelaten omdat deze vragen niet op de toeristen van toepassing zijn. Het grootste deel van de respondenten kwam van origine uit Oost-Polen. In de vraag die volgt gaven alle respondenten aan dat de architectuur die ze zagen op Nowy Targ, als socialistische architectuur zien.

Bijna niemand zag de socialistische gedachte of visie achter het gebouw.

10.00%

90.00%

Wat ziet/merkt u van de socialistisch achterliggende ideeen in de architectuur?

Heel veel Een beetje Niks

10.00%

90.00%

Wat merkt u van de socialistische ideeen in uw stad?

Heel veel Een beetje Niks

Figuur 10 : Wat respondenten merken van het gedachtegoed van het Socialisme.

Het is duidelijk dat van de achterliggende ideeën van het socialisme weinig wordt gemerkt. Alhoewel deze periode nog maar kort geleden is, merken mensen er weinig tot niks van. Dit komt door de periode van het postsocialisme, besproken in het theoretisch kader. Hierin komt naar voren dat alle socialistische herrineringen uit het gemeenschappelijk geheugen van de bevolking en de stad zijn gewist.

Niemand van de bevolking voelde de behoefe voor meer socialistische architectuur in de stad. Maar

(20)

10%0%

20%30%

40%50%

60%70%

80%90%

100%

Wilt u meer zien van de socialistische invloed op uw stad?

Ja Een beetje Nee

Figuur 11: Is meer socialistische invloed gewenst?

Over het algemeen zijn de mensen die in de socialistische architectuur wonen zeer negatief. Ze willen helemaal niks meer zien van het socialisme. Dit komt ook terug in het theoretisch kader, waar duidelijk wordt dat de architectuur zelf niet meer aan de eisen voldoet. Dit is waarschijnlijk de reden dat de bewoners van socialistische architectuur minder tevreden zijn. De bewoners van Wroclaw zelf zijn minder negatief en willen wel meer zien van het socialisme. Verderop in deze paragraaf worden de reacties verder uitgelicht.

Toeristen

80.00%

20.00%

Bent u geinteresseerd in het socialistische verleden van Wroclaw?

Ja Een beetje Nee

Figuur 12: Interesse in het socialisme onder toeristen.

Bij de toeristen was de interesse in het socialisme heel duidelijk terug te zien. Verder werd duidelijk dat niet iedereen op de hoogte was van het socialistische verleden. Later in dit hoofdstuk zal verder

(21)

in worden gegaan op de antwoorden van de toeristen. Naast de gesloten antwoorden kwamen er veel mensen die nog aanvullende informatie gaven.

60.00%

30.00%

10.00%

Bent u bekend met het socialistische verleden van Wroclaw?

ja een beetje nee

80.00%

10.00%10.00%

Herkent u het socialistische verleden in de gebouwen?

Ja Een beetje Nee

Figuur 13: De affiniteit van toeristen met het socialisme.

Algemeen beeld:

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Vindt u dat de socialistische architectuur deel is van de identiteit van Wroclaw

Ja Een beetje Nee

Figuur 14: Identiteit van Wroclaw volgens alle respondenten

(22)

periode en de negatieve kanten van het socialisme worden langzaam vergeten. Hieronder zijn de reacties van de mensen beschreven en valt de figuur ook te verklaren.

4.2.2 Open vragen en toevoegingen

Veel negativiteit bij bewoners socialistische architectuur

De bewoners van de socialistische architectuur zijn vrijwel allemaal negatief over het gebouw waarin ze wonen. De appartementen zijn volgens hen te klein en te verouderd. Ook is het gebouw in de winter te koud en in de zomer te warm, wat een slechte isolatie aanduidt. Dit komt in het theoretisch kader ook naar voren. Het blijkt dat de architectuur zeer verouderd is en aan renovatie toe is.

De daken zijn met asbest geïsoleerd en hoewel dit geen direct gevaar voor de bewoners oplevert, is dit toch iets waardoor de bewoners zich niet op hun gemak voelen in hun woning. De Europese Unie heef in 2005 de regels aangescherpt omtrent asbest, dit wijst er op dat deze gebouwen door de nieuwe normen verouderd zijn. Het enige positieve wat naar voren kwam uit de interviews is de goede band tussen de buren en buurtgenoten. Dit betekent dat er misschien toch nog iets over is van het communistisch denkbeeld waarmee deze flats zijn neergezet.

Toch is vast te stellen dat de bewoners/gebruikers van de socialistische architectuur geen reden zien om het erfgoed uit die tijd te behouden. Ze vinden het ‘geen architectuur’ omdat ze het lelijk vinden en het verwijst naar een periode in hun leven waar ze geen fijne gevoelens hebben overgehouden.

“Shit shit shit” was vaak het antwoord op welke vraag dan ook aangaande deze architectuur.

Bewoners Wroclaw milder

De meningen van de bewoners van Wroclaw zijn wat milder. Uiteindelijk is iedereen het erover eens dat er ‘iets’ met de gebouwen moet gebeuren. De oudere mensen zijn nog steeds negatief, wat inhield dat zij de gebouwen gesloopt willen zien. De jongere mensen, grofweg jonger dan 40 jaar, zijn milder. Daar leef het socialisme ook iets meer dan bij de oudere mensen. De jongere generatie is wat meer nieuwsgierig naar deze tijd en zou er in de stad ook graag wat van terugzien.

‘Retro’

Eén respondent zei dat hij de gebouwen altijd lelijk had gevonden. De laatste jaren begon hij de gebouwen echter te waarderen, ook door de vormgeving van het plein Nowy Targ. Het plein is betegeld met zwart en witte tegels die naadloos aansluiten bij de socialistische flats. Hier blijkt uit dat smaak kan veranderen, iets wat we terugzien in de mode maar zeker ook in de architectuur. Het is belangrijk te onthouden dat deze gebouwen nu lelijk gevonden worden, maar in de toekomst misschien wel mooi en ‘retro’ gevonden kunnen worden(Guffey, 2006). Helemaal door het verleden en commustisch denkbeeld wat er onlosmakelijk aan verbonden is.

Andere respondenten gaven aan dat het een belangrijke periode in de geschiedenis van Wroclaw is geweest en ze niet graag alles zouden zien verdwijnen. Dat zou zonde zijn van het erfgoed. “Er zijn zoveel mogelijkheden voor renovatie van deze gebouwen,” is wat veel respondenten aangeven.

Sommige mensen vinden een schilderbeurt volstaan, omdat het er nu toch wel heel verouderd uitzag. Maar anderen zien het voor zich om de gebouwen in een modernistische stijl te renoveren,

(23)

waardoor het uiterlijk van de socialistische architectuur enigzins behouden blijf maar het gebouw toch aan moderne maatstaven voldoet.

Toeristen positief

De toeristen van Wroclaw zijn vrijwel allemaal positief over deze architectuur. Hoewel de architectuur er verouderd en grijs uit ziet, vinden ze wel dat het een belangrijk deel van de geschiedenis van Wroclaw is. Als het gerenoveerd kan worden zouden ze dat graag zien in deze stad. Ook voor de toekomstige generaties om te laten zien hoe het was. Verder vinden de toeristen van Wroclaw het een aangename afwisseling op de vooroorlogse architectuur en blijf de stad daardoor interessant.

4.3 Huidig gebruik van de socialistische architectuur en hun vroegere functies

Figuur 15: Grijze aaneengeschakelde flats zonder achterliggende visie. (Google Maps, 2015)

Het belangrijkste doel van de socialistische architectuur was het snel voorzien in de woningbehoefe.

Daaruit vloeit voort dat de woningen snel gebouwd moesten worden. Verder mochten de gebouwen niet te veel kosten. Zoals in hoofdstuk 4.1 beschreven zijn er veel flats op die manier neergezet, vooral buiten het stadscentrum van Wroclaw (Jablonska & Trocka-Leszczynska, 2011). Dit zijn grijze wijken met een aaneenschakeling van flats zonder overkoepelend idee qua plaatsing in de stad of ten opzichte van elkaar. Deze flats waren niet bedoeld om al die jaren te blijven staan. Ze zijn sterk verouderd en voldoen niet meer aan de huidige woonwensen. Toch wonen hier nog steeds mensen in omdat het goedkoop is. Deze flats worden gebruikt om in te wonen wat dezelfde functie is als waarvoor ze zijn gebouwd. Toch valt te zeggen dat ze tegenwoordig niet meer voldoen aan de wooneisen van de 21^e eeuw (Jablonska & Trocka-Leszczynska, 2011). Het overkoepelende socialistische idee dat achter de architectuur in het centrum schuilt, is hier niet op van toepassing.

Historisch en cultureel gezien voegen deze flats buiten het centrum dus weinig toe.

De flats die in het stadscentrum van Wroclaw zijn echter vaak wel met een socialistische visie

(24)

Figuur 16: Nowy Targ (wroclaw.fotopolska.eu, 2015)

Tegenwoordig worden de flats nog steeds als woonruimtes gebruikt. Van het idee dat de wijk compleet zelfvoorzienend moest worden is niet veel terug te zien. De begane grond van het gebouw heef nog wel een enkel winkeltje. Toch staat ook veel daarvan leeg. Van het idee dat winkels, scholen en huisartsenposten allemaal in dit gebouw zouden zitten is weinig te merken. De conclusie die hieruit is op te maken, is dat de flats in hun basisfunctie, wonen, nog wel zo gebruikt worden. Maar het socialistische idee erachter niet meer als zodanig functioneert. Toch zijn deze gebouwen wel neergezet met deze socialistische ideeën en dat maakt deze gebouwen vanuit historisch perspectief interessant.

4.4 Identiteit van Wroclaw

De Poolse identiteit is die van een volk wat vaak onderworpen is of onder de voet gelopen. Dit zorgt automatisch voor identiteitsproblemen. Wroclaw heef meer historische wortels in de Duitse identiteit dan in de Poolse. Het Duitse verleden is sterk aanwezig in de architectuur van het stadscentrum. Nu de Russische overheersing al enige tijd voorbij is, moet Wroclaw ook de socialistische invloeden mengen met de actuele angel-Saksische cultuur invloeden. Het is deze smeltkroes van culturen die de stad uniek maakt. Waardoor de stad interessant wordt voor vele mensen.

De Polen die hier wonen zijn trots op hun stad, dat is te merken wanneer met de Poolse mensen gepraat wordt. De Poolse mensen zelf en het katholieke geloof geven de stad een sterk karakter. De mensen in de stad zijn open en vertellen graag over hun stad. Het stadsbestuur heef de afgelopen decennia sterk geprobeerd om het multiculturele verleden te laten zien aan toeristen en bewoners.

Wanneer je voor het eerst in de stad komt is dit multiculturele echter niet goed te zien. Dit komt door de bevolkingsopbouw, praktisch alle inwoners zijn Pools. 99 procent van de inwoners behoort zelfs tot de katholieke kerk (Thum, 2005). Dit sterke geloof is ook terug te zien wanneer men door de stad loopt. De kerken, verspreid in het hele stadscentrum, zitten geregeld helemaal vol. De kerken vormen met de vooroorlogse architectuur een mooi geheel en zorgen voor een authentiek stadscentrum.

(25)

Wanneer je op het marktplein loopt zou je denken dat er geen ruimte is voor de socialistische architectuur. De vooroorlogse architectuur maakt het centrum pittoresk en doet het centrum fijn en gezellig aanvoelen. Maar wanneer men naar het plein Nowy Targ loopt, is te zien dat de socialistische architectuur een prettige afwisseling is en de stad interessant houdt.

De socialistische architectuur is door de jaren heen deel uit gaan maken van de identiteit van de stad.

Bij de jongere bevolking wordt deze architectuur ook zeer gewaardeerd. Bij de oudere mensen zorgen deze gebouwen echter voor veel negatieviteit. Toch zijn deze gebouwen onderdeel van de stad en ondanks de verouderde staat, interessant voor de neutrale toeschouwer.

Wanneer een identiteit van een stad moet worden benoemd, levert dat soms problemen op.

Tegenwoordig zijn steden moeilijker te onderscheiden dan voorheen. Steden gaan op elkaar lijken doordat buitenlandse winkelketens overal verspreid zitten in de stad. In een gesprek met een taxi- chauffeur kwam dit ook naar boven. De man kwam over als een intelligente man en bewust over de cultuur en politiek in zijn land. Hij vertelde over de ‘veramerikanisering’ van zijn land. Hij had het over de Poolse tradities die langzaam verdwenen of ingeruild werden voor Amerikaanse tradities. De Mac- Donalds die overal in de stad zichtbaar was en de andere internationale winkelketens vond hij verschikkelijk. Een ergernis die bij meer mensen speelt, ook wanneer men een stad bezoekt. Het meest opmerkelijke was de communistische politieke partij waarvan hij hoopte dat ze meer macht zouden krijgen in de toekomst om meer de Poolse tradities te behouden. Het communisme leef dus nog wel, niet op een manier zoals het voorheen deed, maar op een conservatieve manier. Hij richt zich op de eigen cultuur en wil die behouden.

Voor Wroclaw schuilt hierin een kans om zich te onderscheiden. Het multiculturele karakter van de architectuur in het centrum kan hierin leidend zijn.

(26)

5 Conclusie

De onderzoeksvraag van dit artikel luidt als volgt:

“Hoe speelt het socialistisch verleden van Wroclaw een rol in het leven van de bewoners en toeristen, en hoe kan het cultureel erfgoed uit deze periode meegenomen worden in het toekomstbeeld van de stad?”

De deelvragen die hieruit volgden waren als volgt:

1. Wat is er over van de socialistische architectuur in de Poolse stad Wroclaw?

2. Hoe wordt deze architectuur beoordeeld door bewoners en toeristen?

3. Hoe worden de gebouwen uit de socialistische tijd nu gebruikt, en wat is er over van hun originele functies?

Het overgebleven socialistisch erfgoed speelt geen belangrijke rol in het leven van de bewoners van Wroclaw. De socialistische gebouwen dienen tegenwoordig vaak als woningen of winkelpanden maar de originele ideeën erachter, komen niet naar voren als belangrijke invloeden op het leven van de bewoner in Wroclaw. De gebouwen dienen nog steeds de hoofdfunctie wonen, alleen voldoen ze niet helemaal meer aan de wooneisen van tegenwoordig. Veel van de socialistische architectuur van buiten het stadcentrum kan gesloopt en vervangen worden voor betere woningen. Maar de architectuur binnen het centrum wordt door de bewoners van Wroclaw en toeristen als positief beoordeeld. De interesse in deze periode in de geschiedenis neemt toe en soms wordt de architectuur als mooi beoordeeld. Het gat in de geschiedenis van de twintigste eeuw is hiervan de oorzaak. Na de ‘ontduitsing’ in 1945 en de ‘decommunisering’ in 1989 willen mensen toch meer van de geschiedenis van hun stad terugzien. Het benadrukken van het socialistische verleden kan een grote bijdrage leveren aan de diversiteit van de stad, waardoor de stad interessant wordt voor veel mensen. In het theoretisch kader komt dit naar voren, en dit zou ook doorgetrokken kunnen worden naar andere post-socialistische steden. Wroclaw zou hierin voorop kunnen lopen door de socialistische periode weer actief deel van de geschiedenis van Wroclaw te laten nemen.

Er zijn verschillende mogelijkheden voor beleid in het socialistisch erfgoed van de stad. In de resultaten staan hier voorbeelden van beschreven. Dat Wroclaw daarmee voordelen kan behalen zowel economisch en op sociaal vlak, is in het theoretisch kader naar voren gekomen. Voor vervolgonderzoek zou een meer bouwtechnisch onderzoek moeten komen om de precieze staat van het erfgoed te bepalen en de technische mogelijkheden hiervoor. Ook kan onderzoek gedaan worden naar hoe dit socialistisch verleden op een goede manier geadverteerd kan worden aan de rest van de wereld, waardoor optimale winst uit deze strategie behaald kan worden.

Hieronder is een scenario vastgesteld hoe Wroclaw om kan gaan met het socialistische erfgoed.

‘Cultuurhotspot’ van Polen

De stad Wroclaw kan voor toeristen de trekpleister worden op het gebied van Oost-Europese cultuur.

De socialistische flats herinneren je aan het naoorlogse verleden, en kunnen een klankbord bieden voor het uitleggen van het socialistisch gedachtegoed. Steeds meer toeristen en bewoners zullen geinteresseerd raken in dit gedachtegoed omdat het steeds minder in de wereld van nu zichtbaar is.

De flats kunnen gerenoveerd worden en ruimte bieden voor winkels en bewoners. Voor de flats waar niet genoeg geld voor renovatie is kunnen hele goedkope woningen voor eventuele krakers

(27)

gerealiseerd worden. In Amsterdam bijvoorbeeld zijn de krakers voor een groot deel verantwoordelijk voor de hedendaagse culturele agenda en ook in Berlijn zijn voorbeelden van cultuur hotspots die eerder kraakpanden waren. Wroclaw kan een voorbeeld daaraan nemen en een cultureel centrum van Polen worden. In de stad is deze sfeer al enigszins merkbaar. Er zijn veel cafeetjes waarin een creatieve sfeer hangt. Het eerder genoemde fotomuseum in een voormalig socialistisch gebouw is een ander voorbeeld van cultuur in het socialistische erfgoed. De stad wordt een zeer gevarieerde plek waar meerdere interessante cultuurperiodes uit verschillende eeuwen en plekken samen komen.

Het is een plek waar de mensen trots zijn op hun stad en creativiteit tot vooruitgang leidt (Young &

Light, 2001). Door het pittoreske uiterlijk van de vooroorlogse architectuur te combineren met het moderne gerenoveerde uiterlijk van de socialistische architectuur ontstaat een mix van stromingen die de stad uniek en interessant voor veel bezoekers maakt. De centrale ligging in Oost-Europa kan deze stad erin helpen om invloeden van buitenaf te combineren met een eigen uniek karakter.

(28)

6 Literatuur

Geology.com, (2015). Geology.com: News and Information for Geology & Earth Science. Beschikbaar via: http://geology.com [laatst bezocht: 26 Mei 2015].

Google Maps, (2015). Google Maps. Beschikbaar via: http://maps.google.com [Laatst bezocht op: 24 Mei 2015].

Guffey, E. (2006). Retro. London: Reaktion

Inyourpocket.com, (2015). Phoenix From the Ashes: Rebuilding of Wrocław. Beschikbaar via:

http://www.inyourpocket.com/poland/wroclaw/Phoenix-From-the-Flames:-The-Rebuilding-of- Wroclaw_70936f [Laatst bezocht op: 17 Jan. 2015]

Inspirowani Naturą, (2014). Wrocław chce zieleni. Beschikbaar via:

http://inspirowaninatura.pl/wroclaw-chce-zieleni/ [laatst bezocht: 26 Nov. 2014].

Jablonska, J. en Trocka-Leszczynska, E.(2011). Architecture in crisis. The Faculty of Architecture Wroclaw University of Technology Poland.

Lesnikowski, W. en Aman, A. (1995). Architecture and Ideology in Eastern Europe during the Stalin Era: An Aspect of Cold War History. Journal of Architectural Education (1984-), 48(3), p.202.

Lofas, T. (1971). The Atlas of the earth. London: M. Beazley

Lubonja, F. (2002) Nostalgia. Essays on the Nostalgia for Communism. Se˛kowa (Poland): Czarne Publishing.

Nieuws.top010.nl, (2015). Lijnbaanflats - Lijnbaanhoven. Beschikbaar via:

http://www.nieuws.top010.nl/lijnbaanflats-rotterdam [Laatst bezocht op 13 Mar. 2015].

Schuiling, D. (2007) Stadsvernieuwing door de jaren heen. Rooilijn 40(3) pp.158-165

Stenning, A. (2000). Placing (Post-)Socialism: The Making and Remaking of Nowa Huta, Poland.

European Urban and Regional Studies, 7(2), pp.99-118

Thum, G. (2005). Wroclaw and the myth of the multicultural border city. European Review, 13 pp 227- 235 doi:10.1017/S1062798705000360

TVN24.pl, (2014). "Bloki muszą być szare". Wizje wrocławskich architektów kontra powojenna rzeczywistość. Beschikbaar via : http://www.tvn24.pl/wroclaw,44/bloki-musza-byc-szare-wizje- wroclawskich-architektow-kontra-powojenna-rzeczywistosc,429033.html [Laatst bezocht op 13 Jan.

2015].

Verdery, K. (1999). The political life of dead bodies: reburial and post-socialist change. New York:

Columbia University Press.

(29)

Wroclaw.fotopolska.eu, (2015). Wrocław. Beschikbaar via: http://wroclaw.fotopolska.eu [Laatst bezocht op: 22 Mei 2015].

Young, C. en Kaczmarek, S. (2008). The Socialist Past and Postsocialist Urban Identity in Central and Eastern Europe: The Case of Lodz, Poland. European Urban and Regional Studies, 15(1), pp.53-70.

Young, C. en Light, D. (2001). Place, national identity and post-socialist transformations: an introduction. Political Geography, 20(8), pp.941-955

(30)

7 Bijlage

Interview for interview with residents of Wroclaw:

1

. Since when do you live in Wroclaw?

Since ...

2

. If you´ve lived in Wroclaw all your life skip to question 4. If you’ve lived somewhere else: Where did you come from?

I came from ...

3

. Why did you move here?

Please fill in the box with an X – more than one answer possible.

work family love other;

8

. Is there something you want to share about this subject?

(32)

Interview for residents/users of socialistic architecture:

1

. Since when do you live in Wroclaw?

Since ...

2

. If you´ve lived in Wroclaw all your life skip to question 4. If you’ve lived somewhere else: Where did you come from?

no



addition;

8

. Does your home match your expectations or do you like to see something changed?

(33)

9



addition;

6.

Is there something you want to share about this subject?